2010–2019
Eb’ li laaw ut wankilal re li tijonelil
April 2014
16:21

Eb’ li laaw ut wankilal re li tijonelil

Xb’aan li Elder Dallin H. Oaks

Re lix Molameb’ li Kab’laju chi Apostol

Eb’ li laaw re li tijonelil neke’xb’eresi li ixq jo’ ajwi’ li winq, ut eb’ li k’ojob’anb’il k’anjel re li tijonelil, jo’ ajwi’ lix wankil li tijonelil, neke’k’anjelak choq’ reheb’ li ixq jo’ ajwi’ eb’ li winq.

I.

Sa’ li ch’utub’aj-ib’ a’in, xqil naq xe’ach’ab’aak junjunq li qachaab’il komon, ut wankeb’ chik li xqak’ulub’a lix b’oq’b’aleb’. Sa’ li jalok b’oqb’al a’in, li nawb’il ru chi us sa’ li Iglees, ink’a’ naru naqaye naq “nokokub’e chaq” naq ach’ab’anb’ilo, chi moko “nokotaqe’ ” naq b’oqb’ilo. Maak’a’ li “taqe’k” malaj li “kub’eek” sa’ li k’anjelak chiru li Qaawa’. Junes wan “chi ub’ej” malaj “chi ixej”, ut a’in a’ yaal jo’ chanru naqak’ulub’a li ach’ab’ank ut li b’oqok, ut k’a’ru naqab’aanu rik’in. Jun sut laa’in xinjolomink re rach’ab’ankil jun li awa’b’ej re oqech, toj saaj, li xk’anjelak chi chaab’il chiru b’eleeb’ chihab’, ut yoo chik chi saho’k sa’ xch’ool sa’ li ak’ b’oqok li toja’ xk’ul, rochb’een li rixaqil. Xe’b’oqe’ sa’ li k’anjel re ilok k’uula’al sa’ li primaria re lix teep. Ka’ajwi’ sa’ li Iglees a’in naru nawan chi juntaq’eeteb’ xwankil li wiib’ chi k’anjel a’in!

II.

Naq yoo chi aatinak sa’ jun ch’utub’aj-ib’ reheb’ saaj ixq, li xLinda K. Burton, awa’b’ej re li Komonil re Tenq’ank, kixye: “Naqaj xk’eeb’al xnimal chik rajom li junjunq chixtawb’al ru li tijonelil” 1. Us raj naq jo’kan tixb’aanu li junjunq qe, ut re xtenq’ankil a’in, laa’in tin’aatinaq chirix li laaw ut li wankilal re li tijonelil. Rik’in naq li na’leb’ a’in juntaq’eet xwankil choq’ reheb’ li winq jo’ ajwi’ li ixq, nasaho’ inch’ool naq li ch’utam a’in puktesinb’il lix yaab’ ut li aatin choq’ reheb’ chixjunil li komon sa’ li Iglees. Lix wankil li tijonelil nokorosob’tesi chiqajunilo. Eb’ li laaw re li tijonelil neke’xb’eresi li ixq jo’ ajwi’ li winq, ut eb’ li k’ojob’anb’il k’anjel re li tijonelil, jo’ ajwi’ lix wankil li tijonelil, neke’k’anjelak choq’ reheb’ li ixq jo’ ajwi’ eb’ li winq.

III.

Li Awa’b’ej Joseph F. Smith kixye naq li tijonelil “…a’an lix wankilal li Dios q’axtesinb’il re li winq, li taaruuq wi’ chi k’anjelak sa’ li ruchich’och’ choq’ re xkolb’aleb’ chixjunil li ani yo’yo” 2. Jalaneb’ chik aj k’amol b’e xe’xye naq li tijonelil, “A’an li wankilal numtajenaq nim sa’ li ruchich’och’ a’in. A’an li wankilal kiyo’ob’tesiman wi’ li ruchich’och’”3. Sa’eb’ li loq’laj hu, naxye naq “li Tijonelil ajwi’ a’in, li kiwan chaq sa’ xtiklajik, taawanq ajwi’ sa’ roso’jik li ruchich’och’”(Moisés 6:7). Chi jo’kan, li tijonelil a’an li wankilal li toowaklesiiq wi’chik chi yo’yo, ut li taqak’ul wi’ li junelik yu’am.

Re xtawb’al li na’leb’ naqasik’, tento xtawb’al ru lix lawil li tijonelil. “Lix lawil li tijonelil a’an li wankilal naxk’e li Dios reheb’ aj k’amol re li tijonelil, re xb’eresinkil, xk’anjelankil, ut xjolominkil li k’anjel re lix tijonelil sa’ li ruchich’och’4. Li junjunq b’aanuhom malaj k’ojob’anb’il k’anjel sa’ li Iglees nab’aanuman chi b’eresinb’il xb’aan li ani xk’uluk re xlawil li k’anjel a’an. Jo’ xch’olob’ laj M. Russell Ballard, “Eb’ li neke’k’amok re xlawil li tijonelil… neke’xk’e chi uxmank naq chixjunileb’ li neke’k’anjelak chi b’eresinb’il xb’aaneb’, te’ruuq chixk’anjelankil li tijonelil, ut chixk’ulb’al li wankilal re li tijonelil” 5.

Rik’in xb’eresinkil chanru na’oksiman lix wankil li tijonelil, eb’ lix lawil li tijonelil neke’xnimob’resi, ut jo’kan ajwi’ neke’xk’e xmaril. Neke’xnimob’resi, rik’in naq neke’xk’e chi wank rosob’tesihom li tijonelil choq’ re chixjunil li ralal xk’ajol li Dios. Neke’xk’e xmaril rik’in xb’eresinkil ani taak’uluq re lix wankil li tijonelil, ut ani taak’anjelak sa’eb’ li opiis, ut chan ru taak’eemanq lix wankil ut lix k’ulub’il. Qayehaq, junaq li nak’amok re li tijonelil ink’a’ naru chixk’eeb’al li ropiis malaj lix wankil re jalan chik, wi ink’a’ k’eeb’il xlesens xb’aan li ani nak’amok re xlawil a’an. Wi ink’a’ k’eeb’il xlesens, maak’a’ xwankil li k’ojob’ank a’an. Rik’in a’in natawman ru k’a’ut naq junaq li xk’uluk re li tijonelil, maak’a’ naxye k’a’ru li ropiis, ink’a’ naru chixk’ojob’ankil jun komon sa’ lix junkab’al, malaj chirosob’tesinkil li loq’laj wa’ak sa’ rochoch, chi ink’a’ k’eeb’il xtaqlankil xb’aan li ani nak’amok re xlawil a’an.

Us ta wan li loq’laj k’anjel b’aanunb’il xb’aaneb’ li ixq sa’eb’ li santil ochoch rub’el li laaw wan sa’ ruq’ li Awa’b’ej re li santil ochoch, ut moqon tin’aatinaq chirix a’an, ka’ajwi’ li ani xk’uluk re jun opiis sa’ li tijonelil naru chixk’anjelankil jun k’ojob’anb’il k’anjel re li tijonelil. Ut chixjunileb li k’ojob’anb’il k’anjel li b’eresinb’il xb’aaneb’ li laaw neke’tz’iib’aman resil sa’ xhuhil li Iglees.

Ch’olch’o naq chixjunileb’ lix lawil li tijonelil wankeb’ sa’ ruq’ li Qaawa’ Jesukristo, a’an aj eechal re li tijonelil. A’an li nayehok re k’a’ru lawil taak’eemanq reheb’ li winq, ut chan ru te’oksimanq li laaw a’an. K’aynaqo chixk’oxlankil naq chixjunil lix lawil li tijonelil ke’k’eeman re laj Jose Smith sa’ li Santil Ochoch re Kirtland, a’b’anan sa’eb’ li loq’laj hu naxye naq li kik’eeman aran, a’an “lix lawil li jun k’ojlajik a’in” (Tz ut S 110:16). Sa’ li jolomil ch’utub’aj-ib’ re 1977, li Awa’b’ej Spencer W. Kimball kixye qe naq wankeb’ chik xlawil li tijonelil li ink’a’ xe’k’ehe’ re li winq sa’ li ruchich’och’, jo’ xlawil li yo’ob’tesink ut li wakliik chi yo’yo6.

Rik’in naq li Dios kixk’e xmaril li naru nab’aanuman rik’in xlawil li tijonelil, naqil naq li xyeeb’al k’a’ru taab’aanumaq re xtuqub’ankil lix k’anjel li Iglees, jalan wi’ rik’in xyeeb’al k’a’ru taab’aanumanq rik’in li tijonelil. Li Xb’eenil Awa’b’ejil ut lix Molameb’ li Kab’laju, li neke’jolomink re li Iglees, naru neke’xk’uub’ xna’leb’ chirix k’a’ru taa’uxmanq rik’in li jar k’anjel re li Iglees, qayehaq, b’ar te’kab’lamanq li ch’utleb’aal kab’l, ut jarub’ chihab’ xyu’ameb’ li ani te’b’oqe’q sa’ li mision. A’b’anan, us ta eb’ laj jolominel a’in xe’k’uluk re ut neke’xk’anjela chixjunileb’ li laaw li k’eeb’il reheb’ li winq sa’ li ruchich’och’, ink’a’ neke’ru chixjalb’al li na’leb’ k’eeb’il xb’aan li Dios naq ka’ajeb’ wi’ li winq te’k’uluq re li jar opiis re li tijonelil.

IV.

Anajwan tin’aatinaq chirix lix wankilal li tijonelil. Tintikib’ rik’in li oxib’ chi na’leb’ li ak xinye: (1) li tijonelil a’an lix wankil li Dios k’eeb’il reheb’ li winq re taak’anjelaq re xkolb’aleb’ li ani yo’yo, (2) lix wankil li tijonelil wan chi b’eresinb’il xb’aaneb’ aj k’amol re li tijonelil li xe’k’uluk re xlawil li tijonelil ut, (3) rik’in naq yeeb’il sa’eb’ li loq’laj hu naq “chixjunil chik li wankilal k’eeb’il, malaj li opiis sa’ li iglees, wankeb’ choq’ raqalil chiru li tijonelil a’in” [re laj Melkisedek] (Tz. ut S. 107:5), jo’ k’ihal li nab’aanuman chi b’eresinb’il xb’aaneb’ li laaw a’an re li tijonelil, nab’aanuman rik’in xwankil li tijonelil.

K’a’ru xyaalalil a’in choq’ reheb’ li ixq? Sa’ jun li aatin kixye re li Komonil re Tenq’ank (Sociedad de Socorro), li Awa’b’ej Joseph Fielding Smith, jo’ Awa’b’ej re lix Molameb’ li Kab’laju chi Apostol, kixye a’in: “Us ta ink’a’ xk’eeman li tijonelil reheb’ li ixq… a’an ink’a’ naraj naxye naq li Qaawa’ ink’a’ xk’e wankilal reheb’… Junaq winq naru nak’eeman wankilal re, malaj junaq ixq naru nak’eeman re a’an, re xb’aanunkil junjunq li k’anjel sa’ li Iglees li xaqxo xwankil ut li aajel ru choq’ re li qakolb’al, jo’ li k’anjel neke’xb’aanu li ixq sa’ li Rochoch li Qaawa’. Wan wankilal k’eeb’il reheb’ chixb’aanunkil xninqal ru ut sachb’a-ch’oolejil k’anjel, loq’ chiru li Qaawa’, ut xaqxo xwankil tz’aqal chanchaneb’ li osob’tesink k’eeb’il xb’aaneb’ li winq aj k’amol re li tijonelil” 7.

Sa’ li aatin a’an li kixye, li Awa’b’ej Smith k’iila sut kixye naq k’eeb’il wankilal reheb’ li ixq. Reheb’ li ixq kixye, “Naru nekex’aatinak rik’in wankilal, xb’aan naq li Qaawa’ xk’e li wankilal a’an sa’ eeb’een. Kixye ajwi’ naq li Komonil re Tenq’ank “k’eeb’il xwankil chixb’aanunkil naab’al li na’leb’. Li k’anjel neke’xb’aanu, b’aanunb’il rik’in wankilal k’eeb’il xb’aan li Dios.” Ut yalaq k’anjel b’aanunb’il xb’aaneb’ li ixq malaj li winq, us ta sa’ li santil ochoch malaj sa’eb’ li teep ut uq’ej, b’aanunb’il chi b’eresinb’il xb’aaneb’ li neke’k’amok re xlawil li tijonelil. Chi jo’kan, chirix li Komonil re Tenq’ank, li Awa’b’ej Smith kixch’olob’: “[Li Qaawa’] xk’e reheb’ li nimla komonil a’in b’ar wi’ wankeb’ xwankil chi k’anjelak chi b’eresinb’il xb’aaneb’ li ob’iisp sa’eb’ li teep..., re rilb’al li ajb’il ru xb’aaneb’ li qatenamit, re musiq’ej jo’ ajwi’ re li yu’am a’in” 8.

Chi jo’kan, yeeb’il chi tz’aqal yaal naq choq’ reheb’ li ixq, li Komonil re Tenq’ank moko yal tzoleb’aal ta, wankeb’ b’an choq’ komon sa’ jun raqalil chiru li tijonelil, xaqab’anb’il xb’aan li Dios9.

Moko k’aynaqo ta chixyeeb’al naq eb’ li ixq wan rik’ineb’ xwankil li tijonelil sa’ lix b’oqb’aleb’ sa’ li Iglees, a’ut k’a’ chik ru chi wankilal a’an? Naq jun li ixq—us ta saaj malaj tiix—naxaqab’aman chixjultikankil li evangelio jo’ misioneer, nak’eeman re jun wankilal k’eeb’il xb’aan li tijonelil re xb’aanunkil jun k’anjel re li tijonelil. Yaal ajwi’ a’in rik’in jun li ixq li xaqab’anb’il chi k’anjelak jo’ aj k’anjel malaj jo’ aj tzolonel sa’ jun ch’utam sa’ li Iglees, chi b’eresinb’il xb’aan li ani nak’amok re xlawil li tijonelil. Yalaq ani nak’anjelak sa’ junaq opiis malaj xb’oqb’al li naxk’ul rik’in li ani nak’amok re xlawil li tijonelil, yoo chixk’anjelankil lix wankil li tijonelil sa’ xb’aanunkil li k’anjel k’eeb’il re, us ta ixq malaj winq.

Li ani neke’k’anjelank re lix wankil li tijonelil, tento raj te’xkanab’ xk’oxlankil lix k’ulub’, ut te’xk’oxla raj b’an lix teneb’ankil. A’in jun na’leb’ li aajel ru sa’ chixjunil li qatenamit. Jun aj tz’iib’anel aj Rusia, laj Aleksandr Solxenitzen, kixye, “Ak xchal li kutan… re xch’olob’ankil lix teneb’ankil li junjunq chi mas wi’chik chiru lix k’ulub’ li junjunq” 10. Eb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan tento te’xnaw naq re xk’ulb’al li taqenaqil loq’al, ink’a’ na’ajman ru xpatz’b’al li k’a’ru qak’ulub’; na’ajman xb’aanunkil b’an li k’a’ru teneb’anb’il sa’ qab’een.

V.

Li Qaawa’ xtaqla naq ka’ajeb’ wi’ li winq te’k’ojob’amanq sa’eb li opiis re li tijonelil. A’b’anan, jo’ xe’xye junjunq aj jolominel, eb’ li winq maawa’eb’ a’an “li tijonelil”11. Eb’ li winq neke’xk’am li tijonelil, ut wan li loq’laj teneb’ank sa’ xb’eeneb’ naq te’roksi re rosob’tesinkil chixjunileb’ li ralal xk’ajol li Dios.

Li wankilal q’axal nim naxk’e li Dios reheb’ li ralal, ink’a’ naru nak’anjelaman chi ink’a’ ochb’eeninb’il xb’aan jun lix rab’in li Dios, xb’aan naq ka’ajwi’ reheb’ lix rab’in xk’e li Dios wankilal “chi wank choq’ aj yo’ob’tesihom re li tib’elej…re naq taaruuq chi tz’aqlok ru li rajom ut lix k’uub’anb’il na’leb’ li Dios” 12. A’an raatin li Awa’b’ej J. Reuben Clark.

Chirix a’an kixye: “A’in lix na’ajeb’ li qixaqil ut li qana’ sa’ li junelikil k’uub’anb’il na’leb’. Ink’a’ neke’k’amok re li tijonelil; moko k’eeb’il ta xtaqlankileb’ chixb’aanunkil li k’anjel ut li nab’aanuman rik’in li tijonelil, ut maak’a’ sa’ xb’eeneb’ li teneb’ank li na’ochb’eenink re; a’aneb’ b’an aj yiib’anel ut aj k’uub’anel na’leb’ rub’el lix wankilal a’an, ut neke’k’uluk re li rosob’tesihom, ut wan rik’ineb’ li na’ochb’eenink re lix wankil li tijonelil, ut wan jun xk’anjeleb’ k’eeb’il xb’aan li Dios, ut juntaq’eet lix wankil a’an rik’in ajwi’ li tijonelil, sa’ li wan wi’” 13.

Sa’eb’ li musiq’anb’il aatin a’an, li Awa’b’ej Clark yoo chi aatinak chirix li junkab’al. Jo’ yeeb’il sa’ li Jek’inb’il Aatin chirix li Junkab’al, li yuwa’b’ej najolomink re li junkab’al; a’an ut li na’b’ej jalan jalanq xk’anjeleb’, a’ut “jo’ rochb’eeneb’ rib’ chi junaqikeb’ xwankil, tento sa’ xb’eeneb’ xtenq’ankil rib’ chirib’ileb’ rib’” 14. Junjunq chihab’ chaq rub’elaj naq kik’eeman li jek’inb’il aatin chirix li junkab’al, li Awa’b’ej Spencer W. Kimball kixk’e li musiq’anb’il aatin a’in: “Naq noko’aatinak chirix li sumlaak jo’ jun li ochb’enink-ib’, choo’aatinaq chirix jo’ jun sum-ochb’eenil chi yaal. Ink’a’ naqaj naq eb’ li ixq komon te’wanq choq’ ochb’een li maak’a’ neke’xye chi moko li ochb’een yal b’isb’il xna’aj sa’ li junelikil k’anjel a’an! Chextenq’anq ut chextz’aqonq chi yaal”15.

Chi jo’kan, sa’ rilob’aal li Dios, sa’ li Iglees jo’ ajwi’ sa’ li junkab’al, eb’ li ixq ut li winq juntaq’eeteb’ xwankil, a’b’an jalan jalanq xk’anjeleb’.

Sa’ xraqik tinye junjunq li yaalil na’leb’ chirix li osob’tesink rik’in li tijonelil. A’in moko jo’ ta li laaw ut li k’ojob’ank sa’ li tijonelil, xb’aan naq li osob’tesink re li tijonelil nak’eeman reheb’ li winq ut li ixq chi juntaq’eet. Li maatan re li Santil Musiq’ej ut li osob’tesink sa’ li santil ochoch neke’xk’ut reetalil a’in.

Sa’ lix nimal ru aatin sa’ jun ch’utam re li Universidad de Brigham Young sa’ li chihab’ xnume’, li Elder M. Russell Ballard kixk’e li na’leb’ a’in:

“Li tzol’leb’ re li qa-Iglees naxk’e li ixq chi juntaq’eet xwankil a’ut chi jalan xk’anjel rik’in li winq. Li Dios ink’a’ naxk’e li winq malaj li ixq chi taqenaq wi’chik xwankil chiru li jun chik…

“Naq eb’ li winq ut li ixq neke’xik sa’ li santil ochoch, juntaq’eet li wankilal li neke’tiqib’aak wi’, a’an li wankilal re li tijonelil. Chixjunileb’ li ralal xk’ajol li Dios neke’ru chixk’ulb’al li wankilal ut li osob’tesink re li tijonelil” 16.

Laa’in ninch’olob’ xyaalal lix wankil ut li rosob’tesihom lix tijonelil li Dios, li nak’eeman choq’ reheb’ li ralal jo’ ajwi’ reheb’ lix rab’in chi juntaq’eet. Ninch’olob’ xyaalal li wankilal k’eeb’il sa’ li tijonelil, li nak’anjelak sa’ chixjunileb’ li opiis ut li k’anjel re Lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan. Ninch’olob’ xyaalal li k’anjel, k’eeb’il xb’aan li Dios, re lix lawil li tijonelil, li k’amb’il ut k’anjelanb’il sa’ tz’aqalail xb’aan li qaprofeet ut awa’b’ej, Thomas S. Monson. Ut sa’ roso’jik, ninch’olob’ xyaalal li Qaawa’ ut qaKolonel Jesukristo, aj eechal re li tijonelil a’in, ut li wanko wi’ rub’el jo’ aj k’anjel, sa’ lix k’ab’a’ li Jesukristo, amen

Eb’ li raqalil

  1. Linda K. Burton, “Priesthood: ‘A Sacred Trust to Be Used for the Benefit of Men, Women, and Children’” (Brigham Young University Ch’utub’aj-ib’ reheb’ li ixq, 3 Mayo, 2013), perel 1; ce.byu.edu/cw/womensconference/transcripts.php.

  2. Chi’ilmanq Joseph F. Smith, Tzol’leb’ re li Evangelio, 1978, perel 134–135.

  3. Boyd K. Packer, “El poder del sacerdocio en el hogar”, (worldwide leadership training meeting, febrero re 2012); lds.org/broadcasts; chi’ilmanq ajwi’ James E. Faust, “El poder del sacerdocio”, Liahona, julio re 1997, perel 46.

  4. Manual 2: Administración de la Iglesia, 2010, 2.1.1.

  5. M. Russell Ballard, “Hombres y mujeres en la obra del Señor”, Liahona, abril re 2014, perel 48; chi’ilmanq ajwi’ Hijas en Mi reino: la historia y obra de la Sociedad de Socorro, 2011, perel 153–154.

  6. Chi’ilmanq Spencer W. Kimball, “Nuestro gran potencial eterno”, Liahona, octubre re 1977, perel 36.

  7. Joseph Fielding Smith, “Relief Society—an Aid to the Priesthood”, Relief Society Magazine, Enero re 1959, perel 4.

  8. Joseph Fielding Smith, Relief Society—an Aid to the Priesthood”,perel 4, 5–6; chi’ilmanq ajwi’ Enseñanzas de los Presidentes de la Iglesia: Joseph Fielding Smith, 2013, perel 320.

  9. Chi’ilmanq Boyd K. Packer, “La Sociedad de Socorro”, Liahona, julio re 1998, perel 78; chi’ilmanq ajwi’ Hijas en Mi reino, págs. 153–154.

  10. Aleksandr Solzhenitsyn, “A World Split Apart,” (aatin reheb’ laj tzolonel sa’ li Universidad re Harvard, 8 re junio re 1978); chi’ilmanq ajwi’re xPatricia T. Holland, “La posición de la mujer con respecto al sacerdocio”, Liahona, junio re 1982, perel 27; Dallin H. Oaks, “Rights and Responsibilities”, Mercer Law Review, tomo XXXVI, Nº 2 (invierno de 1985), perel 427–442.

  11. Chi’ilmanq James E. Faust,, “Todas son enviadas del cielo”, Liahona, noviembre re 2002, perel 110; M. Russell Ballard, “Ésta es mi obra y mi gloria”, Liahona, mayo re 2013, perel 18; Dallin H. Oaks, “La autoridad del sacerdocio en la familia y en la Iglesia”, Liahona, noviembre re 2005, perel 24. Wan naq naqaye naq li Komonil re Tenq’ank wan choq’ “rochb’een li tijonelil.” Jwal us raj wi’chik xyeeb’al naq sa’ lix k’anjel li Qaawa’, li Komonil re Tenq’ank ut eb’ li ixq re li Iglees, wankeb’ choq’ “rochb’eeneb’ li neke’k’amok re li tijonelil.”

  12. J. Reuben Clark, Jr., “Our Wives and Our Mothers in the Eternal Plan”, Relief Society Magazine, diciembre re 1946, perel 800.

  13. J. Reuben Clark Jr., “Our Wives and Our Mothers, pág. 801.

  14. “Li Junkab’al: Jun jek’inb’il aatin choq’ re li ruchich’och’, Liahona, noviembre re 2010, perel 129.

  15. Chi’ilmanq Spencer W. Kimball, “Privilegios y responsabilidades de la mujer de la Iglesia”, Liahona, febrero re 1979, perel 146–147.

  16. M. Russell Ballard,Liahona, abril re 2014, perel 48; chi’ilmanq ajwi’ Sheri L. Dew, Women and the Priesthood, 2013, ut k’ajo’ wi’chik li ch’ol 6, li naxch’olob’ chi chaab’il li tzol’leb’ yeeb’il arin.