Ako Lea Faka-Pilitāniá
Lēsoni 23: Moʻui Leleí


“Lēsoni 23: Moʻui Leleí,” EnglishConnect 1 maʻá e Kau Akó (2022)

“Lēsoni 23,” EnglishConnect 1 maʻá e Kau Akó

ʻĪmisi
kakai lalahi kei talavou ʻoku malimali

Lesson 23

Health

Taumuʻá: Te u ako ke fakahingoa e kongokonga ʻo e sinó mo tala e ʻuhinga ʻoku mamahi aí.

Personal Study

Mateuteu ki hoʻo kulupu fepōtalanoaʻakí ʻaki haʻo fakakakato ʻa e ngaahi ʻekitivitī A ki he I.

ʻĪmisi
fakaʻilonga a
Study the Principle of Learning: Exercise Faith in Jesus Christ

Ngāue ʻaki ʻa e Tui kia Sīsū Kalaisí

Jesus Christ can help me do all things as I exercise faith in Him.

ʻE lava ke tokoniʻi au ʻe Sīsū Kalaisi ke u fai ʻa e meʻa kotoa pē ʻi heʻeku ngāue ʻaki ʻa e tui kiate Iá.

ʻOku tau ako ʻi he Tohi Tapú, ki ha fefine naʻe puke ʻi ha ngaahi taʻu lahi. Naʻá ne fakamoleki kotoa ʻene paʻangá ʻi he feinga ke maʻu ha faitoʻo. Naʻá ne ʻosi ʻalu ki ha kau toketā tokolahi, ka naʻe toe kovi ange ʻene puké. Naʻe fanongo leva ʻa e fefiné ʻia Sīsū. Naʻá ne mamata kiate ia ʻi ha haʻofanga kakai. Naʻá ne tui naʻe maʻu ʻe Sīsū ʻa e mālohi ke fakamoʻui ia. Naʻá ne tui kapau te ne lava pē ʻo ala ki hono kofú, ʻe fakamoʻui ia. Naʻá ne lue mai ʻi he tuʻa ʻo Sīsuú ʻo ala ki Hono kofú. Naʻá ne ongoʻi naʻe fakamoʻui hono sinó. Naʻe ongoʻi ʻe Sīsū e mavahe ʻa e mālohí mei Hono sinó. ʻI Heʻene fehuʻi pe ko hai naʻe ala ki Hono kofú, naʻá ne tomuʻa ilifia ke fakahā ko ia, ka naʻá ne toki talaange leva ko ia.

Naʻe folofola ange ʻa Sīsū, “Ke ke fiemālie: kuo fakamoʻui koe ʻe hoʻo tuí; ʻalu ʻo fiemālie” (Luke 8:48).

Naʻe tui ʻa e fefiné ni, peá ne ngāue ʻi he tui. Ko ha kiʻi ngāue siʻisiʻi pē ʻa e ala kia Sīsuú, ka naʻe ʻomi ai Hono mālohí ki heʻene moʻuí. ʻOku ʻikai fiemaʻu ke ke ongoʻi mā pe ilifia ke kole tokoni ki he ʻOtuá. ʻOkú Ne fie tokoniʻi koe. ʻI hoʻo fakaʻaongaʻi ʻa e tuí, naʻa mo e fanga kiʻi founga īkí, ʻe lava ke ne ʻomi e mālohi ʻo Sīsū Kalaisí ki hoʻo moʻuí.

ʻĪmisi
ko e fakafiemālieʻi ʻe Kalaisi ha fefine

Ponder

  • Kuó ke ongoʻi kuo fakamālohia fēfē koe ʻi hoʻo ako lea faka-Pilitāniá?

  • Te ke lava fēfē ʻo fakaʻaongaʻi e tuí ʻi he ngaahi tafaʻaki kehe ʻo hoʻo moʻuí?

ʻĪmisi
fakaʻilonga e
Memorize Vocabulary

Ako ʻa e ʻuhinga pea mo hono puʻaki ʻo e ngaahi foʻi lea takitaha kimuʻa pea fakahoko hoʻomou kulupu fepōtalanoaʻakí. Fakakaukau ki ha ngaahi tūkunga te ke fakaʻaongaʻi ai ʻa e foʻi leá ʻi hoʻo akoako fakaʻahó.

What happened to … ?

Ko e hā e meʻa naʻe hoko kia … ?

What is wrong?/What’s wrong?

Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku hokó?/Ko e hā e meʻa ʻoku hokó?

Nouns

arm/arms

nima/ongo nima

back

tuʻa

ear/ears

telinga/ongo telinga

eye/eyes

mata/ongo mata

finger/fingers

tuhu/ʻuluʻulu tuhu

foot/feet

vaʻe/ongo vaʻe

hand/hands

nima/ongo nima

head

ʻulu

knee/knees

tui/ongo tui

leg/legs

vaʻe/ongo vaʻe

mouth

ngutú

neck

kia

stomach

kete

tooth/teeth

nifo/ngaahi foʻi nifo

Verbs Present /Verbs Past

break/broke

motu/naʻe motu

burn/burned

vela/naʻe vela

cut/cut

lavea/lavelavea

hurt/hurt

mamahi/mamahi

hit/hit

taaʻi/taaʻi

ʻĪmisi
fakaʻilonga f
Practice Pattern 1

Akoako hono ngāue ʻaki ʻa e ngaahi sīpingá kae ʻoua kuó ke lava lelei ʻo ʻeke mo tali e ngaahi fehuʻí. Te ke lava ʻo fetongi ʻa e ngaahi foʻi lea ʻoku laineʻí ʻaki ʻa e ngaahi foʻi lea ʻi he konga ki he “Memorize Vocabulary.”

Q: What is wrong?A: My (noun) hurts.

Questions

ʻĪmisi
fehuʻi ʻo e sīpinga 1 ko e hā e meʻa ʻoku hokó

Answers

ʻĪmisi
tali ʻo e sīpinga 1 ʻoku mamahi hoku nauná

Examples

Q: What’s wrong?A: His knees hurt.

ʻĪmisi
tangata ʻoku puke hono keté ʻoku langa

Q: What’s wrong?A: My stomach hurts.

ʻĪmisi
fefine ʻoku puke hono ʻulú

Q: What’s wrong?A: Her head hurts.

ʻĪmisi
fakaʻilonga h
Practice Pattern 2

Akoako hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi sīpingá kae ʻoua kuó ke lava lelei ʻo ʻeke mo tali e ngaahi fehuʻí. Feinga ke ako lahi ange ki he ngaahi sīpinga ʻi he lēsoni ko ʻení. Fakakaukau ke fakaʻaongaʻi ha ʻū tohi pe uepisaiti ki he kalamá.

Q: What happened to your (noun)?A: I (verb past) my (noun).

Questions

ʻĪmisi
fehuʻi ʻo e sīpinga 2 talamai ko e hā e meʻa naʻe hoko ki ho nauná

Answers

ʻĪmisi
sīpinga 2 tali naʻá ku veape fakalaka hoku nauná

Examples

ʻĪmisi
peniʻeiti ʻoku lalava ʻaki ha foʻi tuhu

Q: What happened to your finger?A: I cut my finger.

ʻĪmisi
tangata ʻi ha saliote teketeke

Q: What happened to his leg?A: He broke his leg.

ʻĪmisi
fakaʻilonga i
Use the Patterns

Hiki ha foʻi fehuʻi ʻe fā te ke lava ʻo ʻeke ki ha taha. Hiki ha tali ki he fehuʻi takitaha. Lau leʻolahi kotoa ia.

Additional Activities

Fakakakato ‘a e ngaahi ʻekitivitī mo e sivi ʻo e lēsoní ʻi he ʻinitanetí ʻi he englishconnect.org/learner/resources pe ʻi he Tohi Ngāue EnglishConnect 1.

Act in Faith to Practice English Daily

Hokohoko atu hono ako ʻa e lea faka-Pilitāniá he ʻaho kotoa pē. Fakaʻaongaʻi hoʻo “Founga Muimuiʻi ʻo e Ako Fakatāutahá.” Toe vakaiʻi hoʻo taumuʻa akó pea sivisiviʻi hoʻo ngaahi ngāué.

Conversation Group

Discuss the Principle of Learning: Exercise Faith in Jesus Christ

(20–30 minutes)

ʻĪmisi
ko e fakafiemālieʻi ʻe Kalaisi ha fefine

ʻĪmisi
fakaʻilonga 1
Activity 1: Practice the Patterns

(10–15 minutes)

Toe vakaiʻi ʻa e lisi ʻo e ngaahi foʻi leá mo ha hoa.

Ako ʻa e sīpinga 1 mo ha hoa:

  • Akoako hono ʻeke ʻa e ngaahi fehuʻí.

  • Akoako hono tali ʻa e ngaahi fehuʻí.

  • Akoako ha fepōtalanoaʻaki ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi sīpingá.

Toe fai ʻa e sīpinga 2

ʻĪmisi
fakaʻilonga 2
Activity 2: Create Your Own Sentences

(10–15 minutes)

Vakai ki he ʻū fakatātaá. Fehuʻi mo tali ʻa e ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e tokotaha ʻi he fakatātā takitaha. Taufetongi.

Example

ʻĪmisi
fefine ʻoku puke hono ʻulú
  • A: What’s wrong?

  • B: Her head hurts.

  • A: What happened to her head?

  • B: She hit her head.

Image 1

ʻĪmisi
tangata ʻoku puke hono tuʻá ʻoku langa

Image 2

ʻĪmisi
meʻa haʻi vaʻe

Image 3

ʻĪmisi
tangata ʻoku puke hono nimá ʻoku lavea

Image 4

ʻĪmisi
fefine ʻoku langa nifo

ʻĪmisi
fakaʻilonga 3
Activity 3: Create Your Own Conversations

(15–20 minutes)

Fakatulamaʻi. Ko hoa A ʻa e tokotaha ʻi he laʻitaá. Ko hoa E ko ha kaungāmeʻa. Fehuʻi mo tali ʻa e ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e laʻitā takitaha. ʻAi ke ke mohu founga! Taufetongi ʻa e ngaahi tuʻungá. Fetongi ʻa e ngaahi hoá pea toe akoako pē.

New Vocabulary

fall/fell

tō/naʻe tō

Example

ʻĪmisi
tangata ʻoku puke hono tuí
  • A: What’s wrong?

  • B: My knee hurts.

  • A: What happened to your knee?

  • B: I fell and I hit my knee.

Image 1

ʻĪmisi
peniʻeiti ʻoku lalava ʻaki ha foʻi tuhu

Image 2

ʻĪmisi
tangata ʻoku puke hono nimá ʻoku lavea

Image 3

ʻĪmisi
meʻa haʻi vaʻe

Image 4

ʻĪmisi
tangata ʻoku lalava hono foʻi matá

Evaluate

(5–10 minutes)

Sivisiviʻi hoʻo fakalakalaka ʻi he ngaahi taumuʻá pea mo hoʻo ngaahi ngāue ko ia ke akoako fakaʻaho ʻa e lea faka-Pilitāniá.

Evaluate Your Progress

I can:

  • Name parts of my body.

    Fakahingoa e kongokonga hoku sinó.

    ʻĪmisi
    fofonga ʻoku ʻikai fakahaaʻi e ongó, fofonga fiemālie, fofonga fiefia
  • Say what part of my body hurts.

    Lea ʻaki e konga hoku sinó ʻoku mamahí.

    ʻĪmisi
    fofonga ʻoku ʻikai fakahaaʻi e ongó, fofonga fiemālie, fofonga fiefia
  • Say why my body hurts.

    Lea ʻaki e ʻuhinga ʻoku mamahi ai hoku sinó.

    ʻĪmisi
    fofonga ʻoku ʻikai fakahaaʻi e ongó, fofonga fiemālie, fofonga fiefia

Evaluate Your Efforts

Sivisiviʻi hoʻo ngaahi feinga ke:

  1. Ako ʻa e tefitoʻi moʻoni fakaakó.

  2. Ako maʻuloto ʻa e ngaahi foʻi leá.

  3. Akoako ʻa e ngaahi sīpingá.

  4. Akoako he ʻaho kotoa.

Fokotuʻu ha taumuʻa. Fakakaukau ki he ngaahi fokotuʻu ki he akó ʻi he “Founga Muimuiʻi ʻo e Ako Fakatāutahá.”

Vahevahe ʻa hoʻo taumuʻá mo ha hoa.

Act in Faith to Practice English Daily

“Ko e taimi ʻoku ʻafioʻi moʻoni ai ʻe he Fakamoʻuí ʻokú ke fiemaʻu moʻoni ke ala hake kiate Iá—ʻi he taimi te Ne lava ai ʻo ongoʻi ko e holi taupotu taha ho lotó ke ʻomi Hono mālohí ki hoʻo moʻuí—ʻe taki koe ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ke ke ʻiloʻi pau ʻa e meʻa ʻoku totonu ke ke faí [vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:63]. Ko e taimi ʻokú ke mafao fakalaumālie ai ʻo mamaʻo ange ʻi ha meʻa kuó ke fai kimuʻá, ʻe tafe hifo leva ʻa e mālohí kiate koe” (Russell M. Nelson, “Ko Hono Tohoakiʻi mai e Mālohi ʻo Sīsū Kalaisí ki Heʻetau Moʻuí,” Liahona, Mē 2017, 41–42).

Paaki