“‘Mahimo Ba Natong Ayohon ang Atong Relasyon?’ Pagtubag sa Berbal ug Emosyonal nga Pag-abuso,” Liahona, Okt. 2024.
“Mahimo Ba Natong Ayohon ang Atong Relasyon?” Pagtubag sa Berbal ug Emosyonal nga Pag-abuso
Kon nagsinati kamo og pag-abuso pinaagi sa sinultihan ug sa emosyonal, pangita og tabang. Mga higala, pamilya, mga lider sa Simbahan, ug ang uban pa makakonektar kaninyo ngadto sa mga kapanguhaan nga motabang kaninyo sa pagbati nga luwas aron mamaayo kamo ug mahinumdom sa inyong bili.
Sa edad nga 71, si Janet (ang mga ngalan gipang-usab) nagminyo og usab. Siya ug ang bag-o niyang bana didto sa ilang honeymoon dihang ang iyang bana nasagmuyo kaniya. Nahinumdom si Janet, “Wala pay tawo nga nakasulti kanako og ingon niana.” Nabalaka siya ug nahadlok.
Nagkadugay misamot pa ang kasuko sa iyang bana. Ang pagpaninghag naabot sa pagpamalikas, paghingalan og bati, ug personal nga pagpanaway sa kinaiya ni Janet. Miingon siya nga mas gihatagan og bili ni Janet ang iyang mga higala ug pamilya kay kaniya.
“Dili kana tinuod,” miingon siya. “Apan aron walay samok, mipalayo ako kanila. Misugod ko sa dili pagsipot sa mga lakaw namo sa akong mga higala. Moingon lang ko nga lain akong pamati.”
“Bisan unsay akong buhaton, dili kadto igo para sa akong bana,” miingon si Janet. “Misugod ko sa pagbasol sa akong kaugalingon sa iyang kasuko ug naghunahuna, ‘Kon wala pa lang unta nako kini o kana buhata.’ Nagsugod ko sa paghunahuna kon daotan ba ko nga tawo sama sa iyang giingon.”
Gipangutana niya ang iyang kaugalingon og sama sa, “Kon ako bililhon man, ngano kaha nga gipili ko man kining tawhana? Ug nganong gitugotan man nako siyang mosulti ngari nako og ingon niana? Wa ba ko kabantay sa una sa timailhan nga ingon ani siya?” Buotan kaayo siya, maayong maminaw, mapinanggaon dihang nag-date pa kami.
“Nasagmuyo kaayo ko,” nahinumdom siya. Nagsugod siya sa paghunahuna nga mas maayo pa unta nga nasakit na lang siya ug namatay aron wala na kinahanglana ang pakigdiborsyo pa kaniya. Naminyo na siya sa una ug dili na niya madawat ang usa pa ka pakyas nga kaminyoon.
“Mas maayo diay unta kon nakig-istorya ko og laing tawo,” miingon siya, “apan ulaw na kaayo ko. Ug nasayod kong moingon sila nako nga biyai siya. Dili ko gusto nga matapos ang kaminyoon ug dili gustong mag-inusara na usab. Mao nga padayon ko sa panghinaot sa kausaban, ug padayon nakong gihatagan og katarongan ang iyang kinaiya.”
Ang Pag-abuso Usa ka Grabe nga Sala
Usahay pasagdan na lamang sa mga biktima ang dili maayong kinaiya kay dili nila kini makita nga usa ka pag-abuso. Ang emosyonal nga pag-abuso mahitabo kon ang usa ka tawo mosulay sa pagpasakit pinaagi sa pulong, pagkontrola, o paggamit sa uban. Pwede nga usa kini ka grabe nga pagpanaway, pagpangbasol, pagpahilayo, pagkontrola, pagpanghulga, pagpanghingalan og dili maayo, o pagpugong sa pagbati. Mahitabo kini sa bisan unsa nga matang sa relasyon: sa panaghigalaay, sa manag-uyab, tali sa managtiayon o sa mga ginikanan ug mga anak, o gani tali sa mga kaubanan sa trabaho.
“Ang pag-abuso naglangkob sa impluwensiya sa kaaway,” mitudlo si Presidente Russel M. Nelson. “Grabe kini nga sala. Isip Presidente sa Simbahan, ako mopamatuod sa mga pagtulun-an ni Ginoong Jesukristo bahin niini nga isyu. Tugoti ko nga klarohon kini: ang bisan unsa nga klase sa pag-abuso sa kababayen-an, kabataan, o ni bisan kinsa usa ka salawayon ngadto sa Ginoo. Siya maguol ug ako maguol sa higayon nga si bisan kinsa napasakitan. Siya magbangutan, ug kitang tanan magbangutan alang sa matag tawo nga nahimong biktima sa pag-abuso sa bisan unsa nga matang. Kadtong magbuhat niining mga ngil-ad nga buhat dili lamang manubag sa balaod sa tawo apan mag-atubang usab sa kapungot sa Makagagahom nga Dios. …
“… Ang Manluluwas dili mobaliwala sa pag-abuso, ug isip Iyang mga disipulo, kita dili usab makahimo.”
Kitang tanan mga anak sa Dios ug adunay diosnong kinaiya ug padulngan. Ang ebanghelyo ni Jesukristo, nagtudlo nga maghigugmaay kita (tan-awa sa Juan 13:34) ug tagdon ang uban sama sa atong gitinguha nga pagtagad gikan sa uban (tan-awa sa Mateo 7:12).
Ang mga Biktima sa Kasagaran Mobati nga Sad-an
Ang mga biktima mobati og kahadlok, kaulaw, kasagmuyo, kawalay paglaom, ug mobati og kawalay bili sa kaugalingon.
Ang duha ka tuig nga kaminyoon ni Diego ngadto sa abusadong babaye miguba sa iyang emosyon ug hapit na sa paghikog. Human makapamalandong, nanghinaot siya nga unta iyang gitagad ang mga pasidaan. Ang iyang asawa nakasinati na og daghang pakyas nga kaminyoon ug mga relasyon. Bisan pa man, ang ilang unom ka bulan nga panag-uyab maayo ra ang dagan, ug nahigugma siya.
Human sa ilang kasal, nakalitan siya sa kinaiya sa iyang asawa ug naglibog siya. Grabe na siyang makasaway sa iyang panagway, ug kon mangutana siya nganong nasulti niya kadtong mga butanga, moingon ang iyang asawa nga nangomedya ra siya ug nga dili siya kahibalong mangomedya. “Dunay daghang ilitok [verbal] nga pag-abuso ug pagkodisyon sa hunahuna sa tawo [gaslighting],” miingon siya.
Usab dihay mga hugna sa pisikal nga pag-abuso dihang lud-an niya ang iyang nawong ug patiran ug kawrason siya. Sama sa ubang daghan nga biktima, gisulayan ni Diego sa pagbaliwala ang kinaiya sa iyang asawa. Giingnan lang niya ang iyang kaugalingon nga ngil-ad lang karong adlawa para sa iyang asawa. Gisulayan niya kutob sa mahimo ang mga butang nga maghimo sa iyang asawa nga malipayon.
“Limpyohan nako ang mga kaligoanan ug magluto og panihapon,” nahinumdom siya, “apan dili gyod nako siya mapahimuot. Ang pisikal nga pag-abuso tingale maoy labing ngil-ad nga butang para nako isip lalaki. Mibati ko og kahuyang ug kawalay gahom. Usahay mangita ko og dapit nga katagoan samtang naa sa trabahoan ug magpahungaw sa gibati ug mohilak. Ako ang biktima, apan gipabati sa akong asawa kanako nga ako ang sad-an sa tanang ngil-ad nga butang nga nanghitabo. Mibati ko nga sad-an. Eksakto ba siya? Ang kasubo hilabihan.”
Miingon siya nga: “Gusto ko nga momaayo ang among kaminyoon. Nag-ampo ko og labihan ka hugot, miadto sa templo, nagpuasa, mibasa sa mga kasulatan, ug naningkamot nga maduol sa Langitnong Amahan sa tanang paagi. Ang presensya sa paglaom nagdasig kanako. Padayon kong mituo nga kon magmasulondon ko, mamaayo ra gyod ang mga butang.”
Pagpangita og Tabang
Pangita og espirituhanong kalig-on: Ang mga biktima makapangita og inspirasyon ug esprituhanong kalig-on pinaagi sa pag-ampo, pagpuasa, pagtuon sa kasulatan, mga panalangin sa pagkapari, ug pagtambong sa simbahan ug sa templo. Makakuha sila og tabang ug suporta gikan sa mga higala nga kasaligan, mga lider sa Simbahan, o propesyonal nga mga magtatambag. Labing importante, makabaton sila og pagtuo sa Ginoo, makapangita sa Iyang giya sa mainampoong paagi, ug mosalig nga Siya “nagpahinungod sa imong mga kasakit alang sa imong kaayohan” (2 Nephi 2:2).
Magtakda og mga utlanan: Miingon ang mga eksperto nga ang pagtakda ug ang paghimo og mga utlanan importante. Ang usa ka biktima mahimong moingon, “gibati nako nga wala kay respitar kanako karon. Gusto kong makigsulti nimo, apan dili ko makigsulti hangtod nga ikaw motratar nako sa mas matinahuron ug mas mabinationg paagi.”
Hinoon, ang ubang mga tawo dili motahod niana nga mga utlanan. Si Diego misulay sa paghimo og mga utlanan, apan padayong makiglalis ang iyang asawa. “Dili ka kanunay makapangrason sa usa ka abusada,” miingon siya. “Ug lisod kaayo ang pagpabiling kalma kon adunay nagpunay og sulti og ngil-ad kaayo kanimo. Si Kristo tingali mopalayo o malumo nga mosulti. Dili ako ingon niana. Tingali nakahimo unta ko og mas maayo pa. Tingali magkinahanglan ka og tigpataliwala—usa ka lider sa Simbahan o terapista—sa paghimo og makatarunganong diskusyon.”
Makatabang ang pagpangita og propesyonal nga tabang sa mga sitwasyon nga sama niini. Ang maalamong mga magtatambag mahitungod sa emosyonal nga pag-abuso makasugyot og mga paagi sa pagsulbad sa delikadong mga emosyon.
Hisgoti ang mga problema: Usahay kadtong mosulti og mga butang nga makapasakit dili makabantay unsa kadakong kadaot ang nahimo nila sa relasyon. Makakat-on sila sa pag-usab kon andam sila nga mangita og tabang. Kon dili kini emosyonal nga panahon, ang tawo nga nakadawat niining makapasakit nga mga komento mahimong moingon og sama sa, “gibati nako nga nasakitan [o wala higugmaa o respetoha] kon mosulti ka og mga butang nga ingon niana. Magpasalamat ko niini kon ikaw …” Ang pagbutyag niana nga kinaiya makatabang aron ang tawo nga nagpasilo mahibalo kon unsay iyang gihimo, maghatag og oportunidad sa paglambo.
Kon ang tawo andam nga maminaw, silang duha nga indibidwal makakuha og tabang. Mahimo nga silang duha magpakitambag ug maghisgot kon hain nga kinaiya ang makadaot sa relasyon ug hain nga mga kinaiya ang moayo sa relasyon. Magkatambayayong sila sa paglig-on sa relasyon nga ilang gitinguha.
Hinoon, kon ang tawo dili andam nga maminaw ug padayon sa makadaot nga kinaiya, ang biktima dili angay nga mopadayon sa abusado nga relasyon. Alang sa mga minyo nga magtiayon, wala kini kanunay magpasabot og diborsyo, apan nagpasabot kini og panahon nga magkalagyo hangtod ang kapikas mosunod sa lig-ong mga utlanan alang sa himsog nga relasyon.
Paningkamoti nga dili magpadayon ang dili maayo nga mga binuhatan: Si Sister Kristin M. Yee, Ikaduhang Magtatambag sa Kinatibuk-ang Kapangulohan sa Relief Society, mitudlo:
“Diha sa dalan sa pagpasaylo ug pagkaayo adunay pagpili nga dili ipadayon ang dili maayo nga mga sundanan o mga relasyon sa atong mga pamilya o bisan asa. Ngadto sa tanan nga anaa sa atong impluwensiya, kita makatanyag og kamaayo alang sa kabangis, gugma alang sa pagdumot, kalumo alang sa kapintas, kahilwasan alang sa kaguol, ug kalinaw alang sa panagbingkil.
“Sa paghatag sa unsay wala mahatag kanimo mao ang gamhanang bahin sa balaang pagkaayo nga posible pinaagi sa pagtuo diha kang Jesukristo.”
Pagkaayo pinaagi sa Tabang sa Dios
Nakigsulti si Diego sa usa ka magtatambag sa kaminyoon ug regular nga nakigkita sa iyang bishop. “Dili ko segurado nga makalahutay ko niini nga kasinatian nga walay tabang sa akong bishop, ang labing mapinanggaong tawo sukad. Ug ang templo mao ang akong kahupayan.”
Naningkamot si Diego nga mamaayo human sa iyang deborsyo apan miingon, “nakakat-on ko og labihan ka daghan gikan sa relasyon ug mitubo sa tanang aspeto, nga naghimo kanakong mas maayo nga lalaki, amahan, tawo, tighupot sa pagkapari, anak, higala, ug kapares. Gibuhat nako ang tanan kutob sa akong mahimo nga momaayo ang kaminyoon, apan walay kahimoan. Duna siyay iyang kabubut-on ug mihimo sa iyang pagpili.”
Human sa tulo ka tuig sa paningkamot nga momaayo ang iyang kaminyoon, si Janet mipasaka og usa ka pakigdiborsyo ug temporaryong mibalhin uban sa usa sa iyang mga anak. “Kadtong unang mga adlaw ug mga semana maoy labing lisod sa tanan,” nahinumdom siya. Gibubu niya ang iyang kasingkasing sa pag-ampo ug nagmapahinunguron sa pagbasa sa Basahon ni Mormon matag adlaw, kauban sa makahupay nga mga pakigpulong sa komperensiya.
Gipadayon niya ang regular nga pagsimba, nakakita og propesyonal nga terapista, ug nakadawat og makatabang nga espiritwal nga tambag gikan sa iyang bishop. “Matinabangon kaayo ang terapista, ug maayo na kaayo ang akong gibati human makigsulti sa akong bishop,” miingon siya.
Usa ka higala misugyot nga i-recite niya og kusog ang paborito niyang mga kasulatan ug ipahayag ang tanang maayo nga butang nga gusto niyang maangkon sa iyang kinabuhi. Gihimo kadto ni Janet sa matinuorong paagi, gimemorya ang mga kasulatan nga midasig kaniya. And duha sa iyang mga paborito mao:
“Magmakusganon ka ug magmaisug; ayaw pagkahadlok ug dili magmaluya: kay ang Ginoo nga imong Dios, magauban kanimo bisan asa ikaw paingon” (Josue 1:9).
Ayaw kahadlok; kay ania ako uban kanimo: Ayaw pagtalaw; kay ako mao ang imong Dios: palig-onon ko ikaw; oo, buligan ko ikaw; oo, ituboy ko ikaw sa tuong kamot sa akong pagkamatarung” (Isaias 41:10).
Nakakaplag siya og kalig-on sa pagkahibalo nga kadto ang misyon sa Manluluwas “ang pag-ayo sa masulob-ong kasingkasing, sa pagpahibalo sa kagawasan ngadto sa mga binilanggo, … sa paghatag og kagawasan ngadto sa mga dinaugdaog” (Lucas 4:18).
Sa pagpamatuod nianang makaayo nga misyon sa Manluluwas, si Elder Patrick Kearon sa Korum sa Napulog Duha ka Apostoles mihatag og kaseguroan sa mga biktima sa pag-abuso:
“Gikan sa kinahiladman sa Iyang maulaong pag-antos, ang Manluluwas nagpakigbahin og paglaom nga inyong gihunahuna nga nawala na sa hangtod, kalig-on nga inyong gituohan nga dili na gayod ninyo maangkon, ug pagkaayo nga wala ninyo gihunahuna nga posible. …
“… Uban sa gituyhad nga mga bukton, ang Manluluwas nagtanyag sa gasa sa pagkaayo nganha kaninyo. Uban sa kaisog, pailob, ug matinud-anon nga pagtutok Kaniya, sa dili madugay kamo hingpit nga makadawat niini nga gasa.”