Laipelí
Lēsoni 156: Molonai 7:20–48


Lēsoni 156

Molonai 7:20–48

Talateú

Ne hiki ʻe Molonai e fakaʻosinga e malanga naʻe fai ʻe heʻene tamai ko Molomoná,ʻi ha falelotu ʻi ha ngaahi taʻu kimuʻa. ʻI he malanga ko ʻení, naʻe akoʻi ai ʻe Molomona ki hono kau fanongó ʻa e founga ke “puke maʻu ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku leleí” (Molonai 7:20, 25). Naʻá ne fakamatala ki he fekauʻaki ʻa e tuí, ʻamanaki leleí, mo e manavaʻofá, peá ne fakaʻosi ʻaki ha kole ki hono kakaí ke lotu ki he Tamaí ʻaki e mālohi kotoa honau lotó ke maʻu e meʻafoaki ʻo e ʻofa faka-Kalaisí, “ʻofa haoahoa ʻa Kalaisí” (Molonai 7:47).

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Molonai 7:20–39

ʻOku akoʻi ʻe Molomona ʻoku fakafou ʻi he tui kia Sīsū Kalaisí, ʻa e lava ke tau puke maʻu ʻa e meʻa lelei kotoa peé

Hiki ʻa e fehuʻi ko ʻení he palakipoé kimuʻa pea fai e kalasí:

Ko e hā ha ngaahi meʻa lelei kuo faitāpuekina ʻaki koe ʻe he Tamai Hēvaní?

ʻI he kamata ʻa e kalasí, ʻoange ha kiʻi taimi ki he kau akó ke nau tali ai e fehuʻi ko ʻení ʻi heʻenau pepa akó pe tohinoa ki he ako folofolá. Fakaafeʻi leva kinautolu ke lau ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa kuo nau ʻosi hikí.

Lau leʻolahi ʻa e Molonai 7:24. Kole ange ki he kalasí ke nau muimui mo kumi ʻa e feituʻu ʻoku maʻu mei ai e ngaahi meʻa lelei kotoa pē kuo nau maʻú.

  • Ko hai ʻoku haʻu mei ai e lelei kotoa pē kuó ke maʻú? (ʻE lava ke kehekehe e tali ʻa e kau akó, ka ʻoku totonu ke nau fakahaaʻi ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku maʻu e meʻa lelei kotoa pē koeʻuhí ko Sīsū Kalaisi.)

Koeʻuhí ke tokoni ke fakalahi e mahino lahi ange ki he ʻa e kau akó ʻa e ki he tokāteline ʻoku akoʻi ʻi he Molonai 7:24, fakamatala ange, ʻi heʻetau hoko ko ia ko e hako ʻo ʻĀtama mo ʻIví, ʻoku tau “hinga” ai mo ʻikai lava ke maʻu ha ngaahi tāpuaki ʻiate kitautolu pē (vakai foki, ʻAlamā 22:14; ʻEta 3:2; Ngaahi Tefito ʻo e Tuí 1:3). Ka ne ʻikai ʻa Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí, “ʻe ʻikai hoko mai ha meʻa ʻoku lelei kiate [kitautolu].” Ko e meʻa lelei kotoa pē kuo tau maʻu mei heʻetau Tamai Hēvaní ne fou mai ʻi he Fakamoʻuí mo ʻEne Fakaleleí.

Fakamatala ange ʻoku lahi ha ngaahi tāpuaki kuo tokonaki ʻe he Tamai Hēvaní maʻatautolu. ʻOkú Ne finangalo ke tau “puke maʻu ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku leleí” (Molonai 7:19), pea ʻokú Ne finangalo ke foaki mai ʻa e meʻa kotoa ʻokú Ne maʻú (vakai, T&F 84:38).

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau lau leʻolahi e fehuʻi ʻa Molomona ʻi he Molonai 7:20. Fakaafeʻi leva e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Moroni 7:21–24, ʻo kumi ʻa e meʻa ʻoku akoʻi ʻe he ngaahi veesi ko ʻení ʻo kau ki he founga te tau lava ʻo puke maʻu ai ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku leleí.

  • Makatuʻunga he meʻa kuó ke lau ʻi he Molonai 7:21–24, ʻe anga fēfē haʻo tali e fehuʻi ʻa Molomona ʻi he Molonai 7:20? (ʻI he tali ko ia ʻa e kau akó, tokoni ke mahino kiate kinautolu ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻI heʻetau ngāue ʻaki e tui kia Sīsū Kalaisí, ʻe lava ke tau puke maʻu ai ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku leleí.)

Kole ange ki ha niʻihi ʻo e kau akó ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻolahi ʻa e Molonai 7:25–26, 32–38, ke tokoni ke mahino kiate kinautolu ʻa e founga te nau lava ai ʻo “puke maʻu ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku leleí.” Fakaafeʻi ha vaheua ʻe taha ʻo e kalasí ke nau feinga ke ʻilo ʻa e ngaahi founga ʻoku totonu ke tau fakahaaʻi ai ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí. Fakaafeʻi leva e vaeau ʻe tahá ke nau kumi e ngaahi meʻa ʻoku tau maʻu mei he ngaahi meʻa leleí. (Ko e taimi ʻe lau ai ʻe ha tokotaha ako ʻa e veesi 33, mahalo te ke fie fakamatalaʻi ʻoku ʻuhinga ʻa e kupuʻi lea ko e “ʻoku totonu ke fai ʻiate aú” ki he ngaahi meʻa ʻoku fenāpasi mo e finangalo ʻo e ʻEikí.)

Hili hono lipooti ʻe hea kau akó ʻa e meʻa kuo nau ʻiló, fakakaukau ke ke kole ange ke nau tohi ha taumuʻa ʻe tokoni ke nau ngāue ʻaki ha tui lahi ange kia Sīsū Kalaisi mo puke maʻu ʻa e meʻa lelei kotoa pē ʻoku finangalo ʻa e Tamai Hēvaní ke foaki ange kiate kinautolú. Vahevahe hoʻo fakamoʻoni ʻoku fou mai ʻa e ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga kotoa pē ʻi he Fakamoʻuí, ʻEne ongoongoleleí, mo ʻEne Fakaleleí. Poupouʻi e kau akó ke nau tui lahi ange kiate Ia.

Molonai 7:40–43

ʻOku akoʻi ʻe Molomona ko e tui kia Sīsū Kalaisí ʻokú ne taki kitautolu ki he moʻui taʻengatá

Tā ʻi he palakipoé ha fakatātā ʻo ha sea veʻe tolu (pe fakaʻaliʻali ha sea veʻe tolu).

ʻĪmisi
sea veʻe tolu

Lau ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā M. Lāsolo Pālati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā M. Lāsolo Pālati

“ʻOku faʻu ʻe ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe tolu e fakavaʻe ʻe lava ke tau langa ai e faʻunga ʻo ʻetau moʻuí. … ʻOku nau ʻomi kiate kitautolu ʻa e [fakavaʻe] ʻo e poupou ʻo hangē ko e sea veʻe tolú” (“The Joy of Hope Fulfilled,” Ensign, Nov. 1992, 33).

Fakahingoa e taha ʻo e ngaahi vaʻe ʻo e sea veʻe tolú ʻaki e kupuʻi lea ko e Tui kia Sīsū Kalaisi. Kole ange ki he kau akó ke nau fakakaukau pe ko e hā ʻoku fakafofongaʻi ʻe he ongo vaʻe ko ē ʻe uá. Fakaafeʻi leva kinautolu ke nau lau fakalongolongo ʻa e Molonai 7:40 ke ʻilo ʻa e meʻa ʻoku fakafofongaʻi ʻe he vaʻe hono uá. (ʻOku fakafofongaʻi ʻe he vaʻe hono uá ʻa e ʻamanaki leleí.)

Lau leʻolahi ʻa e ngaahi fakafōtunga ko ʻeni ʻo e ʻamanaki leleí. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakafanongo ki he ngaahi faikehekehe ʻi he ongo meʻa ko ʻení ʻe ua.

  1. ʻOku ou ʻamanaki ʻe ʻuha e ʻahó ni.

  2. ʻOku ou maʻu ha ʻamanaki lelei ʻi he talaʻofa ʻa e ʻEikí te u lava ke u ongoʻi nonga ʻo fakafou ʻi he fakatomalá.

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku kehekehe ai ʻa e ongo meʻá ni? (Tokoni ke ʻilo ʻe he kau akó ko e sīpinga ʻuluakí, ʻoku ʻuhinga ai ʻa e foʻi lea ko e ʻamanakí ki ha fakaʻamu ʻoku taʻepau. ʻI he sīpinga hono uá, ʻoku fakahaaʻi ʻe he foʻi lea ʻamanakí ha fakafōtunga ʻo e loto falalá. Ko ha fakalotolahi ia ke ngāue, pea ʻoku uho ʻaki ia e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.)

Koeʻuhí ke tokoni ke mahino ki he kau ʻakó ʻa e foʻi lea ko e ʻamanaki leleí ʻo hangē ko hono fakaʻaongaʻi ʻi he folofolá, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí:

ʻĪmisi
Palesiteni Tietā F. ʻUkitofa

“Ko e ʻamanaki leleí ko ha meʻafoaki ia ʻo e Laumālié. …

“ʻOku ʻikai ko e ʻamanaki leleí ʻa e ʻiló, ka ko e tui pau ʻe fakahoko ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne ngaahi talaʻofa kiate kitautolú. Ko e ʻilo pau kapau te tau moʻui he taimí ni ʻo fakatatau mo e ngaahi fono ʻa e ʻOtuá pea mo e ngaahi lea ʻa ʻEne kau palōfitá, te tau maʻu hono ngaahi tāpuakí he kahaʻú. Ko e tui mo e ʻamanaki lelei ia ʻe tali ʻetau ngaahi lotú. ʻOku fakahaaʻi ia ʻi he loto falalá, fakatuʻamelie ki he kahaʻú, loto vēkeveké mo e kātaki fuoloá” (“Ko e Mālohi Taʻefakangatangata ʻo e ʻAmanaki Leleí,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2008, 21–22).

Fakaafeʻi ha taha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Molonai 7:41. Kole ki he kalasí ke nau muimi, pea kumi ki he meʻa naʻe akoʻi ʻe Molomona ʻoku totonu ke tau ʻamanaki ki aí. ʻI hono lipooti ko ia ʻe he kau akó e meʻa ne nau ʻiló, fakahingoa ʻa e vaʻe hono ua ʻo e sea veʻe tolú ʻaki e kupuʻi lea ko e ʻAmanaki Lelei ki he Moʻui Taʻengatá.

Fakamahino ange ko e Molonai 7:41 ko ha veesi fakataukei folofola. Mahalo naʻa fie maʻu ke ke fokotuʻu ange ki he kau akó ke nau fakaʻilongaʻi ʻa e veesi ko ʻení ʻi ha founga makehe ke nau lava ʻo kumi ngofua ia.

  • Fakatatau ki he Molonai 7:41, ʻe lava fēfē ke tau maʻu ha ʻamanaki lelei ke toe tuʻu hake ki he moʻui taʻengatá? (Neongo ʻe ngāue ʻaki ʻe he kau akó ha ngaahi fakalea kehekehe, ʻoku totonu ke nau lava ʻo ʻilo ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau tui kia Sīsū Kalaisi, ʻe lava ke tau maʻu e ʻamanaki lelei ʻi Heʻene Fakaleleí ke toe tuʻu hake ki he moʻui taʻengatá.)

Fakaafeʻi e kau akó ke nau takitaha lau ʻa e Molonai 7:42–43, ʻo kumi ʻa e ngaahi ʻulungaanga ʻoku tau fie maʻu kae lava ke tau maʻu ʻa e tuí mo e ʻamanaki leleí. Kole ange kiate kinautolu ke nau lipooti e meʻa ne nau ʻiló. (Mahalo naʻa fie maʻu ke ke fakamatala ange ʻoku ʻuhinga ʻa e angamalū mo e loto-fakatōkilaló ke anga fakatōkilalo, loto vaivai, pea tukulolo ki he finangalo ʻo e ʻEikí.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku fie maʻu ai ʻa e angamaluú mo e loto fakatōkilaló kae lava ke maʻu e tui mo e ʻamanaki lelei ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau tali ʻa e fehuʻi ko ʻení ʻi heʻenau pepa akó pe tohinoa ki he ako folofolá:

  • ʻOku ʻoatu fēfē ʻe hoʻo tui kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí ha ʻamanaki lelei te ke maʻu e moʻui taʻengatá?

Molonai 7:44–48

ʻOku akoʻi ʻe Molomona ʻa e mahuʻinga ʻo e manavaʻofá

Toe fakamatala ki he sea veʻe tolú. Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau fakalongolongo ʻa e Molonai 7:44 pea feinga ke ʻilo ʻa e hingoa ʻo e vaʻe hono tolu ʻo e seá. ʻI hono lipooti ko ia ʻe he kau akó ʻa e meʻa ʻoku nau ʻiló, fakahingoa ʻa e vaʻe hono tolú ʻaki e foʻi lea ko e Manavaʻofá. Kole ange ke nau fakaʻuhingaʻi ʻa e manavaʻofá ʻi he fakalea pē ʻanautolu.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Molonai 7:45–47 . Kole ki he kalasí ke nau muimui, ʻo kumi ʻa e founga ne fakamatalaʻi mo fakaʻuhingaʻi ʻaki ʻe Molomona ʻa e manavaʻofá.

  • ʻOku fakaʻuhingaʻi fēfē ʻe Molomona ʻa e manavaʻofá ʻi he Molonai 7:47? (“Ko e ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí”)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā e ʻuhinga he ʻikai fakaʻau ʻo ngata ai ʻa e ʻofá?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā nai ʻoku tau hoko ai ko ha meʻa noa pē ʻo kapau ʻoku ʻikai ke tau manavaʻofa?

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fili ha ngaahi fakamatala ʻo e manavaʻofá ʻi he Molonai 7:45 pea fakamatalaʻi pe ʻoku nau pehē ko e hā e ʻuhinga ʻo e ngaahi fakamatala ko iá. Fakamahinoʻi ʻa ʻenau fakamatalá ʻo ka fie maʻu. (Hangē ko ʻení, ʻoku ʻuhinga ʻa e “kātaki fuoloá” ki ha taha ʻokú ne kātakiʻi ʻa e ngaahi faingataʻá ʻi he faʻa kātaki. ʻOku ʻuhinga ʻa e “ʻikai meheká” ki ha taha ʻoku ʻikai lotokovi ki he niʻihi kehé. ʻOku ʻuhinga ʻa e “ʻikai fakafuofuolahí” ki ha taha ʻoku loto fakatōkilalo. ʻOku fakamatalaʻi ʻe he “ʻikai kumi ʻene meʻa ʻaʻaná” ʻa e mahuʻinga hono fakamuʻomuʻa ʻa e ʻOtuá mo e niʻihi kehé ʻiate kita. ʻOku ʻuhinga ʻa e “ʻikai ʻita ngofuá” ki he ʻikai ʻita vave. ʻOku fakamatalaʻi ʻe he “tui ki he meʻa kotoa peé” ha taha ʻokú ne tali ʻa e moʻoni kotoa pē.)

ʻEke ange ki he kau akó pe ʻe fēfē haʻanau tali ki he ngaahi tūkunga ko ʻení ʻo kapau ʻoku ʻikai ke nau manavaʻofa. Hili ia pea ʻeEke ange pe te nau tali fēfē ia ʻo kapau ʻoku nau fonu ʻi he manavaʻoá. (Mahalo naʻa fie maʻu ke ke fulihi e ngaahi tūkunga ko ʻení ʻo fakatatau mo e ngaahi fie maʻu mo e meʻa ʻoku saiʻia ai ʻa e kau ako ʻokú ke akoʻí.)

  1. ʻOku fakakata ʻaki koe pe ha taha kehe ʻi he akó.

  2. ʻOku ʻi ai hao tokoua pe tuofefine ʻokú ne faʻa fakakinaʻi koe.

  3. Kuo fai ʻe ha taha ʻokú ke ʻiloʻi ha angahala mamafa.

  4. ʻOku ʻikai ke ke saiʻia ʻi ha ʻetivaisa foʻou ki he kōlomú pe kalasí ʻo hangē ko hoʻo saiʻia ʻi he ʻetivaisa kimuʻá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Molonai 7:48. Kole ange ki he kalasí ke nau muimui pē mo feinga ke ʻilo ʻa e meʻa ʻoku fie maʻu ke tau fai ke faitāpuekina kitautolu ʻaki e meʻaʻofa ʻo e manavaʻofá. ʻI hono fakahoko atu ʻe he kau akó ʻenau ngaahi talí, fakapapauʻi ʻoku mahino ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Kapau te tau lotu ki he Tamaí ʻaki e ivi kotoa hotau lotó mo hoko ko e kau muimui moʻoni ʻo Sīsū Kalaisi, ʻe lava ke fakafonu kitautolu ʻaki e manavaʻofá.

Fakamahinoʻi ange ko e Molonai 7:45, 47–48 ko ha veesi fakataukei folofola. Mahalo naʻa fie maʻu ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó ʻa e ngaahi veesi ko ʻení ʻi ha founga makehe ke vave ʻenau maʻu kinautolú.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku fie maʻu ai ke tau lotu ke maʻu e meʻaʻofa ʻo e manavaʻofá ʻaki ʻa e ivi kotoa hotau lotó?

  • Ko e fē nai ha taimi naʻá ke mamata ai ki ha ngaahi sīpinga ʻo e manavaʻofá? (Fakaafeʻi ha niʻihi ʻo e kau akó ke nau vahevahe ha ngaahi meʻa kuo nau aʻusia. Mahalo naʻa fie maʻu ke ke vahevahe haʻo aʻusia pē ʻaʻau.)

  • Ko e fē ha taimi naʻá ke ongoʻi ai kuo tokoni ʻa e ʻEikí ke ke ongoʻi lahi ange e ʻofa faka-Kalaisí ki he niʻihi kehé?

Kole ki he kau akó ke nau toe vakaiʻi ʻa e Molonai 7:45 pea fili ha konga ʻo e manavaʻofá ʻa ia ʻoku fie maʻu ke nau fakalakalaka ange ai. Poupouʻi kinatolu ke nau lotu ke maʻu ʻa e meʻaʻofa ʻo e manavaʻofá ʻi heʻenau feinga ke lelei ange ʻi he tafaʻaki ko ʻení. Fakamoʻoni ki he ivi takiekina kuo maʻu ʻe he tuí, ʻamanaki leleí, mo e manavaʻofá ʻi hoʻo moʻuí.

Fakataukei Folofola—Molonai 7:41

Tokoni ke ako maʻuloto ʻe he kau akó ʻa e Molonai 7:41. Fakakaukau ke fakaʻaongaʻi ha taha ʻo e ngaahi founga ʻoku fakamatalaʻi ʻi he fakamatala fakalahí ʻi he fakaʻosinga ʻo e tohi lēsoni ko ʻení.

Fakataukei Folofola—Molonai 7:45, 47–48

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fili mei he lisi ko ʻení ha tokotaha fakafoʻituitui ʻoku nau fie maʻu ke nau manavaʻofa lahi ange ki ai: ko ha mēmipa ʻo e fāmilí, mēmipa ʻo ha kōlomu pe kalasi, kaungā-ako, kaungāmeʻa, pea ko ha kaungāʻapi. Poupouʻi kinautolu ke nau fakakaukau ki he tokotaha ko ʻeni kuo nau filí ʻi heʻenau lau ʻa e Molonai 7:45 pea fakakaukau ki he ngaahi founga ʻe lava ke nau fakahaaʻi ai ki he tokotaha ko iá ha ʻofa faka-Kalaisi lahi angée. Fakaafeʻi kinautolu ke nau tohi ʻi he pepa akó pe tohinoa ki he ako folofolá ha founga ʻe taha pe ua te nau fakahaaʻi ʻaki ʻenau manavaʻofa ki he tokotaha kuo nau filí. Fakaafeʻi kinautolu ke nau ʻai ʻa e ngāué ni ke hoko ko ha konga ʻo ʻenau ngaahi lotú he uike kahaʻú. Mahalo naʻa fie maʻu ke ke fakakaukauʻi ke ʻoange ki he kau akó ha faingamālie ke vahevahe ai ʻenau ngaahi aʻusiá ʻi he ngaahi ʻaho ka hokó.

Fakatokangaʻi ange: Koeʻuhí ko e lōloa ʻa e lēsoni ko ʻení, mahalo naʻa fie maʻu ke ke fakaʻaongaʻi e ʻekitivitī ko ʻení ʻi ha ʻaho kehe, ʻo ka maʻu ha taimi lahi angé.

Ngaahi Fakamatala Fakamahino mo e Puipuituʻá

Molonai 7:29–31. Ko e tauhi mai ʻo e kau ʻāngeló

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e tauhi mai ʻa e kau ʻāngeló:

“‘Oku fakaʻaongaʻi ʻa e foʻi lea ko e “ʻāngelo” ʻi he folofolá ki ha faʻahinga talafekau fakalangi ʻoku fakamoʻoni ki he fekau ʻa e ʻOtuá’ (George Q. Cannon, Gospel Truth, sel. Jerreld L. Newquist [1987], 54). ʻOku fakamatala ʻa e ngaahi folofolá ki ha ngaahi taimi ne hā tonu mai ai ha ʻāngelo. Ko ha ngaahi sīpinga siʻi pē ʻeni, ne hā mai ha ʻāngelo kia Sakalia mo Mele (vakai, Luke 1) pea ki he Tuʻi ko Penisimaní mo Nīfai, ko e foha ʻo Hilamaní (vakai, Mōsaia 3:2; 3 Nīfai 7:17–18). …

“… ʻOku lava pē ke ʻikai ke tau mamata ki he tauhi mai ʻa e kau ʻāngeló. ʻOku lava pē ʻo fakahoko mai ʻa e ngaahi pōpoaki ʻa e kau ʻāngeló ʻi ha leʻo pe ʻi he ngaahi fetuʻutaki ʻoku fai mai ki he ʻatamaí pe ʻi he ngaahi fakakaukaú pe ko e ngaahi ongo ʻo e lotó. Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Sione Teila ‘ʻa e ngāue ʻa e kau ʻāngeló, pe kau talafekau ʻa e ʻOtuá, ki hotau ʻatamaí, kae lava ke maʻu ia ʻe he lotó … ʻa e ngaahi fakahā mei he maama taʻengatá’ (Gospel Kingdom, filifili ʻe G. Homer Durham [1987], 31).

“Naʻe fakamatala ʻa Nīfai ki he founga e tolu ʻo e tauhi mai ʻa e kau ʻāngeló, ʻi heʻene fakamanatu ki hono ongo taʻokete angatuʻú (1) kuó na ʻosi ‘mamata ki ha ʻāngelo,’ (2) kuó na ʻosi ‘fanongo ki hono leʻó mei he taimi ki he taimi,’ pea (3) kuo ʻosi ‘lea kiate [kinaua] ʻi ha kihiʻi leʻo-siʻi’ neongo ne ʻʻikai [ke na] lava ʻo ongoʻi’ pea ‘ʻikai …ongoʻi ʻa ʻene leá’ (1 Nīfai 17:45). ʻOku ʻi he ngaahi folofolá ha ngaahi fakamatala lahi kehe naʻe fekauʻi mai ha kau ʻāngelo ke nau akoʻi e ongoongoleleí mo ʻomi e tangatá kia Kalaisi (vakai, Hepelū 1:14; ʻAlamā 39:19; Molonai 7:25, 29, 31–32; T&F 20:35). Ko e lahi taha ʻo e ngaahi fetuʻutaki mai ʻa e kau ʻāngeló ʻoku ʻi hono ongo ki he lotó pe fanongo ki ai kae ʻikai fai ki ai ha mamata” (“The Aaronic Priesthood and the Sacrament,” Ensign, Nov. 1998, 38–39).

Molonai 7:45–48. Manavaʻofá, “ko e ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí”

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Tōmasi S. Monisoni ʻo kau ki he fie maʻu ko ia e meʻafoaki ʻo e manavaʻofá:

“ʻOku fie maʻu vivili e manavaʻofa ʻoku tokanga ki ai e taʻeʻiloá, ʻoange ha ʻamanaki lelei kiate kinautolu ʻoku lotofoʻí pea mo tokoni ki he faingataʻaʻiá. Ko e manavaʻofa moʻoní ʻa hono ngāueʻi ʻo e ʻofá. ʻOku fie maʻu e manavaʻofá ʻi he feituʻu kotoa pē. …

“Ko e manavaʻofá ko haʻate kātakiʻi ha taha kuo faihala mai. Ko hono fakafepakiʻi ia e ongoʻi ʻitangofuá. Ko hono tali ia ʻo e ngaahi vaivaí mo e tōnounoú. Ko hono tali ia ʻo e kakaí ʻi honau tuʻunga totonú. Ko e vakai atu ia ʻo fakalaka he fōtunga fakaesinó ke aʻu ki he ngaahi ʻulungaanga he ʻikai toe mōlia he ʻalu ʻa e taimí. Ko hono fakafepakiʻi ia ʻo e ongoʻi ke fakakalakalasi e niʻihi kehé. …

“… ʻOku ʻikai ha taha ia ʻe haohaoa ʻi he moʻuí. Kae ʻoua muʻa naʻa tau loto fakamaau mo fefakaangaʻaki, ka tau ongoʻi e ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí ki hotau kaungā-fononga ʻi he moʻuí. …

“… ʻOfa ke tataki kimoutolu ʻe he [‘ofa faka-Kalaisí] tataki ʻi he me‘a kotoa pē ʻoku mou faí. ʻOfa ke ne nofoʻia homou lotó pea ke hāsino ia ʻi hoʻomou fakakaukaú mo e tōʻonga kotoa pē” (“ʻOku ʻIkai Fakaʻau ʻo Ngata ʻa e ʻOfá,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2010, 124–25).

Naʻe hiki ʻe ʻEletā Māvini J. ʻEsitoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e ngaahi founga ʻe lava ke tau fakahaaʻi ai e manavaʻofá:

“Ko e [manavaʻofa] moʻoní ʻoku ʻikai ko ha meʻa ia ʻokú ke foaki; ko ha meʻa ia ʻokú ke maʻu pea ʻai ke hoko ko e konga hoʻo moʻuí. …

“Mahalo ko e manavaʻofa maʻongoʻonga tahá ʻoku maʻu ia he taimi ʻoku tau feangaʻofaʻaki aí, taimi ʻoku ʻikai ke tau fakamaauʻi pe fakatuʻutuʻunga ai ha tahá, ko e taimi ʻoku tau [ʻoange] atu ai ha faingamālie ʻo e ʻikai ke loto veiveiuá pe fili ke ʻūkuma ʻo fakalongolongo pē. Ko e manafaʻofá ko e tali ia e ngaahi faikehekehe ʻo ha taha, ngaahi vaivaí, mo e ngaahi tōnounoú; kātakiʻi ha taha kuo ʻikai ke ne fai e meʻa ne tau ʻamanaki atu ki aí; pe fakaʻehiʻehi mei he ongoʻi loto mamahi ʻi he taimi ʻoku ʻikai fai ʻe ha taha ha meʻa ʻi he founga ne tau ʻamanaki atu ki aí. Ko e manavaʻofá ko e fakafisi ke fiefia ʻi ha vaivai ʻo ha taha pea loto fiemālie ke fakamolemoleʻi ha taha kuó ne fakamamahiʻi kitautolu. Ko e manavaʻofá ko e ʻamanaki ia ke fai ʻa e lelei tahá maʻá e taha kotoa pē” (“The Tongue Can Be a Sharp Sword,” Ensign, May 1992, 19).

Molonai 7:45–48. “Ko e ʻuhinga maʻongoʻonga [ange] ʻo e ‘ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí’”

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo kau ki he ngaahi lea ʻa Molomona ʻi he Molonai 7:45–48{3971}ʻo pehē:

“ʻOku tokoni ke fakatokangaʻi ʻe lava ke fakaʻuhingaʻi e totonu ke tau mataʻikoloa ʻaki e [manavaʻofá], pe ‘ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí,’ ʻi ha founga ʻe ua. Ko e taha ʻo hono ngaahi ʻuhingá ke ʻaloʻofa, pea faʻa fakamolemole ʻo hangē ko ia ʻoku totonu ke maʻu ʻe he kau ʻākonga ʻa Kalaisí. ʻO ʻuhinga ia, ʻoku totonu ke feinga ʻa e kau Kalisitiane kotoa pē ke ʻofa ʻo hangē ko e ʻofa ʻa e Fakamoʻuí, ʻo fakahaaʻi ʻa e angaʻofa haohaoa ʻo e huhuʻí ki he taha kotoa. Meʻapango pē ka ko e niʻihi tokosiʻi pē, ʻo kapau ʻoku ʻi ai ha taha ʻi he moʻui fakamatelié kuó ne ikunaʻi moʻoni e feingá ni, ka ko ha fakaafe ʻoku totonu ke feinga e taha kotoa ke fai.

“Kaekehe, ko e ʻuhinga maʻongoʻonga ange ʻo e ‘ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí,’ ʻoku ʻikai ko e meʻa ia ʻoku tau fāifeinga ko e kau Kalisitiané ke fakahoko ki he niʻihi kehé kae kei tōnounou peé, ka ko hono lava kakato ke fakahaaʻi ia ʻe Kalaisi maʻatautolú. Ko e ʻofa haohaoamoʻoni ʻa Kalaisí naʻe ʻiloa tuʻo taha pē ia. ʻOku fakahaaʻi haohaoa mo mahino ia ʻi he ʻofa ʻoku pau, mahulu atu, mo fakalelei maʻatautolú. Ko e ʻofa ʻa Kalaisi maʻatautolú ʻoku ‘kātaki fuoloa, pea ʻoku angalelei ia, ʻoku ʻikai meheka.’ Ko ʻEne ʻofa kiate kitautolú ʻoku ʻikai ‘fakafuofuo lahi ia … , ʻoku ʻikai ke ʻita ngofua, ʻoku ʻikai ke mahalo kovi.’ Ko e ʻofa ko ia ʻa Kalaisi kiate kitautolú ‘ʻokú ne ʻufiʻufi ʻa e meʻa kotoa pē, ʻoku tui ia ki he meʻa kotoa pē, ʻoku ʻamanaki lelei ki he ngaahi meʻa kotoa pē, ʻoku kātakiʻi ʻa e meʻa kotoa pē.’ ʻOku hangē ko hono fakahaaʻi ʻe Kalaisí ʻoku ʻikai fakaʻau ʻo ngata ʻa e ʻofá.’ Ko e [manavaʻofa ʻofa] ko iá—ʻa ʻEne ʻofa haohaoa kiate kitautolú—ka ne taʻeʻoua ia te tau hoko ko ha meʻa noa pē, ʻo ʻikai ha ʻamanaki lelei, ko e malaʻia lahi taha pē ʻa kitautolu ʻi he kakai kotoa pē. Ko e moʻoni, ko kinautolu ʻe ʻilo ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahai tāpuaki ʻo ʻEne ʻofá ʻi he ʻaho fakamuí—ʻa e Fakaleleí, Toetuʻú, moʻui taʻengatá, talaʻofa taʻengatá—ko e moʻoni ʻe lelei ia kiate kinautolu.

“ʻOku ʻikai fakasiʻisiʻi ai heni ʻa e fekau ko ia ke tau feinga ke maʻu e faʻahinga feʻofaʻaki ko ʻení. ʻOku totonu ke tau ‘lotu ki he Tamaí ʻaki ʻa e ivi kotoa ʻo e lotó, koeʻuhí ke fakafonu ʻa [kitautolu] ʻaki ʻa e ʻofá ni.’ [1 Kolinitō 13:4–5, 7–8; Molonai 7:48.] ʻOku totonu ke tau feinga ke tauhi maʻu mo taʻetūkua, kātaki ʻo lahi ange mo angalelei, siʻi ange ʻa e meheká mo e fakafuofuolahí ʻi hotau ngaahi vā fetuʻutaki mo e niʻihi kehé. ʻOku totonu ke tau moʻui faka-Kalaisi pea ʻofa ʻo hangē ko Iá. Ka ko e ʻofa haohaoa ʻa Kalaisi ne lea ki ai ʻa Molomoná ko ia tonu pē—ko e ʻofa ʻa Kalaisí. ʻOku tau maʻu e meʻa kotoa ʻi heʻetau maʻu ʻa e meʻaʻofa fakalangi mo e meʻafoaki huhuʻi ko iá; ka ʻikai ia ʻoku ʻikai ke tau maʻu ha meʻa pea ʻoku tau hoko ko ha meʻanoa pē, pea ko e ikuʻangá ko ha ʻkau tēvolo [mo e] kau ʻāngelo ki ha tēvolo.’ [2 Nīfai 9:9.]

“ʻOku ʻi he moʻuí ʻa e manavasiʻí mo e taʻelavameʻá. ʻOku ʻi ai e taimi ʻe niʻihi ʻoku tōnounou e ngaahi meʻa. Taimi ʻe niʻihi ʻoku ʻi ai e tōnounou ʻa e kakaí kiate kitautolu, pe ko e tōnounou fakaʻekonōmika, fakapisinisi pe fakapuleʻanga. Ka oku ʻi ai e meʻa ʻe taha ʻi taimi pe ʻitāniti kuo teʻeki te ne ʻai ke siva ʻetau ʻamanakí—ko e ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí.

“… ʻOku fakatou fakahaofi mo liliu kitautolu ʻe he mana ʻo e manavaʻofa ʻa Kalaisí. ʻOku fakahaofi kitautolu ʻe Heʻene fakalelei ʻofá mei he maté mo heli pea pehē ki he ngaahi anga fakatēvolo, fakakakanó, mo e holi koví. ʻOku hanga foki ʻe he ʻofa huhuʻi ko iá ʻo liliu hotau lotó, ʻo hiki hake mei he tuʻunga ʻo e hingá ki ha meʻa ʻoku fakaʻeiʻeiki mo māʻoniʻoni lahi ange. Ko ia ai, kuo pau ke tau piki maʻu ʻi he manavaʻofá’—ʻa e ʻofa haohaoa ʻa Kalaisi kiate kitautolú mo ʻetau loto vilitaki ki heʻene ʻofa haohaoá pea ki he niʻihi kehé—ka ne ʻikai ia ko e meʻanoa pē kitautolu, pea ʻoku taʻeʻaonga ʻetau palani ki he fiefia taʻengatá. Ka ne ʻikai e ʻofa huhuʻi ʻa Kalaisi ʻi heʻetau moʻuí, ʻe tōnounou ʻa e ngaahi ʻulungaanga kehe kotoa—ʻo aʻu pē ki he ngaahi ʻulungaanga ʻo e angamaʻá mo e ngāue leleí—mei he fakamoʻuí mo e fiefiá” (Christ and the New Covenant: The Messianic Message of the Book of Mormon [1997], 336–37).

Paaki