Jun ochoch b’ar wi’ nawan lix Musiq’ li Qaawa’
Taataw xnimal lix sahil aach’ool naq nakayal aaq’e chixk’uub’ankil laa wochoch choq’ jun na’ajej re paab’aal chirix li Qaawa’ Jesukristo ut jun na’ajej nujenaq rik’in rahok.
Ex raarookil was wiitz’in, ninb’antioxi naq xinb’oqe’ chi aatinak eerik’in sa’ li 189 chi jolomil ch’utub’aj-ib’ a’in re Lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan Sa’ li 6 xb’e li po a’in re li chihab’ 1830, laj Jose Smith kixk’uub’ li Iglees chi taqlanb’il xb’aan li Dios. Ki’b’aanuman a’an sa’ li rochoch li junkab’al aj Whitmer li wan nach’ sa’ Fayette, Nueva York. Ke’wan waqib’ li komon ut lajeeb’ roxk’aal chik li ke’raj tz’aqonk sa’ li kutan a’an.
Us ta ink’a’ ninnaw li kixye chi moko chan ru kitiqib’aak li profeet aj Jose Smith naq xaqxo chiru li ch’ina ch’uut a’an, ninnaw li k’a’ru ke’reek’a li kristiaan a’an li wan xpaab’aaleb’ chirix li Jesukristo. Ke’reek’a li Santil Musiq’ej, ut ke’reek’a naq sa’ jun santil na’ajej wankeb’. Ke’reek’a chi yaal naq junajeb’.
Li sachb’a-ch’oolejil eek’ahom a’an, a’an li naqaj chiqajunilo sa’ li qochoch. A’an jun eek’ahom li nachal naq, jo’ kixye laj Pablo, “naqataaqe li naxrahi li musiq’ej.”
Li waatin anajwan taawanq choq’ re xk’utb’al li k’a’ru ninnaw chirix chan ru naru taqakawresi qib’ re xk’ulb’al li eek’ahom a’an chi kok’ aj xsa’ ut chan ru naru taqab’oq chi kanaak sa’ li qajunkab’al. Jo’ ak nekenaw, ch’a’aj a’an. Tento naq ramb’ilaq li wech’ok-ib’, li q’etq’etil, ut li maak. Tento naq lix saq ruhil rahom li Kristo taa’ok sa’ xch’ooleb’ li komon sa’ li qajunkab’al.
Laj Adan ut li xEva, laj Lehi ut li xSariah, ut xkomoneb’ chik li na’b’ej yuwa’b’ej sa’eb’ li loq’laj hu ke’xtzol naq jwal ch’a’aj a’an. A’ut, wankeb’ li chaab’il seraq’ li neke’xk’ojob’ qach’ool chirix li sahil ch’oolejil li kikana sa’eb’ li junkab’al ut li ochoch. Ut rik’ineb’ li seraq’ a’an, naru naqil chan ru naq naru taa’uxmanq a’an sa’ li qayu’am ut sa’ li qajunkab’al. Laa’ex jultik eere li tz’iib’anb’il sa’ li hu Xkaa Nefi:
“Ut kikʼulman naq maakʼaʼ li wechʼok-ibʼ saʼ li chʼochʼ, xbʼaan lix rahom li Dios li kiwan saʼ xchʼoolebʼ li tenamit.
“Ut maakʼaʼ li kaqalink, chi moko li wechʼij-ibʼ, chi moko li choqink, chi moko li koʼbʼeetak yumbʼeetak, chi moko li tikʼtiʼik, chi moko li kamsink, chi moko kʼaʼruhaq paay chi yibʼ ru kʼaʼuxlej; ut relik chi yaal naq moko kiru ta kiwan junaq tenamit li sa wiʼchik xchʼool saʼ xyanq chixjunilebʼ li tenamit li yoʼobʼtesinbʼilebʼ xbʼaan ruqʼ li Dios.
“Maakʼaʼebʼ aj elqʼ, chi moko aj kamsinel, chi moko keʼwan aj Lamanita, chi moko kʼaʼruhaq paay chik chi aj -ita; junajebʼ bʼan naq keʼwan, ralal xkʼajolebʼ li Kristo, ut aj eechanihomebʼ re li rawaʼbʼejihom li Dios.
“Ut qʼaxal osobʼtesinbʼilebʼ aʼan! Ut kʼaʼjoʼ naq osobʼtesinbʼilebʼ! Xbʼaan naq li Qaawaʼ kirosobʼtesihebʼ saʼ chixjunil lix bʼaanuhomebʼ; relik chi yaal, keʼosobʼtesiik ajwiʼ ut keʼkʼeheʼ chi usaak toj reetal naq numenaq jun cient rikʼin lajeebʼ chihabʼ; ut li xbʼeen tasal tenamit chirix li Kristo ak kamenaqebʼ chik, ut maajun wechʼok-ibʼ kiwan saʼ chixjunil li chʼochʼ.”
Jo’ nekenaw, ink’a’ ke’kana chi junelik li sahileb’ kutan a’an. Li seraq’ sa’ Xkaa Nefi naxye resileb’ li reetalil lix musiq’ejil t’anikeb’ li komoneb’ sa’ jun ch’uut chi chaab’il kristiaan. A’an jun k’utb’il eetalil li rajlal na’uxman chalen chaq xtiklajik rik’ineb’ li tenamit, li kok’ ch’uut aj paab’anel, ut rik’ineb’ ajwi’ li junkab’al. Rik’in xtz’ilb’al rix li k’utb’il eetalil a’an, naru naqil chan raj ru taqakoleb’ rix ut taqanimob’resiheb’ li eek’ahom re rahok sa’ li qajunkab’al.
A’an a’in li reetalil li t’ane’k li ki’ok chi uxmank chirix xnumik 200 chihab’ re wank sa’ li tuqtuukilal tz’aqal re ru naxk’am li evangelio:
Ki’ok li q’etq’etil sa’ xch’ooleb’.
Ke’xkanab’ xwotzb’al li wan reheb’ chirib’ileb’ rib’.
Ke’ok chirilb’aleb’ rib’ sa’ tastookil jachal chi taqenaq malaj chi kub’enaq chirib’ileb’ rib’.
Ki’ok chi lajk lix paab’aaleb’ chirix li Jesukristo.
Ki’ok li xik’ ilok.
Ke’ok chixb’aanunkil li jar paay chi maak.
Eb’ li na’b’ej yuwa’b’ej li wankeb’ xna’leb’ te’xk’e reetaleb’ li na’leb’ a’in naq neke’ok sa’ xjunkab’aleb’. Yaal ajwi’ naq yooq xk’a’uxleb’ chirix a’an. A’b’an, te’xnaw naq li natikib’ank re a’in, a’an lix wankil laj Satanas li naxyal xq’e chixk’amb’al xb’eheb’ li chaab’il kristiaan sa’ xb’ehil li maak, ut chi jo’kan nasach lix wankil li Santil Musiq’ej chiruheb’. Jo’kan ut, li na’b’ej malaj yuwa’b’ej li wan xna’leb’ tixk’e reetal naq wan chaab’ilal sa’ xk’amb’al xb’e li junjunq chi kok’al, jo’ ajwi’ xjunes rib’, chixk’ulub’ankil chi tz’aqal lix b’oqom li Qaawa’ re chalk rik’in a’an.
Maare naru xtawb’al b’ayaq li chaab’ilal rik’in xyeeb’al re jun ch’ina al naq tixjal xch’ool, qayehaq, chirix li q’etq’etil. Maare naru xyalb’al xq’unb’esinkileb’ xch’ool li kok’al chixwotzb’al chi anchaleb’ chik xch’ool li k’a’ru wan reheb’. Maare naru xpatz’b’al reheb’ naq te’xkanab’ xk’oxlankil naq chaab’ileb’ wi’chik chiru anihaq chik sa’ li junkab’al. Toja’ ut naq natawman li eetalil li ch’olob’anb’il chi jo’ka’in: “Ki’ok chi lajk lix paab’aaleb’ chirix li Jesukristo.”
A’an li laaw re xb’eresinkil laa junkab’al chi taqe’k toj sa’ li musiq’ejil wanjik nakawaj choq’ reheb’ a’an—ut naq tatwanq laa’at aran rik’ineb’. Naq nakatenq’aheb’ chi k’iik sa’ xpaab’aaleb’ naq li Jesukristo a’an aj Tojol rixeb’ ut naxraheb’, te’reek’a rajomeb’ xch’ool chixjalb’aleb’ xk’a’uxl. Naq te’xb’aanu a’an, li tuulanil taa’ok chirisinkil li q’etq’etil. Naq te’ok chireek’ankil li k’a’ru k’eeb’il reheb’ xb’aan li Qaawa’, te’wanq xch’ool chi wotzok chi anchaleb’ chik xch’ool. Taaka’ch’ino’q li wech’ij-ib’ re xtawb’al wankilal malaj nimaak-u. Li xik’ ilok taa’isiiq xb’aan li rahok. Ut sa’ xraqik, jo’ ki’uxman rik’ineb’ li tenamit li jalb’ileb’ xch’ool xb’aan li rey aj Benjamin, li ajom re xb’aanunkil li us tixkawob’resiheb’ chiru li aaleek re maakob’k. Eb’ lix tenamit li rey aj Benjamin ke’xch’olob’ xyaalal naq “maak’a’eb’ chik li rajomeb’ re xb’aanunkil li maa’usilal.”
Jo’kan naq xnimob’resinkil li paab’aal chirix li Jesukristo, a’an lix tiklajik xb’alq’usinkil ru li musiq’ejil t’ane’k sa’ laa junkab’al ut sa’ laa wochoch. Li paab’aal jo’ a’an mas wi’chik naq tixk’am chaq li jalb’a-k’a’uxlej chiru naq taajultika aatin chirix li junjunq reetalil li musiq’ejil t’ane’k.
Li k’amok b’e jwal chaab’il taab’aanu, a’an rik’in laa b’aanuhom. Eb’ li komon sa’ laa junkab’al tento tate’ril chi k’iik sa’ laa paab’aal laa’at chirix li Jesukristo ut lix evangelio. Toje’ chaq xk’eeman aawe jun nimla tenq’. Osob’tesinb’ileb’ li na’b’ej yuwa’b’ej sa’ li Iglees rik’in jun musiq’anb’il k’anjeleb’aal re tzolok choq’ reheb’ li junkab’al ut li komon. Naq nakawoksi, taanimob’resi laa paab’aal ut lix paab’aaleb’ laa kok’al chirix li Qaawa’ Jesukristo.
Xnimob’resinkil li paab’aal
Laa paab’aal chirix li Kolonel xniman naq xataaqe lix tz’aam li Awa’b’ej Russell M. Nelson naq taawil wi’chik ru lix Hu laj Mormon. Xajuch’eb’ li raqal aatin ut li aatin li neke’aatinak chirix li Kolonel. Xniman laa paab’aal chirix li Jesukristo. Jo’ jun ak’il q’een, li paab’aal chirix li Jesukristo taachaqiq wi ink’a’ yalb’ilaq aaq’e chi k’oxlak ut chi tijok re xnimob’resinkil.
Maare ink’a’ tate’xtaaqe anajwan chixjunileb’ li komon sa’ laa junkab’al sa’ xnimob’resinkil li paab’aal. A’b’an, chik’ojob’aaq aach’ool rik’in li k’a’ru kixk’ul laj Alma li alalb’ej. Sa’ li rahilal kiwan wi’ rik’in naq kiraj ru li jalb’a-k’a’uxlej ut xkuyb’al lix maak, kijultiko’ re lix paab’aal lix yuwa’ chirix li Jesukristo. Naru naq taajultiko’q reheb’ laa kok’al laa paab’aal laa’at chirix li Kolonel sa’ jun hoonal naq q’axal te’raj ru li jalb’a-k’a’uxlej. Laj Alma kixye chirix li hoonal a’an:
“Ut naq yotʼbʼilin chi joʼkan xbʼaan rahilal, naq tawasinbʼilin xbʼaan xjultikankil xkʼihal inmaak, kʼe reetal, kikʼulman naq kijultikoʼ ajwiʼ we rabʼinkil chaq inyuwaʼ chi aatinak joʼ profeet chiruhebʼ li tenamit chirix xkʼulunik jun li Jesukristo, jun Ralal li Dios, re xtojbʼal rix lix maak li ruchichʼochʼ.
“Anajwan, naq kixchap inkʼaʼuxl li naʼlebʼ aʼin, kinjap we saʼ inchʼool: At Jesus, Ralal li Dios, chawuxtaana wu, li wankin saʼ xkʼahil li yotʼeʼk, ut sutsuukin xbʼaan lix bʼakʼlebʼ chʼiichʼ li kamk li junelik taawanq.
“Ut anajwan, kʼe reetal, naq kinkʼoxla aʼin, inkʼaʼ chik kijultikoʼ we inrahil; relik chi yaal, moko tawasinbʼilin ta chik xbʼan xjultikankil inmaak.”
Li tijok rik’in rahok
Rochb’een xk’utb’al chan ru xnimob’resinkil li paab’aal, naru naq aajelaq ru li tijok jo’ junkab’al re taawanq laa wochoch choq’ loq’laj na’ajej. Chi kok’ aj xsa’, nasik’man ru jun ajwi’ li komon re wank choq’ aj aatinanel re tijok chirix li junkab’al. Naq chi ch’olch’o yeeb’il li tij chiru li Dios choq’ reheb’ li ani wiq’wookeb’ ut neke’ab’in re, naniman li paab’aal rik’ineb’ chixjunileb’. Neke’ru chireek’ankil li rahok choq’ re li qaChoxahil Yuwa’ ut choq’ re li Kolonel. Ut naq li ani natijok naxpatz’ xk’ab’a’eb’ li ani wiq’wookeb’ sa’ li ch’uut a’an li neke’raj ru tenq’aak, chixjunileb’ neke’ru chireek’ankil li rahok chirib’ileb’ rib’ sa’ li junkab’al.
Us ta naq moko wankeb’ ta chixjunileb’ li komon re li junkab’al sa’ junaj chi ochoch, li tijok toj naru tixkawob’resi lix b’ak’leb’ li rahok. Naru taapuktesiiq xwankil li tijok jo’ junkab’al chiru chixjunil li ruchich’och’. Naab’al sut xintzol naq junaq komon sa’ lin junkab’al li najt wan yoo chi tijok chirix k’a’ruhaq sa’ tz’aqal li hoonal naq yookin ajwi’ laa’in chi tijok chirix a’an. Choq’ we, li najter yehom “Li junkab’al li wotz natijok, wotz nakanaak” taaruuq raj taajalmanq re xyeeb’al “Li junkab’al li wotz natijok, wotz wankeb’, us ta naq najt xyanqeb’.”
Xk’utb’al li jalb’a-k’a’uxlej sa’ junpaat
Rik’in naq maajun qe tz’aqal re ru ut sa’ junpaat naru taarahob’tesiiq qach’ool, li junkab’al ka’ajwi’ naru taawanq choq’ loq’laj na’ajej wi naqajal qak’a’uxl sa’ junpaat ut chi anchal qach’ool. Eb’ li na’b’ej yuwa’b’ej naru te’xk’ut li na’leb’ a’in. Tento naq sa’ junpaat ut chi anchal qach’ool taqajal qak’a’uxl chirixeb’ li kawil aatin ut li yib’ aj k’oxlahom. Yal rik’in xyeeb’al “Chakuy inmaak” naru te’k’iraaq li toch’olal ut te’b’oqe’q lix kuyb’al li maak ut li rahok.
Li profeet aj Jose Smith kixk’ut a’in naq kisak’e’ ut naq kirahob’tesiik xb’aaneb’ li junxil ke’wan jo’ ramiiw, ut naq kiwan ajwi’ li wech’ok-ib’ sa’ xjunkab’al. A’an kixkuy xmaakeb’ sa’ junpaat, us ta kixnaw naq li xik’ ke’ilok re maare te’xsik’ xrahob’tesinkil wi’chik. A’an kixpatz’ naq taakuye’q xmaak a’an, ut kixkuy xmaakeb’ jalan chi anchal xch’ool.
Xk’uulankil jun musiq’ej re misioneeril
Eb’ li ralal laj Mosiah ke’xk’e xch’ooleb’ chixwotzb’al li evangelio rik’in chixjunileb’. Li ajom a’in kichal xb’aan li ke’xnumsi xjuneseb’ rik’in li jalb’a-k’a’uxlej. Ink’a’ te’ruuq chixkuyb’al li k’oxlahom naq taarahob’tesiiq ani junaq chi winq xb’aan lix maak, jo’ chanru naq ke’rahob’tesiik a’an. Jo’kan naq chiru xnumik k’iila chihab’ ke’xnumsi li tz’eqtaanak, li ch’a’ajkilal, ut li k’a’ru xiwxiw re xwotzb’al lix evangelio li Jesukristo rik’ineb’ li xik’ ke’ilok reheb’. Sa’ xb’aanunkil a’an, ke’xtaw xsahileb’ xch’ool rik’ineb’ li ani ke’xjal xk’a’uxl ut ke’xyal xsahil li kuyuk maak rik’in lix tojb’al rix li maak xb’aan li Jesukristo.
Taanimanq li rajom xch’ooleb’ li komon sa’ li qajunkab’al chixwotzb’al li evangelio naq neke’reek’a li sahil ch’oolejil li nachal rik’in li kuyuk maak. Naru taa’uxq a’an rik’in rak’ob’resinkil lix sumwankeb’ naq neke’xk’ul li loq’laj wa’ak. Li musiq’ej re li misioneeril taanimanq sa’ li qochoch naq eb’ li kok’al ut li na’b’ej yuwa’b’ej neke’reek’a li sahil ch’oolejil li nachal rik’in li kuyuk maak sa’ li k’anjel re li loq’laj wa’ak. Rik’in li oxloq’ neke’xk’ut, eb’ li na’b’ej yuwa’b’ej jo’eb’ ajwi’ li kok’al naru te’xtenq’a rib’ chirib’ileb’ rib’ chireek’ankil li sahil ch’oolejil a’an. Nim xwankil li sahil ch’oolejil a’an sa’ xk’uub’ankil li qochoch jo’ jun li CCM. Maare ink’a’ te’xik sa’ mision chixjunileb’, a’b’an chixjunileb’ te’reek’a li rajom xch’ooleb’ chixwotzb’al li evangelio, li xk’eheb’ chireek’a xkuyb’al lix maakeb’ ut li tuqtuukilal. Ut maak’a’ naxye ma wanko sa’ mision anajwan malaj ink’a’, chiqajunilo naru taqeek’a li sahil ch’oolejil li nachal rik’in xwotzb’al li evangelio reheb’ li qas qiitz’in.
Rula’aninkil li santil ochoch
Choq’ reheb’ li na’b’ej yuwa’b’ej jo’eb’ ajwi’ li kok’al, li santil ochoch a’an li na’ajej q’axal chaab’il re xk’ulb’al qanawom chirix ut qarahom choq’ reheb’ choxahil na’ajej. Yaal ut a’an naq toj ka’ch’ineb’ li kok’al. Neke’yo’la li kok’al rik’in lix Saqen li Kristo. Jun k’uula’al ajwi’ naru reek’ankil naq loq’ jun li santil ochoch. Rik’in naq eb’ li na’b’ej yuwa’b’ej neke’xraheb’ lix kok’al, li santil ochoch nareetali choq’ reheb’ li yo’onihom naq te’wanq rik’ineb’ lix kok’al re xraab’aleb’ sa’ lix junelikil junkab’al—chi junelik q’e kutan.
Junjunqeb’ eere wan xjalam-uucheb’ li santil ochoch sa’ lee rochoch. Rik’in naq yookeb’ chi kab’lamank li santil ochoch chiru li ruchich’och’, naru naq naab’aleb’ li na’b’ej yuwa’b’ej neke’ru chirula’aninkil xch’och’ileb’ li santil ochoch rochb’eeneb’ lix junkab’al. Wankeb’ junjunq chik li neke’ru chi tz’aqonk sa’ li k’anjel re rilb’al xsa’ li santil ochoch naq neke’kab’laman li ak’ santil ochoch. Eb’ li na’b’ej yuwa’b’ej naru te’xpatz’ reheb’ li kok’al k’a’ru neke’reek’a naq nach’ wankeb’ rik’in malaj chi sa’ li santil ochoch.
Li junjunq na’b’ej yuwa’b’ej naru tixwotz xnawom xch’ool chirix xninqaleb’ ru li santil ochoch sa’ xyu’am. Li Awa’b’ej Ezra Taft Benson, li kixraheb’ li santil ochoch, rajlal ki’aatinak chirix rilb’al lix na’ naq yoo chixji’b’al lix t’ikr re li santil ochoch. Ki’aatinak chirix li jultik re sa’ lix ch’ajomil naq kiril lix junkab’al chi elk chaq sa’ kab’l re xik sa’ li santil ochoch.
Naq kiwan choq’ Awa’b’ej re li Iglees, wan jun kutan rajlal xamaan naq xko’o sa’ li santil ochoch. Junelik kixb’aanu li k’anjel re li santil ochoch choq’ re jun lix xe’toonal. Kitzole’ xb’aanunkil a’an xb’aaneb’ lix na’ xyuwa’.
Lix nawom inch’ool
Taataw xnimal lix sahil aach’ool naq nakayal aaq’e chixk’uub’ankil laa wochoch choq’ jun na’ajej re paab’aal chirix li Qaawa’ Jesukristo ut jun na’ajej nujenaq rik’in rahok, li tz’aqal rahok narahok wi’ li Kristo. Lix k’ojob’ankil wi’chik li evangelio kitikla rik’in jun tuulanil patz’om li kitz’ile’ rix sa’ jun tuulanil ochoch, ut naru na’ux a’an sa’ li junjunq qochoch naq rajlal naqasik’ xxaqab’ankileb’ ut xyu’aminkileb’ li na’leb’ re li evangelio aran. Chalen chaq insaajilal, a’an a’in lin yo’onihom ut li rajom inch’ool q’axal nim. Chejunilex eerilom jun ochoch jo’ a’an. Naab’al eere, rik’in lix tenq’ li Qaawa’, ak eek’uub’ahom jun li ochoch jo’ a’an.
Wankeb’ li neke’xyal xq’e chi anchaleb’ xch’ool chixk’ulb’al li osob’tesink a’an, a’b’an maji’ k’eeb’il reheb’. Li ninye eere, a’an li kiyehe’ we junxil xb’aan jun komon sa’ lix Molameb’ li Kab’laju chi Apostol. Kinye re naq xb’aan li ke’xsik’ ru xb’aanunkil junjunqeb’ li komon sa’ lin junkab’al, nawiib’an inch’ool chirix naq tooruuq chi wank sa’ junajil sa’ li ruchich’och’ toj chalel. Jo’ naru najultiko’ we, a’an kixye, “Maawa’ a’an li ch’a’ajkilal taaxik raj wi’ laa k’a’uxl. Ka’ajwi’ tento tatwanq chi k’ulub’ej re xk’ulb’al li taqenaqil loq’al, ut k’a’jo’aq wi’chik xchaab’ilal lix wanjik laa junkab’al chiru li naru taak’oxla.”
Ninxk’oxla naq a’an tixyeechi’i ajwi’ li sahil yo’onihom a’an re li junjunq qe li xb’aanuhom chixjunil naru chiru re taawanq xk’ulub’il ut xk’ulub’ileb’ li komon sa’ lix junkab’al re xk’ulb’al li junelikil yu’am. Ninnaw naq lix k’uub’anb’il na’leb’ li qaChoxahil Yuwa’, a’an jun k’uub’anb’il na’leb’ re sahil ch’oolejil. Ninch’olob’ xyaalal naq lix k’uub’anb’il na’leb’ naxk’e qawankil chiqajunjunqal li xqab’aanu chixjunil naru chiqu re tootz’ape’q sa’ junajil rik’in li qajunkab’al chi junelik.
Ninnaw naq eb’ li laaw re li tijonelil li ke’k’ojob’aak wi’chik rik’in laj Jose Smith xe’q’axtesiman chi tz’aqal re li Awa’b’ej Russell M. Nelson. Xb’aaneb’ li laaw a’an naq naru te’tz’ape’q sa’ junajil li junkab’al anajwan. Ninnaw naq li qaChoxahil Yuwa’ nokoxra, li musiq’ejil ralal xk’ajol, rik’in li rahok tz’aqal re ru. Ninnaw naq xb’aan lix tojb’al rix li maak kixb’aanu li Jesukristo, naru taqajal qak’a’uxl, naru toosantob’resiiq, ut naru taqak’ul qak’ulub’ re wanq sa’ jun junkab’al aj rahonel chi junelik q’e kutan rik’in li qaChoxahil Yuwa’ ut li Jesukristo, lix Raarookil Alal. Ninch’olob’ xyaalal a’an sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.