Mga Pioneer sa Matag Yuta
Ang Pilipinas: Espirituhanong Kalig-on diha sa mga Pulo sa Dagat
Sa mubong panahon sa 53 ka tuig, ang Simbahan nakasinati og talagsaong kalig-on ug paglambo sa Pilipinas, nga nailhang “Perlas sa Sidlakan.”
Para kang Augusto A. Lim, ang mensahe nga gipresentar sa duha ka batan-ong misyonaryo gikan sa Estados Unidos maingon og mihaum sa mga baruganan nga iyang nasayran nga tinuod. Usa ka batan-ong abogado ug Kristiyano, gihatagan og gibug-aton ni Augusto nga ang mga doktrina sama sa padayon nga pagpadayag “mga butang nga bisan anaa ko sa high school ug sa kolehiyo, akong gituohan.”1
Human sa pipila ka bulan, miuyon si Augusto sa pagtambong sa mga tulumanon sa Dominggo ug gidawat ang hagit sa pagbasa ug pag-ampo kabahin sa Basahon ni Mormon. “Gisugdan nako pagbasa og seryuso ang Basahon ni Mormon sa samang espiritu [nga atong batunan] nga gitambag kanato ni Moroni. Sa dihang gibuhat ni nako uban sa tinguha nga masayud kon kini tinuod—human sa pipila ka linya—nakabaton ko og pagpamatuod,” siya mihinumdom.2
Niadtong Oktubre 1964, si Augusto Lim nabunyagan ug nahimong usa ka pioneer sa Ang Simbahan ni Jesukristo sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw sa Pilipinas, uban sa iyang asawa ug pamilya nga nagpamiyembro sa wala madugay. Karon, human sa daghang dekada sa matinud-anong pagserbisyo sa Simbahan—nga naglakip sa tawag niadtong 1992 sa pagserbisyo isip General Authority, ang unang Pilipino nga nakaserbisyo nianang posisyon—si Brother Lim naghulagway sa hugot nga pagtuo ug dedikasyon sa gatusan ka liboang mga Santos sa Ulahing mga Adlaw nga nagpuyo sa “Perlas sa Sidlakan.”
Usa ka Tambok nga Yuta
Mga 550 ka tuig sa wala pa matawo si Jesukristo, ang Ginoo misaad ni propetang Nephi sa Basahon ni Mormon: “Ako nahinumdom niadto kinsa anaa diha sa mga pulo sa dagat,” ug “modala sa akong pulong ngadto sa mga katawhan, oo, bisan diha sa tanan nga mga nasud sa yuta” (2 Nephi 29:7). Alang sa daghang nakabasa niining pinili nga mga pulong, usa sa grupo sa “mga pulo sa dagat” nga mahunahunaan: mao ang Pilipinas.
Uban sa populasyon nga hapit na moabut og 100 ka milyon, ang Republika sa Pilipinas usa ka dako nga arkipelago nga adunay mga 7,100 ka mga isla nga nahimutang sa habagatang-silangang baybayon sa Asya. Kini matahum nga tropikal nga nasud nga gipamuy-an sa mahigalaon, madasigon, ug mapainubsanong katawhan. Apan ang nasud kalagmitan adunay linog, bagyo, pagbuto sa bulkan, tidal waves, ug uban pang natural nga mga kalamidad ug nag-antus sa daghang socioeconomic nga mga problema. Ang malukpanon nga kakabus mao ang usa sa nagbalik-balik nga hagit, ug ang mga Filipino nakalahutay sa daghang panahon sa kahuyang sa politika ug ekonomikanhong krisis.
Apan kadtong pamilyar sa mga pamaagi sa Ginoo, ang Pilipinas tambok nga yuta alang sa pagtanom sa mga liso sa ebanghelyo. Lakip sa Tagalog ug ubang lumad nga mga pinulongan, daghang Filipino ang makasulti og Iningles, nga usa usab ka nasyonal nga pinulongan. Tungod sa dugayng panahon nga pagdumala sa Katsila, sobra sa 90 porsyento sa populasyon mga Kristiyano; dakong bahin sa minoridad mga Muslim.
Ang unang pagsulay sa pagpaila sa Simbahan sa Pilipinas nahitabo niadtong 1898 atol sa Gubat sa Katsila ug Amerikano pinaagi nila ni Willard Call ug George Seaman, mga sundalo nga Santos sa Ulahing mga Adlaw gikan sa Utah kinsa gi-set apart isip mga misyonaryo sa wala pa sila molarga. Sa dihang aduna nay mga oportunidad, ilang gisangyaw ang ebanghelyo, apan walay nagpabunyag.
Panahon sa Ikaduhang Gubat sa Kalibutan, pipila ka mga Santos sa Ulahing mga Adlaw mibalhin sa mga isla kauban ang mga Allied forces. Niadtong 1944 ug 1945, ang mga grupo sa militar nagpahigayon og mga miting sa Simbahan sa daghang mga dapit, ug daghang mga militar ug mga kawani niini nga miyembro sa LDS nagpabilin sa Pilipinas sa dihang natapos ang gubat. Lakip kanila mao si Maxine Tate ug ang bag-ong kinabig nga si Jerome Horowitz. Silang duha mipaila-ila sa ebanghelyo ngadto kang Aniceta Fajardo. Samtang nagtabang sa pagtukod og balik sa balay ni Aniceta sa gibombahan nga dapit sa Manila, mipakigbahin si Brother Horowitz sa iyang bag-ong nakaplagan nga tinuohan kang Aniceta ug sa iyang anak nga babaye, si Ruth.
Nakabaton og pagpamatuod si Aniceta ug nagtinguha nga mabunyagan, apan ang Simbahan wala motugot og mga bunyag alang sa mga Filipino nianang higayona tungod kay walay permanente nga unit sa Simbahan sa mga isla. Si Elder Harold B. Lee (1899–1973) sa Korum sa Napulog Duha ka mga Apostoles nahibalo sa tinguha ni Aniceta, ug sa iyang kapasidad isip chairman sa General Servicemen’s Committe, giaprubahan ni Elder Lee ang bunyag ni Aniceta. Sa buntag sa Pasko sa Pagkabanhaw niadtong 1946, si Aniceta Fajardo gibunyagan ni serviceman Loren Ferre ug karon giila nga unang naila nga Filipino nga namiyembro sa Ang Simbahan ni Jesukristo sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw.
Ang Pagsugod sa Misyonaryo nga Buhat
Human sa gubat, mga grupo sa miyembro sa Simbahan giorganisar diha sa duha ka US military base—Clark Air Base ug Subic Bay Naval Base—samtang ang mga miyembro nga militar naghinam-hinam sa pag-establisar og pormal nga presensya sa Simbahan sa Pilipinas. Niadtong Agosto 21, 1955, si Presidente Joseph Fielding Smith (1876–1972) mipahinungod sa Pilipinas alang sa pagsangyaw sa ebanghelyo. Hinoon, ang legal nga mga restriksyon nakapalangay sa pag-abut sa mga misyonaryo hangtud 1961.
Niadtong 1960, si Elder Gordon B. Hinckley (1910–2008), niadtong higayuna usa ka Assistant ngadto sa Korum sa Napulog Duha ka mga Apostoles, mibisita sa Pilipinas sulod sa pipila ka adlaw: “Akong gipahayag ang akong pagtuo nga ang misyonaryo nga buhat mahimong … sama ka mabungahon sama sa nahitabo sa ubang mga dapit sa kalibutan.”3 Pagkasunod tuig, human sa daghang pagpangandam ug mga papeles nga giandam sa mga miyembro sama nila ni Maxine Tate Grimm ug Presidente Robert S. Taylor sa Southern Far East Mission ingon man usab sa mga higala nga dili miyembro sa Simbahan, si Elder Hinckley mibalik sa isla aron sa pagpahinungod pag-usab sa Pilipinas alang sa pagsugod sa misyonaryo nga buhat.
Niadtong Abril 28, 1961, sa hilit nga dapit sa Manila, nakighimamat si Elder Hinckley sa gamayng grupo sa mga miyembro nga sundalo, mga lumulupyo nga Amerikano, ug usa ka miyembro nga Filipino—si David Lagman—ug mihalad og espesyal nga pag-ampo “nga liboan ang modawat niining mensahe ug sa ingon mapanalanginan.”4 Kadtong mga pulonga, nga gipamulong sa matinud-anong sulugoon sa Ginoo, sa wala madugay nahimo nga propetikanhon.
Ang unang upat ka misyonaryo—sila si Raymond L. Goodson, Harry J. Murray, Kent C. Lowe ug Neste O. Ledesma—miabut sa Manila pipila ka semana ang milabay. “Ang mga Filipino andam kaayong midawat sa ebanghelyo,” misulat si Elder Lowe. “Kon ang pangulo sa pamilya magpamiyembro sa Simbahan, kasagaran gayud, ang tibuok pamilya magpamiyembro sa Simbahan.”5
Ang Simbahan Nag-uswag
Ang buhat nagpadayon hangtud ang Philippines Mission naorganisar niadtong 1967. Sa pagtapos nianang tuiga, adunay 3,193 ka mga miyembro sa mission, 631 kanila nakabig nianang tuiga. Pagka-1973 ang Simbahan sa Pilipinas mitubo ngadto sa hapit sa 13,000 ka mga miyembro. Niadtong Mayo 20, 1973, ang Manila Philippines Stake namugna, uban ni Augusto A. Lim isip presidente. Niadtong 1974 ang mission gitunga, nagmugna sa Philippines Manila Mission ug Philippines Cebu City Mission.
Niadtong Agosto 1975, si Presidente Spencer W. Kimball (1895–1985) mibisita sa Manila aron sa pagdumala sa unang komperensya sa area sa Pilipinas. Ang Agosto buwan sa ting-ulan, mas nakapalisud sa pagbiyahe niadtong gikan sa gawas sa Manila. Usa ka bus nga puno sa mga Santos gikan sa Siyudad sa Laoag hapit dili na makaabut, apan giduot sa mga Santos ang ilang sakyanan gikan sa grabeng lapok ug mihangyo sa drayber nga dili mobalik. Laing grupo sa mga Santos maisugong gitabok ang unusong kadagatan sulod sa tulo ka adlaw tungod kay ang pinakamahinungdanong butang, sama sa giingon sa usa ka sister, mao ang makakita ug makadungog sa buhi nga propeta sa Dios.
Mibisita pag-usab si Presidente Kimball sa Pilipinas niadtong 1980 aron sa pagdumala sa laing komperensya sa area, ug iyang nahimamat og kadiyot ang Presidente sa Pilipinas nga si Ferdinand Marcos. Kini nga miting ang nakapahimo sa Simbahan sa pag-abli sa missionary training center sa Pilipinas niadtong 1983 ug sa pagpahinungod sa Manila Philippines Temple pagkasunod tuig. Niadtong 1987 ang Philippines/Micronesia Area giestablisar nga ang punoang buhatan anaa sa Manila.
Mga pinili gikan sa Basahon ni Mormon gihubad sa Tagalog niadtong 1987. Ang paghubad sa Basahon ni Mormon anaa karon sa daghang pinulongan sa Pilipinas, lakip ang Cebuano.
Mga Panalangin sa Templo
Niadtong Disyembre 1980, gipadala ni Presidente Spencer W. Kimball ang direktor sa real estate department sa Simbahan ngadto sa Manila aron sa pagpangita og tukmang dapit alang sa templo. Human sa pagkonsiderar og pipila ka dapit, ang direktor misumiter og hangyo sa pagpalit og 3.5 acres (1.4 ha) sa Siyudad sa Quezon. Ang napiling dapit nagdung-aw sa Walog sa Marikina, ug ang lokasyon dali nga adtuon sa mga miyembro sa Simbahan. Ang hangyo giaprubahan, ug ang luna napalit niadtong Enero 1981. Ang pangalan sa dalan giilisan og Temple Drive sa hangyo sa Simbahan.
Sa seremonya sa groundbreaking niadtong Agosto 25, 1982, bisan pa sa hulga sa bagyo, mga 2,000 ka mga miyembro sa Simbahan nagpundok gikan sa lain-laing bahin sa mga isla sakay sa barko, tren, ug bus. Sa wala madugay gisugdan ang pagtukod sa templo, ug andam na kining ipahinungod sa Agosto 1984.
Dul-an sa 27,000 ka mga miyembro ug dili miyembro ang nag-tour sa templo sa wala pa kini gipahinungod. Miadto sila bisan pa sa duha ka bagyo—mga 48 lang ka oras ang gintang—nga migun-ob sa Pilipinas sa pipila ka adlaw sa wala pa ang pagpahinungod. Ang mga Santos nga gikan sa lagyong mga probinsya miabut nga gikapoy apan malipayon. Kadaghanan kanila napugos sa pag-agi sa nagtuyok-tuyok nga rota sa Manila tungod kay ang mga dalan gibaha ug ang mga taytayan nadaot tungod sa pag-apaw sa mga suba.
Ang kanindot sa templo nakapadayeg sa mga bisita, lakip sa daghang inila nga mga Filipino. Ang tigsulat nga si Celso Carunungan mikomentaryo kabahin “sa pagbati sa kabalaan, nga kon mosulod mo mahimamat ninyo ang inyong Tiglalang.” Si Kolonel Bienvenido Castillo, labaw nga pari sa Philippine Constabulary, miingon nga ang templo mao ang “dapit diin kamo mamalandong sa langitnong mga butang tungod kay kamo anaa niini nga palibut.” Duha ka madre mibati nga ang templo “mao gayud ang balay sa Ginoo.” Si Eva Estrada-Kalaw, usa ka miyembro sa Philippine parliament, misulti sa mga tiggiya, “Nanghinaut ko nga motukod pa mo og daghang mga templo dinhi.”6
Si Presidente Hinckley, Ikaduhang Magtatambag sa Unang Kapangulohan niadtong higayona, nangulo sa mga serbisyo sa pagpahimutang sa bato sa pamag-ang niadtong Martes, Septyembre 25, 1984. Siyam ka mga sesyon sa pagpahinungod ang misunod, gipahigayon sa celestial room. Mga 6,500 ka mga Santos gikan sa 16 ka stake ug 22 ka district sa Pacific Area mitambong sa lain-laing mga sesyon.
Sa dihang nahuman ang katapusan nga sesyon sa pagpahinungod, Sila si Paulo V. Malit Jr. ug Edna A. Yasona mao ang unang paris nga gikasal sa Manila Philippines Temple, niadtong Septyembre 27, 1984. Ang unang presidente sa templo, nga si W. Garth Andrus, mipahigayon sa seremonya sa kaminyoon.
Daghan kaayong mga miyembro sa Simbahan ang naglinya aron makadawat sa ilang mga endowment, nagsugod sa mga ordinance worker. Ang buhat diha sa templo nagpadayon sa tibuok gabii hangtud sa sunod nga adlaw.
Ang mga miyembro mibati og dugang tinguha sa pagsulod sa templo. Kadtong nagpuyo layo sa Manila kinahanglan nga magsakripisyo og maayo sa pagbiyahe og lagyong distansya sakay og barko o bus. Bisan pa man moadto sila ug magdala og mga istorya sa hugot nga pagtuo ug determinasyon.
Para kang Bernardo ug Leonides Obedoza sa General Santos, ang pag-adto sa templo nga layo ang Manila daw imposible. Apan sama sa negosyante kinsa miadto ug gipamaligya ang tanan aron lang makapalit og usa ka perlas nga labing bililhon (tan-awa sa Mateo 13:45–46), kining magtiayon mihukom sa pagbaligya sa ilang balay aron makabayad sa biyahe aron sila ug ang ilang mga anak mabugkos isip usa ka mahangturong pamilya. Human mabaligya ang ilang balay ug kadaghanan sa ilang kabtangan, nakahimo sila sa pagtigum sa eksaktong kantidad nga ikabayad sa plite sa barko padulong sa Manila alang sa ilang pamilya nga may siyam ka sakop. Nabalaka si Leonides kay wala na silay balay nga kabalikan. Apan gipaniguro ni Bernardo nga ang Ginoo mosangkap. Nabugkos sila isip pamilya alang sa karon ug hangtud sa kahangturan sa templo niadtong 1985. Angay ra gyud sa matag sakripisyo nga ilang gihimo, kay sa templo ilang nakaplagan ang dili matandi nga kalipay—ilang bililhon nga perlas. Ug natinuod ang mga pulong ni Bernardo, ang Ginoo misangkap. Sa ilang pagpauli gikan sa Manila, ang mabinationg mga kaila mihatag kanila og dapit nga kapuy-an. Ang ilang mga anak nakahuman sa ilang pag-eskwela, ug sa katapusan ang pamilya nakapalit og bag-ong balay sa laing dapit.
Niadtong Abril 18, 2006, ang Unang Kapangulohan mipahibalo sa pagtukod sa Cebu City Philippines Temple. Sa pagkadungog sa balita, daghang mga miyembro sa Simbahan mihilak sa kalipay. “Kami napanalanginan tungod kay ang Ginoo mipili sa Cebu City nga mao ang dapit sa sunod nga templo,” miingon si Cesar Perez Jr., direktor sa Cebu City Institute of Religion.
Pipila ka bulan human sa pagpahinungod sa Cebu City Philippines Temple, ang mga Filipino nga mga Santos sa Ulahing mga Adlaw aduna na usab laing rason sa paglipay. Niadtong Oktubre 2, 2010, atol sa iyang pangbukas nga pakigpulong sa kinatibuk-ang komperensya, si Presidente Thomas S. Monson mipahibalo sa pagtukod sa Urdaneta Philippines Temple, sa Pangasinan.
Ang Labing Maayo Moabut Pa
Ang Simbahan ni Jesukristo sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw sa Pilipinas medyo bag-o bag-o pa kon itandi ngadto sa ubang mga nasud, apan ang padulngan niini sa isla nga nasud mahimayaon. Ang pagtubo sa Simbahan talagsaon kaayo, ug ang labing maayo moabut pa. Si Elder Michael John U. Teh sa Seventy, ang ikaduha nga Pilipino nga gitawag sa pagserbisyo isip General Authority, miingon, “Kita [Pilipino nga mga Santos sa Ulahing mga Adlaw] kinahanglang mangandam sa espirituhanong paagi kay sa kaniadto tungod kay ang buhat magpadayon motabang man kita o dili.”7
Sa pagkatinuod, samtang ang ika-21 nga siglo nagpadayon, ang gipahiuli nga Simbahan magpadayon sa pagtubo sa gidaghanon ug impluwensya samtang nagkadaghan ang mga Filipino nga midawat sa mensahe niini ug nahimong panalangin niining pinili nga mga tawo sa mga pulo sa dagat. Para kang Elder Teh ug sa mga Filipino nga Santos, ang “daghan … mga saad sa Ginoo ngadto kanila kinsa anaa sa mga pulo sa dagat” (2 Nephi 10:21) sa karon natuman.
Pagtubo sa mga Miyembro sa Simbahan sa Pilipinas
1967: 3,193
1970: 13,000
1980: 17,424
1990: 237,000
2000: 373,000
2012: 661,598