Li junjunq winq saʼ raam chixkʼul
B’ab’ay xnumik jun xamaan anajwan, eb’ li kok’ luz re li Manzana re li Templo ke’lochman, nab’aanuman a’in chiru 53 chihab’ ut, choq’ reheb’ naab’al a’an xtikib’ankil xkutankileb’ li Ralankil. Sa’ Ralankil naqaninq’ehi lix yo’lajik, lix yu’am, ut lix saqen li Jesukristo, li tz’aqal Ralal li Dios ut laj Kolol re li ruchich’och’. Naqataw oyb’enihom sa’ li aatin li kirochb’eeni lix yu’am: “Nim li xloq’al li Dios taqe’q ut wank tuqtuukil usilal sa’ ruchich’och’ rik’ineb’ li raarookeb’ xb’aan li Qaawa’.”1 B’ich, kok’al saheb’ xch’ool, maatan re sihe’k ut re xk’ulb’al, kok’ che’ re Ralankil, utz’u’uj, ut kok’ luz, a’an xtz’aqob’resinkileb’ ru li sahil qaninq’ehihom.
Naq nekek’oxla li Ralankil, k’a’ru nachal sa’ lee k’a’uxl? Choq’ we laa’in, eb’ li kutankil a’in re li chihab’, junelik neke’xk’am chaq sa’ ink’a’uxl xninq’ehinkileb’ li Ralankil naq toj ka’ch’inin chaq.
Toj jultik we naab’aleb’ li maatan kink’ul. Jultik we jun li b’olotz’ re li b’olotz’oq ut jun chik re li b’olotz’uq’, eb’ li b’atz’uul ut li t’ikr. Naab’aleb’ re li maatan a’an sachenaqeb’ chik; eb’ li t’ikr pejeleb’ chik ut laatz’eb’ chik. A’b’an li mas najultiko’ we reheb’ li Ralankil numenaqeb’—li k’a’ru najultiko’ we ut jwal nawulak chiwu—moko a’an ta li k’a’ru kink’ul, a’an b’an li k’a’ru kink’e.
Tinch’olob’. Rajlal chihab’, li sabado rub’elaj li Ralankil, laa’o li saaj re li qateep naqach’utub’ qib’ sa’ li qakapiiy. Naqanujob’resiheb’ chakach rik’in chiin, tul, ut galleet ut kaxlan wa yiib’anb’il sa’ ochoch re xk’eeb’al chaq reheb’ li xmalka’an nach’eb’ rochoch aran. Nokoxik sa’ li rochocheb’, nokob’ichan chaq ut naqasi chaq lix chakacheb’. Toj jultik we lix se’eb’ re b’antioxink. Junjunq reheb’ a’an a’aneb’ xb’een tasal malaj xkab’ tasal aj eelel sa’ xtenamiteb’, neke’b’antioxin sa’ ingles jalan xyaab’: eb’ li Hermana Swartz, Zbinden, Groll, ut Kackler. Maajun wa taasachq sa’ inch’ool li tiqwal eek’ahom ch’ikch’o sa’ li waam.
Naq li xLesa ut laa’in xoowulak choq’ na’b’ej yuwa’b’ej, xqatikib’ xk’aytesinkil qib’ re xk’eeb’aleb’ maatan re Ralankil re junaq li junkab’al wan rajom ru, jo’ nekeb’aanu naab’alex. Xqak’ul xk’ab’a’ jun li junkab’al k’eeb’il qe xb’aan jun li ch’uut aj tenq’, rochb’eeneb’ lix chihab’eb’ li kok’al. Naab’al li hoonal naqoksi ut li yalok q’e re xtawb’aleb’ xmaatan chaab’il choq’ reheb’. Eb’ li qakok’al neke’xyal xsahil a’an jo’ ajwi’ naq neke’xk’ul xmaatan re Ralankil! Li na’leb’ a’in kanab’anb’il sa’ li qajunkab’al xooxtenq’a chixkanab’ankil li tz’aqal xmusiq’ li Ralankil sa’eb’ li qaam.
Sa’ lin k’anjel, xintz’aqon chixk’uub’ankil, chixyiib’ankil, ut chixk’ayinkil jun k’anjeleb’aal re xtenq’ankil li junxaqalil sa’ chixjunil li ruchich’och’. K’anjeleb’aal jo’ re aalinak, b’aqlaq ch’iich’ xaqxo sa’ xna’aj, ut re pisk’ok yiib’anb’ileb’ tz’aqal choq’ re xkawob’resinkil li aamej. Jo’kan ajwi’, sa’ li qach’uut xqayal qaq’e re naq eb’ li kristiaan te’ruuq chirilb’al chiru jun li ch’ina kaxmu chan ru wan ut chan ru yoo chi k’anjelak li raameb’. Anajwan, naab’al qe laa’o naqoksi kok’ pulseer sa’ xkux quq’ li naqil wi’ xk’anjel li qaam ut re naq naqab’aanuheb’ li k’anjel neke’xkawob’resi li qaam.
K’a’ raj ru taak’ulmanq wi ta wan junaq k’anjeleb’aal naru naqab’is wi’ xk’anjel li qaam sa’ musiq’ej— jun musiq’ejil kaxmu re aamej. K’a’ raj ru tixye lee kaxmu re aamej? Chan ru xkawilal lee raam sa’ musiq’ej? Lix kutankil li Ralankil chanchan naq a’an jun hoonal chaab’il re naq taqatz’il rix chan ru wan li qaam.
Qayehaq, naru nekepatz’ eerib’, “Ma kawresinb’il li waam re xk’ulb’al li Kolonel?” Sa’ li Ralankil wan naq naqab’icha, “Li junjunq winq saʼ raam chixkʼul.”2 Chan ru naru nekekawresi xna’aj li Kristo sa’ lee raam, mas wi’chik sa’eb’ li chaq’al ru kutan a’in jwal laatz’eb’ ru?
Eb’ li loq’laj hu nujenaqeb’ rik’in xch’olob’ankil chan ru naru naqatz’il rix chan ru wan li qaam. Junjunqeb’ li raqal neke’xye li aatin jo’ “saq ru,”3 “tuulan,”4 “q’unil ch’oolej,”5 “yot’b’il,”6 ut “musiq’ tuulan.”7 Eb’ li aatin a’in ut wankeb’ chik xkomon sa’eb’ li loq’laj hu, nokohe’xk’e chixtawb’al ru li raam li Kolonel. Re xk’ulb’al sa’ li qaam, tento naq saqaq ru ut tuulanaq jo’ li re a’an.
Rik’in roksinkil li raatin laj Pablo, naru naqayal qaq’e chixtawb’aleb’ li raatin ut lix chaab’ilal li Jesukristo jo’ “jun hu … tz’iib’anb’il sa’ li qach’ool, nawb’il ut ilb’il ru xb’aaneb’ chixjunil: … xhu li Kristo … moko tz’iib’anb’il ta rik’in b’on, rik’in b’an xmusiq’ li yo’yookil Dios, ink’a’ tz’iib’anb’il chiru perpookil pek, chiru b’an tib’elej, sa’ lee ch’ool.”8 A’in naraj mas wi’chik chiru ka’ajwi’ k’ehok sahil ch’oolejil neke’el chaq sa’ xtz’uumal qe. Li Qaawa’ kooxtij chirixeb’ li ani “rik’in xtz’uumaleb’ re neke’jilok wik’in, a’b’an najt wik’in wan lix ch’ooleb’.9 Chiru li Ralankil a’in ut chiru chixjunil li chihab’, eb’ li qachaab’il k’anjel a’aneb’ tz’aqal chaab’il aj k’utunel re li qarahom choq’ re li Kolonel, li tz’iib’anb’il sa’ li qaam.
Naq nink’e reetal chan ru xwanjik li waam, nintaw inmusiq’ankil ut xninqal eetalil sa’ raameb’ ut rik’in xmayejeb’ li ani ke’tenq’an chixk’ojob’ankil li Iglees sa’eb’ li kutan re lix k’ojlajik wi’chik. Nawulak raj chiwu xwotzb’al jun seraq’ re Ralankil chirix jun junxil ak’ komon aj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan aran Immingham, Inglaterra: xMary Wood Littleton.
Li xMary ut lix b’eelom, aj Pablo, maajun wa xe’xk’oxla xkanab’ankil li rochocheb’ aran Inglaterra. A’b’an ke’rab’i li esil chirix li evangelio k’ojob’anb’il wi’chik ut ke’xtaw xnawom xch’ool chirix lix yaalil. Ke’k’ub’siik xha’, ut yal wiib’ po chik chirix a’an, xMaria ut laj Pablo, rochb’eeneb’ lix kok’al ke’xchap xb’e re wulak toj America re xjunajinkileb’ rib’ rik’ineb’ laj Santil Paab’anel. Ke’wulak aran Nueva York sa li 20 re diciembre re 1844. Oob’ kutan chik chirix a’an, xkoheb’ toj Nauvoo, Illinois. K’oxlahomaq— naq ke’b’eek chiru xq’ehil li ke chiruheb’ ch’a’ajkil b’e, ke’xninq’ehi xb’een lix Ralankileb’ arin America.
Us ta nim li jalok ke’xb’aanu, li xMary ink’a’ kisach lix paab’aal chirix naq sa’ jun kutan te’xninq’ehi li Ralankil jo’ chanru ke’xb’aanu chaq Inglaterra, rik’ineb’ koroon, Papa Noel, ut eb’ li kok’ b’ich. Chi ra choq’ reheb’, li xkab’ xRalankileb’ arin America, sa’ 1845, moko sa ta kiwan—ke’xnumsi sa’ jun kaxon kab’l li kixk’uub’ laj Pablo jo’ jun ochoch naq lix junkab’al toj yookeb’ chixyalb’al xq’e chixk’ojob’ankileb’ rib’ aran Nauvoo. Jun sut wi’chik, rik’in jun aamej wan royb’enihom, li xMary kixye: “Sa’ li chihab’ chalk re chaab’ilaq chik li qaRalankil.”
Sa’ li chihab’ jun chik, sa’ 1846, li rox xRalankileb’ li junkab’al arin America, li xMary ut eb’ li kok’al wankeb’ aran Winter Quarters chixkawresinkileb’ rib’ re jun nimla b’eek toj sa’ li rokeb’aal saq’e sa’ xtiklajik li saq’ehil. Ke’aalinasiik xb’aan li xik’ neke’ilok chi elk Nauvoo, ut laj Pablo kib’eek rochb’eeneb’ li ch’uut aj Mormon sa’ rokeb’aal li saq’e, naab’al mil kiloom xnajtil. Jun sut wi’chik, moko xwan ta li kok’ b’ich chi moko li Papa Noel. Sa’ xjunpak’alil, xwan jun li kuyuk sa’ ut li tijok chi anchal ch’oolej choq’ re li ralal li xMary, li wan sa’ xjayal li kamk xb’aan xpaaltil li wa. Ink’a’ kikam, a’b’an 25 chik aran Winter Quarters ke’kam sa’ lix kutankil li Ralankil ajwi’ a’an.
Toj sa’ li xkaa Ralankil arin America, toje’ xwulajikeb’ sa’ li ru taq’a Lago Salado, naq li xMary ut lix junkab’al ke’xninq’ehi li Ralankil sa’ komonil rik’in b’ayaq li tuqtuukilal. Ut toj sa’ li hoonal a’an, toj maji’ ajwi’ chanchan li ke’xb’aanu chaq aran Inglaterra. A’b’anan, chaab’il chik b’ayaq xwan. Sa’ jun xninq’ehinkil ru li Ralankil sa’ li hilob’aal kutan chirix xnumik li Ralankil sa’ 1847, eb’ laj Santil Paab’anel ke’xch’utub’ rib’ chi tijok, chi b’antioxink, ut chi b’ichank re xloq’oninkil li Dios xb’aan naq ke’ach’ab’aak chaq aran Sion. Jun reheb’ li b’ich a’an, a’an “Chalqex, chalqex aj santil paab’anel,” jun li b’ich tz’iib’anb’il sa’ lix b’eejikeb’ laj pahol b’e li ki’ok jo’ jun b’ich re paab’aal choq’ reheb’ laj santil paab’anel aj pahol b’e. Chalen chaq aran, “Chalqex, chalqex aj santil paab’anel” kikana choq’ jun li b’ich jwal raab’il, re ajwi’ xninq’ehinkil lix Ralankileb’ laj pahol b’e.10
Nink’oxla naq eb’ lix ch’a’ajkilal li xMary chiru xnumikeb’ li chihab’ ke’xb’aanu xk’anjel re xjalb’al li raam. Chanchan naq kiril chik chi saqen li Ralankil, rik’in jalaneb’ chik na’leb’ kanab’anb’il re Ralankil ut jun chik li ak’ b’ich sa’ li raam. Chi yaal naq kichaab’ilo’ li raam jo’ jun aamej re mayej, jayalinb’il sa’ li royb’enihom ut lix rahom choq’ re li Jesukristo.
Li Ralankil a’an jun li chaab’il hoonal re xk’eeb’al reetal chan ru xkawilaleb’ li qaam sa’ musiq’ej, xb’aan a’an naq tinraqe’q rik’in jun na’leb’ li naru nokoxtenq’a chixk’eeb’al reetal ut chixkawob’resinkil li qaam sa’ musiq’ej: nekexinb’oq chi junjunqal chixb’aanunkil k’a’ruhaq li tixk’ut, chi ilb’illi k’a’ru naqeek’a chirix li qaKolonel, Jesukristo, jo’ li maatan li naqak’e re chiru li chihab’ a’in.
Jo’ ajwi’ li xMary Littleton, ch’utch’uuko sa’ li q’ojyin a’in jo’ aj tiikil taaqenel re li Jesukristo re xloq’oninkil. Anajwan te’qab’i chan ru naq li ch’uut aj b’ichanel te’xjunaji rib’ rik’ineb’ “li anjel taqe’q” sa’ xb’ichankil jun xchaq’al ru b’ich li naxb’oqeb’ “laj paab’anel” “chi chalk, chirilb’al, naq ak xyo’la li Rey.” A’ yaal b’ar re li ruchich’och’ wanko wi’, chiqajunilo naru “nokochal, … chi sahaq qach’ool … toj aran Belen”—us ta ka’ajwi’ sa’ li qaam—chixloq’oninkil ut chixnimankil ru.11
Ninye xnawom inch’ool chirix li Jesukristo, laj Kolol re li ruchich’och. Chiwanq taxaq lix Musiq’ li Kristo sa’ li qaam chiru xnumikeb’ li kutan a’in re hilank ut chiru li ak’ chihab’, a’an lin tz’aam sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.