2013
Ngaahi Fehuʻi Lelei, Fealēleaʻaki Fakaʻofoʻofa
ʻAokosi 2013


Ngaahi Fehuʻi Lelei, Fealēle aʻaki Fakaʻofoʻofa

ʻOku nofo e tokotaha ʻoku ʻaʻana e talanoá ʻi ʻIutā ʻi USA

ʻOku lahi e meʻa ke fai ke fakahoko ai ha fealēleaʻaki he lokiakó kae ʻikai ko e fehuʻi ʻataʻatā pē. ʻOku fie maʻu ke tau ʻeke e faʻahinga fehuʻi totonú.

ʻOku ʻeke ʻe ha faiako Lautohi Faka-Sāpate, “Ko hai e fuofua toko ua ʻi he māmaní?” Naʻá ne sio ki heʻene kalasi kei tamaikí, mo ʻamanaki ke fai mai ha tali, ka naʻe ʻikai ke hiki ha nima ia ki ʻolunga. Ne sio pē kau mēmipa ʻo e kalasí ki lalo mo huke māmālie hake ʻenau folofolá. ʻOku pehē atu ʻe he faiakó, “Ko ha fehuʻi faingofua.” “ʻOku ʻikai nai ke ʻi ai ha taha te ne ʻiloʻi e talí?”

ʻI he lokiako hoko mai ki aí, ʻi he kalasi Tokāteline ʻo e Ongoongoleleí, ʻoku ʻeke ʻe he faiakó, “Ko e hā e tefitoʻi moʻoni mahuʻinga taha ʻo e ongoongoleleí?”

Ne hiki māmālie hake ha fefine. “Tuí?” ko ʻene talí ia.

ʻOku tali atu e faiakó, “Ko ha tali lelei ia, ka ʻoku ʻikai ko e meʻa ia ʻoku ou fekumi ki aí. Toe ʻi ai ha taha?”

Fakalongolongo.

ʻOku fai ʻe he kau faiakó e ngaahi fehuʻí koeʻuhí he ʻoku nau loto ke kau mai e kau mēmipa ʻo e kalasí ʻi heʻenau lēsoní. ʻOku mahino kiate kinautolu ko e fānauako ko ia ʻoku kau maí ʻoku nau ako lahi ange kinautolu he niʻihi ʻoku tangutu fakalongolongo peé. Ka ʻoku ʻikai faʻa ola lelei e ngaahi fehuʻi ko ia ʻi ʻolungá.

“Ko hai e fuofua toko ua he māmaní?” ʻoku ʻikai ko ha fehuʻi lelei he ʻoku fuʻu mahino e talí ia pea ʻikai fie tali ia ʻe ha taha—pe sio ʻoku fie maʻu ke fai ha tali.

“Ko e hā e tefitoʻi moʻoni mahuʻinga taha ʻo e ongoongoleleí?” ko ha fehuʻi mo ia ʻoku ʻikai ke sai. ʻOku ʻikai ke ʻiloʻi ʻe ha taha e tali ʻoku fakakaukau ki ai e faiakó, pea hangē pē ʻokú ne pehē mai, “Mateʻi mai e meʻa ʻoku ou fakakaukauʻí.”

Ko e ngaahi fehuʻi ʻeni ʻo ha foʻi moʻoni; ʻoku takitaha ʻi ai hano tali pau. Ka ko e fealeaʻaki lelei he lokiakó ʻoku maʻu ia mei ha faʻahinga fehuʻi kehekehe—ʻoku mālié, he ko ha fehuʻi ʻoku ʻikai hano tali pau. Ko e tefitoʻi moʻoni mahuʻingá ia.

ʻEke ha Ngaahi Fehuʻi ʻOku Lahi Hono Talí

Kapau ko ha faiako koe he kalasi ʻa e kakai lalahí, te ke lava ke ʻeke, “Ko e hā e tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻoku mahuʻinga taha ʻi hoʻo moʻuí, pea ko e hā hono ʻuhingá?” Kuo pau pē ke kiʻi taimi e kau mēmipa ʻo e kalasí ʻo fakakaukau ki heʻenau ngaahi aʻusiá—pea ʻoku sai ia. Kapau te ke kiʻi tatali, ʻe tokolahi ha niʻihi ʻe hiki honau nimá pea te ke fanongo ki ha ngaahi aʻusia moʻoni mo fakamātoato ne nau maʻu ʻi he ongoongoleleí. Te ke toe fakatokangaʻi hano fakatupu ʻe he tali ʻa e tokotahá ha tali mei he niʻihi kehé. ʻE taimi nounou, kuo fai ʻe he kalasí ha fealeaʻaki lelei mo ueʻi fakalaumālie!

Kapau ʻokú ke loto ke fealeaʻaki e kalasí ʻi ha meʻa pau hangē ko e tuí, fakakaukau ke ke lea ʻaki ha meʻa peheni: “ʻI he ʻaho ní te tau talanoa ki he tuí, ko e ʻuluaki tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí.” Pea ʻeke ha fehuʻi kau ki he tuí ʻoku ʻikai ʻi ai hano tali pau:

  1. “Ko e hā ha meʻa kuo fai ʻe he tuí ʻi hoʻo moʻuí?”

  2. “Ko e hā e ʻuhinga ʻoku finangalo ai e ʻEikí ke tau maʻu e tuí?”

  3. “Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke fakatupulaki ai ʻetau tuí?”

ʻE lahi e ngaahi tali te ke maʻú, pea ʻi hoʻo maʻu iá, mahalo te ke loto ke hiki (fakanounouʻi) kinautolu he palakipoé. ʻI heʻene ʻosí, te ke maʻu ha lisi lelei te ke lava ʻo fakaʻaongaʻi ke tokoni ki hoʻo fakamatalaʻi fakanounou hoʻo lēsoní.

ʻOku ʻi ai ha lelei lahi ʻi hono fai e ngaahi fehuʻi ʻoku ʻikai hano tali paú: ʻE aʻu ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ne ʻikai ke kau he fealeaʻakí te nau fakakaukau ki he fehuʻí. ʻE tupulaki e mahino ʻoku nau maʻú mo e fakamoʻoní neongo naʻa nau nofo fakalongolongo pē.

Fealeaʻaki ʻi he Folofolá

ʻE ola lelei e ngaahi fehuʻi ʻoku ʻikai hano tali paú lolotonga hono aleaʻi e folofolá. ʻOku fakakaukau ha kau faiako tokolahi ko ha founga lelei hono fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e kalasí ke nau kau mai ʻaki haʻanau lau ha konga ʻo e folofolá. Ko e meʻa pangó, he ʻoku ʻikai ko ha founga lelei ia. ʻOku ʻi ai ha kakai ʻoku ʻikai ke fuʻu lelei ʻenau laukongá pea te nau faingataʻaʻia ʻi hano lau leʻo lahi e folofolá. Mahalo ʻe faingataʻa ki he kau mēmipa kehe ʻo e kalasí ke nau fanongo ki he tokotaha laukongá.

Ko e tokotaha ʻoku faingofua taha ke fanongo ki ai he lokiakó ko e faiakó, he ʻoku tuʻu ia ʻi muʻa he kalasí. ʻE toe lava e kau faiakó ʻo taʻofi he lolotonga hono lau ha konga ʻo e folofolá ke fai ha fehuʻi mo kamataʻi e fealeaʻakí. ʻI hoʻo lau e ngaahi sīpinga ko ʻeni ʻi laló, sio pe te ke lava ʻo ʻiloʻi e meʻa ʻoku fai ʻe he faiakó ke fakaʻaiʻai ai e fealeaʻakí:

Faiakó: “ʻI he ʻahó ni te tau fealēleaʻaki ai ʻi ha talanoa ʻiloa, ko e talanoa fakatātā ʻo e foha maumau koloá. Ka ʻoku ou loto ke ʻoua naʻa tau fakakaukau pē ki he foha maumau koloá kae toe kau atu ki ai mo e kau mēmipa kehe ʻo hono fāmilí. Kātaki ʻo fakaava hoʻo Tohi Tapú ki he Luke 15:11, he peesi 86.” (ʻOku tokoni hono fakahā e fika ʻo e pēsí ki he fānauako ʻoku ʻikai ke nau maheni mo e folofolá.)

Hili e tatali ʻa e faiakó ki he kau mēmipa ʻo e kalasí ke maʻu e konga ʻo e folofolá, ʻe kamata lau leva e faiakó: “‘Naʻe ai ʻa e tangata naʻe toko ua hono fohá:

Pea pehē ʻe he kimuí ki heʻene tamaí, Tamai, tuku mai haku tufakanga ʻi he koloa ʻoku ʻaʻakú. Peá ne vaeua kiate kinaua ʻa ʻene meʻá.’ Ko ia, ko e hā ha ngaahi meʻa te tau lava ʻo tala fekauʻaki mo e fāmili ko ʻení?” (Fakatokangaʻi e fehuʻi ʻoku lahi hono talí.)

Tokotaha akó: “ʻOku loto lelei e tamaí ke foaki ki he foha siʻisiʻí e meʻa naʻá ne fie maʻú.”

Faiakó: “Naʻá ne fai ia, ʻikai ko ia? Ko e angamahení ʻoku ʻikai ke maʻu ʻe ha foha hono ʻinasí kae ʻoua ke mālōlō ʻene tamaí. Ka ko e tamai naʻe ngali ke ʻofa mo angalelei. Toe ʻi ai mo ha meʻa?”

Tokotaha akó: “ʻOku hangē kiate au ʻoku siokita e foha siʻisiʻí. Ko ha fuʻu meʻa lahi ia ke kole mei ha tamai ʻoku kei moʻui.”

Faiakó: “ʻIo, ʻoku moʻoni ia. ʻOku hangē ʻokú ne fakakaukau pē ia ki aí. Fēfē e foha lahí?”

Tokotaha akó: “ʻOku ngali fuʻu fakalongolongo.” ʻOku kakata e kalasí.

Faiakó: “ʻIo, ʻoku lava ke ne talamai ai hono ʻulungāngá. Tau sio ki ai he hokohoko atu ʻetau laú.”

‘I hoʻo lau e sīpinga ko iá, ko e hā e meʻa naʻá ke fakatokangaʻi ʻoku fai ʻe he faiakó ke fakaʻaiʻai ʻaki e fealeaʻakí? Te ke lava ʻo ʻai ha lisi—ko hoʻo lisí ia mo hoʻo fakaʻuhinga ki he meʻa naʻe hokó, koeʻuhí ke tonu kotoa hoʻo talí. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi he ko e fehuʻi ʻuluaki ʻi he palakalafi ko ʻeníʻoku lahi hono talí, pea kapau te ke tali angatonu e faʻahinga fehuʻi peheé, he ʻikai ke hala hoʻo talí ia ʻaʻau. Kapau te ke ʻeke ha fehuʻi tatau ʻi ha lokiako, ʻe hoko mo e meʻa tatau ki he kau mēmipa ʻo e kalasí, pea ʻe vave pē ʻenau fakatokangaʻi ʻoku malu mo tali lelei ʻenau talí.

Makehe mei aí, te ke lava ʻo fakatokangaʻi naʻá ku fai ha meʻa ke kamata ai haʻo fakakaukau kimuʻa pea toki kamata hoʻo laukongá. Ne u tohi, “ʻI hoʻo laukongá, sio pe te ke lava ʻo fakatokangaʻi e meʻa ʻoku fai ʻe he faiakó ke fakaʻaiʻai ai e fealeaʻakí.” Ne u fai ʻení koeʻuhí he naʻá ku ʻilo ʻe tokoni ia ke ke fakakaukau ai ki he meʻa ʻokú ke laú mo teuteu ke kau ʻi he “fealeaʻaki” ko ʻení hili hoʻo lau e folofolá.

Naʻe ngāue ʻaki tuʻo ua ʻa e foungá ni ʻe he faiakó he sīpinga ko ʻení: naʻe tuʻo taha haʻane pehē, “ʻOku ou loto ke ʻoua naʻa tau fakakaukau pē ki he foha maumau koloá kae kau atu foki ki ai mo e kau mēmipa kehe ʻo hono fāmilí,” pea naʻe tuʻo taha haʻane pehē, “Tau sio ki he meʻa ʻe hokó he hokohoko atu ʻetau laú.” ʻOku fakatou hanga ʻe he ongo fokotuʻú ʻo ʻai ke nofotaha e kau mēmipa ʻo e kalasí ʻi ha meʻa koeʻuhí ke nau mateuteu ke tali e ngaahi fehuʻi ʻoku lahi hono talí he taimi ʻe fehuʻi atu ai e faiakó kiate kinautolú.

ʻOku tokoni hono fai ʻení ke fai ai ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ha fakafehokotaki ki he folofola ne nau laú. Ko ia he ʻikai ke nau tangutu pē he kalasí taʻe kau mai, ka ʻoku nau laukonga fakataha mo e kalasí mo fakakaukau ki he folofolá. ʻI he ʻosi ʻenau laú, kuo nau mateuteu leva ke tali e ngaahi fehuʻí. Te ke fakaafeʻi leva kinautolu ke vahevahe mai ʻenau talí mo fakafehokotaki e fealeaʻakí.

Fakatokangaʻi ange ʻi he faʻahinga fealeaʻaki ko ʻení ʻokú ke faiako moʻoni mei he folofolá, kae ʻikai mei he tohi lēsoní pē. ʻOku totonu ke kei hoko pē e folofolá ko e tefitoʻi meʻa ia ke nofotaha ai ʻetau faiakó mo e akoʻí, neongo ʻoku totonu ke ngāue ʻaki e tohi lēsoní ki hono teuteuʻi ʻo e lēsoní pea ko ha maʻuʻanga tokoni lelei ia ki he ngaahi fehuʻi ʻoku lahi hono talí.

Nofotaha he Meʻa ʻoku Akoʻí

ʻOku ʻi ai ha faingataʻa ʻi he lahi e fealeaʻaki he lokiakó: ʻoku faingofua ke mavahe e fealeaʻakí mei he tefitó. ʻOku mahuʻinga ke ke teuteuʻi lelei hoʻo lēsoní koeʻuhí ke ke ʻiloʻi e feituʻu ʻokú ke loto ke aʻu ki aí koeʻuhí ke ke mateuteu, pea kapau ʻe fie maʻu, ke fakafoki e kalasí ki he tefitoʻi kaveinga ʻo e fealeaʻakí. Ko e meʻa pē ʻoku fie maʻu ke ke faí ko hono fai ha kiʻi tataki: “ʻOku mālie ia, ka ʻoku ou tui ʻoku tau kiʻi mamaʻo mei he tefitó. Tau toe foki he taimí ni ki heʻetau fealeaʻaki ʻi he tuí.”

ʻE toe tokoni kapau ʻe mahino mo lelei hoʻo fakafeʻiloakí ke ʻilo ai ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí e meʻa ʻe nofotaha ai hoʻo lēsoní. Fai leva e fealeaʻakí, ka ke tataki pē.

Fakaʻosí, fai ha fakamatala nounou ʻoku ueʻi fakalaumālié ki he meʻa ne akoʻí. ʻOku faʻa hoko e ngaahi lea ʻo ha himi pe foʻi maau ko ha fakamatala fakanounou lelei ia. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka, ko e Palesiteni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, “Tala ki hoʻo kau fanongó e meʻa te ke loto ke tala kiate kinautolú, tala ia kiate kinautolu, pea talaange e meʻa kuó ke ʻosi tala kiate kinautolú. Ko ha founga matuʻaki ʻaonga ia.”1

Fakapapauʻi ke ke fakamoʻoniʻi e ngaahi moʻoni ne aleaʻí.

Vahevahe e Ongó mo e Aʻusiá

Neongo iá, ʻoku ʻi ai mo ha toe meʻa lahi ange ʻi hono fai pē ha fealeaʻaki leleí. ʻE hanga ʻe he Laumālié ʻi he taimi totonu ʻo ueʻi e tali ʻa e kau mēmipa ʻo e kalasí koeʻuhí ke nau vahevahe e meʻa ʻoku finangalo e ʻEikí ke fanongo ki ai e kalasí. Hangē ko e folofola ʻa e ʻEikí ki Heʻene kau ākongá, “He ko e potu ko ia ʻoku fakataha ai ʻa e toko ua pe ʻa e toko tolu ʻi hoku huafá, te u ʻi ai au mo kinautolu” (Mātiu 18:20).

Ko e moʻoni, ʻoku fie maʻu ke tau tokanga ki hono vahevahe ʻo e ngaahi aʻusia fakatāutaha ʻoku pelepelengesi pe toputapú. ʻE lava ke tokoni lahi ki ha faʻahinga lēsoni e ngaahi talanoa mei he kau mēmipa ʻo e kalasí. ʻOku faleʻi ʻe he tohi lēsoni he Tokāteline ʻo e Ongoongoleleí: “Fakamatalaʻi hoʻo ngaahi fakakaukaú, ongó, mo e ngaahi meʻa naʻe hoko kiate koe ʻoku fekauʻaki mo e lēsoní. Fakaafeʻi ʻa e kalasí ke nau fai mo e meʻa tatau.”2

ʻOku lahi ange e meʻa ke fai he fealeaʻaki ʻi he lokiakó ʻi hono ʻai pē e kakaí ke fai haʻanau talí. Ko hono aofangatukú, ko ha meʻa fakalaumālie mahuʻinga ia te ne lava ʻo ʻomi e kalasí ke nau ofi ange ai ki he ʻOtuá.

ʻI hoʻo ngāue ʻaki e ngaahi foungá ni, te ke sio ai ki ha tupulaki fakalaumālie mo ha ʻilo ki he ongoongoleleí, ʻo kau ai mo koe. He ʻikai te ke toe fakakaukauʻi hano feingaʻi ke ʻosi e taimí, ka ʻe kamata ke siʻisiʻi e taimí ia. Mahalo te ke lava ʻo sio ki ha toe tokolahi ange hoʻo kalasí koeʻuhí he ʻoku ʻiloʻi ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí te nau kau ʻi ha fealeaʻaki lelei—ʻo feakoʻaki mei he folofolá pea mo e Laumālie ʻo e ʻEikí.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Boyd K. Packer, Teach Ye Diligently, rev. ed. (1991), 354–55.

  2. Fuakava Foʻou Tohi Lēsoni maʻá e Faiako ʻo e Tokāteline ʻo e Ongoongoleleí (1997), vi.

Paaki