B’ar wankeb’ xlawil ut xwankilal li tijonelil?
Xb’aan li Elder Gary E. Stevenson
Re lix Molameb’ li Kab’laju chi Apostol
Li wankilal ut lix lawil li tijonelil neke’xloch li motor, neke’xte li roqeb’aal choxa, neke’xk’e choxahil wankilal, ut neke’xpa lix b’ehil li sumwank chi sutq’iik rik’in li qaChoxahil Yuwa’ aj rahonel.
Naq yoo chaq chi kub’eek li saq’e chixjunpak’al li tzuul tub’tu wi’ li saqb’ach sa’ jun ewu re li hab’alq’e, li kehil iq’ xkehob’resin reheb’ li qako ut ru’uj li qu. Li iq’ a’an chanchan jun aj k’amol b’e li naraj naq toxoo’okaq sa’ li qab’eleb’aal ch’iich’. Aran sa’ li qab’eleb’aal ch’iich’, sa’ junpaat li tiqwal iq’ re li b’eleb’aal ch’iich’ toxk’e chi q’ixink. Lix yaab’ li saqb’ach chirub’el li qoq xk’ut xyaalal naq q’axal ke li ewu.
Yooko chi saho’k sa’ qach’ool jo’ junkab’al rik’in jun chaab’il kutan re eskiar, a’ut rake’k chaq re li kutan ut chal re xkehil li ewu. Naq xoowulak sa’ li b’eleb’aal ch’iich’, xinch’ik li wuq’ sa’ xb’oxil li wisb’ re xxoqb’al li laaw, toja’ naq xinch’ik sa’ jun chik ut sa’ jun chik. B’ar pe wankeb’ li laaw? Chixjunileb’ injunkab’al yookeb’ chi oyb’enink! Xwan xwankil lix batería li b’eleb’aal ch’iich’, ut yo’on wan chixjunil—jo’ li tiqwal iq’ sa’ li b’eleb’aal ch’iich’—a’ut chi maak’a’ li laaw, li tz’apb’il okeb’aal te’xram li qokik; chi maak’a’ li laaw li motor ink’a’ tixk’e xmetz’ew li b’eleb’aal ch’iich’.
Sa’ li hoonal a’an, li qak’oxlahom a’an chan ta ru too’ok chi sa’ li b’eleb’aal ch’iich’ re tooq’ixinq, a’ut laa’in yookin chixk’oxlankil—sa’ ajwi’ li hoonal a’an—maare wan jun na’leb’ arin. Chi maak’a’ li laaw, li chaab’il sachb’a-ch’oolejil b’eleb’aal ch’iich’ a’in, maak’a’ na’ok wi’. Us ta nimaq xwankil li b’eleb’aal ch’iich’, chi maak’a’ li laaw, ink’a’ taaruuq tixb’aanu lix k’anjel.
Naq nin’ok wi’chik chixk’oxlankil li xqak’ul sa’ li ewu a’an, q’axal nim wi’chik xchamal li na’leb’ chiwu. Sachso ninkana xb’aan lix rahom li qaChoxahil Yuwa’ choq’ reheb’ li ralal xk’ajol. Sascho ninkana rik’in li choxahil ula’anink ut li xnimal ru k’utb’esinb’il matk’ li ke’k’ehe’ re laj Jose Smith xb’aan li Dios. Relik chi yaal, nanujob’resiik inch’ool rik’in b’antioxink q’axal nim xb’aan lix k’ojob’ankil wi’chik lix wankilal ut lix lawil li tijonelil. Chi maak’a’ li k’ojob’ank wi’chik a’in, tz’aptz’o raj li b’eleb’aal ch’iich’ na’ajman re qak’amb’al chiru li qab’eenik sa’ li choxahil qochoch rik’in li qachoxahil na’b’ej yuwa’b’ej. Xb’aanunkil li junjunq chi k’ojob’anb’il k’anjel re li kolb’a-ib’ li wan sa’ xb’ehil li sumwank chi sutq’iik rik’in li qaChoxahil Yuwa’ naraj naq taab’aanumanq xk’anjel chi tz’aqal rik’in lix lawil li tijonelil.
Sa’ li po Mayo re 1829, laj Juan aj kub’sihom ha’ kixk’ut rib’ chiru laj Jose Smith ut laj Oliver Cowdery, kixk’ojob’ li Tijonelil re Aaron sa’ xb’eeneb’, ut kixk’e reheb’ xlawil li tijonelil a’an. Moqon chik, laj Pedro, laj Santiago, ut laj Jwan kixk’ojob’ li Tijonelil re Melkisedek sa’ rochb’een lix lawil.1
Haye’ wuqub’ chihab’ chirix a’an chiru jun domingo sa’ li Santil Ochoch re Kirtland, yal jun xamaan chirix lix k’ojob’ankil, “li Qaawa’ Jehova naxk’ut rib’ sa’ loq’alil” chiru laj Jose ut laj Oliver, toja’ naq neke’xk’ut rib’ laj Moises, laj Eliyah, ut laj Elias, li ke’xq’axtesi “lix laweb’ ut lix k’ojlajikeb’.”2 Chiru k’iila cient chihab’ sachenaq lix wankilal li tijonelil k’ojob’anb’il wi’chik ut eb’ li laaw a’in. Jo’ chanchan naq tz’aptz’o lin b’eleb’aal ch’iich’ re naq ink’a’ xooru chi ok li qajunkab’al xb’aan naq sachenaq li laaw, tz’aptz’ookeb’ li k’ojob’anb’il k’anjel aj kolonel re lix evangelio li Jesukristo chiru chixjunileb’ li ralal xk’ajol li qaChoxahil Yuwa’—toj reetal naq jun loq’laj k’ojob’ank wi’chik ki’uxman rik’in xk’ulunik li choxahil taql a’in. Maajo’q’e chik tento raj taqapatz’, “B’ar pe wankeb’ li laaw?”
Sa’ jun chaq’al ru kutan sa’ li chihab’ xnume’, xin’ula’anin re li tuqtuukil k’iche’ sa’ xnim li saq’e re Pennsylvania, nawb’il ru jo’ Harmony sa’ li loq’laj hu, b’ar kixk’ut wi’ rib’ laj Juan aj kub’sihom ha’ chiru laj Jose Smith ut laj Oliver Cowdery ut kixk’ojob’ wi’chik li Tijonelil re Aaron. Xinxaqli ajwi’ chire li nima’ Susquehanna sa’ wi’ laj Jose ut laj Oliver, chi ak k’eeb’il reheb’ li wankilal ut li laaw, ke’kub’e xha’. Nach’ rik’in li nima’ a’in, laj Pedro, laj Santiago, ut laj Jwan ke’xk’ut rib’ ut ke’xk’ojob’ wi’chik li Tijonelil re Melkisedek ut lix lawil.3
Eb’ li na’ajej a’in, jo’ ajwi’ li ak’ob’resinb’il rochoch lix Jose ut li xEmma, b’ar wi’ kijaltesiik ru lix k’ihal lix Hu laj Mormon; li rochoch xna’ xyuwa’ li xEmma; ut jun centro re ula’anink li na’oksiman ajwi’ choq’ jun ak’ ch’utleb’aal kab’l, a’aneb’ nawb’il ru jo’ li ak’ Na’ajej re lix K’ojob’ankil wi’chik li Tijonelil. Li na’ajej a’in xk’ojob’aak xb’aan li Awa’b’ej Russell M. Nelson sa’ li po septiembre xnume’. Aran, xweek’a lix wankil ut lix yaalalil li choxahil k’anjel li ke’k’ulman chaq sa’ li santil ch’och’ a’an. Li xink’ul aran xinixk’e chi k’oxlak, tz’ilok-ix, ut tijok chirix lix wankilal ut lix lawil li tijonelil ut xtoch’ inch’ool rik’in jun rajom inch’ool chixwotzb’al rik’ineb’ li saaj winq ut li saaj ixq re li Iglees chanru naq lix wankilal ut lix lawil li tijonelil k’ojob’anb’il wi’chik te’ruuq chirosob’tesinkileb’.
Xb’een, maare us xch’olob’ankil li aatin a’in re taatawmanq ru li neke’raj xyeeb’al. Nach’olob’aman naq li tijonelil malaj lix wankilal li tijonelil a’an “li wankil ut li wankilal k’eeb’il xb’aan li Dios”4 ut “li xnimal ru wankilal sa’ xb’een li ruchich’och’ a’in.”5 Jo’kan ajwi’ nach’olob’aman k’a’ru naraj naxye lix lawil li tijonelil re taqataw ru: “Lix lawil li tijonelil a’an li wankilal k’eeb’il xb’aan li Dios reheb’ aj jolominel sa’ li tijonelil re xb’eresinkil, xtaqlankil, ut rawa’b’ejinkil chanru na’oksiman lix tijonelil sa’ ruchich’och’.”6 Lix lawil li tijonelil naxb’eresi chanru na’oksiman lix wankilal li tijonelil. Eb’ li k’ojob’anb’il k’anjel li neke’xk’e chi tz’iib’amank jun esil sa’ li Iglees neke’rajeb’ li laaw ut ink’a’ te’ruuq te’b’aanumanq chi ink’a’ k’eeb’il li wankilal. Li Elder Dallin H. Oaks kixk’ut naq “Ch’olch’o naq chixjunileb’ lix lawil li tijonelil wankeb’ sa’ ruq’ li Qaawa’ Jesukristo, a’an aj eechal re li tijonelil. A’an li nayehok re k’a’ru lawil taak’eemanq reheb’ li winq, ut chan ru te’oksimanq li laaw a’an.”7
Anajwan, choq’ eere ex saaj winq ut saaj ixq, ink’oxlahom chaq oxib’ na’leb’ chan ru nekeru “chixtawb’aleb’ li laaw,” malaj chiroksinkil lix lawil ut lix wankilal li tijonelil re rosob’tesinkil eeyu’am jo’wi’ xyu’ameb’ jalaneb’.
Li xb’een, a’an naq teekawresi eerib’ choq’ re li k’anjelak choq’ misioneer
Ex was wiitz’in li saajex, maare ink’a’ nekek’e reetal, a’ut lix lawil lix ch’utub’ankileb’ laj Israel li ke’k’ojob’aak wi’chik xb’aan laj Moises neke’xk’e xwankil xk’anjeleb’ li misioneer sa’ li qak’ojlajik. Chek’oxla li 75,000 misioneer li yookeb’ chi k’anjelak sa’ li awimq chi b’eresinb’ileb’ xb’aaneb’ li laaw a’in. Rik’in li na’leb’ a’in sa’ lee k’a’uxl, chijultiko’q eere naq maajun wa ta jwal eq’la re tex’ok chixkawresinkil eerib’ choq’ re li k’anjelak choq’ misioneer. Sa’ li ch’ina huPara la Fortaleza de la Juventud naqil, “Ex saaj winq re li Tijonelil re Aaron, … chexk’anjelaq chi kaw re xkawresinkil eerib’ chi wank choq’ reetalil li Kristo choq’ jun misioneer.”8 Eb’ li saaj ixq te’ruuq ajwi’ chixkawresinkil rib’, a’ut ink’a’ “taqlanb’ileb’ chi k’anjelak jo’eb’ li saaj winq.”9 A’ut, chixjunil eekawresihom, ma nekexxik chi k’anjelak choq’ misioneer malaj ink’a’, a’an texrosob’tesi chiru chixjunil lee yu’am choq’ jun komon li najultikank aatin.
Li xkab’ na’leb’ re “xtawb’aleb’ li laaw” a’an li xik sa’ li santil ochoch
Lix lawil li tz’ape’k chi junelik li k’ojob’anb’ileb’ chaq xb’aan li profeet re li Najter Chaq’rab’, laj Elias, neke’xk’e xwankil li k’ojob’anb’il k’anjel chi b’aanumank sa’eb’ li loq’laj santil ochoch. Eb’ li k’ojob’anb’il k’anjel li neke’b’aanuman sa’eb’ li santil ochoch a’in neke’xk’e xwankil li winq, li ixq, ut li junkab’al chi sutq’iik rik’ineb’ li qachoxahil na’b’ej yuwa’b’ej.
Ex saaj winq ut saaj ixq, naqawaklesi eech’ool chixtz’ilb’al rix ut chixtawb’al li k’a’b’ej reheb’ lee xe’toonil ut chixb’aanunkil li kub’iha’ choq’ reheb’ li kamenaq sa’ li santil ochoch. Naqak’e reetal naq ak maak’a’jo’ rajlankileb’ li yookeb’ chixb’aanunkil a’in chixjunil li ruchich’och’. Nujenaqeb’ lix na’aj re kub’iha’ sa’ naab’aleb’ li santil ochoch eq’la toj q’ojyin rik’in li saaj winq ut li saaj ixq. Neke’sutq’isiik li laaw li neke’xk’e xwankil li junkab’al chi te’tz’ape’q sa’ junajil naq neke’b’aanuman li k’ojob’anb’il k’anjel sa’eb’ li santil ochoch a’in.
Ma nekeril chanru naq laq’ab’anb’ileb’ li osob’tesink rik’ineb’ lix lawil li tijonelil? Naq nekeb’aanu li k’anjel a’in, nink’oxla naq teetaw naq li Qaawa’ wan sa’ lix k’anjel. Jun na’leb’ naxk’ut a’in. Toje’ xwab’i resil jun na’b’ej li chi kok’ aj xsa’ naxk’ameb’ lix kok’al sa’ li santil ochoch re xb’aanunkil li kub’iha’ choq’ reheb’ li kamenaq. Sa’ jun li kutan, naq ak xe’xb’aanu li kub’iha sa’ li santil ochoch ut xikeb’ re, jun winq x’ok sa’ lix na’aj li kub’iha’ rik’in jun tuub’ chi k’ab’a’ej choq’ re lix junkab’al. Jun aj k’anjel sa’ li santil ochoch xk’e reetal naq maak’a’eb’ chik anihaq re xtenq’ankil rik’ineb’ li k’ab’a’ej a’in ut xpatz’ re li junkab’al a’in li yoo chaq chi elk wi te’ruuq raj te’kanaaq aran ut te’xtiqib’ raj rib’ wi’chik sa’ aq’ej re kub’eek ha’ re xtenq’ankil rik’ineb’ li k’ab’a’ej a’an. Chi k’amchi’inb’il xe’ok wi’chik. Naq li kok’al yookeb’ chi kub’eek xha’, lix na’, li yoo chi ab’ink, x’ok chixk’eeb’al reetaleb’ li k’ab’a’ej ut timil timil xk’e chi tz’aqal reetal naq li k’ab’a’ej a’in re li winq a’aneb’ ajwi’ lix xe’toon kamenaq lix junkab’al a’an. Jun chaq’al ru q’unil uxtaan choq’ reheb’.
Wiib’ xamaan chaq li Santil Ochoch re li Centro re Provo kik’ojob’aman choq’ li 150 santil ochoch re li Iglees sa’ li ruchich’och’. Naqak’e reetal naq sa’ li chihab’ 1963 naq li Awa’b’ej Thomas S. Monson kixaqab’aak xwankil choq’ Apostol, kab’laju ajwi’ li santil ochoch ke’wan sa’ li Iglees. Yookeb’ chi nach’ok eerik’in li santil ochoch. A’b’anan, choq’ eere li toj najt wankex malaj ch’a’aj li xik sa’ li santil ochoch, tento naq junelik wanq eek’ulub’ chi ok. Naru teeb’aanu li xnimal ru k’anjel chirix li santil ochoch naq teetz’il rix ut teetaqla li k’ab’a’ej re lee junkab’al.
Sa’ xraqik, oxib’: chexxik chi ub’ej rik’in paab’aal
Li profeet aj Abraham sa’ li Najter Chaq’rab’ kixk’ul jun nimla osob’tesink rik’in li Qaawa’ sa’ lix k’ojlajik, wan naq nawb’il ru jo’ li sumwank re laj Abraham. K’iila mil chihab’ chirix a’an, ke’k’ojob’aman wi’chik li osob’tesink re lix k’ojlajik li evangelio k’eeb’il re laj Abraham. A’an a’in kik’ulman naq li profeet aj Eliyah kixk’ut rib’ chiru laj Jose Smith ut laj Oliver Cowdery sa’ li Santil Ochoch re Kirtland.
Rik’in li k’ojob’ank wi’chik a’in, chejunjunqalex naru teek’ul li ninqi osob’tesink yeechi’inb’ileb’ chaq re laj Abraham. Naru naq eb’ li osob’tesink a’in te’wanq choq’ eere wi texkanaaq chi tiik chi paab’ank ut chi wanq eek’ulub’il. Sa’ li ch’ina hu Para la Fortaleza de la Juventud, nak’eeman eere junjunq li chaab’il na’leb’ chirix chanru “teexik chi ub’ej rik’in paab’aal.” Nink’os ru b’ayaq li raatinul li na’leb’ a’an: “Re aatenq’ankil chi ok jo’ naraj li Qaawa’ naq tatwanq, wiq’ib’ aawib’ rajlal eq’la ut q’ojyin sa’ tijok chiru laa Choxahil Yuwa’. … Tz’ileb’ rix li loq’laj hu wulaj wulaj ut b’aanu sa’ aayu’am li xawil. … K’e aach’ool wulaj wulaj chi paab’ank. … Sa’ chixjunil hoonal ut na’ajej, taaqe lix k’utomeb’ li profeet. … Tuulanob’resi aawib’ ut chiwanq aach’ool chirab’inkil li Santil Musiq’ej.”
Li na’leb’ a’in wan jun xyeechi’ihom li nak’amok b’e sa’ xkomon chik li yeechi’ihom li neke’chal rik’in li osob’tesink re Abraham. “Naq nakab’aanu li k’a’aq re ru a’in, li Qaawa’ q’axal wi’chik tixnimob’resi aayu’am chiru li naru taab’aanu aajunes. A’an tixk’ihob’rei li k’a’ru naru taak’ul, tixnimob’resi laa wilob’aal, ut tatxkawob’resi. A’an tixk’e aawe li tenq’ nakawaj re xnumsinkil li yalok-ix ut li ch’a’ajkilal. Taak’ul jun xnawom aach’ool kawob’resinb’il chik ut taataw li tz’aqal sahil ch’oolejil naq nakat’ok chixnawb’al ru laa Yuwa’ sa’ Choxa ut li Ralal, Jesukristo, ut taaweek’a lix rahom choq’ aawe.”10
Re xk’osb’al ru waatin: chekawresi eerib’ choq’ re li k’anjelak choq’ misioneer, chexxik sa’ li santil ochoch, ut chexxik chi ub’ej rik’in paab’aal.
Xraqik
Tooraqe’q b’ar wi’ xootikla, xaqxooko chixk’atq li b’eleb’aal ch’iich’ chi ink’a’ naru noko’ok ut yooko chixpatz’b’al, “B’ar pe wankeb’ li laaw?” Chinawmanq raj naq, sa’ li ewu a’an, xk’ulman jun sachb’a-ch’oolej ut xintaweb’ li laaw li xe’t’ane’ sa’ lin b’oox chiru li nimla tzuul. Li Qaawa’ naxk’ut chiqu naq ink’a’ toxkanab’ chi xaqliik qajunes sa’ li kehil q’ojyin chi maak’a’ li laaw malaj li wankilal re xk’amb’al qab’e chi wulak rik’in A’an sa’ xyaalal.
Wi chanchanex wik’in, maare chi kok’ aj xsa’ teetaw naq yookex chixpatz’b’al, “B’ar wankeb’ li laaw” re li b’eleb’aal ch’iich’, li oficina, malaj li ochoch? Naq nak’ulman a’in, junelik nin’ok chi se’ek sa’ ink’a’uxl, xb’aan naq chiru li hoonal ninsik’eb’ wi’ li laaw, yookin ajwi’ chixk’oxlankileb’ lix lawil li tijonelil k’ojob’anb’il wi’chik ut li Awa’b’ej Thomas S. Monson, a’ li naqaxaqab’ xwankil “choq’ profeet, aj ilol na’leb’ ut aj k’utb’esinel”11 ut “choq’ li junaj chi winq sa’ ruchich’och’ li wan rik’in ut wan xk’ulub’ chiroksinkil chixjunileb’ lix lawil li tijonelil.” Hehe’, eb’ li laaw kolb’ileb’ rix sa’ ruq’eb’ li profeet, aj ilol na’leb’, ut aj k’utb’esinel. K’ojob’anb’ileb’ ut k’eeb’ileb’ re jalaneb’, jo’ chanru k’eek’o wi’ li rajom li Qaawa’, rub’el lix b’eresinkil li Awa’b’ej re li Iglees.
Ninch’olob’ xyaalal naq li wankilal ut lix lawil li tijonelil neke’xloch li motor, neke’xte li roqeb’aal choxa, neke’xk’e choxahil wankilal, ut neke’xpa lix b’ehil li sumwank chi sutq’iik rik’in li qaChoxahil Yuwa’ aj rahonel.
Nintz’aama naq laa’ex, li tasal tenamit re saaj winq ut saaj ixq, “teetiikisi eerib’ chi ub’ej chi xaqxookex junelik rik’in li Kristo,”12 re naq teetaw ru naq a’an lee loq’laj osob’tesihom chi k’anjelak rub’el lix b’eresinkileb’ li ani wan rik’ineb’ lix lawil li tijonelil li te’xte li osob’tesink, li maatan, ut lix wankilal li choxa cheru.
Ninch’olob’ xyaalal li Dios Yuwa’b’ej, laj Kolol qe ut laj Tojol qix, a’ li Jesukristo, li Santil Musiq’ej, ut lix k’ojob’ankil wi’chik li evangelio sa’eb’ li roso’jik li kutan a’in, sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.