32 E Ui Ina Foufou Mai Mea Leaga Uma

“E Ui Ina Foufou Mai Mea Leaga Uma,” mataupu 32 o le Au Paia: O Le Tala o le Ekalesia a Iesu Keriso i Aso e Gata Ai, Voluma 1, O Le Tagavai o le Upumoni, 1815–1846 (2018)

Mataupu 32: “E Ui Ina Foufou Mai Mea Leaga Uma”

Mataupu 32

E Ui Ina Foufou Mai Mea Leaga Uma

E oo atu i le ogatotonu o Novema 1838, ua mafatia le Au Paia i Fa Uesi i le fiaaai ma le leai o ni fale. Ua faaleagaina e le militeri a Misuri fale ma faaitiitia le tele o mea e maua mai ai meaai i le aai. O mea toto na totoe ai i faatoaga ua aisa.¹

O Taitai Ioane Clark, o le na suia Taitai Luka i le avea ai ma le ulu o au o Misuri i Fa Uesi, sa leai sina alofa mo le Au Paia nai lo le na muamua.² Sa ia tuuaiina i latou o ni faatupufaalavelave ma le le usitaia o tulafono. “Ua outou aumaia i o outou lava luga nei faigata,” na ia fai atu ai ia te i latou, “i le tou faatuiese ma le le utagia o tulafono.”

Talu ai toeitiiti oo mai le taumalulu i o latou luga, na malie ai Taitai Clark e faataga le Au Paia e nonofo i Fa Uesi seia oo i le tautotogo. Ae na ia fautuaina i latou ia taape pe a uma. “Aua lava nei toe faatulagaina outou lava i ni epikopo ma peresitene,” na ia lapatai atu ai, “nei outou faatupuina le lotoleaga o tagata ma outou tuuina outou lava i faigata lava nei ua i o outou luga.”³

Sa sili atu le leaga o tulaga i le Fale Gaosi Laupapa i Hawn. O le aso na sosoo ai ma le fasiotiga, na faatonuina ai e le au faatupu faalavelave le Au Paia ia tuua le setete pe fasiotia i latou. O Amanata Samita ma isi na sao mai sa mananao e o ese, ae na gaoia e le au faatupu faalavelave solofanua, lavalava, meaai, ma isi mea na latou manaomia e faataunuuina ai le malaga umi. O le toatele o le au manunua, e pei o le atalii a Amanata o Alema, sa lei oo i se tulaga e malaga ai i se mea mamao.⁴

Sa faia e fafine i le nuu ni fono tatalo, e ole atu ai i le Alii ia faamaloloina o latou tagata manunua. Ina ua faalogo tagata o le au faatupu faalavelave e uiga i ia fono, na latou faafefe atu o le a tafi esea le nuu pe afai e faaauau pea e fafine ia fono. Ina ua uma lena, sa tatalo filemu fafine, ma taumafai malosi ia aua nei iloa mai i latou ao latou sauni e o ese.

Ina ua uma sina taimi, sa siitia mai e Amanata lona aiga mai lo latou faleie i se fale laau.⁵ Ao faaauau pea ona ia faanoanoa mo lona toalua ma lana tama tama na fasiotia, sa i ai lana fanau laiti e toafa e tausia nao ia lava. Sa ia popole i le nofo umi i le Fale Gaosi Laupapa a Hawn ao faasolosolo manuia lana tama tama. Ae pe afai foi latou te o ese ma lana fanau, o fea o le a latou o iai?

O se fesili na fesili ai le Au Paia i Misuri i matu atoa lava. Sa latou fefefe nei faataunuuina e le militeri le poloaiga a le kovana ia faaumatia i latou pe afai e oo atu i le tau totogo latou te lei o ese lava. Ae e aunoa ma ni taitai e taitaia i latou, sa latou le iloa pe faapefea ona faataunuuina le faigamalaga ese atu ma Misuri—po o fea foi e faapotopoto i ai pe a latou o ese.⁶

Ao sauni le Au Paia e tuua Fa Uesi, sa taoto Fipe Uitilafi i se faletalimalo tu auala i Ohaio i sisifo, sa tigaina i mai tuga o le ulu tiga ma se fiva. Na la malaga i sisifo ma Uilifoti mo le lua masina faatasi ma le Au Paia mai Motu o Fox, savavali i le kiona ma le timu ina ia taunuu i Siona. Sa osofaia e mai le tele o tamaiti, e aofia ai ma lana tama, o Sara Ema.⁷ E lua aiga ua o ese mai le vaega, na mautinoa latou te le mafai ona oo atu i Siona i lena taumalulu.⁸

Ao lei malolo i le faletalimalo, na tiga Fipe i taimi uma na oso ai le taavale solofanua i luga o le auala gaoa.⁹ Ina ua uma ona tau le manava i se tasi aso, na taofia e Uilifoti le vaega ina ia mafai ona ia malolo.

Na mautinoa e Fipe o le a oti o ia. Na faamanuia o ia e Uilifoti ma taumafai mea uma e mafai ona aveeseina ai le tiga, ae na faasolo ina maualuga le fiva. Mulimuli ane na ia valaauina Uilifoti i ona autafa, molimau atu i le talalelei a Iesu Keriso, ma uunaia o ia ia faatuatua i le lotolotoi o ona tofotofoga. O le aso na sosoo ai, na to ai lana manava, ma sa ia faalogoina le alu ese atu o le agaga mai ia te ia.¹⁰

Na ia vaai atu a o tilotilo i lalo Uilifoti i lona tino oti. Na ia vaai atu i ni agelu se toalua o ulufale mai i le potu. O se tasi o i laua na fai atu ia te ia e i ai sana filifiliga e tatau ona fai. E mafai ona ia sau faatasi ma i laua e malolo i le lalolagi o agaga pe toe foi i le ola ma tumau i tofotofoga o le a oo mai.

Sa iloa e Fipe afai e nofo o ia, o le a le faigofie le auala. Pe sa ia manao e toe foi i lona olaga mafatia ma se lumanai le mautinoa? Sa ia vaai atu i foliga o Uilifoti ma Sara Ema, ma na sau vave lava lana tali.

“Ioe,” na ia fai mai ai, “O le a ou faia!”

Ao faia le filifiliga a Fipe, sa toe faafouina le faatuatua o Uilifoti. Sa ia faauuina o ia i le suauu paia, faaee ona lima i lona ulu, ma fetuu le mana o le oti. Ina ua uma, sa toe foi mai le manava o Fipe. Sa pupula ona mata ma vaai atu ua o ese atu agelu e toalua mai le potu.¹¹

I tua i Misuri, o Iosefa, Ailama, ma isi pagota i le falepuipui o Liperate sa faapupuu faatasi, ma taumafai ia maua se mafanafana. O le sela laitiiti, ma susu sa tele i lalo o le eleele, e siomia i puipui e fai i maa ma laupapa e fa futu le mafiafia. E lua ni faamalama laiti e latalata i le faalo na aumai ai sina malamalama itiiti ae sa le tele se aoga e aveeseina ai le manogi leaga o le sela. O faaputuga vao mago palapala i luga o le fola maa sa fai ma moega a pagota, ma a fia aai tele tamaloloa e aai i meaai mafu na avatu ia i latou, latou te faasuati ai i nisi taimi i meaai.¹²

Sa asiasi atu Ema ia Iosefa i le amataga o Tesema, ma tau atu i ai ni talafou e uiga i le Au Paia i Fa Uesi.¹³ Ao faalogo Iosefa i tala o o latou mafatiaga, sa tupu lona le fiafia ia i latou na faalataina o ia. Na ia faalau atu se tusi i le Au Paia, ma faamalaia atu ai i le faatuiese a la tamaloloa ma faamalosiau atu i le Au Paia ia tutumau.

“O le a ola Siona, e ui ina pei ua oti o ia,” na ia faamautinoa ai i latou. “O le Atua lava o le filemu o le a faatasi ma outou ma saunia le ala mo lo outou solaaga mai le fili o o outou agaga.”¹⁴

Ia Fepuari 1839, o le toalua o Ailama, o Maria, ma lona uso o Mesi sa asiasi atu i pagota ma le atalii pepe fou a Ailama, o Iosefa F. Samita. Sa lei vaai lava Maria ia Ailama talu mai le taimi ao lei fanau o ia ia Novema. O le fanauina o le pepe ma se fulu matautia sa toeitiiti lava vaivai tele ai o ia e malaga i Liperate. Ae na talosaga atu Ailama ia te ia ia sau, ma sa ia le iloa pe toe i ai se isi avanoa e vaai ai ia te ia.¹⁵

I totonu o le falepuipui, sa tatala e le leoleo falepuipui le faitotoa susue ma sa o ifo ai i lalo i le sela fafine e nonofo ai mo le po faatasi ma pagota. Ona ia tapunia lea o le faitotoa i luga ae o i latou ma faamau i se loka mamafa.¹⁶

Sa leai se isi na moe tele i lena po. O le vaaiga ia Iosefa, Ailama, ma isi pagota—vaivai ma eleelea i o latou potu pu moomoo—sa faateia ai fafine.¹⁷ Sa sii e Ailama lona atalii pepe ma talanoa filemu ma Maria. Sa atuatuvale o ia ma isi pagota. Sa mataala le leoleo falepuipui ma leoleo i taimi uma, ma le mautinoa o lo o fuafua se solaaga a Iosefa ma Ailama.

O le taeao na sosoo ai, sa faatofa atu ai Maria ma Mesi i pagota ma feaei atu i fafo o le sela. Ao faasino atu e leoleo i laua i fafo, sa ‘o ‘i mai taofi o le faitotoa susue ao tapunia mau.¹⁸

O lena tau malulu i Fa Uesi, sa maua ai e Polika Iaga ma Heber Kimball se tusi mai ia Iosefa. “O le pulega o mataupu o le ekalesia ua tuuina atu ia te outou, o lona uiga, o le Toasefululua,” na ia tusia ai. Na ia faatonuina i laua ia tofia le tagata e sili ona matua o uluai aposetolo e suia Tomasi Marsh o le peresitene o le korama.¹⁹ O Tavita Patten na matua ai lava, ae na maliu o ia ina ua fanaina i le Vaitafe Piopio, o lona uiga o Polika, lea ua tolu-sefulu-fitu tausaga, o le a taitaia le Au Paia e o ese atu mai Misuri.

Ua uma ona lesitalaina e Polika le fesoasoani a le au fautua maualuga a Misuri ia faamaopoopoina le ekalesia ma faia filifiliga i le toesea ai o Iosefa.²⁰ Ae sa tele atu ni mea e tatau ona fai.

Sa tuuina atu e Taitai Clark i le Au Paia se ia oo i le tautotogo e o ese ai mai le setete, ae o lea ua tietie solo le au faatupu faalavelave faaauupegaina i le aai, ma folafola atu e fasiotia soo se tasi e oo atu i le faaiuga o Fepuari o loo i ai pea iina. I le matatau, o le toatele o le Au Paia na iai auala na o ese i le vave e mafai ai, ma tuua ai e matitiva e puipuia i latou lava.²¹

Ia Ianuari 29, sa uunaia ai e Polika le Au Paia i Fa Uesi ia osi feagaiga e fesoasoani le tasi i le tasi e tuua le setete. “Tatou te le tuulafoaiina lava e matitiva,” na ia fai atu ai ia i latou, “seia malu puipuia mai i latou mai le poloaiga e faaumatia.”

Ina ia mautinoa o tausia Au Paia taitasi, sa ia tofia faatasi ma isi taitai i Fa Uesi se komiti e toafitu tamaloloa e taitaia le tuua o le eria.²² Sa ao mai e le komiti ni foai ma mea e manaomia mo e matitiva ma faia se iloiloga ma le faaeteete o mea e manaomia e le Au Paia. Sa vaavaai e ni nai tamaloloa auala i le setete atoa, ma ui i le tele o taimi i auala faavae ma alo ese mai i eria e feitai i le Au Paia. O auala na filifilia sa fetaui uma i le Vaitafe o Misisipi, o le tuaoi i sasae o le setete, e 160 maila le mamao.

O le malaga ese mai Misuri, na latou faamautuina, o le a amata nei loa.²³

I le amataga o Fepuari, sa tuua ai e Ema Fa Uesi ma lana fanau e toafa—o Iulia e valu-tausaga, Iosefa le III e ono-tausaga, Feterika e lua-tausaga, ma Alesana e fitu-masina.²⁴ Toeitiiti lava o mea uma na la umia ma Iosefa ua gaoia pe na tuua i Fa Uesi, o lea na ia malaga faatasi ai ma uo sa maua ai se taavale solofanua ma solofanua mo le malaga. Sa ia aveina foi faatasi ma ia ni pepa taua a Iosefa.²⁵

E sili atu i le vaiaso na malaga ai le aiga i luga o eleele aisa o Misuri. E tasi le solofanua na mate, ao latou malaga i le ala. Ina ua latou taunuu i le Misisipi, na latou iloa ai ua faia e le taumalulu maatiati se ie aisa i luga o le vaitafe lautele. Sa le mafai ona feoai ni vaa, ae sa lava le mafiafia o le aisa e sopoia ai e le vaega le aisa i le savavali.

I le iai o Feterika ma Alesana i ona lima, sa laa atu ai Ema i luga o le aisa. O Iosefa laiitiiti sa mau i le itu o lona taulavalava ao pipii mau Iulia i le isi itu. Na savavali ma le faaeteete le toatolu i le auala maseesee seia iu lava ina tutu o latou vae i le isi itu mamao o le auvai o le vaitafe.²⁶

I le saogalemu ua o ese mai Misuri, sa iloa ai e Ema o tagata i le taulaga latalata ane o Kuinisi, Ilinoi, sa sili atu le agalelei nai lo le mea na ia mafaufau i ai. Sa latou fesoasoani i le Au Paia e sopoia le vaitafe aisa, foai atu ni meaai ma lavalava, ma tuuina atu mea e nonofo ai ma galuega mo i latou na sili ona manaomia le fesoasoani.²⁷

“O loo ou ola pea ma ou te naunau pea ia puapuaga atili, pe afai o le finagalo o le lagi agalelei ia ou faia, mo oe,” na ia tusi atu ai i lona toalua ina ua ia faatoa taunuu. Na manuia foi tamaiti, sei vagana ai Feterika sa mai.

“E leai se tasi ae ua silafia e le Atua manatunatuga o lo’u mafaufau ma lagona o lo’u loto,” na ia faamatalaina, “ina ua ou tuua lo tatou fale ma le aiga ma toeitiiti lava o mea uma na ta umia, sei vagana ia le ta fanau iti, ma faia la’u malaga ese mai i le setete o Misuri, ae tuua oe e loka i lena falepuipui tuulafoaiina.”

E ui i lea, na ia faalagolago i le faamasinoga tonu faalelagi ma faamoemoe mo ni aso e sili atu. “Afai e le faamaumauina e le Atua o tatou mafatiaga ma tauia o tatou sese ia i latou o e nofosala,” na ia tusi atu ai, “o le a faaseseina lava au ma le faanoanoa.”²⁸

Ao sosola ese le Au Paia mai Misuri, sa taofia e manuaga a Alema Samita lona aiga mai le tuua o le Fale Gaosi Laupapa a Hawn. Sa tausia e Amanata lana tama, ma faaauau ona talitonu o le a faamaloloina e le Alii lona suilapalapa.

“E te manatu e mafai e le Alii, Tina?” Na fesili atu ai Alema ia te ia i se tasi aso.

“Ioe, lou atalii e,” na ia fai atu ai. “Na ia faaalia mai uma ia te au i se faaaliga.”²⁹

I lena taimi, ua amata ona faateteleina le faavevesi o le au faatupu faalavelave e latalata ane i le nuu ma ua faataatia se aso faatapulaa e o ese ai le Au Paia. Ina ua oo i lena aso, sa lei pe lava le suilapalapa o Alema, ma na musu Amanata e o. I lona fefe, ma le naunau ia tatalo leotele, sa ia lafi ai i se faaputuga o ausaito ma talosaga i le Alii mo le malosi ma le fesoasoani. Ina ua uma lana tatalo, na tautala mai se leo ia te ia, ma toe fai mai se fuaiupu masani o se viiga:

O le agaga ua faalagolago ia Iesu.
Ou te le, tuulafoaia o ia i ona fili;
O lena agaga, e ui ina foufou mai mea leaga uma e lulu,
Ou te le, ou te le, le lafoaia lava!30

Sa faamalosia e upu Amanata, ma sa ia lagona e pei e le toe mafai e se mea ona faamanuaina o ia.³¹ E lei umi lava talu na uma, ao ia asuina mai ni vai mai se alavai, sa ia faalogo o feei mai lana fanau mai le fale. I le fefe, sa ia televave atu ai i le faitotoa—ma vaaia Alema o tamoe faatamilo i le potu.

“Ua ou manuia, Tina, ua ou manuia!” na ia tagi atu ai. Na sosolo se pau e mafai ona fegauiai e sui ai lona suilapalapa, ua mafai ai ona ia savali.

I le mafai ai ona malaga Alema, sa tapega e Amanata lona aiga, ma agai atu i le fale o le Misuri na gaoia lana solofanua, ma fesili atu mo le manu. Na ia fai mai ia te ia e mafai ona ia toe mauaina pe a totogi atu le lima tala e totogi ai lona fafagaina.

Ma le le ano i ai, sa alu Amanata i tuafale, ave lana solofanua, ma agai atu i Ilinoi ma lana fanau.³²

I le toatele atu o le Au Paia ua tuua Fa Uesi i aso uma, sa popole Tusila Hendricks nei tuua nao ia ma lona aiga. O Isaako Leany, o se uso Au Paia na lavea i ni pulufana se fa i le Fale Gaosi Laupapa a Hawn, na faamautinoaina o ia e le tuulafoaia i latou. Ae sa le iloa e Tusila pe mafai faapefea e lona toalua ona gafatia le malaga.

Sa pe pea le tino o Iakopo mai se manua i lona ua i le Vaitafe Piopio. Ina ua uma le vevesi, sa maua atu e Tusila o taoto mai o ia i le lotolotoi o isi tamaloloa manunua i le fale o se tuaoi. E ui na tumu i le faavauvau, na ia faatulaga o ia lava, aumaia Iakopo i le fale, ma taumafai ni nai fofo ina ia faafoisia ai le lagona i ona vae ma lima. Sa leai se mea na foliga na mafai ona fesoasoani.

I ni vaiaso talu le faatoilaloina o Fa Uesi, sa ia faataueseina atu lo latou fanua ma galue ia maua ni tupe e siitia ai i sasae, ma maua ai ni tupe ia lava e faatau ai ni nai mea e manaomia ma se taavale solofanua laiitiiti, ae le o ni manu e tosoa.

E aunoa ma se auala e toso ai lana taavale solofanua, sa iloa e Tusila o le a taofia i latou i Misuri. Sa toe mafai ona tau minoi tauau ma vae a Iakopo ina ua uma ona mauaina se faamanuiaga faaleperisitua, ae sa le mafai ona savali mamao o ia. Ina ia aveeseina ma le saogalemu o ia mai le setete, sa latou manaomia ni manu.

I le latalata mai ai o le aso faatapulaa mo le tuua o le setete, sa faateleina le atuatuvale o Tusila. Sa amata ona ia maua ni upu taufaafefe mai le au faatupu faalavelave, ma lapataia o ia o le a latou o mai e fasioti lona toalua.

I se tasi po, ao faasusu e Tusila lana pepe i luga o le moega i autafa o Iakopo, na ia faalogo ai i le ou o se maile i fafo. “Tina!” na vaalaau mai ai Viliamu, lana tama tama matua. “Ua o mai le au faatupu faalavelave!” Mulimuli ane na latou faalogoina le tuitui i le faitotoa.

Sa fesili Tusila po o ai lea. O se leo mai fafo na faapea mai e leai sana feau ma faafefe mai o le a talepe i lalo le faitotoa pe a ia le tatalaina atu. Sa fai atu Tusila i se tasi o lana fanau e tatala le faitotoa, ma na vave lava ona faatumulia le potu i tamaloloa faaauupegaina ma faia ni ‘ava faapipii e nana ai o latou foliga.

“Tu i luga,” na latou faatonu ai Tusila.

I le fefe nei latou fasiotia Iakopo pe a ia alu ese mai ona autafa, sa lei minoi Tusila. Sa uu e se tasi tamaloa se moligao mai se laulau latalata ane ma amata ona sue le fale. Sa faapea atu le au faatupufaalavelave o lo o latou sueina se Sa Tanu i le eria.

Sa latou suegi lalo o le moega ma tua o le fale. Ona latou tasei ese lea o ieafu mai ia Iakopo ma taumafai e faamasino o ia, ae sa ia vaivai tele e fai atu ni tala se tele. I le malamalama laiitiiti, sa ia foliga vaivai tele ma mai.

Sa fesili atu le au faatupu faalavelave mo se vai, ma na tau atu i ai e Tusila le mea e maua ai. Ao feinu tamaloloa, na latou utuina a latou fana. “Ua saunia mea uma,” sa fai atu ai se tasi o i latou.

Sa vaai atu Tusila ao tuu tamatamailima o tamaloloa i luga o amoki o a latou fana. Sa latou tutu i luga, ma sa saunia e Tusila o ia lava mo le papa o fana. Sa faaumiumi ona nonofo tamaloloa i totonu o le potu mo se minute, ona latou laa atu lea i fafo ma tietie ese atu.

I se taimi puupuu mulimuli ane, sa alofa ane se fomai ia Iakopo ma avatu ia Tusila fautuaga pe faapefea ona fesoasoani ia te ia. Sa faasolosolo lemu lava ona maua le malosi o Iakopo. Sa maua foi e le la uo o Isaako ni povi mo le aiga.

Pau lava lena o le mea na latou manaomia e tuua ai Misuri e le toe foi mai.³³

Ina ua taunuu atu Uilifoti ma Fipe i Ilinoi ma le paranesi mai Motu o Fox, sa latou iloa ai le tuliesea o le Au Paia mai Misuri. I le ogatotonu o Mati, ao faatoateleina tagata o le ekalesia e faamautu i Kuinisi, sa o atu le au Uitilafi mo le taulaga pisi o le vaitafe e toe faatasia ma le Au Paia ma feiloai ma taitai o le ekalesia.³⁴

O Eteuati Paterika, o le na mafatia mo ni vaiaso i se falepuipui i Misuri ao lei magalo, sa fesoasoani e taitai le ekalesia i Kuinisi e ui i le vaivai o lona soifua maloloina. O Heber ma isi taitai matutua, i lena taimi, sa vaavaaia lava le malaga ese atu mai Misuri.³⁵

Sa maua atu e Uilifoti ma Fipe ia Ema ma lana fanau o loo nonofo i le fale o Sara ma Ioane Cleveland, o se faamasino o le lotoifale. Na laua vaaia foi matua o le perofeta ma ona tei ua nonofo solo i totonu ma talaane o Kuinisi, e pei foi o Polika ma Maria Ana Iaga ma Ioane ma Leonora Teila.³⁶

O le aso na sosoo ai, na faasalalau ai e Polika le moomia e le komiti o le malaga ese o tagata ni tupe ma ni manu e fesoasoani ai i ni aiga matitiva e toa lima sefulu ina ia tuua Misuri. E ui ina matitiva foi le Au Paia i Kuinisi, na ia augani atu ia te i latou ia aapa atu le lima o le agaalofa ia i latou na sili atu le leaga o lo latou tulaga. I le latou tali, sa foai atu e le Au Paia le lima sefulu tala ma ni nai manu.³⁷

Sa alu Uilifoti i auvai o le Vaitafe o Misisipi i le aso na sosoo ai e asia se tolauapiga o tagata o le ekalesia faatoa taunuu mai. O le aso sa malulu ma timu, ma sa faapupuu le au sulufai i le palapala, ua vaivai ma fia aai.³⁸ E ui ina agaalofa tagata o Kuinisi, sa iloa e Uilifoti o le a vave ona manaomia e le Au Paia se nofoaga mo i latou lava.

O le mea na lelei ai, sa talatalanoa Epikopo Paterika ma isi ma se tamaloa e igoa ia Isaako Galland, sa manao e faatau atu ia te i latou se laueleele faataufusi e faasolo atu i le pioga i le vaitafe i le itu i matu o Kuinisi. Sa mamao lava mai le laueleele o le suasusu ma le meli na latou moemiti iai mo Siona, ae sa avanoa lelei ma sa mafai ona maua ai se nofoaga fou e faapotopoto i ai le Au Paia.³⁹