Dua na Valenilotu e iVakakilakila ni Tubu

Ena 1924, ni vo e 30 na yabaki nodra yaco mai i Viti na daukaulotu, a toki mai kina o Mele Vea i Suva, Viti. A papitaiso mai Tonga o koya ni se qai yabaki 14, ia e Suva a mai tiko tani tu o koya mai vei ira na Yalododonu tale eso me yacova na 1936. Ena yabaki oya, a sikovi koya kina o Emile Dunn, na peresitedi vou ni Tabana ni Kaulotu e Tonga ka tiko voli e Viti ni wawa waqa tiko me gole i Toga. A vuabale na reki nei Mele Vea ena isau ni nona masu. O Dunn e sega walega ni dua na lewe ni Lotu, ia o koya talega e dua na lewe ni matabete ena rawa ni vakalougatataka na luvena lailai.

Era toki mai i Viti eso tale na lewenilotu, ia ena kena se sega ni tekivu na soqoni ni Lotu, e vuqa era lai veitomani tu kei na matalotu tale eso. Ni oti na nodrau curu kina Lotu i Viti na lewe i Viti o Cecil G. Smith kei Amely Hicks Smith, erau tekivu vakayaco soqoni ni lotu sara ena nodrau itikotiko vata kei Mele Vea kei ira na luvena yalewa. Ena dua na nona veisiko vakavudua mai o Dunn, a papitaisotaki ratou kina na luvedrau qase na Smith. Era tomana tiko nodra soqoni wasoma na ilawalawa lailai ni Yalododonu oqo me yacova nira qai lesi mai na daukaultou i Viti.

Ena 1951, a tala o Mele Vea na luvena yalewa o Alice ena dua na ilakolako siga-10 i Tonga. A kauta voli o Alice na isoqoni ni ikatini i tinana vua na peresitedi ni Tabana ni Kaulotu e Tonga kei na dua na kerekere me baleta eso na ivola ni Lotu. A marau o Mele Vea ni lesu mai o Alice e sega wale ga ni lesu vata mai kei na risiti ni ikatini ia kei na ivola vovou talega.

A tomana tiko o Mele Vea kei ira na luvena me soqoni kei na ilawalawa lailai, tu‑tani tu ni Yalododonu e Viti ka wasea vata nodra reki nira dau ciqomi ira na veisiko mai. Ena 1953, a mai sotavi ira na Yalododonu e Viti o LeGrand Richards ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua ena dua na ilakolako mai na Pasifika. Ena yabaki tarava, a toki mai i Viti e dua tale na Yalododonu kai Tonga, o Emma Lobendahn, kei na nona matavuvale. Ni ra qai yaco mai na daukaulotu mai na Tabana ni Kaulotu e Samoa ena 1954, eratou sa tiki tu ni yavudei ni imatai ni tabana ni Lotu e Viti o Mele Vea kei iratou na luvena. E rau vakaitavi o Cecil kei Amely Smith ena Matawilivola ni Sigatabu, ka veiqaravi o Emma Lobendahn vaka imatai ni peresitedi ni iSoqosoqo ni Veivukei me 20 na yabaki.

Ni oti ga e vica na vula nodra yaco mai na daukaulotu, a mai cegu vakalailai e Viti na Peresitedi ni Lotu o David O. McKay. Ni rau rogoca na daukaulotu ni tiko voli o McKay e Viti Levu, e rau vaqarai koya sara mai—ena nona kurabui levu. A sega tu ni kila o McKay ni ra tiko e Viti na daukaulotu. Erau vakarautaka vakatotolo sara na daukaulotu e dua na soqoni ni Sigatabu. Na soqoni a vakayacori ena itikotiko ni Smith, ka ra tiko kina e 28 na tamata. A lesu tale mai o McKay ena macawa rua emuri, oqo vata kei na peresitedi ni kaulotu, ka sotavi ira ruarua na Yalododonu kei na lewenivanua.

Tabana e Suva Viti vata kei na Peresitedi ni Lotu o David O. McKay kei na watina, o Emma, Janueri 1955.

Baleta nira gadreva na Yalododonu e dua na vanua mera dau soqoni kina, erau a vakaraitaka na daukaulotu vei McKay e dua na vanua ka sarava vinaka tu na Pasifika. A vakadonuya o koya na kena voli kevaka e rawa ni voli talega na tikina ka toka tikiva. Na tikina ka toka tikiva sa ikoya na kena a qai voli. A qai tara ekea e dua na vale ni soqoni—tautauvata kei na dua na itikotiko ni iteki—ka levu cake sara mai na ka e gadrevi ena gauna oya, ni namaka ka vakarautaka tiko na tubu ni lewe ni Lotu mai muri. A soli ena lomavinaka ena kena vakatarai na Fijian Symphony Amateur Broadcast mera vakaitavi ena olo ni vakatasuasua. A qai lako mai o McKay ena ikatolu ni gauna me vakatabuya na vale oya. Ena gauna oya, e tiko na iwliwili ni lewenilotu ena 120 na Yalododonu—na lewei Viti era tomani mai vei ira na Vavalagi, Tonga, Idia, Samoa, kei na Kiran.