’Ā’au i au-tahi-māite-hia
’A fa’a’ite ai ’outou i te maita’i, te ’atu’atu ’e te aroha, tē fafau atu nei au ia ’outou ē e fa’ateitei ’outou i te mau rima tautau ’e e fa’aora i te mau ’ā’au.
’Ōmuara’a
E ’ere ānei e mea māere ē, nā te mau ’ohipa ri’i ’ōhie roa i fa’auru i te mau ’ite ’āpī i te pae nō te ihi, mai te topara’a te hō’ē ’āpara nā ni’a mai i te hō’ē tumu rā’au.
I teie mahana, tē hina’aro nei au e fa’a’ite atu i te hō’ē ’ite ’āpī tei tupu maoti te hō’ē pupu rāpiti.
I te mau matahiti 1970, ’ua fa’anaho te feiā mā’imi i te hō’ē tāmatamatara’a nō te hi’opo’a i te mau hope’a tā te ’amura’a i te mā’a e fa’atupu i ni’a i te ea o te māfatu. I roto e rave rahi ’āva’e, ’ua fa’a’amu rātou i te hō’ē pupu rāpiti i te mā’a e mea rahi te hinu i roto, ma te hi’opo’a i tō rātou nene’ira’a toto, te tupa’ira’a māfatu, ’e te ’ōme’i (cholestérol).
Mai tei mana’ohia, ’ua ’itehia i roto e rave rahi rāpiti te hō’ē ha’aputura’a me’i i roto i tō rātou mau uaua. E ’ere rā te reira ana’e ! ’Ua ’itehia i te feiā mā’imi te hō’ē mea ’aita roa hō’ē aura’a. Noa atu ē, i roto i te tā’āto’ara’a o te mau rāpiti, tē vai ra te hō’ē ha’aputura’a me’i, hō’ē ra pupu e mea māere ’ua iti mai e 60 i ni’a i te hānere i tō te tahi atu pu’era’a. Mai te huru ra ē, tē hi’o ra rātou e piti pupu rāpiti ta’a ’ē.
Nō te feiā ihi, te mau hope’ara’a mai teie te huru, e nehenehe e’ita te ta’oto e topa fa’ahou. E aha te tumu nō te reira ? Hō’ē ā huru te mau rāpiti nō Niuterani mai, nō roto roa mai i te hō’ē ā tāpa’o tupuna. ’Ua fāri’i rātou tāta’itahi hō’ē ā fāito ’e hō’ē ā huru mā’a.
E aha te aura’a nō te reira ?
’Ua ha’afaufa’a ’ore ānei teie mau hope’ara’a i te tuatāpapara’a ? ’Ua vai ānei te hapehape i roto i te fa’anahora’a o te tāmatamatara’a ?
’Aita te mau ta’ata ihi i hāro’aro’a roa i teie hope’ara’a tīa’i-’ore-hia !
I te hope’a, ’ua fāriu tā rātou tāu’ara’a i ni’a i te feiā mā’imi. ’Ua rave ānei terā feiā mā’imi i te hō’ē mea nō te fa’ahuru ’ē i te mau hope’ara’a ? ’A tere noa ai te reira hi’opo’ara’a, ’ua ’ite a’era rātou ē, te mau rāpiti ato’a tei ha’apa’ohia ’e te hō’ē ta’ata mā’imi, e mea iti tō rātou ha’aputura’a me’i. ’Ua fa’a’amu ’oia i te mau rapiti i te hō’ē ā mā’a mai tā te tā’āto’ara’a. Terā rā, mai tā te hō’ē ta’ata ihi i fa’a’ite, « e vahine maita’i ’e te aupuru ta’a ’ē mau oia ». ’Ia fa’a’amu ana’e ’oia i te mau rāpiti, « e paraparau ’oia ia rātou, e tauahi, ’e e mirimiri ia rātou… ‘E’ita tāna e nehenehe ’eiaha e nā reira. Tōna terā huru’ ».1
’Ua rave ’oia hau atu i te hōro’a noa i te mā’a i te mau rāpiti. ’Ua hōro’a ’oia i te here ia rātou !
I te hi’ora’a mātāmua, e’ita roa atu e mana’ohia ē, ’o terā te tumu nō te ta’a-’ē-ra’a rahi, ’aita rā i ’itehia i te pupu mā’imi te tahi atu rāve’a.
Nō reira, ’ua rave fa’ahou rātou i te tāmatara’a—i te reira taime, ’ia hi’opo’a-maita’i-hia te tahi atu mau tāuiuira’a. I tō rātou tuatāpapara’a i te mau hope’ara’a, ’ua tupu ā taua ’ohipa ra ! Te mau rapiti tei ha’apa’ohia e te ta’ata mā’imi here, e mau hope’ara’a nō te ea teitei a’e tō rātou.
’Ua ha’aparare te mau ta’ata ihi i te mau hope’ara’a nō taua tuatāpapara’a ra i roto i te buka fa’ahiahia ra Science.2
E rave rahi matahiti i muri mai, e au ra ’ua vai faufa’a noa te mau hope’ara’a o teie tāmatamatara’a i roto i te autahira’a o te feiā utuutu ma’i. I te mau matahiti i ma’iri a’e nei, ’ua nene’i te Taote Kelli Harding i te hō’ē buka tei parauhia, The Rabbit effect nō roto mai tōna i’oa i taua tāmatamatara’a. Tāna parau ’ōpanira’a : « ’A rave i te hō’ē rāpiti ma te orara’a ’ino. ’A paraparau iāna. ’A tāpe’a iāna. ’A fa’a’ite i te aroha iāna… Nā te auta’atira’a e fa’atupu i te ta’a-’ē-ra’a… I te pae hope’a », ’ua parau ’oia, « te mea e tupu i ni’a i tō tātou ea tei te huru ïa ’o tā tātou utuutura’a te tahi i te tahi, nāhea tātou i te ora ’e nāhea tātou i te feruri i te aura’a o te parau ē, ’ia riro ’ei ta’ata ».3
I roto i teie nei ao, mai te huru ra e mea varavara te mau ’ē’aturu e tū’ati te ’ite ihi i te mau parau mau o te ’evanelia. Nō reira, ’ei mau keretetiano, e mau pipi nā Iesu Mesia, e feiā mo’a nō te mau mahana hope’a nei—te mau hope’ara’a nō taua mā’imira’a ihi ra, mai te huru ra e rahi a’e te feruri mana’o noa i te māere. Nō’u nei, e tu’ura’a te reira i te tahi atu ’ōfa’i araea i roto i te niu o te maita’i ’ei parau tumu niu nō te ’evanelia fa’aora—hō’ē ’o tē nehenehe e fa’aora i te mau ’ā’au i te pae ’āehuehu, i te pae vārua ’e mai tei fa’ahōho’ahia i’onei ’oia ato’a i te pae tino.
’Ā’au i au-tahi-māite-hia
I te anira’ahia, « E Rabi, tei hea te parau rahi i roto i te ture ? » pāhono atu ra te Fa’aora « ’ia here ’oe i tō Atua ia Iehova ma tō ’ā’au ato’a », pe’ehia mai « e aroha atu ’oe i tō ta’ata tupu, mai tō aroha ia ’oe iho na ».4 Tē ha’apūai nei te pāhonora’a a te Fa’aora i tā tātou ’ohipa i te ra’i ra. ’Ua fa’aue mai te hō’ē peropheta tahito ē, « ’eiaha e mārō te tahi i te tahi, ’ia hi’o rā i mua… ma tō [tātou] ’ā’au i au-tahi-māite-hia i te au māite ’e te aroha, te tahi i te tahi ».5 ’Ua ha’api’i-ato’a-hia tātou ē, « e ti’a ’ia ha’amauhia te hō’ē mana ’aore ra, te hō’ē vāhi iti a’e nō te tura… nā roto i te marū ’e te ha’eha’a… ’e nā roto i te aroha… ’e ma te ha’avare ’ore i roto i te ’ā’au ».6
Tē ti’aturi nei au ē, e fa’a’ohipara’a na te ao nei teie parau tumu nō te feiā mo’a ato’a i te mau mahana hope’a nei : te feiā pa’ari, te feiā ’āpī ’e te tamari’i.
Ma teie mana’o, tē hina’aro nei au e paraparau ti’a roa atu ia ’outou e te mau tamari’i nō te matahiti o te Paraimere ma’a taime iti.
’Ua māramarama a’ena ’outou i te faufa’a rahi nō te rirora’a ’ei ta’ata maita’i. Te fa’aho’ira’a nō te hō’ē o tā ’outou mau hīmene Paraimere, « Jésus-Christ est mon modèle » tē ha’api’i nei ē :
« Here i te tahi ’e te tahi mai tā Iesu e here nei ia ’oe.
Tāmata i te fa’a’ite i te maita’i i roto i te mau mea ato’a tā ’oe e rave.
’Ia maita’i ’e ’ia here ’oe i roto i te ’ohipa ’e te mana’o,
Nō te mea teie te mau mea tā Iesu i ha’api’i mai.7
Noa atu rā i te reira, e nehenehe ’outou e fifi i te tahi mau taime. Teie te hō’ē ’ā’amu e nehenehe e tauturu ia ’outou, nō ni’a i te hō’ē tamaiti nō te Paraimere, tōna i’oa ’o Minchan Kim nō Kōrea apato’a. ’Ua tomo mai tōna ’utuāfare i roto i te ’Ēkālesia mai te huru ē, ’a 6 matahiti i teienei.
« I te hō’ē mahana, i te fare ha’api’ira’a, ’ua fa’ao’ō’o tō’u mau hoa ha’api’ira’a i te tahi pīahi ma te pi’i iāna i te mau i’oa rau. E mea ’ārearea roa ’ia hi’ohia atu, nō reira, ’ua ’āmui atu vau i roto ia rātou nō te tahi tau hepetoma te maoro.
« E rave rahi hepetoma i muri a’e, ’ua parau mai te tamaiti iā’u ē noa atu ’ua ha’avare tau’a ’ore noa ’oia, ’ua māuiui rā ’oia i tā mātou mau parau, ’e pauroa te pō e ta’i ’oia. Fātata roa vau i te ta’i i tōna paraura’a mai iā’u. ’Ua pe’ape’a roa vau, ’e ’ua hina’aro vau e tauturu iāna. I te po’ipo’i a’e, ’ua haere atu vau iāna ra, ’e ’ua tauahi iāna ’e ’ua tātarahapa vau ma te parau ē, ‘tē tātarahapa nei au nō tō’u fa’ao’ō’ora’a ia oe’. ’Ua tu’au ’oia i tōna upo’o ’e ’ua tahe ri’i tōna roimata.
« Terā rā, ’ua tāmau noa te tahi atu mau tamari’i i te fa’ao’ō’o iāna. I reira, ha’amana’o atu ra vau i tā’u i ha’api’i mai i roto i te piha ha’api’ira’a Paraimere : Mā’iti i te maita’i. Nō reira, ’ua ani au i tō’u mau hoa ha’api’ira’a ’ia fa’aea. ’Ua fa’aoti te rahira’a o rātou ’eiaha e taui ’e ’ua riri rātou iā’u. Terā rā, ’ua parau a’era te hō’ē o te tahi atu mau tamaiti ē, tē tātarahapa nei ’oia, ’e ’ua riro mai mātou e toru ’ei mau hoa maita’i roa.
« Noa atu ē, ’ua fa’ao’ō’o noa ā te tahi mau tamari’i iāna, ’aita ’oia i pe’ape’a roa, nō te mea e piti māua i tōna pae.
« ’Ua mā’iti au i te maita’i nā roto i te tauturura’a i te hō’ē hoa i roto i te fifi »8
E ’ere ānei teie i te hi’ora’a maita’i nō ’outou ’ia tāmata i te riro mai ia Iesu ?
I teienei, nō te feiā ’āpī tamāroa ’e te feiā ’āpī tamāhine, ’a pa’ari ai ’outou, e nehenehe te fa’ao’ō’ora’a ia vetahi ’ē e riro mai ’ei ’ohipa fifi. Te mana’o pe’ape’a, te hepohepo, ’e te mea ’ino roa atu ā, pinepine e mau hoa nō te fa’ari’ari’ara’a. « Noa atu e ’ere te fa’ari’ari’ara’a i te ’ohipa ’āpī, ’ua tu’u te tūreiara’a tōtiare ’e te mau rāve’a ’āpī i te fa’ari’ari’ara’a i te hō’ē fāito ’āpī. Tē riro nei te reira ’ei fifi pāpū ’e te tāmau—te fa’ari’ari’ara’a nā ni’a i te itenati ».9
Mea pāpū maita’i ē, tē fa’a’ohipa nei te ’enemi i te reira nō te fa’a’ino i tō ’outou u’i. E ’ere te reira i te vāhi i roto i tā ’outou mau reva natirara, te mau āroa, te mau fare ha’api’ira’a, te mau pupu autahu’ara’a , ’aore rā te mau piha ha’api’ira’a. ’A rave na i te mau mea ato’a e ti’a ia ’outou ’ia rave nō te fa’ariro i teie mau vāhi ’ei mau vāhi maita’i a’e ’e te hau a’e. Mai te mea tē hi’o tāmau nei ’aore rā tē ’āmui nei ’outou i roto i te reira, ’aita vau i ’ite i te tahi atu a’o maita’i a’e maoti tei hōro’ahia mai i mua’e nei e Elder Dieter F. Uchtdorf :
« Nō ni’a i te parau nō te au ’ore, te ’āfa’ifa’i parau, te tau’a ’ore, te ha’avahavaha, te tāpe’ara’a i te ’ino’ino, ’aore rā te hina’arora’a i te fa’atupu i te ’ino, ’a fa’a’ohipa i teie arata’ira’a :
« ’A fa’aea ! »10
’Ua fa’aro’o ’outou ? ’A fa’aea ! ’Ia fa’a’ite ana’e ’outou i te maita’i, te ’atu’atu ’e te aroha, noa atu e mea nā roto i te rorouira, tē fafau atu nei au ē, e fa’ateitei ’outou i te mau rima tautau ’e e fa’aora i te mau ’ā’au.
’Ua oti i te paraparaura’a i te mau tamari’i nō te Paraimere ’e i te feiā ’āpī, i teienei, tē hōro’a atu nei au i tā’u parau a’o i te feiā pa’ari o te ’Ēkālesia. Tei ia tātou te hōpoi’a mātāmua ’ia riro ’ei mau hi’ora’a nō te maita’i, nō te fāri’i ’e nō te auraro—’ia ha’api’i i te huru Mesia i te u’i ’āpī i roto i tā tātou mau parau ’e tā tātou mau ’ohipa. Rahi roa atu te faufa’a i te mea ē, tē ’ite nei tātou i te hō’ē tauira’a rahi i roto i te tōtaiete nā roto i te ’āmahamahara’a o te poritita, te orara’a tōtiare, ’e te tahi atu mau ’ohipa tei fa’atupuhia e te ta’ata.
’Ua ha’api’i ato’a mai te peresideni M. Russell Ballard ē, ’eiaha noa te feiā mo’a i te mau mahana hope’a nei e fa’a’ite i te maita’i i te tahi ’e te tahi, i te mau ta’ata ato’a rā ’ati a’e ia tātou. ’Ua parau oia : « I te tahi taime e fa’aro’o vau i te mau melo ’ia fa’a’ino i te mau ta’ata nō te tahi atu mau fa’aro’o nā roto i te tau’a-’ore-ra’a ia rātou ’e te fa’aru’era’a ia rātou. Tē tupu ta’a ’ē nei te reira i roto i te mau vāhi e mea rahi a’e te melo. ’Ua fa’aro’o a’e nei au i te tahi mau metua mana’o ’eta’eta ’ia parau i te mau tamari’i ē, e’ita tā rātou e nehenehe e ha’uti i te tahi tamari’i ta’a ’ē nō taua vāhi ra nō te mea noa ē, e ’ere tōna ’utuāfare i te melo nō tā tātou ’Ēkālesia. ’Aita teie huru peu e tū’ati ra i te mau ha’api’ira’a a te Fatu ’o Iesu Mesia. ’Aita vau e māramarama nei nō te aha te melo nō tā tātou ’Ēkālesia e vaiiho ai i teie mau huru ’ohipa ’ia tupu. ’Aita vau i fa’aro’o a’enei i te mau melo o teie ’Ēkālesia ’ia fa’aitoito ’ia riro ’ei ta’ata ’ē atu maori rā i te here, te maita’i, te mana’o fāri’i ’e te maita’i i ni’a i tō tātou mau hoa ’e te mau ta’ata tāpiri mai nō te tahi atu mau fa’aro’o ».11
Tē tīa’i nei te Fatu ia tātou ’ia ha’api’i ē, te fa’aōra’a mai ’o te hō’ē ïa rāve’a maita’i nō te tāhō’ē, ’e te fa’aāteara’a atu e arata’i ïa i te ’āmahamahara’a.
’Ei mau pipi nā Iesu Mesia, e māere tātou ’ia ’ite i te huru hāmani-’ino-ra’a o te mau tamari’i a te Atua nō tō rātou ’iri. ’Ua ’oto tō mātou ’ā’au i te fa’aro’ora’a i te mau ’arora’a i ma’iri a’e nei i ni’a i te mau ta’ata ’ere’ere, te tinitō, te marite latino, ’aore rā te tahi atu mau pupu ta’ata. Te hi’o-’ino-ra’a, te pe’ape’a nō te ’iri o te ta’ata ’aore rā, te ha’avīra’a, ’eiaha roa atu te reira ’ia ’itehia i tō tātou mau vāhi fa’aeara’a, i roto i te mau ’oire, ’aore rā, i roto i te ’Ēkālesia.
E mata na tātou tāta’itahi, noa atu tō tātou fāito matahiti, ’ia tūtava ’ia riro ’ei ta’ata maita’i a’e.
Aroha atu i tō ’outou ’enemi
Noa atu e tūtava ’outou e fa’arahi ia ’outou i roto i te here, te fa’atura ’e te hāmani maita’i, e mea pāpū roa ē, e māuiui ’outou ’aore rā e au ’ore ’outou nā roto i te mau mā’itira’a tano ’ore a vetahi ’ē. E aha ïa tā tātou e rave i reira ? E pe’e tātou i te a’ora’a a te Fatu ’ia « aroha i tō ’outou mau ’enemi … ’e e pure ho’i i te feiā e hāmani ’ino mai ia ’outou ».12
I reira, e rave tātou i te mau mea ato’a e ti’a ia tātou nō te upo’oti’a i ni’a i te ’ati i tu’uhia mai i ni’a i tō tātou ’ē’a. E tūtava tātou i te fa’a’oroma’i e tae noa atu i te hope’a, ma te pure i te mau taime ato’a ’ia ti’a i te rima o te Fatu ’ia taui i te huru o tō tātou orara’a. E pūpū tātou i te ha’amāuruurura’a nō te feiā tāna i tu’u mai i ni’a i tō tātou ’ē’a nō te tauturu ia tātou.
’Ua putapū roa vau nā roto i te hō’ē hi’ora’a nō te reira nā roto mai i te ’ā’amu mātāmua o tā tātou ’Ēkālesia. I roto i te pu’e tau to’eto’e nō te matahiti 1838–1839 ’ua tāpe’ahia ’o Iosepha Semita ’e te tahi atu mau ti’a fa’atere o te ’Ēkālesia i roto i te fare tāpe’ara’a nō Liberty, ’a ti’avaruhia ai te feiā mo’a i te mau mahana hope’a nei i rāpae i tō rātou mau fare i roto i te tuha’a fenua nō Missouri. ’Ua fa’a’erehia te feiā mo’a, ’aita e hoa, ’e ’ua māuiui rahi i te to’eto’e ’e te mau rāve’a ’ore. ’Ua ’ite te huira’atira nō Quincy, i Illinois, i tō rātou fifi rahi, ’e ’ua toro mai rātou i te rima ma te aroha ’e te fa’ahoara’a.
I muri a’era, ’ua ha’amana’o ’o Wandle Mace, e ta’ata nō Quincy, i tōna ’itera’a, nō te taime mātāmua, i te feiā mo’a i te hiti ’ānāvai nō Mississipi i roto i te mau pūhapara’a ha’iha’i : « Te tahi pae ’ua huti rātou i te tāpo’i ro’i nō te hāmani i te tahi farefare nō te pāruru i te mata’i… tē rūrū noa ra te tamari’i i pīha’i iho i te auahi, e ’ere i te mea fa’ahiahia roa nō te mea tē pupuhi noa ra te mata’i. ’Ua ’ati roa te feiā mo’a ».13
’A hi’o noa ai te huira’atira nō Quincy i te ’ati o te feiā mo’a, ’ua ’āmui rātou nō te tauturu, ’e ’ua tietie roa te tahi pae i tō rātou mau hoa ’āpī i te tahi atu pae o te ’ānāvai. ’Ua parau fa’ahou ’o Mace, « ’ua hōro’a noa [rātou] i te ō ma te moni ’ore, ’ua mārō te tahi mau ho’o tao’a ’o vai tē riro ’ei ta’ata hōro’a roa a’e … mai te … pua’a, … te tihota, … te tia’a ’e te ’ahu, te mau mea ato’a tā teie mau feiā veve i ti’avaruhia e hina’aro.14 ’Aita i maoro, ’ua rahi a’e te tītīhoria i te huira’atira nō Quincy, tei ’īriti i tō rātou mau fare ’e ’ua ’ōpere i tā rātou mau rāve’a ha’iha’i roa ma te tusia rahi.15
E rave rahi feiā mo’a tei ora mai i te to’eto’e rahi maoti te aroha ’e te ’ā’au hōro’a o te huira’atira nō Quincy. ’Ua ’īriti teie mau melahi nō te fenua nei i tō rātou ’ā’au ’e te fare, ma te hōpoi mai i te mā’a, te māhanahana ’e—penei a’e te mea faufa’a roa atu—te hō’ē rima here i te feiā mo’a i roto i te ’ati. Noa atu te poto o tō rātou pārahira’a i Quincy, ’aita roa i mo’ehia i te feiā mo’a tā rātou tārahu nō te māuruuru i ni’a i tō rātou mau ta’ata tupu here, ’e ’ua parauhia ’o Quincy « te ’oire nō te ha’apūra’a ».16
’Ia rave-ana’e-hia te ’ati ’e te pe’ape’a i ni’a iho ia tātou nā roto i te ’ohipa fa’a’ino, te ti’a ’ore, ’e te mana’o ’ino, e nehenehe tātou e mā’iti i te tīa’ira’a i roto i te Mesia. E tae mai teie tīa’ira’a nā roto i tāna anira’a ’e te parau fafau ’ia « ʼoaʼoa maitaʼi na, nō te mea e arataʼi atu na vau ia ʼoutou »17 ’e e fa’ariro ’oia i tō ’outou mau pe’ape’a ’ei maita’i nō ’outou.18
Te tīa’i māmoe maita’i
E ’ōpani tātou i te vāhi ’a ha’amata ai tātou : e ta’ata utuutu here, te torora’a ’oia iho i roto i te hāmani maita’i ma te vārua atuatu ’e te hope’a mana’o-’ore-hia—te fa’aorara’a i te mau ’ā’au o te mau animara ’o tei hōro’ahia nāna e ha’apa’o. Nō te aha ? Nō te mea ’o terā tōna huru !
’Ia hi’o ana’e tātou nā roto i te tīti’a o te ’evanelia, e ’ite tātou ē, tei raro a’e ato’a tātou i te tīa’ira’a a te hō’ē ta’ata utuutu here, ’o tē toro mai iāna iho ma te hāmani maita’i ’e te vārua atuatu. ’Ua ’ite te Tīa’i māmoe maita’i ia tātou tāta’itahi nā ni’a i te i’oa ’e « e ’ana’anatae mau tōna ia tātou ».19 ’Ua parau te Fatu ’o Iesu Mesia iāna iho : « ’O vau te tīa’i mamoe maita’i ra, ’ua ’ite au i ta’u mamoe… ’E e hōro’a ho’i au i tō’u ora nō te mamoe ».20
I teie hope’a hepetoma mo’a o te Pāsa, tē ’ite nei au i te hau tāmau māite ’ia ’ite ē, « ’o Iehova tō’u tīa’i »21 ’e ’ua ’itehia tātou tāta’itahi nāna ’e tei raro a’e i tāna tīa’ira’a here. ’Ia fa’aruru ana’e tātou i te mata’i ’e te ūa vero o te orara’a nei, te ma’i ’e te pēpē, e fa’a’amu te Fatu—tō tātou tīa’i, tō tātou ta’ata utuutu—ia tātou ma te here ’e te hāmani maita’i. E fa’aora ’oia i tō tātou ’ā’au ’e ’e fa’ati’a i tō tātou vārua.
Tē fa’aite pāpū nei au nō te reira—’e nō Iesu Mesia ’ei Fa’aora ’e ’ei Tāra’ehara nō tātou—i te i’oa o Iesu Mesia, ’āmene.