32.

Li jalb’a-k’a’uxlej ut eb’ li ch’utam re komonil

32.0

Xtikibʼankil

Sa’ li jalb’a-k’a’uxlej, junelik na’oken li ani xmaakob’, li Dios, ut eb’ li xe’rahob’tesiik xb’aan xmaak li kristiaan. A’ut wan ajwi’ naq na’ajman ru naq jun obiisp malaj jun awa’b’ej re oqech tixtenq’aheb’ li komon sa’ li Iglees naq yookeb’ chixjalb’aleb’ xk’a’uxl.

Naq yookeb’ chixtenq’ankileb’ li komon chixjalb’aleb’ xk’a’uxl, tento naq eb’ li obiisp ut li awa’b’ej re oqech a’anaqeb’ aj rahonel ut aj tenq’anel. Neke’xtaaqe li k’a’ru kixb’aanu li Kolonel, li kixwaklesiheb’ li kristiaan ut kixtenq’aheb’ chi elk chaq rik’in li maak ut chi jilok rik’in li Dios (chi’ilmanq Mateo 9:10–13; Jwan 8:3–11).

Li jun ch’ol a’in wan chi tusub’anb’il re xtenq’ankileb’ laj b’eresinel rik’in li k’a’ru aajel ru xk’oxlankil ut xb’aanunkil re xtenq’ankileb’ li komon chixjalb’aleb’ xk’a’uxl chirix li ninqi maak, ut re xkolb’aleb’ rix li jun siir chik.

• Lix k’anjel li Iglees sa’ xtenq’ankil jun kristiaan chixjalb’al xk’a’uxl. Sa’eb’ li raqal 32.1–32.4, nach’olob’aman lix tzol’leb’ li Qaawa’ chirix li jalb’a-k’a’uxlej ut lix kuyb’al li maak. Sa’eb’ li raqal a’in ch’olob’anb’il ajwi’ li oxib’ na’leb’ k’a’ut naq nak’osman xwankil malaj na’isiman li komonil sa’ li Iglees. Neke’xye ajwi’ k’a’ru xk’anjel li obiisp ut li awa’b’ej re oqech sa’ xtenq’ankileb’ li komon chixjalb’aleb’ xk’a’uxl.

• Xk’eeb’al reetal b’ar mas us xtenq’ankil jun kristiaan chixjalb’al xk’a’uxl. Sa’eb’ li raqal 32.5–32.7, wan li chaq’rab’ink re xnawb’al ma na’ajman ru jun ch’uut re komonil malaj yal aatinak rik’in li kristiaan re xtenq’ankil chixjalb’al xk’a’uxl.

• Roksinkil li k’ehok na’leb’. Sa’ li raqal 32.8, wan li chaq’rab’ink chirix li k’ehok na’leb’ xb’aan li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech. Naxch’olob’ ajwi’ xyaalal li k’osok xwankil li komonil sa’ junesal.

• Roksinkil li ch’uut re komonil sa’ li Iglees. Sa’eb’ li raqal 32.9–32.14, ch’olob’anb’il ani wan xteneb’ankil chirixeb’ li ch’uut re komonil, chan ru xb’aanunkileb’, ut k’a’ru li raqb’a-aatin naru nak’eeman. Ch’olob’anb’il ajwi’ k’a’ru nak’ulman xb’aaneb’ li raqb’a-aatin a’an.

• Xsutq’isinkil xwankil li komonil sa’ li Iglees. Sa’eb’ li raqal 32.15–32.17, ch’olob’anb’il chan ru naru chi sutq’isiik xwankil li komonil sa’ li Iglees rik’in li jalb’a-k’a’uxlej.

Li k’a’ru tz’iib’anb’il chirixeb’ li awa’b’ej re oqech wankeb’ ajwi’ xwankil choq’ reheb’ li awa’b’ej re mision wi ink’a’ ch’olob’anb’il naq ink’a’. Li k’a’ru tz’iib’anb’il choq’ reheb’ li obiisp wan ajwi’ xwankil choq’ reheb’ li awa’b’ej re uq’ej.

---

LIX K’ANJEL LI IGLEES SA’ XTENQ’ANKIL JUN KRISTIAAN CHIXJALB’AL XK’A’UXL

---

32.1

Li jalb’a-k’a’uxlej ut li kuyuk maak

Li Qaawa’ kixye naq “maajun k’a’ru tz’aj naru taa’eechaninq re li awa’b’ejihom re choxa” (Alma 11:37; chi’ilmanq ajwi’ 3 Nefi 27:19). Naq wan li qamaak, wanko chi tz’aj qu—chi moko k’ulub’ejo ta chi wank chiru li qaChoxahil Yuwa’. Li maak naxk’am ajwi’ xrahil qach’ool sa’ li yu’am a’in.

Lix chaq’rab’ li Dios re li tiik ruhil na’leb’ naxye naq tento taawanq jun q’ajkamunk naq nokomaakob’k (chi’ilmanq Alma 42:14, 17–18). A’b’anan lix k’uub’anb’il na’leb’ re uxtaan “naru chixk’eeb’al li k’a’ru elajinb’il xb’aan li tiik ruhil na’leb’, ut nokoxsuti rik’in ruq’ li kole’k” (Alma 34:16; chi’ilmanq ajwi’ Mosiah 15:9).

Re xk’eeb’al chi uxmank lix k’uub’anb’il na’leb’ re uxtaan, li qaChoxahil Yuwa’ kixtaqla li Ralal jun chirib’il, a’an li Jesukristo, re tixtoj rix li qamaak (chi’ilmanq Alma 42:15). Li Jesus kixk’ul li rahilal elajinb’il xb’aan li chaq’rab’ re li tiik ruhil na’leb’ choq’ reheb’ li qamaak (chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 19:15–19; chi’ilmanq ajwi’ Alma 42:24–25). Rik’in li mayej a’in, li Yuwa’b’ej ut li K’ajolb’ej xe’xk’ut xnimal lix rahomeb’ choq’ qe (chi’ilmanq Jwan 3:16).

Naq laa’o naqak’anjela “li paab’aal choq’ re li jalb’a-k’a’uxlej,” li qaChoxahil Yuwa’ naxkuy li qamaak ut naruxtaana qu xb’aan lix tojb’al rix li maak xb’aan li Jesukristo (Alma 34:15; chi’ilmanq ajwi’ Alma 42:13). Naq saqob’resinb’il qu ut kuyb’il li qamaak, chirix a’an naru naqeechani lix awa’b’ejihom li Dios (chi’ilmanq Isaias 1:18; Tzol’leb’ ut Sumwank 58:42).

Li jalb’a-k’a’uxlej ink’a’ ka’ajwi’ naraj naxye xjalb’al li qab’aanuhom. A’an elk chaq rik’in li maak ut xik rik’in li qaChoxahil Yuwa’ ut li Jesukristo. Rik’in a’an najalman li qach’ool ut li qak’a’uxl (chi’ilmanq Mosiah 5:2; Alma 5:12–14; Helaman 15:7). Rik’in li jalb’a-k’a’uxlej, noko’ok choq’ ak’il kristiaan, chi k’amb’il qib’ sa’ usilal rik’in li Dios (chi’ilmanq 2 Korintios 5:17–18; Mosiah 27:25–26).

Li jalb’a-k’a’uxl a’an jun osob’tesink q’axal nim li xk’e qe li qaChoxahil Yuwa’ sa’ xk’ab’a’ li maatan re li Ralal.

32.2

K’a’ut naq na’uxman xk’osb’al xwankil malaj risinkil li komonil

Naq nakub’e xha’ jun kristiaan, na’ok sa’ lix “junkab’al li Dios” (Efesios 2:19). Sa’ li sumwank re li kub’iha’, noko’ok sa’ aatin naq taqayal qaq’e chixyu’aminkil li raatin ut eb’ lix taqlahom li Kristo. Naq jun kristiaan namajelo’ sa’ xb’aanunkil a’in, tento tixk’anjela lix paab’aal chirix li Jesukristo ut tixjal xk’a’uxl, re naq rik’in li ruxtaan a’an taaruuq taak’ehe’q xkawilal ut taakuye’q lix maak.

Wi jun kristiaan naxb’aanu jun nimla maak, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxtenq’a chixjalb’al xk’a’uxl. Jo’ xcha’al li k’anjel a’in, wan naq taa’ajmanq ru xk’osb’al xwankil li kristiaan jo’ komon chiru jarub’aq kutan. Wan naq taa’ajmanq ajwi’ ru risinkil lix wanjik jo’ komon chiru jarub’aq kutan.

Xk’osb’al xwankil malaj risinkil lix wanjik jun kristiaan jo’ komon ink’a’ nab’aanuman re xrahob’tesinkil li kristiaan. Wan naq aajel ru li na’leb’ a’in re xtenq’ankil li kristiaan re tixjal xk’a’uxl ut re tixtaw xjalb’al lix ch’ool. Jo’kan ajwi’, naxk’e xhoonal li kristiaan re tixkawresi rib’ chi ok wi’chik sa’eb’ li sumwank, ut re tixpaab’eb’ li sumwank a’an.

Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxjolomi li k’osok xwankil li komonil malaj li isink komonil, jo’ yeeb’il resil sa’ 32.5–32.14. Naq nab’aanuman a’in, nach’olob’aman k’a’ru aajel ru xb’aanunkil re xjalb’al xk’a’uxl. Naq li kristiaan naxjal xk’a’uxl, naru nak’ojob’aman wi’chik lix wankil jo’ komon.

Naq na’ajman ru xk’osb’al xwankil malaj risinkil lix komonil jun kristiaan, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxtaaqe li naxye li Musiq’ej, ut li na’leb’ tz’iib’anb’il sa’ li ch’ol a’in. Nak’anjelak rik’in jun musiq’ej re rahok (chi’ilmanq 32.3).

Li k’ose’k xwankil li komonil a’an jun k’anjel re li Iglees, moko re ta li tenamit malaj li poopol. Ka’ajwi’ naxjal lix wanjik li komon sa’ li Iglees. (Chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 134:10.)

Oxib’ rajb’al li k’ose’k xwankil malaj risinkil li komonil.

Li oxib’ rajb’al li k’ose’k xwankil ut risinkil li komonil

1. Re xkolb’aleb’ rix li jun siir chik

2. Re xtenq’ankil li kristiaan chixk’ulb’al li wankilal aj tojol-ix re li Jesukristo rik’in li jalb’a-k’a’uxlej

3. Re xkolb’al rix lix chaab’ilal li Iglees

32.2.1

Xkolb’aleb’ rix li jun siir chik

Li xb’een rajb’al a’an re xkolb’aleb’ rix li jun siir chik. Wan naq jun kristiaan naru naxrahob’tesiheb’ li ras riitz’in, sa’ tz’ejwalej malaj sa’ musiq’ej. Naru na’ux a’in naq naxsik’ maakob’k rik’ineb’ li reech kristiaanil, naq naxb’aanu li rahob’tesink re tz’ejwalej, naq naxb’aanu li abuso sexual, naq naroksi li droga malaj k’a’aq chik ru nakaltesin, naq nab’alaq’ik, malaj naq naxq’et li paab’aal. Rik’in xtenq’ li Musiq’ej, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech nak’anjelak re xkolb’aleb’ rix li jun siir chik naq na’ux li rahob’tesink jo’ a’in, malaj rik’in jalaneb’ chik ninqi maak (chi’ilmanq Alma 5:59–60).

32.2.2

Xtenq’ankil li kristiaan chixk’ulb’al li wankilal aj tojol-ix re li Jesukristo rik’in li jalb’a-k’a’uxlej

Li xkab’ rajb’al a’an xtenq’ankil li kristiaan chixk’ulb’al li wankilal aj tojol-ix re li Jesukristo rik’in li jalb’a-k’a’uxlej. Rik’in li k’anjel a’in, naru taawanq chi ch’ajob’resinb’il, ut chi k’ulub’ej re tixk’ul wi’chik chixjunileb’ li rosob’tesihom li Dios.

32.2.3

Xkolb’al rix lix chaab’ilal li Iglees

Li rox rajb’al a’an xkolb’al rix lix chaab’ilal li Iglees. Wan naq aajel ru xk’osb’al xwankil malaj risinkil xwankil jun kristiaan jo’ komon sa’ li Iglees, wi xrahob’tesi li Iglees rik’in lix b’aanuhom (chi’ilmanq Alma 39:11). Ink’a’ nakole’ rix li Iglees rik’in xmuqb’aleb’ li ninqi maak malaj rik’in xyeeb’al naq moko maakeb’ ta —a’b’an rik’in xtuqub’ankileb’.

32.3

Lix k’anjeleb’ laj raqol aatin sa’ Israel

Eb’ li obiisp ut eb’ li awa’b’ej re oqech b’oqb’ileb’ ut xaqab’anb’ileb’ chi wank choq’ aj raqol aatin sa’ Israel (chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 107:72–74). Eb’ a’an neke’k’amok re lix laawil li tijonelil re xb’aanunkil ruuchil li Qaawa’ sa’ xtenq’ankileb’ li komon sa’ li Iglees re te’xjaleb’ xk’a’uxl (chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 13:1; 107:16–18).

Chi kok’ aj xsa’, eb’ li obiisp ut li awa’b’ej re oqech neke’tenq’an sa’ li jalb’a-k’a’uxlej rik’in k’ehok na’leb’ sa’ junesal. Sa’ a’in, wan naq nak’ose’ b’ayaq lix wankil li kristiaan jo’ komon chiru jarub’aq kutan. (Chi’ilmanq 32.8.)

Rik’in junjunqeb’ li ninqi maak, eb’ laj b’eresinel neke’tenq’an rik’in li jalb’a-k’a’uxlej rik’in xb’aanunkil jun ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.6 ut 32.9–32.14). Naru naq k’osb’ilaq xwankil lix komonil li kristiaan chi tz’iib’anb’il, malaj naq isinb’ilaq lix komonil chiru jarub’aq kutan (chi’ilmanq 32.11.3 ut 32.11.4).

Eb’ li obiisp ut li awa’b’ej re oqech neke’xtenq’aheb’ li komon chixtawb’al ru naq li Dios naxraheb’ li ralal xk’ajol. Rik’in naq naraj naq sahaqeb’ xch’ool ut naq te’osob’tesiiq, k’a’jo’ naq naraj naq te’xpaab’eb’ li taqlahom ut te’xjal lix k’a’uxleb’.

Eb’ li obiisp ut li awa’b’ej re oqech tento naq aj rahonelaqeb’ ut naq chaab’ilaqeb’ xch’ool naq neke’xtenq’aheb’ li komon chixjalb’aleb’ xk’a’uxl. Li raatin li Kolonel rik’in li ixq li kichape’ sa’ xmuxb’al lix sumlajik naru nak’anjelak jo’ k’amol b’e (chi’ilmanq Jwan 8:3–11). A’an ink’a’ kixye naq kuyb’ileb’ lix maak, ut ink’a’ kixk’e sa’ tojb’a-maak. Kixye b’an re naq “ink’a’ chik taamaakob’q”—naq tixjal xk’a’uxl ut tixjal lix yu’am.

Eb’ laj b’eresinel neke’xk’ut naq “sahil ch’oolejil taawanq sa’ choxa chirix jun aj maak li jalb’il xk’a’uxl” (Lukas 15:7). Eb’ a’an ninqeb’ xkuyum, wankeb’ choq’ aj tenq’anel ut choq’ aj waklesihom ch’oolej. Neke’xtenq’aheb’ li komon chireek’ankil li yo’onink. Neke’xk’ut ut neke’xch’olob’ xyaalal naq sa’ xk’ab’a’ lix tojb’al rix li maak xb’aan li Kolonel, chixjunileb’ neke’ru chixjalb’aleb’ xk’a’uxl ut chi ch’ajob’resiik.

Eb’ li obiisp ut li awa’b’ej re oqech neke’xsik’ li b’eresiik xb’aan li Musiq’ej re xnawb’al chan ru xtenq’ankil li junjunq kristiaan chixjalb’al xk’a’uxl. Ka’ajwi’ choq’ reheb’ li maak li q’axaleb’ ninq wan xchaq’rab’il li Iglees chirix k’a’ru tento te’xb’aanu laj b’eresinel (chi’ilmanq 32.6 ut 32.11). Jalan jalanq lix wanjikeb’ li komon li xe’maakob’. Tento naq musiq’anb’ilaq li na’leb’ te’xk’e laj b’eresinel, ut chan ru taa’uxq li jalb’a-k’a’uxlej, ut naru naq jalan jalanq choq’ re li junjunq kristiaan.

Li Qaawa’ naxnaw lix wanjik li junjunq kristiaan, k’a’ru naru chiru, ut k’a’ru lix nawom chirix li evangelio. Li Santil Musiq’ej tixtenq’aheb’ laj b’eresinel chixk’eeb’al reetal chan ru xtenq’ankileb’ li komon chixjalb’al rib’ re naq te’ruuq chi k’iraak ut chixkolb’al rib’ chiru li aaleek re naq ink’a’ chik te’maakob’q.

Rik’in xtenq’ankil jun kristiaan chixjalb’al xk’a’uxl, chi sutq’iik rik’in li Dios, ut chi k’iraak, k’a’jo’ li sahil ch’oolejil naru na’eek’aman. Sa’ Tzol’leb’ ut Sumwank 18:10–13, naxye:

“Chijultikoʼq eere, nim lix loqʼalebʼ li aamej saʼ rilobʼaal li Dios;

“Xbʼaan naq kʼehomaq reetal, Li Qaawaʼ laj Tojol eerix kixkʼul li kamk saʼ li tzʼejwalej; joʼkan naq kixkʼul lix rahilebʼ chixjunilebʼ li winq, re naq chixjunilebʼ li winq teʼruuq chixjalbʼal xkʼaʼuxl ut chi chalk rikʼin.

“Ut aʼan xwakli chaq wiʼchik saʼ xyanqebʼ li kamenaq, re naq taaruuq chixkʼambʼalebʼ chaq chixjunil li winq rikʼin, wi naʼux li jalbʼa-kʼaʼuxlej.

“Ut kʼaʼjoʼ xsahil lix chʼool rikʼin li aamej li naxjal xkʼaʼuxl!”

32.4

Li xotonk maak, roxloq’inkil li k’a’ru yeeb’il, ut xq’atesinkil resil reheb’ lix taql tenamit

32.4.1

Li xotonk maak

Re xjalb’al qak’a’uxl, na’ajman ru naq taqach’olob’ li qamaak chiru li qaChoxahil Yuwa’. Li Jesukristo kixye, “Joʼkaʼin naru teenaw ma naxjal xkʼaʼuxl junaq winq chirixebʼ lix maak—kʼehomaq reetal, tixchʼolobʼebʼ, ut tixkanabʼebʼ ” (Tzol’leb’ ut Sumwank 58:43; chi’ilmanq ajwi’ Mosiah Mosiah 26:29).

Naq eb’ li komon sa’ li Iglees xe’xb’aanuheb’ li ninqi maak, re xjalb’aleb’ xk’a’uxl tento ajwi’ xxotonkil chiru lix obiisp malaj li awa’b’ej re oqech. A’an naru chixk’anjelankil lix laawil li evangelio re li jalb’a-k’a’uxlej choq’ reheb’ (chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 13:1; 84:26–27; 107:18, 20). A’in naxtenq’aheb’ chi k’iraak ut chi sutq’iik sa’ xb’ehil li evangelio rik’in lix wankil lix tojb’al rix li maak xb’aan li Kolonel.

Li rajb’al li xotonk maak a’an xwaklesinkileb’ xch’ool li komon re te’risi li riiqeb’ re te’ruuq chireek’ankil lix tenq’ li Qaawa’, re xjalb’al rib’ ut re k’iraak. Li xotonk maak natenq’an re naq te’runq chi wank chi “yot’b’ileb’ xch’ool ut chi tuulaneb’ xmusiq’ ” (2 Nefi 2:7). Naq jun kristiaan naxxoto lix maak chi anchal lix ch’ool, naxk’ut naq naraj xjalb’al xk’a’uxl.

Naq jun komon naxxoto jun maak, li obiisp malaj awa’b’ej re oqech naxtaaqe li chaq’rab’ink sa’ 32.8. Rik’in tijok, naxsik’ xna’leb’ re tixnaw chan ru us xtenq’ankil li komon chixjalb’al xk’a’uxl (chi’ilmanq 32.5). Naxk’oxla ma tenq’anb’ilaq wi nab’aanuman jun ch’uut re komonil choq’ re. Wi xb’aan xchaq’rab’il li Iglees tento taab’aanumanq jun ch’uut re komonil, naxch’olob’ a’in chiru li kristiaan (chi’ilmanq 32.6 ut 32.10).

Wan naq jun kristiaan xrahob’tesi lix sum malaj jalan chik kristiaan. Jo’ jun xcha’al li jalb’a-k’a’uxlej, us naq tixch’olob’ chiru li kristiaan a’an, ut tixpatz’ xkuyb’al. Jun saaj li nab’aanunk re jun nimla maak us naq taa’aatinaq rik’in lix na’ xyuwa’.

32.4.2

Eb’ li ninqi maak li ink’a’ xotonb’il, malaj li kristiaan xye naq ink’a’ xk’ulman

K’iila sut li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech narab’i resil jun nimla maak xb’aan naq jalan chik kristiaan xxoto li maak. Naru ajwi’ nak’ehe’k chi eek’amank xb’aan li Santil Musiq’ej naq xk’ulman jun nimla maak. Wi nareek’a rik’in li Musiq’ej naq jun kristiaan ch’a’ajkilanb’il xb’aan jun maak, naru naxb’aanu jun tz’ilok-ix. Sa’ li tz’ilok-ix, naxye li k’a’ru yoo chireek’ankil rik’in chaab’ilal ut oxloq’. Ink’a’ najitok.

Wi jun komon naxye naq ink’a’ xb’aanu jun nimla maak, us ta li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech xk’ul resil naq xk’ulman, toj naru ajwi’ xb’aanunkil jun ch’uut re komonil. A’b’anan li k’a’ru eek’asinb’il rik’in li Musiq’ej moko tz’aqal ta re xb’aanunkil jun ch’uut re komonil (chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 10:37). Laj b’eresinel naru naxsik’ chik li na’leb’ wi na’ajman ru. Naxtaaqe li chaq’rab’inb’il sa’ 32.4.3 ut 32.10.2.

32.4.3

Xsik’b’al li na’leb’ chirix jun maak

Rub’elaj xb’aanunkil jun ch’uut re komonil, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxsik’ jo’ k’ihal li na’leb’ li ajb’il ru. K’iila sut tz’aqal naq li kristiaan xxoto lix maak. Naru ajwi’ nak’ule’ li na’leb’ rik’in jun komon sa’ lix junkab’al, jalan chik aj b’eresinel sa’ li Iglees, anihaq li xrahob’tesiik xb’aan li maak, malaj anihaq chik li xtz’aqon sa’ li maak.

Naq yoo chixsik’b’al xna’leb’, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech ink’a’ raj tento tixb’aanu jun aj b’eresinel re li tijonelil. Ink’a’ naxk’aak’ale li rochoch jun kristiaan, chi moko naru naxchap li raatin chiru ch’iich’ chi ink’a’ k’eeb’il xliceens. Chi moko naru naxb’aanu k’a’ruhaq li ink’a’ naxk’am rib’ rik’in lix chaq’rab’il li tenamit.

Ink’a’ mas na’ilman li b’alaq’il jitom, a’ut naru nak’ulman. Eb’ laj b’eresinel re li tijonelil tento te’xb’aanu weent wi ka’ajwi’ li raatin jun chi kristiaan naxye resil jun maak. Jo’ jun eetalil, jun komon li tijb’il naq xmux xsumlajik naru naxye naq ink’a’ xk’ulman. Sa’eb’ li loq’laj hu, naxye naq “li junjunq chi aatin taaxaqab’aaq chirix xbʼaan wiibʼ aj yehol nawom re li iglees” (Tzol’leb’ ut Sumwank 42:80). Wiib’ aj yehol nawom naraj naxye wiib’ chi na’leb’ li neke’xk’ut li k’a’ru xk’ulman. Naru naq a’anaq li raatin jun li xtz’aqonk sa’ li maak, ut jun chik na’leb’ li paab’ajel. Wan naq jun aj b’eresinel sa’ li tijonelil tento taa’oyb’eninq toj tixk’ul chik li na’leb’ re xk’utb’al li yaal.

Naq jun aj b’eresinel re li Igles yoo chixsik’b’al li na’leb’ re xb’aanunkil jun ch’uut re komonil, tento naq tikto taaxaqliiq wi naxtzol naq eb’ lix taql tenamit yookeb’ chixtz’ilb’al rix li komon. Nab’aanuman chi jo’kan re naq ink’a’ taaruuq chi yeemank naq laj b’eresinel xram ru li chaq’rab’. Re aatinak rik’in jun abogado chirix a’in sa’ li Estados Unidos ut Canada, li awa’b’ej re oqech naxb’oq li oficina de consejo legal re li Iglees:

1-800-453-3860, extension 2-6301

1-801-240-6301

Wi moko wan ta sa’ Estados Unidos ut sa’ Canada, li awa’b’ej re oqech naxb’oq li abogado sa’ li k’anjeleb’aal re Area.

Ink’a’ nab’aanuman li ch’uut re komonil re xtz’ilb’al rix li k’a’ru yoo chi tz’ile’k rix sa’ li raqleb’aal aatin, toj naraqe’ aatin chirix li komon. Wan naq aajel ru naq ink’a’ taab’aanumanq li ch’uut re komonil toj reetal naq li komon ak xb’aanu chixjunil li k’a’ru naru chiru li chaq’rab’ re xkolb’al rib’.

32.4.4

Li oxloq’ink, ut ink’a’ xyeeb’al resil

Eb’ li obiisp, eb li awa’b’ej re oqech, ut eb’ lix tenq’ aj k’ehol na’leb’ wan jun loq’laj teneb’ank sa’ xb’eeneb’ naq maa’ani aj-ik’in te’xwotz li na’leb’ li yeeb’il reheb’. Naru te’rab’i li na’leb’ a’in sa’ li tz’ilok-ix, li k’ehok na’leb’, ut lix ch’olob’ahom jun komon. Tento ajwi’ sa’ xb’eeneb’ li neke’tz’aqon sa’eb’ li ch’uut re komonil naq te’roxloq’i li na’leb’ ut ink’a’ te’xwotz. Aajel ru li oxloq’ink a’in, xb’aan naq eb’ li komon maare ink’a’ te’xxoto li maak ut te’xsik’ xb’eresinkileb’ wi neke’xk’oxla naq taayeemanq resil re jalan li k’a’ru neke’xye. Wi ink’a’ na’ux li oxloq’ink, naru neke’reek’a naq ink’a’ chik naru neke’xkanab’ rib’ chiruheb’ laj b’eresinel.

Rik’in naq tento sa’ xb’eeneb’ roxloq’inkil li na’leb’ neke’rab’i, jun obiisp, jun awa’b’ej re oqech, malaj eb’ lix tenq’ aj k’ehol na’leb’ ka’ajwi’ naru neke’xwotz li na’leb’ neke’xtzol sa’eb’ li hoonal a’in:

• Naq na’ajman ru aatinak rik’in li awa’b’ej re oqech, li awa’b’ej re mision, malaj li obiisp chirix xb’aanunkil jun ch’uut re komonil, malaj xkomoneb’ chik li na’leb’ jo’ a’an. Li awa’b’ej re oqech naru ajwi’ na’aatinak rik’in laj Setenta re Area li wan xwankil sa’ xb’een. Wi na’ajman ru, laj Setenta re Area naxtaqla li awa’b’ej re oqech rik’in li Awa’b’ejil re Area. Ka’ajwi’ li awa’b’ej re oqech naxye ma taab’aanumanq jun ch’uut re komonil, ut k’a’ru li aatin raqb’il.

• Naq li kristiaan naq’axon sa’ jun ak’ teep (malaj na’ach’ab’aak laj b’eresinel re li tijonelil) naq yoo chi k’oxlamank xb’aanunkil li ch’uut re komonil, malaj naq wan ninqi ch’a’ajkilal li maji’ neke’tuqub’aman. Sa’eb’ li hoonal a’in, laj b’eresinel naxye resil re li ak’ obiisp malaj awa’b’ej re oqech chirix k’a’ru li ch’a’ajkilal, ut k’a’ru li k’anjel yoo chi b’aanumank chirix (chi’ilmanq 32.14.7). Naxye ajwi’ re laj b’eresinel wi li komon naru naxrahob’tesiheb’ li jun siir chik.

• Naq jun obiisp malaj awa’b’ej re oqech naxk’e reetal naq jun komon li wan rochoch sa’ jalan chik teep malaj oqech maare xb’aanu jun nimla maak. Wi nak’ulman a’in, na’aatinak rik’in lix obiisp li komon, rik’in oxloq’.

• Naq aajel ru xyeeb’al resil li k’a’ru xtzolman sa’ jun ch’uut re komonil. Aajel ru naq ink’a’ taayeemanq re anihaq chixjunil li na’leb’ li na’ab’iman ut nawotzman sa’ jun ch’uut re komonil.

• Naq jun komon naxk’e xliceens laj b’eresinel re tixwotz li na’leb’ rik’in jalan chik kristiaan. Naru naq taayeemanq reheb’ li na’b’ej yuwa’b’ej, reheb’ laj b’eresinel sa’ li Iglees, ut ani chik naru chi tenq’ank. Laj b’eresinel ink’a’ naxwotz li na’leb’ chi ink’a’ k’eeb’il xliceens xb’aan li komon.

• Wan naq taa’ajmanq ru xwotzb’al b’ayaq li na’leb’ chirix li raqb’a-aatin xk’ulman sa’ jun ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.12.2).

Sa’ jalaneb’ chik hoonal, tento naq laj b’eresinel taaril 32.4.5. Wan naq lix chaq’rab’il li tenamit naxteneb’ xyeeb’al resil jun maak, jo’ li abuso re jun al malaj xqa’al, reheb’ lix taql poopol.

Re xtenq’ankileb’ laj b’eresinel chixkolb’aleb’ rix li jun siir chik, ut chixpaab’ankil lix chaq’rab’il li tenamit, li Iglees naxk’e xtenq’ankileb’ xb’aan li ani tzolb’ileb’ sa’ a’in. Re te’xk’ul xb’eresinkil, eb’ laj b’eresinel sa’ junpaat neke’xb’oq li linea de abuso b’ar wi’ wan (chi’ilmanq 32.4.5 ut 38.6.2.1). B’ar wi’ maak’a’ a’an, li awa’b’ej re oqech naxb’oq li abogado sa’ li k’anjeleb’aal re Area.

Jun ajwi’ li hoonal naq jun obiisp malaj awa’b’ej re oqech tento naq tixye resil li na’leb’ naxtzol chi ink’a’ k’eeb’il xna’leb’ xb’aan li abogado. A’an naq aajel ru xyeeb’al re naq ink’a’ taa’uxmanq jun nimla rahob’tesink, ut maak’a’ li hoonal re sik’ok na’leb’. Sa’eb’ li hoonal a’an, mas tento wi’chik xkolb’aleb’ rix li jun siir chik chiru roxloq’inkil li k’a’ru x’ab’iman. Naq nak’ulman a’in, aajel ru naq eb’ laj b’eresinel te’xb’oq lix taql li tenamit sa’ junpaat.

Wi eb’ laj b’eresinel neke’xtz’iib’a li esil malaj neke’xtaqla li aatin chirib’ileb’ rib’ chiru ulul ch’iich’, aajel ru naq te’xkol rix li aatin a’an. Neke’xsach resil li aatin malaj neke’xsach li hu naq ink’a’ chik ajb’il ru. Ink’a’ neke’xwotz’ li na’leb’ chirix jun kristiaan chi maak’a’ rajb’al.

Naru naq eb’ lix taql poopol te’raj xk’ulb’al rik’in jun aj b’eresinel re li tijonelil li na’leb’ li ink’a’ raj tento taayeemanq. Wi nak’ulman a’in sa’ Estados Unidos ut sa’ Canada, li awa’b’ej re oqech naxsik’ xna’leb’ rik’in li oficina de consejo legal re li Iglees:

1-800-453-3860, extension 2-6301

1-801-240-6301

Wi moko wan ta sa’ Estados Unidos ut sa’ Canada, li awa’b’ej re oqech naxb’oq li abogado sa’ li k’anjeleb’aal re Area.

32.4.5

Xyeeb’al resil chiruheb’ lix taql poopol

Wan naq q’etb’il lix chaq’rab’ li tenamit rik’in li maak xb’aanu jun kristiaan, ut aajel ru naq tixye resil re lix taql poopol. Eb’ li obiisp ut li awa’b’ej re oqech neke’xwaklesiheb’ xch’ool li komon re te’xtaaqe li chaq’rab’ ut te’xye resil li na’leb’ a’in. Neke’xye ajwi’ re li komon naq us naq taa’aatinaq rik’in jun li abogado rub’elaj naq naxye resil re xtaql li tenamit. Sa’ li Iglees, chaq’rab’inb’il naq taapaab’amanq lix chaq’rab’il li tenamit.

Sa’ junjunqeb’ li na’ajej, eb’ laj b’eresinel re li tijonelil teneb’anb’ileb’ xb’aan li chaq’rab’ naq te’xye resil junjunq li maak li neke’rab’i resil. Qayehaq, sa’ junjunqeb’ li estado ut li pais, teneb’anb’il naq li abuso re jun al malaj xqa’al taayeemanq resil re xtaql li poopol.

Sa’ junjunqeb’ li pais, li Iglees xk’e jun na’ajej naru xb’oqb’al re naq eb’ li obiisp ut li awa’b’ej re oqech te’xk’ul xtenq’ankil. Eb’ laj b’eresinel a’in tento te’xb’oq li linea a’in rajlal sut naq jun kristiaan maare xk’ul li abuso—malaj naru tixk’ul li abuso (chi’ilmanq 38.6.2.1). Naru b’oqok chi kutan ut chi q’eq, chiru chixjunil li xamaan.

Sa’eb’ li pais b’ar wi’ maak’a’ li tenq’ a’in, jun obiisp li narab’i resil li abuso tento tixb’oq lix awa’b’ej re oqech, ut a’an naxsik’ xna’leb’ rik’in li abogado sa’ li k’anjeleb’aal re Area.

Re xtawb’al chik li na’leb’ chirix xyeeb’al resil li abuso, chi’ilmanq 38.6.2.1 ut 38.6.2.7.

---

XK’OXLANKIL LI NA’AJEJ RE XTENQ’ANKIL JUN KRISTIAAN CHIXJALB’AL XK’A’UXL

---

32.5

Li na’ajej re xtenq’ankil jun kristiaan chixjalb’al xk’a’uxl

Naq naxk’e reetal naq jun komon xb’aanu jun nimla maak, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxb’aanu li k’a’ru ajb’il ru re xkolb’aleb’ rix li jun siir chik. Naxsik’ ajwi’ xna’leb’ rik’in li Santil Musiq’ej re xk’oxlankil k’a’ru li na’ajej re xtenq’ankil li kristiaan chixjalb’al xk’a’uxl ut chi nach’ok rik’in li Kolonel.

32.5.1

K’a’ruheb’ li na’ajej

Sa’ li tusleb’aal aatin a’in, yeeb’il resil li oxib’ chi na’ajej re xtenq’ankil jun kristiaan chixjalb’al xk’a’uxl. Naxye ajwi’ k’a’ruheb’ li na’leb’ te’xk’oxla laj b’eresinel naq neke’xk’oxla li na’ajej taab’aanumanq wi’ li k’anjel.

Eb’ li na’ajej re xtenq’ankil jun kristiaan chixjalb’al xk’a’uxl

Li na’ajej	Eb’ li na’leb’ chirix (chi’ilmanq ajwi’ 32.7)
Li na’ajej Ch’uut re komonil re oqech	Eb’ li na’leb’ chirix (chi’ilmanq ajwi’ 32.7) Choq’ reheb’ li komon li xe’k’uluk re lix loq’laj tiqib’ankil sa’ li santil ochoch. Aajel ru wi jun winq malaj ixq naru naq taa’isiiq lix komonil xb’aaneb’ li ninqi maak ut li b’aanuhom yeeb’ileb’ resil sa’ 32.6.1, 32.6.2, malaj 32.6.3.
Li na’ajej Ch’uut re komonil re teep	Eb’ li na’leb’ chirix (chi’ilmanq ajwi’ 32.7) Choq’ re yalaq komon. Aajel ru choq’ reheb’ li ninqi maak li yeeb’ileb’ resil sa’ 32.6.1. Naru naq na’ajman ru choq’ reheb’ li ninqi maak ut b’aanuhom li yeeb’ileb’ resil sa’ 32.6.2 ut 32.6.3. Moko tz’aqal ta xb’aanunkil li ch’uut re komonil re teep wi jun winq malaj ixq li ak xk’ul xloq’laj tiqib’ankil naru na’isiman lix komonil xb’aan jun reheb’ li ninqi maak malaj b’aanuhom li yeeb’ileb’ resil sa’ 32.6.1, 32.6.2, malaj 32.6.3.
Li na’ajej Li k’ehok na’leb’ sa’ junesal (chi’ilmanq 32.8)	Eb’ li na’leb’ chirix (chi’ilmanq ajwi’ 32.7) Choq’ re yalaq komon. Naru nak’ose’ xwankil li kristiaan jo’ komon, yal sa’ junesal. Wan naq moko tz’aqal ta choq’ reheb’ li ninqi maak malaj b’aanuhom wi jun ch’uut re komonil taatenq’anq raj sa’ li jalb’a-k’a’uxlej (chi’ilmanq 32.6.2 ut 32.6.3). Moko tz’aqal ta choq’ reheb’ li ninqi maak li aajel wi’ ru xb’aanunkil jun ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.6.1). •Moko tz’aqal ta wi jun winq malaj ixq li ak xk’ul lix loq’laj tiqib’ankil naru taa’isiiq xkomonil xb’aan jun reheb’ li ninqi maak malaj b’aanuhom li yeeb’ileb’ resil sa’ 32.6.1, 32.6.2, malaj 32.6.3.

Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naru naq yal tixk’e xna’leb’ li kristiaan ut tixk’os xwankil lix komonil sa’ junesal, a’ut wan naq a’in moko tz’aqal ta re xtenq’ankil jun kristiaan chixjalb’al xk’a’uxl chirixeb’ li ninqi maak. Li Qaawa’ xk’eheb’ li ch’uut re komonil re xtenq’ankil jun aj raqol aatin sa’ Israel naq nak’ulman a’in. (Chi’ilmanq 18:12–27; Mosiah 26:29–36; Tzol’leb’ ut Sumwank 42:80–83; 102.) Choq’ re junjunqeb’ li ninqi maak, lix chaq’rab’il li Iglees naxtaqla naq taa’uxmanq jun ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.6.1). Wi neke’q’etman li sumwank re li santil ochoch, mas wi’chik naq taaruuq taa’ajmanq ru jun ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.7.4).

Sa’ jun teep, li obiisp tenq’anb’il xb’aaneb’ lix tenq’ aj k’ehol na’leb’ sa’eb’ li ch’uut re komonil. Sa’ jun oqech, eb’ lix tenq’ aj k’ehol na’leb’ li awa’b’ej neke’tenq’an. Sa’ junjunqeb’ li ch’uut re komonil sa’ jun oqech, li taqenaqil ch’utam neke’tz’aqon ajwi’ (chi’ilmanq 32.9.2). Sa’ jun ch’uut re komonil, li obispil malaj li awa’b’ejil re oqech neke’ch’utla rik’in li kristiaan rik’in rahok.

32.5.2

Xxaqab’ankil b’ar ut jo’q’e taab’aanumanq

Sa’ xk’oxlankil b’arwan reheb’ li na’ajej a’in mas us re tixjal xk’a’uxl li komon, eb’ laj b’eresinel neke’xsik’ xna’leb’ rik’in li Santil Musiq’ej. Jo’kan ajwi’, neke’xk’oxlaheb’ li na’leb’ a’in:

• Ma nim li maak, ut k’a’ru lix chaq’rab’il li Iglees chirix jo’q’e teneb’anb’il jun ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.6)

• K’a’ru lix wanjik li kristiaan (chi’ilmanq 32.7)

Li obiisp na’aatinak rik’in li awa’b’ej re oqech chirix li junjunq komon. Tento tixk’ul xliceens rik’in li awa’b’ej re oqech rub’elaj naq naxb’aanu jun ch’uut re komonil.

Wi wan jun nimla ch’a’ajkilal, li awa’b’ej re oqech naru naxsik’ xna’leb’ rik’in laj Setenta re Area li k’eeb’il xtaqlankil. Li awa’b’ej re oqech tento taa’aatinaq rik’in li Awa’b’ejil re Area chirixeb’ li na’leb’ li yeeb’ileb’ resil sa’ 32.6.3. A’ut ka’ajwi’ li awa’b’ej re oqech naxye ma taab’aanumanq jun ch’uut re komonil sa’ xk’ab’a’ li k’a’ru xb’aanuman. Wi nab’aanuman jun ch’uut re komonil, li awa’b’ej re oqech malaj li obiisp naxye k’a’ruhaq li raqb’a-aatin.

Wi li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxk’oxla naq tz’aqal li k’ehok na’leb’ sa’ junesil, naxtaaqe li chaq’rab’ink sa’ 32.8. Wi naxk’oxla naq na’ajman ru jun ch’uut re komonil, malaj ut wi teneb’anb’il xb’aan xchaq’rab’il li Iglees naq taab’aanumanq jun ch’uut re komonil, li ani najolomink re naxtaaqe li k’a’ru k’utb’il sa’ 32.9–32.14.

Rub’elaj xb’aanunkil li ch’uut re komonil, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naru naxk’oxla naq chiru jarub’aq kutan mas us yal xk’osb’al xwankil lix komonil sa’ junesal chiru jarub’aq kutan. Naxb’aanu li ch’uut re komonil wi a’an tixtenq’a li komon chixjalb’al xk’a’uxl chi anchal xch’ool. A’ut ink’a’ naxb’ay xb’aanunkil jun ch’uut re komonil wi ajb’il ru re xkolb’aleb’ rix li jun siir chik.

32.6

Xnimal li maak, ut lix chaq’rab’il li Iglees

Aajel ru xk’oxlankil lix nimal li maak sa’ xxaqab’ankil chan ru taab’aanumanq li k’anjel re naq (1) kolb’ilaqeb’ rix li jun siir chik, ut (2) tenq’anb’ilaq li kristiaan chixjalb’al xk’a’uxl. Li Qaawa’ kixye naq “inkʼaʼ naru nawil li a maak rikʼin yal ta jun miin raqal inkuyum” (Tzol’leb’ ut Sumwank 1:31; chi’ilmanq ajwi’ Mosiah 26:29). Eb’ lix moos tento ajwi’ naq te’xk’e reetal naq wan resil li nimla maak.

Li nimla maak, a’an naq naq’etman lix chaq’rab’ li Dios chi na’no xb’aan li ani nab’aanunk re. Junjunqeb’ li ninqi maak wankeb’ chi tusb’il arin.

• Li rahob’tesink ut li abuso (chi’ilmanq 32.6.1.1 ut 32.6.2.1)

• Li ko’b’eetak yumb’eetak ut li muxuk sumsu (chi’ilmanq 32.6.1.2 ut 32.6.2.2)

• Li b’alaq’ik (chi’ilmanq 32.6.1.3 ut 32.6.2.3)

• Li maakob’k naq wan junaq choq’ aj b’eresinel (chi’ilmanq 32.6.1.4 ut 32.6.2.4)

• Xkomoneb’ chik li b’aanuhom (chi’ilmanq 32.6.1.5 ut 32.6.2.5)

Li raqal a’in naxk’ut jo’q’e tento xb’aanunkil jun ch’uut re komonil, jo’q’e naru naq na’ajman ru, ut jo’q’e ink’a’ na’ajman ru.

32.6.1

Jo’q’e teneb’anb’il xb’aanunkil jun ch’uut re komonil

Tento naq li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech tixb’aanu jun ch’uut re komonil wi wan resil naq li komon maare xb’aanu jun reheb’ li maak li yeeb’ileb’ resil sa’ li raqal a’in. Choq’ reheb’ li maak a’in, tento taab’aanumanq jun ch’uut re komonil, maak’a’ naxye chan ru lix musiq’ejil na’leb’ li kristiaan, ut jo’ nimal lix na’leb’ chirix li evangelio.

Chi’ilmanq 32.11 re rilb’al k’a’ru li raqb’a-aatin tento taawanq choq’ reheb’ li maak li tusb’ileb’ sa’ li raqal a’in. Ink’a’ naru yal xk’osb’al xwankil li komonil sa’ junesal sa’eb’ li ch’uut re komonil a’in.

Eb’ li maak li neke’raj ru naq taab’aanumanq jun ch’uut re komonil

• Li kamsink kristiaan

• Li maakonink

• Wi raqb’il aatin sa’ li raqleb’aal aatin re tenamit naq xb’aanuman li asalto sexual

• Xb’aanunkil li abuso re jun al malaj xqa’al, malaj jun saaj

• Xrahob’tesinkil xsum malaj jalan chik nimla kristiaan (jo’ ch’olob’anb’il sa’ 38.6.2.4)

• Xtaaqenkileb’ li kristiaan re maakob’k (rik’in rahob’tesink, yumb’eetak ko’b’eetak, malaj b’alaq’ik chirix tumin)

• Li incesto

• Li pornografia reheb’ kok’al (jo’ ch’olob’anb’il sa’ 38.6.6)

• Li sumlaak chi numenaq jun li sum

• Li nimla maak naq wan junaq jo’ aj b’eresinel sa’ li Iglees

• Naq raqb’il aatin naq xb’aanuman jun delito

32.6.1.1

Li rahob’tesink ut li abuso

Li kamsink kristiaan. Tento xb’aanunkil jun ch’uut re komonil wi jun komon naxkamsi anihaq. Jo’ yeeb’il arin, li kamsink kristiaan naraj naxye risinkil xyu’am jun kristiaan chi na’no, ut chi moko tiik ta. Tento risinkil li komonil sa’ li Iglees.

Li kamsink kristiaan ink’a’ naraj naxye li k’a’ru naxb’aanu jun aj policia malaj jun soldado naq yoo chixb’aanunkil lix k’anjel. Li aborto (xtz’eqb’al jun k’uula’al naq maji’ nayo’la) maawa’ kamsink kristiaan, jo’ yeeb’il arin. Wi xk’ulman li kamk chi ink’a’ ajb’il, malaj naq jun kristiaan yoo chixkolb’al rib’ malaj chixkolb’al jalan, wan naq moko kamsink kristiaan ta nayeeman re a’in. Yaal ajwi’ a’in sa’ jalaneb’ chik li hoonal, jo’ naq jun kristiaan wan xmajelal xjolom.

Li maakonink. Tento xb’aanunkil jun ch’uut re komonil choq’ re li maakonink. Jo’ yeeb’il arin, li maakonink a’an xminb’al ru jun kristiaan chi maakob’k chi tz’ejwalejil, malaj li yumb’eetak ko’b’eetak rik’in jun kristiaan li wan xmajelal xjolom ut ink’a’ naru chixk’ulub’ankil. Jo’ yeeb’il arin, li maakonink ink’a’ naraj naxye naq wiib’ saaj li juntaq’eeteb’ xchihab’ neke’maakob’ sa’ komonil.

Wi raqb’il aatin sa’ li raqleb’aal aatin re tenamit naq xb’aanuman li asalto sexual. Tento xb’aanunkil jun ch’uut re komonil wi raqb’il aatin chirix jun komon sa’ li Iglees naq xb’aanu jun li asalto sexual.

Xb’aanunkil li abuso re jun al malaj xqa’al, malaj jun saaj. Na’ajman ru jun ch’uut re komonil wi jun komon xb’aanu li abuso re jun al, jun xqa’al, malaj jun saaj, jo’ ch’olob’anb’il sa’ 38.6.2.3.

Xrahob’tesinkil xsum, malaj jalan chik nimla kristiaan. K’iila paay li rahob’tesink naru nak’ulman. Chi’ilmanq 38.6.2.4 re rilb’al jo’q’e na’ajman ru jun ch’uut re komonil xb’aan xrahob’tesinkil li sum malaj jalan chik kristiaan li ak nim.

Xtaaqenkileb’ li kristiaan re rahob’tesink. Na’ajman ru jun ch’uut re komonil wi jun komon ak nim naxrahob’tesiheb’ li kristiaan rik’in josq’il, ut naxk’e sa’ xiwxiwil li jun siir chik.

32.6.1.2

Li maakob’k rik’in yiib’ ruhil na’leb’

Li incesto. Tento xb’aanunkil jun ch’uut re komonil wi x’uxman li incesto, jo’ ch’olob’anb’il sa’ 38.6.10. Aajel ru risinkil xkomonil li kristiaan sa’ li Iglees.

Li pornografia reheb’ kok’al. Tento xb’aanunkil jun ch’uut re komonil wi jun kristiaan natz’aqon sa’ li pornografia reheb’ kok’al, jo’ ch’olob’anb’il sa’ 38.6.6.

Li sumlaak chi numenaq jun li sum. Tento xb’aanunkil li ch’uut re komonil wi jun kristiaan na’ok sa’ li sumlaak chi numenaq jun li sum, chi na’no ru xb’aan. Wan naq nab’aanuman li sumlaak a’in sa’ muqmu, ut jun sum ink’a’ naxnaw chirix xkomoneb’ chik li sum. Tento risinkil xkomonil sa’ li Iglees jun kristiaan li na’ok chi na’no sa’ li sumlaak chi numenaq jun li sum.

Xtaaqenkileb’ li kristiaan re maakob’k rik’ineb’. Tento xb’aanunkil jun ch’uut re komonil wi jun kristiaan ak nim k’iila sut namaakob’k rik’ineb’ li kristiaan, ut naru naxrahob’tesiheb’ jalan chi jo’kan.

32.6.1.3

Li b’alaq’ik

Xtaaqenkileb’ li kristiaan re xb’alaq’inkileb’. Tento xb’aanunkil jun ch’uut re komonil wi jun kristiaan ak nim k’iila sut naxb’alaq’iheb’ li kristiaan chirix tumin, ut naru naxrahob’tesiheb’ li jun siir chik (chi’ilmanq 38.6.2.4). Yaal a’in choq’ re li b’alaq’il inversion, ut xkomoneb’ chik li na’leb’. Wi yal nakub’e li economia ut na’ux li sachk, a’an maawa’ li b’alaq’. Wi wan jun jitom chiru li chaq’rab’, eb’ laj b’eresinel sa’ li tijonelil naru neke’oyb’enin toj na’ux li raqb’a-aatin.

32.6.1.4

Li maakob’k naq wan junaq choq’ aj b’eresinel

Li nimla maak naq wan junaq jo’ aj b’eresinel sa’ li Iglees. Na’ajman ru jun ch’uut re komonil wi jun komon naxb’aanu jun nimla maak naq wan xnimal xwankil sa’ li Iglees. Yaal a’in choq’ re jun jolomil aj b’eresinel, jun jolomil aj k’anjenel sa’ li Iglees, jun aj Setenta re Area, li awa’b’ej re jun santil ochoch malaj li rixaqil, li awa’b’ej re jun mision malaj li rixaqil, jun awa’b’ej re oqech, jun yuwa’b’ejil aj k’anjel, malaj jun obiisp. Moko yaal ta choq’ reheb’ li awa’b’ej re uq’ej. A’ut naru nak’ose’ xwankil malaj na’isiik li komonil chiru jun awa’b’ej re uq’ej, jo’ chanru chixjunileb’ li komon.

32.6.1.5

Xkomoneb’ chik li b’aanuhom

Wi raqb’il aatin naq xb’aanuman jun delito. Tento taab’aanumanq jun ch’uut re komonil wi raqb’il aatin sa’ xb’een jun kristiaan naq xb’aanu jun delito.

32.6.2

Jo’q’e wan naq na’ajman ru jun ch’uut re komonil

Naru naq taa’ajmanq ru xb’aanunkil jun ch’uut re komonil xb’aan li b’aanuhom a’in.

32.6.2.1

Li rahob’tesink ut li abuso

Li Qaawa’ kixye, “ink’a’ … tatkamsinq, chi moko taab’aanu k’a’ruhaq chik xkomon a’an” (Tzol’leb’ ut Sumwank 59:6; tiqb’il xkawil li aatin). A’an a’in junjunq reheb’ li rahob’tesink ut li abuso li taa’ajmanq wi’ ru xb’aanunkil jun ch’uut re komonil (ut wankeb’ chik).

Xyalb’al li kamsink. Naq jun komon naxyal xkamsinkil anihaq chi nawb’il.

Li abuso sexual, sa’ li wan wi’ li asalto ut li nimla ch’i’ch’i’ink. Naab’al paay li abuso sexual wan (chi’ilmanq 38.6.18). Naru naq taa’ajmanq ru xb’aanunkil jun ch’uut re komonil wi jun kristiaan xb’aanu jun yiib’ ruhil maak malaj li abuso sexual re jun chik kristiaan. Chi’ilmanq 38.6.18.3 re xnawb’al jo’q’e tento xb’aanunkil jun ch’uut re komonil.

Xrahob’tesinkil xsum, malaj jalan chik nimla kristiaan. Naab’aal paay li abuso wan (chi’ilmanq 38.6.2.4). Naru naq taa’ajmanq ru xb’aanunkil jun ch’uut re komonil wi jun kristiaan xrahob’tesi lix sum, malaj jalan chik kristiaan li ak nim. Chi’ilmanq 38.6.2.4 re xtawb’al jo’q’e tento xb’aanunkil jun ch’uut re komonil.

32.6.2.2

Xq’etb’al li chaq’rab’ re saq ru ch’oolej

Li chaq’rab’ re saq ru ch’oolej li kixk’e li Qaawa’, a’an naq ink’a’ taawanq xsum anihaq chi ink’a’ sumsu jo’ b’eelomej ut ixaqilb’ej, jo’ chanru lix chaq’rab’ li Dios (chi’ilmanq Exodos 20:14; Tzol’leb’ ut Sumwank 63:16). Wan naq na’ajman ru xb’aanunkil jun ch’uut re komonil naq q’etb’il li chaq’rab’ re saq ru ch’oolej, jo’ yeeb’il resil sa’ 38.6.5. Chi’ilmanq 32.6.1.2 re rilb’al jo’q’e tento xb’aanunkil jun ch’uut re komonil.

32.6.2.3

Li b’alaq’il b’aanuhom

Sa’ li lajeeb’ chi taqlahom naxye, “Mat-elq’ak,” ut “Matyoob’ank aatin chirix laa was aawiitz’in” (Exodo 20:15–16). Naru naq taa’ajmanq ru jun ch’uut re komonil wi x’uxman li elq’ak, li weq’ok kab’l, li maq’ok, li isink tumin, li tik’ti’ik, ut li b’alaq’ik. Chi’ilmanq 38.8.2 re rilb’al resil xb’alaq’inkil jun komon. Chi’ilmanq 32.6.1.3 re rilb’al jo’q’e tento taab’aanumanq li ch’uut re komonil xb’aan li b’alaq’il b’aanuhom.

32.6.2.4

Li maakob’k naq wan junaq choq’ aj b’eresinel

Naru naq taa’ajmanq ru jun ch’uut re komonil wi jun komon:

• Naxb’aanu jun nimla maak naq nawb’il naq wan xwankil sa’ li Iglees malaj sa’ li tenamit.

• Naxb’aanu jun nimla maak li na’no xb’aaneb’ naab’al.

Chi’ilmanq 32.6.1.4 re rilb’al jo’q’e tento xb’aanunkil jun ch’uut re komonil.

32.6.2.5

Xkomoneb’ chik li b’aanuhom

Li rey aj Benjamin kixye, “Moko naru ta tinye eere chixjunil li kʼaʼaq re ru taaruuq teebʼaanu wiʼ li maak, xbʼaan naq jalan jalanq li bʼe ut paay wan, qʼaxal kʼihebʼ, joʼkan naq inkʼaʼ naru ninkʼehebʼ saʼ ajl” (Mosiah 4:29). Naru naq taa’ajmanq ru jun ch’uut re komonil wi jun komon:

• Naab’al sut naxb’aanu li ninqi maak (chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 82:7).

• Naxkanab’ lix teneb’ankil chirix lix junkab’al, jo’ wi ink’a’ naxtoj li teneb’anb’il xb’aan li chaq’rab’ choq’ reheb’ li kok’al malaj jun xsum li xjach wi’ rib’.

• Naxk’ayiheb’ li droga.

• Naxq’eteb’ chik li maak chiru xchaq’rab’il li tenamit.

Naru naq taa’ajmanq ru jun ch’uut re komonil wi jun komon naxk’ul, naxk’uub’, naxtoj xtz’aq, malaj naxwaklesi xch’ool anihaq re tixk’ul jun aborto (xtz’eqb’al jun k’uula’al li maji’ nayo’la). Chi’ilmanq 38.6.1 re rilb’al li chaq’rab’ink.

Jo’q’e tento xb’aanunkil malaj naru naq taa’ajmanq ru jun ch’uut re komonil

K’a’ru li maak	Tento xb’aanunkil jun ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.6.1)	Naru naq taa’ajmanq ru xb’aanunkil jun ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.6.2)
K’a’ru li maak Li rahob’tesink ut li abuso	Tento xb’aanunkil jun ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.6.1) Li kamsink kristiaan Li maakonink Wi raqb’il aatin sa’ li raqleb’aal aatin re tenamit naq xb’aanuman li asalto sexual Xb’aanunkil li abuso re jun al malaj xqa’al, malaj jun saaj Xtaaqenkileb’ li kristiaan re rahob’tesink	Naru naq taa’ajmanq ru xb’aanunkil jun ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.6.2) Xyalb’al li kamsink Li abuso sexual, sa’ li wan wi’ li asalto ut li nimla ch’i’ch’i’ink (chi’ilmanq 38.6.18 re xnawb’al jo’q’e tento xb’aanunkil jun ch’uut re komonil) Xrahob’tesinkil xsum, malaj jalan chik nimla kristiaan (chi’ilmanq 38.6.2.4 re xnawb’al jo’q’e tento xb’aanunkil jun ch’uut re komonil)
K’a’ru li maak Xq’etb’al li chaq’rab’ re saq ru ch’oolej	Tento xb’aanunkil jun ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.6.1) Li incesto Li pornografia reheb’ kok’al Li sumlaak chi numenaq jun li sum Xtaaqenkileb’ li kristiaan re maakob’k rik’ineb’	Naru naq taa’ajmanq ru xb’aanunkil jun ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.6.2) Li muxuk sumsu, li yumb’eetak ko’b’eetak, ut li maakob’k rik’in rech winqilal malaj rech ixqilal Li laq’ab’ank-ib’, us ta rik’in xsum malaj rik’in rech winqilal ut rech ixqilal; li sumlak rik’in rech winqilal ut rech ixqilal Wi na’oksiman chi numtajenaq li pornografia, toj xrahob’tesi lix sumlajik malaj lix junkab’al
K’a’ru li maak Li b’alaq’il b’aanuhom	Tento xb’aanunkil jun ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.6.1) Xtaaqenkileb’ li kristiaan re xb’alaq’inkileb’ chi k’uub’anb’il chirix li tumin, ut xkomoneb’ chik li b’aanuhom	Naru naq taa’ajmanq ru xb’aanunkil jun ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.6.2) Li elq’ak, li maakob’k, ut maq’ok tumin sa’ trab’aaj Li tik’ti’ik chiru poopol
K’a’ru li maak Li maakob’k naq wan junaq choq’ aj b’eresinel	Tento xb’aanunkil jun ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.6.1) Li nimla maak naq wan junaq jo’ aj b’eresinel sa’ li Iglees	Naru naq taa’ajmanq ru xb’aanunkil jun ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.6.2) Li nimla maak naq nawb’il naq wan xwankil junaq sa’ li Iglees malaj sa’ li tenamit Li nimla maak li na’no xb’aaneb’ naab’al.
K’a’ru li maak Xkomoneb’ chik li b’aanuhom	Tento xb’aanunkil jun ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.6.1) Naq raqb’il aatin naq xb’aanuman jun delito	Naru naq taa’ajmanq ru xb’aanunkil jun ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.6.2) Li aborto (xtz’eqb’al jun k’uula’al naq maji’ nayo’la) Li k’ayk chixb’aanunkil ninqi maak Xkanab’ankil lix teneb’ankil chirix lix junkab’al, jo’ wi ink’a’ naxtoj li teneb’anb’il xb’aan li chaq’rab’ choq’ reheb’ li kok’al malaj jun xsum li xjach wi’ rib’ Xk’ayinkileb’ li droga Xkomoneb’ chik li maak chiru xchaq’rab’il li tenamit

32.6.3

Jo’q’e tento naq li awa’b’ej re oqech taa’aatinaq rik’in li Awa’b’ejil re Area chirix ma tento xb’aanunkil jun ch’uut re komonil, malaj jalan chik na’leb’

Wan naq taa’ajmanq ru xk’oxlankil chi us li na’leb’ ut xsik’b’al li b’eresiik. Re xnawb’al chan ru us taatenq’anq, li awa’b’ej re oqech tento taa’aatinaq rik’in li Awa’b’ejil re Area chirixeb’ li na’leb’ sa’ li jun raqal a’in. A’ut ka’ajwi’ li awa’b’ej re oqech naxye ma taab’aanumanq jun ch’uut re komonil choq’ re li k’a’ru b’aanunb’il. Wi nab’aanuman jun ch’uut re komonil, li awa’b’ej re oqech malaj li obiisp naxye k’a’ruhaq li raqb’a-aatin.

Wi nab’aanuman jun ch’uut re komonil chirixeb’ li na’leb’ sa’ li jun raqal a’in, tento naq li raqb’a-aatin a’anaq “toj tz’aqal xwankil li komonil,” “k’osb’il xwankil li komonil chi tz’iib’anb’il,” malaj “isinb’il xwankil li komonil.” Na’ajman ru naq li Xb’eenil Awa’b’ejil te’xk’e liceens re taa’isimanq xk’osb’al li komonil, malaj naq taa’ok wi’chik li kristiaan sa’ li Iglees chirix naq isinb’il lix komonil (chi’ilmanq 32.16.1, ajl 9).

32.6.3.1

Xkomon chik k’a’ru naru nab’aanuman

Wi ink’a’ nab’aanuman jun ch’uut re komonil, naru nab’aanuman a’in:

• Xk’osb’al xwankil li komonil sa’ junesal (chi’ilmanq 32.8.3).

• Xk’eeb’al jun tz’iib’ahom sa’ xhuhil li komonil (chi’ilmanq 32.14.5).

• Xramb’aleb’ li k’ojob’anb’il k’anjel, a’an naq li kristiaan ink’a’ naru chixk’ulb’al malaj chiroksinkil li tijonelil, ut ink’a’ naru chixk’ulb’al malaj chiroksinkil li kok’ hu re li santil ochoch.

Li awa’b’ej re oqech na’aatinak rik’in li Awa’b’ejil re Area rub’elaj naq naxb’aanu jun reheb’ li na’leb’ a’in.

32.6.3.2

Li q’etok paab’aal

Li q’etok paab’aal naru naxrahob’tesiheb’ li ani moko wankeb’ ta sa’ li teep malaj oqech li na’uxman wi’. Aajel ru xsumenkil sa’ junpaat re xkolb’aleb’ rix li jun siir chik.

Li obiisp na’aatinak rik’in li awa’b’ej re oqech wi nareek’a naq jun komon xq’et li paab’aal rik’in lix b’aanuhom. Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naru neke’xk’os xwankil lix komonil li komon sa’ junesal (chi’ilmanq 32.8.3). Li awa’b’ej re oqech sa’ junpaat na’aatinak rik’in li Awa’b’ejil re Area. A’ut ka’ajwi’ li awa’b’ej re oqech naxye ma taab’aanumanq jun ch’uut re komonil, malaj k’a’ chik ru taa’ajmanq ru xb’aanunkil.

Jo’ yeeb’il resil arin, li aatin q’etok paab’aal naraj naxye xb’aanunkil jun reheb’ li na’leb’ a’in:

• Naab’al sut xka’pak’alinkil chi k’utk’u li Iglees, lix tzol’leb’, li na’leb’ b’eresinb’il wi’, malaj eb’ lix b’eresinel

• Xk’utb’al jo’ xtzol’leb’ li Iglees li k’a’ru moko tzol’leb’ ta, chirix naq tijb’il xb’aan li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech

• Xk’utb’al rik’in xb’aanuhom k’iila sut naq yoo chi k’anjelak re xq’unob’resinkil lix paab’aaleb’ ut lix k’anjeleb’ li komon sa’ li Iglees

• Xtaaqenkil lix k’utumeb’ li ch’uut aj q’etol paab’aal chirix naq tijb’il xb’aan li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech

• Ok chi ch’olch’o sa’ jun chik iglees ut xwaklesinkil li k’a’ru k’utb’il aran (Wi ink’a’ nawulak jun kristiaan sa’ li Iglees, malaj wi naxik sa’ jalan chik iglees, a’an maawa’ li q’etok paab’aal. A’b’anan wi li komon naxjunaji rib’ rik’in jun chik paab’al ut na’ok chixk’utb’al li k’a’ru k’utb’il aran, wan naq taa’ajmanq ru risinkil lix komonil.)

Li Qaawa’ kixk’ut chiruheb’ laj Nefita naq tento te’k’anjelaq chiruheb’ li ani xe’maakob’k. “Wi bʼan inkʼaʼ naxjal xkʼaʼuxl moko taakʼeheʼq ta saʼ ajl saʼ xyanq lin tenamit, re naq inkʼaʼ taaruuq chixsachbʼal lin tenamit” (3 Nefi 18:31).

32.6.3.3

Relq’ankil xtuminal li Iglees

Wi jun kristiaan na’ok chiroksinkil xtuminal li Iglees malaj narelq’a k’a’ruhaq nim xtz’aq re li Iglees, li awa’b’ej re oqech naxsik’ xna’leb’ rik’in li Awa’b’ejil re Area ma taa’ajmanq ru xb’aanunkil jun ch’uut re komonil, malaj jalan chik k’anjel. Eb’ laj b’eresinel neke’xk’oxla:

• Jo’ nimal li x’oksiman malaj x’elq’aman.

• Ma xtojman wi’chik li tumin.

• Ma yot’b’il xch’ool li kristiaan.

Wi jun komon sa’ li Iglees naroksi xjunes lix tuminal li Iglees, malaj wi narelq’a k’a’ruhaq terto xtz’aq re li Iglees, nak’eeman jun tz’iib’ahom sa’ xhuhil lix komonil. Naq xchoy xjalb’al lix k’a’uxl, jun awa’b’ej re oqech naru naxtz’aama naq taa’isimanq chaq li tz’iib’ahom a’an (chi’ilmanq 32.14.5).

32.6.3.4

Eb’ li winq li neke’reek’a naq ixqeb’, ut li ixq li neke’reek’a naq winqeb’

Eb’ li obiisp ut li awa’b’ej re oqech li yookeb’ chi k’anjelak rik’ineb’ li winq li neke’reek’a naq ixqeb’ malaj li ixq li neke’reek’a naq winqeb’ tento te’xtaaqe li chaq’rab’ink wan sa’ 38.6.23.

32.6.4

Jo’q’e ink’a’ na’ajman ru xb’aanunkil jun ch’uut re komonil

Ink’a’ na’ajman ru jun ch’uut re komonil choq’ reheb’ li na’leb’ k’utb’il arin.

32.6.4.1

Wi ink’a’ naxb’aanu li k’a’ru k’utb’il sa’ li Iglees

Ink’a’ na’ajman ru xb’aanunkil jun ch’uut re komonil choq’ reheb’ li na’leb’ tusb’ileb’ arin. A’b’anan chik’eemanq reetal naq sa’ roso’jik wan jun na’leb’ naru na’ajman wi’ ru xb’aanunkil.

• Wi ink’a’ natz’aqon sa’ li Iglees

• Wi ink’a’ naxb’aanu lix k’anjel sa’ li Iglees

• Wi ink’a’ naxtoj li lajetqil

• Wi xmaakob’k rik’in naq wan k’a’ru ink’a’ xb’aanu

• Wi naxch’e’ rib’ re xsahob’resinkil li tz’ejwalej (masturbacion)

• Wi ink’a’ naxpaab’ li Aatin re Chaab’il Na’leb’

• Wi naroksi li pornografia. A’ut naru naq taa’ajmanq ru wi natz’aqon sa’ pornografia reheb’ kok’al (jo’ k’utb’il sa’ 38.6.6), malaj wi naroksi li pornografia chi numtajenaq, ut xrahob’tesiik lix sumlajik malaj lix junkab’al (jo’ yeeb’il sa’ 38.6.13).

32.6.4.2

Li sachk sa’ jun trab’aaj, malaj wi ink’a’ natojman jun k’as

Eb’ laj b’eresinel tento naq ink’a’ te’roksiheb’ li ch’uut re komonil re xtuqub’ankil li wech’ok-ib’ chirix li trab’aaj. Wi ink’a’ us na’el jun trab’aaj malaj wi ink’a’ natojman jun k’as, a’an maawa’ jun na’leb’ li nab’aanuman wi’ jun ch’uut re komonil. A’ut tento taab’aanumanq jun ch’uut re komonil wi xb’aanuman li nimla b’alaq’, malaj wi uxb’il li b’alaq’ik chirix li tumin (chi’ilmanq 32.6.1.3).

32.6.4.3

Eb’ li wech’ok-ib’ chiru poopol

Ink’a’ neke’b’aanuman li ch’uut re komonil re xtuqub’ankil ru li wech’ok-ib’ chiru poopol (chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 134:11).

32.7

Lix wanjik li kristiaan

Li Qaawa’ kixye, “Yeʼbʼil li wuqʼ aj uxtaan eere, ut ani taaʼajoq re chalk, aʼan tinkʼul, ut osobʼtesinbʼilebʼ li nekeʼchal wikʼin” (3 Nefi 9:14). Nim xwankil lix wanjik li kristiaan sa’ xyeeb’al:

• B’ar mas us xtenq’ankil chixjalb’al xk’a’uxl chirixeb’ li ninqi maak (chi’ilmanq 32.5 ut 32.6).

• K’a’ru taab’aanumanq sa’ xk’eeb’al xna’leb’ li komon malaj sa’eb’ li ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.8 ut 32.11).

Li na’leb’ li naru naxjal li aatin raqb’il

• Xnimal li maak

• K’a’ru us choq’ re li ani rahob’tesinb’il xb’aan li maak

• Ma k’utk’u naq jalb’il xk’a’uxl li kristiaan

• Ma xe’q’etman li sumwank re li santil ochoch

• Ma wan xwankil li ani xmaakob’

• Ma xb’aanuman naab’al sut li maak

• Jarub’ xchihab’, chan ru xna’leb’, ut ma wan xnawom

• Ma wan xmajelal xjolom

• Ma xch’olob’ li maak chi ink’a’ minb’il ru

• Ma ak numenaq naab’al kutan chirix li maak naq xch’olob’

Eb’ li obiisp ut li awa’b’ej re oqech neke’xsik’ lix k’oxlahom ut li rajom li Qaawa’ sa’ li junjunq na’leb’. Neke’xk’oxlaheb’ li na’leb’ a’in sa’ xk’oxlankil k’a’ru chi k’anjel taab’aanumanq, ut k’a’ru li raqb’a-aatin taak’eemanq. Eb’ li na’leb’ a’in ink’a’ neke’xk’ut k’a’ru tz’aqal li raqb’a-aatin taak’eemanq. Wankeb’ b’an choq’ tenq’ naq eb’ laj b’eresinel neke’xb’aanu li raqb’a-aatin, li tento te’xb’aanu rik’in tijok, ut chi b’eresinb’il xb’aan li Musiq’ej.

32.7.1

Xnimal li maak

Nab’isman li maak rik’in lix nimal. Qayehaq, jo’ k’ihal sut xb’aanuman, ma xb’aanuman chi kok’ aj xsa’, ma nim li rahilal xk’ulman xb’aan, ut jo’ k’ihaleb’ li rahob’tesinb’ileb’ xb’aan.

32.7.2

K’a’ru us choq’ re li ani rahob’tesinb’il xb’aan li maak

Eb’ laj b’eresinel tento te’xk’oxla k’a’ru neke’raj ru li ani xe’rahob’tesiik xb’aan li maak. Naru naq a’aneb’ lix sum li ani xmaakob’, ut eb’ li wankeb’ sa’ lix junkab’al. Eb’ laj b’eresinel neke’xk’oxla ajwi’ ma nim li rahilal xe’xk’ul.

32.7.3

Ma k’utk’u naq jalb’il xk’a’uxl li kristiaan

Na’ajman ru naq li Musiq’ej taak’amoq b’e re xnawb’al ma jaljo xk’a’uxl li kristiaan chi yaal. Li jalb’a-k’a’uxlej mas wi’chik nak’utman rik’in li tiikil b’aanuhom chiru naab’al kutan, ut ink’a’ rik’in xnimal lix rahil xch’ool sa’ li tz’ilok-ix. A’aneb’ a’in li na’leb’ li tento xk’oxlankil:

• Xnimal lix paab’aal chirix li Jesukristo.

• Chan ru naq xxoto lix maak.

• Ma yot’b’il xch’ool chirix lix maak.

• Ma xk’e reeqaj li k’a’ru xsachman chiruheb’ li ani xe’rahob’tesiik.

• Ma xb’aanu li k’a’ru teneb’anb’il xb’aan xchaq’rab’il li tenamit.

• Ma xru chixkanab’ankil li maak.

• Ma chaab’il chixpaab’ankileb’ li taqlahom chirix naq xmaakob’.

• Ma yaal naxye reheb’ laj b’eresinel re li Iglees, ut re xkomoneb’ chik.

• Ma wan xch’ool chixtaaqenkil li k’a’ru yeeb’il xb’aaneb’ laj b’eresinel re li Iglees.

32.7.4

Ma xe’q’etman li sumwank re li santil ochoch

Li Qaawa’ kixye, “Xb’aan naq rik’in li ani k’eeb’il naab’al re, naab’al li teneb’anb’il” (Tzol’leb’ ut Sumwank 82:3). Jun kristiaan li xk’ul lix loq’laj tiqib’ankil okenaq sa’eb’ li sumwank naq tixyu’ami li k’a’ru taqenaq wi’chik. Wi naxq’eteb’ li sumwank a’in, nim wi’chik li maak xb’aanu. Rik’in a’in mas wi’chik naq taa’ajmanq ru xk’oxlankil xb’aanunkil jun ch’uut re komonil.

32.7.5

Ma wan xwankil li ani xmaakob’

Mas nim wi’chik li maak wi li kristiaan li xb’aanunk re wan sa’ wankilal, jo’ jun na’b’ej yuwa’b’ej, jun aj b’eresinel, malaj jun aj k’utunel.

32.7.6

Ma xb’aanuman naab’al sut li maak

Wi li kristiaan xb’aanu k’iila sut li maak, naru naq wan li maak sa’ xchamal lix ch’ool, malaj wan x’adiccion, ut rik’in a’an ch’a’aj xjalb’al xk’a’uxl chi yaal. Wan naq taa’ajmanq ru xk’osb’al xwankil lix komonil, ut wan naq taa’ajmanq ru naq tixk’ul li tije’k xb’aan jun aj k’ehol na’leb’ li tojb’il (chi’ilmanq 32.8.2).

32.7.7

Jarub’ xchihab’, chan ru xna’leb’, ut ma wan xnawom

Eb’ laj b’eresinel neke’xk’e reetal jarub’ chihab’ wan re li kristiaan, ma tz’aqal lix na’leb’, ut ma wan tz’aqal xnawom naq yookeb’ chixk’eeb’al xna’leb’ malaj chixk’oxlankil li raqb’a-aatin taak’eemanq sa’ jun ch’uut re komonil. Wan naq aajel ru naq ink’a’ mas li tojb’a-maak tixk’ul li ani maak’a’ mas xna’leb’ chirix li evangelio. Jo’kan ajwi’, us naq ink’a’ mas li tojb’a-maak taak’eemanq reheb’ li saaj komon li neke’maakob’, wi neke’xkanab’ lix maak ut neke’xk’ut naq jalb’ileb’ xch’ool chi yaal. A’ut xnimal wi’chik li tojb’a-maak taa’ajmanq wi ink’a’ neke’xkanab’ xb’aanunkil li maak.

32.7.8

Ma wan xmajelal xjolom

Wi jun kristiaan wan xmajelal xjolom, malaj x’adiccion, malaj ka’ch’in xna’leb’, a’in ink’a’ naraj naxye naq ink’a’ naru chixb’aanunkil jun nimla maak. A’ut tento xk’oxlankileb’ li na’leb’ a’in. Re xtenq’ankil jun kristiaan jo’ a’in chixjalb’al xk’a’uxl, eb’ laj b’eresinel neke’xsik’ k’ame’k xb’e xb’aan li Qaawa’ chirix ma naxtaw ru li na’leb’ chirix li evangelio, ut chan ru xnimal li maak.

32.7.9

Ma xch’olob’ li maak chi ink’a’ minb’il ru

Jun kristiaan li naxch’olob’ lix maak ut yot’b’il lix ch’ool chiru li Dios xb’aan li k’a’ru xb’aanu, naxk’ut naq wan xch’ool chixjalb’al xk’a’uxl.

32.7.10

Ma ak numenaq naab’al kutan chirix li maak naq xch’olob’

Li xotonk aajel ru re jalok k’a’uxlej, ut tento naq ink’a’ taab’aymanq. Wan naq chirix li maak, li kristiaan chiru naab’al kutan xb’aanu li chaab’ilal ut xq’ajkamu li xsachman. Wi li kristiaan naxch’olob’ lix maak ut ink’a’ chik naxb’aanu, a’in naxk’ut naq ak ak xkanab’. Wi nak’ulman a’in, naru naq li xotonk maak a’an xraqik li jalb’a-k’a’uxlej, ut ink’a’ lix tiklajik.

---

XB’AANUNKIL LI K’EHOK NA’LEB’ SA’ JUNESAL

---

32.8

K’ehok na’leb’ sa’ junesal, ut xk’osb’al xwankil li komonil sa’ junesal

K’iila sut tz’aqal li k’ehok na’leb’ sa’ junesal re xkolb’aleb’ rix li jun siir chik, ut re xtenq’ankil jun kristiaan chixk’ulb’al lix wankil li Jesukristo re kolok-ix, rik’in li jalb’a-k’a’uxlej. Li k’ehok na’leb’ a’in naru naxtenq’a li kristiaan chixkolb’al rib’ chiru xninmal chik li maak. Sa’ li k’ehok na’leb’ sa’ junesal, eb’ laj b’eresinel naru ajwi’ neke’xk’os b’ayaq xwankil li komonil sa’ junesal re xtenq’ankil li komon chixjalb’al xk’a’uxl chirix junjunqeb’ li nimla maak (chi’ilmanq 32.8.3).

Aajel ru naq ink’a’ taa’ile’q li nimla maak chi yal jo’maajo’ (chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 1:31). Wi xe’q’etman li sumwank re li santil ochoch, mas wi’chik naq taaruuq taa’ajmanq ru jun ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.7.4).

Tusb’il arin junjunq na’leb’ re te’xnaw laj b’eresinel jo’q’e maare tz’aqal li k’ehok na’leb’ ut xk’osb’al sa’ junesal xwankil li komonil (chi’ilmanq ajwi’ 32.7):

• Li kristiaan xb’aanu jun maak li ink’a’ na’ajman wi’ ru jun ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.6.1).

• Li kristiaan xch’olob’ lix maak chi ink’a’ minb’il, ut yot’b’il chi yaal xch’ool.

• Li kristiaan yoo chixjalb’al xk’a’uxl chirix jun maak li maajun wa chaq xb’aanu junxil.

• Li kristiaan naq xmaakob’ ink’a’ yoo chixq’etb’aleb’ li sumwank re li santil ochoch.

• Lix wanjik li kristiaan naxk’os b’ayaq xnimal li maak xb’aanu.

32.8.1

Li k’ehok na’leb’ sa’ junesal

Nak’anjelak li chaq’rab’ink a’in naq jun obiisp malaj awa’b’ej re oqech yoo chixk’eeb’al xna’leb’ jun komon re xtenq’ankil chixjalb’al xk’a’uxl:

• Ka’ajwi’ taapatz’ li na’leb’ re xnawb’al (1) k’a’ru nareek’a li kristiaan chirix li maak xb’aanu, ut (2) k’a’ru li maak, lix k’ihal, ut chiru jo’ najtil xb’aanuman. Maapatz’ chik li na’leb’ chi numenaq sa’ xb’een li k’a’ru ajb’il ru re xtawb’al ru li k’a’ru xk’ulman. Maapatz’ li na’leb’ yal re rab’inkil resil li maak.

• Patz’ k’a’ru xe’xk’ul li jun siir chik xb’aan li k’a’ru xb’aanuman.

• Jayali aawib’ rik’in li k’a’ru chaab’il li taachamob’resinq re lix jalajik xch’ool li komon, ut li tixtenq’a re tixk’e xch’ool chixtaaqenkil li Qaawa’. Waklesi xch’ool li komon re tixsik’ li k’a’ru tz’aqal taajaloq re li k’a’ru yoo chixb’aanunkil jo’ ajwi’ lix ch’ool, re xjalb’al lix k’a’uxl. K’e xb’oqb’al re taajiloq rik’in li Kolonel, re xsik’b’al lix metz’ew ut re reek’ankil lix rahom aj tojol-ix.

• Waklesi xch’ool chixb’aanunkil li k’a’ru taak’ehoq xkawilal, jo’ li tijok, xtzolb’aleb’ li loq’laj hu, ut wulak sa’eb’ li ch’utam re li Iglees. K’ut chiru naq li k’anjel re resilal li junkab’al ut li santil ochoch naru tixk’os xwankil laj tza. Waklesi xch’ool chi k’anjelak chiruheb’ li ras riitz’in, ut chixwotzb’al li evangelio.

Li k’a’ru naru xb’aanunkil li taatenq’anq rik’in li jalok-k’a’uxlej, ut tixk’e jun musiq’ejil k’ojlajik

• Li tijok

• Xtzolb’aleb’ li loq’laj hu

• Wulak sa’ li Iglees

• Xb’aanunkil wulaj wulaj li k’anjel re resilal li xe’toonal ut li santil ochoch, ut naru ajwi’ xb’aanunkil li indexear

• K’anjelak chiru as iitz’inb’ej

• Xwotzb’al li evangelio

• Waklesi xch’ool re tixb’aanu k’a’ruhaq re k’ehok eeqaj re li ani rahob’tesinb’il xb’aan li maak, ut re tixpatz’ xkuyb’al lix maak.

• Waklesi xch’ool re taanajto’q rik’in li k’a’ru ink’a’ us. Tenq’a li komon re tixsik’ k’a’ru tixkol rix chiru li aaleek.

• K’e reetal naq laa’at jun aj b’eresinel sa’ li Iglees, ut naq moko tzolb’ilat ta jo’ aj k’ehol na’leb’. Us naq taak’e li na’leb’, a’ut wan naq eb’ li komon te’usaaq rik’in wank rik’in jun tojb’il aj k’ehol na’leb’ li tzolb’il chirix a’an. Wan naq wankeb’ xmajelal xjolom li komon. Wi na’ajman ru, ye re li komon naq taaxik rik’in jun aj b’anonel, malaj rik’in jun sicologo.

• Tattijoq ut taak’ul aab’eresinkil xb’aan li Musiq’ej rub’elaj naq taak’os xwankil li komonil sa’ junesal. Wan naq eb’ li komon mas wi’chik te’usaaq rik’in xk’anjelankil lix wankil jo’ komon chiru naq taak’ose’q li wankilal a’an.

• Tat-aatinaq wi’chik moqon rik’in li komon re xwaklesinkil xch’ool, re xk’eeb’al xkawilal, ut re rilb’al chan ru naq x’usa.

Chirix naq jun komon xch’olob’ lix maak chiru li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech, wan junjunq paay chan ru naru na’uxman li k’ehok na’leb’. Laj b’eresinel xjunes rib’ naru taab’aanunq re. Malaj ut wi k’eeb’il xliceens xb’aan li komon, naru tixpatz’ re jun lix tenq’ aj k’ehol na’leb’ re tixb’aanu.

Wi k’eeb’il xliceens xb’aan li komon, jun obiisp malaj awa’b’ej re oqech naru tixpatz’ re jun komon sa’ li awa’b’ejil re lix molameb’ li xb’eenil malaj li Komonil re Tenq’ank re taatenq’anq rik’in k’a’ruhaq. Choq’ reheb’ li saaj, naru naxpatz’ reheb’ li awa’b’ejil reheb’ li Saaj Ixq, malaj eb’ laj tenq’anel re li Tijonelil re Aaron, re te’tenq’anq. Eb’ li k’eeb’ileb’ xtaqlankil naru neke’xk’ul xmusiq’ankileb’ sa’ xb’aanunkil li k’a’ru taqlanb’ileb’ wi’ (chi’ilmanq 4.2.6).

Naq naxk’e xtaqlankil anihaq chi k’ehok na’leb’, laj b’eresinel ka’ajwi’ naxye resil li ajb’il ru re taaruuq chixtenq’ankil li komon. Aajel ru naq li kristiaan li k’eeb’il xtaqlankil ink’a’ tixye re anihaq li k’a’ru tento raj naq ink’a’ taayeemanq. Jo’kan ajwi’, naxk’am resil rik’in li obiisp chan ru naq yoo chi usaak li kristiaan, ut k’a’ru li naraj ru.

32.8.2

Xtenq’ankileb’ li kristiaan naq wankeb’ x’adiccion

Wan naq sa’ xk’eeb’al li na’leb’ sa’ junesal, na’ajman ru xtenq’ankileb’ li komon chixjalb’al xk’a’uxleb’ chirixeb’ li maak xe’xb’aanu xb’aan li adiccion. K’iila paay li adiccion naru nawan. Eb’ li adiccion neke’xrahob’tesiheb’ li kristiaan, lix sumlajikeb’, ut lix junkab’aleb’. Li obiisp naru naxk’e xna’leb’ li komon naq tixsik’ xtenq’ankil rik’in jun xk’anjel li Iglees re xq’axb’al ru li adiccion, ut rik’ineb’ laj b’anonel ut rik’ineb’ laj sicologo li tzolb’ileb’ chirix a’in.

Jun adiccion li mas na’ilman anajwan a’an li pornografia. Maak’a’ naxye ma wan jun adiccion malaj ma yal na’oksiman yalaq jo’q’e, li pornografia junelik narahob’tesin. Naq na’oksiman, li Musiq’ej narisi rib’. Naxq’unob’resi li wankilal li nachal rik’in xpaab’ankileb’ li sumwank. Naxrahob’tesi lix wanjik li komon rik’ineb’ li ani raaro xb’aan.

K’iila sut, tz’aqal li k’ehok na’leb’ sa’ junesal ut xk’osb’al b’ayaq li komonil sa’ junesal re xtenq’ankil jun kristiaan chixjalb’al xk’a’uxl chirix li pornografia. Ink’a’ nab’aanuman li ch’uut re komonil choq’ re a’in. Re xtawb’al jo’q’e maare na’ajman ru, chi’ilmanq 38.6.6 ut 38.6.13. Wan naq li xik rik’in jun tojb’il aj k’ehol na’leb’ naru natenq’an.

Eb’ li awa’b’ej re oqech ut li obiisp neke’xtenq’aheb’ li komon sa’ li junkab’al wi na’ajman ru. Naru neke’tz’aqon li na’b’ej yuwa’b’ej naq na’ux li k’ehok na’leb’ re jun li saaj chirix li pornografia. Naru natz’aqon lix sum wi na’ux li k’ehok na’leb’ re jun kristiaan li sumsu.

Re xtawb’al chik li na’leb’ chirix xk’eeb’al xna’leb’eb’ li komon li yookeb’ chiroksinkil li pornografia, chi’ilmanq 38.6.13.

32.8.3

Xk’osb’al xwankil li komonil sa’ junesal

Naq na’ux li k’ehok na’leb, rochb’een xwaklesinkil xch’ool li kristiaan chixb’aanunkil li k’a’ru chaab’il, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naru naxk’os sa’ junesal junjunqeb’ li wankilal re komonil chiru jarub’aq kutan. Wi nab’aanuman a’in rik’in xchaab’ilal li na’leb’, naru natenq’an sa’ li jalb’a-k’a’uxlej ut li xik chi uub’ej sa’ musiq’ej. Nayeeman naq nab’aanuman a’in sa’ junesal, xb’aan naq moko tz’iib’anb’il ta resil sa’ xhuhil li komonil.

Naru naq nab’ay li k’ose’k a’in chiru junjunq xamaan, junjunq po, malaj mas wi’chik li kutan wi na’ajman ru re naq li kristiaan tixjal xk’a’uxl chi tz’aqal. Wan naq taa’ajmanq ru xb’aanunkil chiru numenaq jun chihab’.

Eb’ laj b’eresinel neke’xsik’ xna’leb’ rik’in li Musiq’ej chirix k’a’ru us xk’osb’al re xtenq’ankil li kristiaan chixjalb’al xk’a’uxl. Junjunq li k’osok naru nab’aanuman a’an xk’osb’al xwankil li komon chi k’anjelak sa’ jun b’oqok sa’ li Iglees, chixk’anjelankil li tijonelil, malaj chi ok sa’ jun santil ochoch. Laj b’eresinel naru ajwi’ naxye re li komon naq ink’a’ tixk’e jun discurso, naq ink’a’ taak’utuq, ut naq ink’a’ tixye li tij sa’eb’ li chu’tam re li Iglees. Wi laj b’eresinel naxk’os lix wankil chi ok sa’ li santil ochoch, naxsach xwankil li kok’ hu re li santil ochoch sa’ li k’anjeleb’aal LCR.

Nim xwankil xk’ulb’al li loq’laj wa’ak naq yoo chi uxmank li jalok k’a’uxlej. Tento naq maawa’aq li xb’een na’leb’ nak’osman wi li kristiaan ak yot’b’il xch’ool ut tuulan lix musiq’. A’ut wi li kristiaan xb’aanuheb’ li ninqi maak, laj b’eresinel naru naxye naq ink’a’ tixk’ul chiru jarub’aq kutan.

Eb’ laj b’eresinel maa’ani aj-e neke’xye naq neke’xk’os xwankil lix komonil junaq sa’ junesal, ka’ajwi’ wi’ aajel ru naq tixnaw anihaq (chi’ilmanq 32.12.2).

Li obiisp malaj awa’b’ej re oqech naru naxkanab’ li kristiaan chixb’aanunkil wi’chik li k’a’ru ramb’il chaq, jo’ chanru b’eresinb’il xb’aan li Musiq’ej, naq li kristiaan x’usa chi us sa’ xjalb’al xk’a’uxl. Wi b’an li kristiaan toj nakana sa’ li maak wan naq aajel ru xb’aanunkil jun ch’uut re komonil.

---

XB’AANUNKILEB’ LI CH’UUT RE KOMONIL

---

Nab’aanuman li ch’uut re komonil naq li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxk’e reetal naq usaq a’an, malaj naq teneb’anb’il xb’aan lix chaq’rab’il li Iglees (chi’ilmanq 32.6). Neke’b’aanuman li ch’uut re komonil sa’eb’ li teep, li oqech, li uq’ej, li distrito, malaj li mision. Sa’ li raqal a’in, naxye chan ru xb’aanunkileb’.

32.9

Ani natz’aqon ut ani wan xteneb’ankil

Sa’ li tusleb’aal a’in k’utb’il ani natz’aqon sa’eb’ li ch’uut re komonil.

	Ani natz’aqon sa’eb’ li ch’uut re komonil
Eb’ li ch’uut re komonil re teep	Ani natz’aqon sa’eb’ li ch’uut re komonil Li kristiaan li yoo chi k’uluk re Li obiisp ut eb’ lix tenq’ aj k’ehol na’leb’ Laj tz’iib’ re teep Li awa’b’ej re lix molameb’ li xb’eenil malaj li Komonil re Tenq’ank (naru natz’aqon; chi’ilmanq 32.10.1)
Eb’ li ch’uut re komonil re oqech	Ani natz’aqon sa’eb’ li ch’uut re komonil Li kristiaan li yoo chi k’uluk re Li awa’b’ej re oqech ut eb’ lix tenq’ aj k’ehol na’leb’ Laj tz’iib’ re oqech Eb’ laj taqenaqil ch’utam (wan naq neke’tz’aqon, jo’ ch’olob’anb’il sa’ 32.9.2) Li obiisp re li kristiaan li yoo chi b’aanumank wi’ li ch’uut re komonil (naru natz’aqon, chi’ilmanq 32.9.3) Li awa’b’ej re lix molameb’ li xb’eenil, malaj li Komonil re Tenq’ank (naru natz’aqon, chi’ilmanq 32.10.1)

32.9.1

Li awa’b’ej re oqech

Li awa’b’ej re oqech:

• Wan xwankil sa’ xb’eeneb’ li ch’uut re komonil sa’ li oqech, a’ut eb’ li obiisp neke’b’aanunk re lix k’ihaleb’ li ch’uut a’in.

• Tento tixk’e xliceens li obiisp re naq taaruuq tixb’aanu jun ch’uut re komonil.

• Naxb’aanu jun ch’uut re komonil re oqech wi naru naq jun winq malaj ixq li xk’uluk re lix loq’laj tiqib’ankil naru na’isiman xkomonil sa’ li Iglees.

• Naru naxb’aanu jun ch’uut re komonil wi li komon naxpatz’ naq taa’ab’imanq wi’chik li raqb’a-aatin xb’aanuman sa’ jun ch’uut re komonil re teep.

• Tento tixk’e xliceens wi li ch’uut re komonil re teep naxye naq tento risinkil xkomonil jun kristiaan li maji’ xk’uluk re lix loq’laj tiqib’ankil.

32.9.2

Li taqenaqil ch’utam

Eb’ li komon sa’ li taqenaqil ch’utam ink’a’ neke’tz’aqon sa’ lix k’ihaleb’ li ch’uut re komonil re oqech. A’b’anan, li taqenaqil ch’utam naru neke’tz’aqon wi ch’a’aj li na’leb’ (chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 102:2). Qayehaq, li awa’b’ejil re oqech naru naxpatz’ reheb’ li taqenaqil ch’utm naq te’tz’aqonq:

• Wi wan li na’leb’ li ink’a’ nanawman ma yaal ta.

• Wi taawanq chik xchaab’ilal ut taak’utmanq chi ka’pak’al li na’leb’ wi neke’tz’aqon.

• Wi naraj li komon naq te’tz’aqonq.

• Wi li komon a’an anihaq sa’ li awa’b’ejil re oqech, malaj lix junkab’al (chi’ilmanq 32.9.7).

32.9.3

Li obiisp (malaj li awa’b’ej re uq’ej sa’ jun oqech)

Li obiisp:

• Wan xwankil sa’ xb’eeneb’ li ch’uut re komonil re teep.

• Na’aatinak rik’in li awa’b’ej re oqech ut naxk’ul xliceens rik’in a’an rub’elaj naq naxb’aanu jun ch’uut re komonil re teep.

• Ink’a’ naru naxb’aanu jun ch’uut re komonil wi naru naq jun komon li ak xk’ul xloq’laj tiqib’ankil sa’ li santil ochoch taa’isimanq xkomonil. Naq na’ux a’in, tento naq taab’aanumanq jun ch’uut re komonil re oqech.

• Naru nab’oqe’ chi wulak sa’ jun ch’uut re komonil re oqech choq’ re jun komon sa’ li teep li naru na’isiman wi’ xkomonil. Re taatz’aqonq, tento naq li awa’b’ej re oqech ut li kristiaan te’xk’e xliceens.

Naru naq jun ch’uut re komonil tixraq aatin naq taa’isimanq xkomonil jun kristiaan wi ink’a’ xk’ul lix loq’laj tiqib’ankil sa’ li santil ochoch. A’ut na’ajman ru naq li awa’b’ej re oqech tixk’e xliceens xb’een wa chiru naq taatz’aqloq li raqb’a-aatin.

Wan naq nab’aanuman jun ch’uut re komonil choq’ re jun komon li ak xk’ul lix loq’laj tiqib’ankil, ut sa’ li ch’uut nak’eeman reetal naq maare taa’ajmanq ru risinkil lix komonil li kristiaan. Naq nak’ulman a’in, li obiisp naxtaqla li na’leb’ rik’in li awa’b’ej re oqech.

32.9.4

Li awa’b’ej re mision

Li awa’b’ej re mision:

• Wan xwankil sa’ xb’eeneb’ li ch’uut re komonil sa’eb’ li uq’ej ut li distrito sa’ lix mision.

• Tento tixk’e xliceens re naq jun awa’b’ej re distrito malaj re uq’ej naru naxb’aanu jun ch’uut re komonil.

• Naxb’aanu li ch’uut re komonil wi jun winq malaj ixq li xk’uluk re lix loq’laj tiqib’ankil naru na’isiik lix komonil. Wi ink’a’ naru a’in xb’aan naq maak’a’ xhoonal malaj najt wan, naru naxk’e xtaqlankil jun reheb’ lix tenq’ aj k’ehol na’leb’ re taajolominq sa’ xb’een li ch’uut re komonil. Naxxaqab’ wiib’ aj k’amol re li Tijonelil re Melkisedek re te’tz’aqonq ajwi’.

• Wi naru, naxb’aanuheb’ li ch’uut re komonil choq’ reheb’ li maji’ neke’k’uluk re lix loq’laj tiqib’ankil. Wi ink’a’ naru a’in xb’aan naq maak’a’ xhoonal malaj najt wan, naru naxk’e xtaqlankil oxib’ aj k’amol re li Tijonelil re Melkisedek re te’b’aanunq re. Wi na’uxman a’in, li awa’b’ej re li distrito malaj li uq’ej wan wi’ li komon naxb’aanu li ch’uut re komonil.

• Naru naxb’aanu li ch’uut re komonil wi jun komon taaraj naq taa’ab’imanq wi’chik li raqb’a-aatin xb’aanuman sa’ jun ch’uut re komonil re distrito malaj re uq’ej.

• Naq k’eeb’il xliceens xb’aan jun jolomil aj b’eresinel sa’ li Departamento Misional, naxb’aanu jun ch’uut re komonil wi jun misioneer naxb’aanu jun nimla maak sa’ lix mision (chi’ilmanq 32.9.8). Naxnumsi li na’leb’ rik’in jun komonil sa’ li Awa’b’ejil re Area, ut na’aatinak rik’in li awa’b’ej re oqech sa’ li oqech wan wi’ rochoch li misioneer.

• Tento tixk’e xliceens re taaruuq taatz’aqloq ru li raqb’a-aatin sa’ jun ch’uut re komonil sa’ jun uq’ej malaj distrito, rub’elaj naq taa’isimanq xkomonil jun kristiaan.

Wi jun misioneer naxxoto jun nimla maak li xb’aanu naq maji’ na’ok sa’ li mision, li awa’b’ej re mision naxb’oq li ani sa’ li Departamento Misional li k’eeb’il xtaqlankil chirix, re tixnaw k’a’ru tixb’aanu.

Naq jun awa’b’ej re mision naxb’aanu jun ch’uut re komonil, naxxaqab’eb’ wiib’ aj k’amol re li Tijonelil re Melkisedek naq te’tenq’anq re. Wi naru, ink’a’ naxxaqab’eb’ li saaj misioneer re te’tenq’anq. Naxb’aanu li ch’uut chi juntaq’eet rik’in jun ch’uut re komonil sa’ jun oqech (chi’ilmanq 32.10). A’b’anan ink’a’ naru natz’aqon li taqenaqil ch’utam malaj li ch’uut re distrito.

32.9.5

Li awa’b’ej re distrito malaj re uq’ej sa’ jun mision

Jun awa’b’ej re distrito malaj re uq’ej sa’ jun mision naru naxb’aanu jun ch’uut re komonil wi k’eeb’il xliceens xb’aan li awa’b’ej re mision. Ink’a’ natz’aqon li ch’uut re distrito.

Naru naq jun ch’uut re komonil sa’ jun distrito malaj uq’ej tixraq aatin naq taa’ajmanq risinkil xkomonil jun kristiaan sa’ li Iglees wi maji’ naxk’ul li loq’laj tiqib’aak sa’ li santil ochoch. A’ut tento naq li awa’b’ej re mision tixk’ulub’a re naq taaruuq taatz’aqloq ru li raqb’a-aatin.

32.9.6

Laj tz’iib’ re oqech malaj re teep

Laj tz’iib’ re oqech malaj re teep:

• Naxtz’iib’a resil li xb’aanuman sa’ li ch’uut re komonil, a’ut ka’ajwi’ naxk’uula li tz’iib’anb’il toj taataqlamanq resil sa’ xhuhil li resil jun ch’uut re komonil.

• Naxk’uub’ li hu a’an, wi patz’b’il xb’aan laj b’eresinel li xb’aanunk re li ch’uut re komonil.

• Ink’a’ natz’aqon sa’ li aatinak chi moko sa’ li raqb’a-aatin sa’ li ch’uut re komonil.

32.9.7

Ani natz’aqon sa’ junjunqeb’ li hoonal

Wi jun aj tenq’ aj k’ehol na’leb’ sa’ li awa’b’ejil re oqech ink’a’ naru chi tz’aqonk sa’ jun ch’uut re komonil, li awa’b’ej re oqech naxpatz’ re jun aj taqenaqil ch’utam, malaj jalan chik taqenaqil aj tij, re tixk’ul xna’aj. Wi li awa’b’ej re oqech ink’a’ naru chi tz’aqonk, li Xb’eenil Awa’b’ejil naru naxk’e xliceens jun reheb’ lix tenq’ aj k’ehol na’leb’ re taajolominq sa’ xna’aj.

Wi jun aj tenq’ aj k’ehol na’leb’ sa’ li obispil ink’a’ naru chi tz’aqonk sa’ jun ch’uut re komonil, li obiisp naru naxpatz’ re jun taqenaqil aj tij sa’ li teep, re tixk’ul xna’aj. Wi li obiisp ink’a’ naru chi tz’aqonk, naxtaqla li na’leb’ rik’in li awa’b’ej re oqech, li nab’aanunk re li ch’uut re komonil. Li obiisp ink’a’ naru naxpatz’ re lix tenq’ aj k’ehol na’leb’ naq tixb’aanu jun ch’uut re komonil.

Wi nab’aanuman jun ch’uut re komonil choq’ re jun komon sa’ lix junkab’al li obiisp, malaj jun reheb’ lix tenq’ aj k’ehol na’leb’, nab’aanuman sa’ li oqech. Wi nab’aanuman choq’ re jun komon sa’ xjunkab’al jun reheb’ laj tenq’ aj k’ehol na’leb chiru li awa’b’ej re oqech, li awa’b’ej re oqech naxk’e xtaqlankil jalan chik taqenaqil aj tij re tixk’ul xna’aj laj tenq’ aj k’ehol na’leb’. Wi nab’aanuman jun ch’uut re komonil choq’ re jun komon sa’ xjunkab’al li awa’b’ej re oqech, a’an na’aatinak rik’in li k’anjeleb’aal re li Xb’eenil Awa’b’ejil.

Wi jun komon ink’a’ naraj naq taatz’aqonq li obiisp malaj jun reheb’ lix tenq’ aj k’ehol na’leb’, nab’aanuman li ch’uut re komonil sa’ li oqech. Wi jun komon ink’a’ naraj naq taatz’aqonq jun reheb’ laj k’ehol na’leb’ sa’ li awa’b’ejil re oqech, li awa’b’ej re oqech naxk’e xtaqlankil jun chik taqenaqil aj tij re tixk’ul xna’aj laj tenq’ aj k’ehol na’leb’. Wi li komon ink’a’ naraj naq taatz’aqonq li awa’b’ej re oqech, malaj wi li awa’b’ej re oqech nareek’a naq ink’a’ naru chixb’aanunkil li k’anjel rik’in juntaq’eetalil, naxb’oq li k’anjeleb’aal re li Xb’eenil Awa’b’ejil.

32.9.8

Re xnawb’al ani taajolominq re li ch’uut re komonil wi ink’a’ ch’olch’o ru

Neke’b’aanuman li ch’uut re komonil sa’ li teep malaj oqech re li Iglees b’ar wi’ wan xhuhil li komonil choq’ re li kristiaan.

Wan naq nab’aanuman jun ch’uut re komonil choq’ re anihaq li xq’axon sa’ jalan chik na’ajej. Wi ink’a’ na’el sa’ li oqech, li awa’b’ej na’aatinak rik’ineb’ li obiisp sa’ li wiib’ teep, ut naxye b’ar taak’ulmanq.

Wi li kristiaan na’el chaq sa’ li oqech, eb’ li awa’b’ej re oqech sa’ li wiib’ chi oqech neke’aatinak re xk’oxlankil b’ar us naq taab’aanumanq li ch’uut re komonil. Wi neke’xk’oxla naq aajel ru xb’aanunkil sa’ li oqech li xchal wi’ chaq li komon, lix huhil li komonil nakana sa’ li teep a’an toj taachoymanq li ch’uut re komonil. Wi ink’a’, naq’axe’ xhuhil li komonil sa’ li ak’ teep. Li obiisp ut li awa’b’ej re oqech neke’xye re li ak’ obiisp malaj awa’b’ej re oqech sa’ muqmu k’a’ut naq na’ajman ru xb’aanunkil jun ch’uut re komonil.

Wan naq na’ajman ru xb’aanunkil jun ch’uut re komonil choq’ re jun komon li moko wan ta sa’ rochoch chiru jarub’aq kutan. Qayehaq, maare na’ajman ru xb’aanunkil jun ch’uut re komonil choq’ re jun komon li wan sa’ jun tzoleb’aal, malaj li wan sa’ servicio militar. Li obiisp sa’ li na’ajej wan wi’ li komon naru natenq’an ut nak’ehok na’leb’. A’ut ink’a’ naru naxb’aanu li ch’uut re komonil, ka’ajwi’ wi wan xhuhil li komonil sa’ lix teep, ut ak x’aatinak rik’in li obiisp sa’ li teep wan wi’ rochoch li komon.

Wan naq jun misioneer naxb’aanu jun nimla maak sa’ li mision, li ink’a’ nanawman toj chirix naq x’ach’ab’aak. Li obiisp ut li awa’b’ej re oqech neke’aatinak chirix ani reheb’ taab’aanunq re li ch’uut re komonil. Jun reheb’ na’aatinak rik’in li awa’b’ej re li mision li xwan wi’ chaq, rub’elaj naq nab’aanuman.

32.10

Chan ru nab’aanuman li ch’uut re komonil

32.10.1

Li k’ehok resil, ut li kawresink-ib’ choq’ re li ch’uut re komonil

Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxk’e re li komon jun tz’iib’anb’il esil chirix li ch’uut re komonil li taab’aanumanq choq’ re. Naxk’e xjuch’ chiru li hu. Sa’ li hu, wan li na’leb’ a’in:

“Li [obiisp malaj awa’b’ej re oqech] tixb’aanu jun ch’uut re komonil choq’ aawe. Taa’uxmanq li ch’uut re komonil sa’ [li kutan ut hoonal], sa’ [li na’ajej].

“Sa’ li ch’uut re komonil, te’aatinaq chirix [k’e resil k’a’ru paay chi maak xb’aanuman, a’ut maaye resil chi tz’aqal, ut maaye chan ru nanawman].

“B’oqb’ilat chi wulak sa’ li ch’uut re komonil re xk’eeb’al aasumehom. Naru taak’am chaq li aatin chi tz’iib’anb’il xb’aaneb’ li kristiaan li te’ruuq chixyeeb’al resil li na’leb’ naru natenq’an. Naru taab’oqeb’ li kristiaan a’an chi aatinak choq’ aawe sa’ li ch’uut re komonil wi li awa’b’ej re oqech malaj li obiisp naxk’e aaliceens chi rub’elaj. Naru ajwi’ taapatz’ re [li awa’b’ej re li Komonil re Tenq’ank malaj li molam reheb’ li xb’eenil] re taawanq aran ut tixk’e aatenq’ankil.

“Yalaq ani li nawulak, aajel ru naq taawanq xch’ool chiroxloq’inkil lix tiikilal li ch’uut, jo’ chanru nab’aanuman, ut naq aajel ru naq ink’a’ taayeemanq resil re anihaq. Ink’a’ naru nawan jun abogado, malaj anihaq chik li moko yeeb’il ta arin.”

Sa’ xraqik li hu, naru nayeeman resil li rahok, li yo’onink, malaj li k’a’uxlej.

Natawman resil ani naru naxb’oq li kristiaan chi aatinak sa’ li ch’uut re komonil sa’ 32.10.3, ajl 4.

Wi ink’a’ naru xk’eeb’al li hu re li komon, naru nataqlaman chiru correo registrado, wi naru nak’ehe’ resil naq xwulak rik’in li kristiaan.

Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxxaqab’ xkutankil li ch’uut re komonil sa’ jun hoonal li us choq’ re li kristiaan. Jo’kan ajwi’, naxk’e reetal naq taawanq tz’aqal li kutan re xk’ulb’al lix yehomeb’ li ani xe’rahob’tesiik xb’aan li maak, wi te’raj xk’eeb’al (chi’ilmanq 32.10.2).

Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxkawresi li kristiaan choq’ re li ch’uut, ut naxch’olob’ chiru k’a’ut naq taab’aanumanq, ut k’a’ru rajb’al. Naxch’olob’ ajwi’ chiru k’a’ruheb’ li raqb’a-aatin naru neke’k’eeman, ut k’a’ru taak’ulmanq rik’in li junjunq. Wi li komon xxoto lix maak, laj b’eresinel naxye naq taa’ajmanq ru roksinkil lix ch’olob’ahom sa’ li ch’uut re komonil.

32.10.2

Xk’ulb’al li tz’iib’anb’il aatin rik’ineb’ li ani xe’rahob’tesiik

Naq jun komon sa’ li Iglees xrahob’tesiik xb’aan li maak (jo’ xb’aan li incesto, li abuso, xrahob’tesinkil xsum, malaj li b’alaq’ik), li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxb’oq lix obiisp li kristiaan malaj li awa’b’ej sa’ li oqech wan wi’. Eb’ laj b’eresinel a’in neke’xk’oxla ma us raj xkanab’ankil li ani rahob’tesinb’il chixtz’iib’ankil resil li maak, ut chan ru naq xrahob’tesiik. Naru naq taayaab’asimanq li tz’iib’ahom a’in sa’ li ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.10.3, ajl 3). Eb’ laj b’eresinel sa’ li Iglees maak’a’eb’ xwankil chixb’oqb’aleb’ li ani xe’rahob’tesiik li moko komoneb’ ta sa’ li Iglees.

Wi taa’ajmanq ru aatinak rik’in li ani ra xk’ul, a’an li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech sa’ li na’ajej wan wi’ li nab’aanunk re. Wi li ani rahob’tesinb’il naxk’e jun tz’iib’anb’il esil, laj b’eresinel a’an naxk’e re li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech li taab’aanunq re li ch’uut re komonil. Eb’ laj b’eresinel neke’xb’aanu weent chi us re naq ink’a’ taareek’a li komon naq ra tixk’ul rik’in.

Wi taapatz’manq re anihaq li ra xk’ul li maji’ naxb’aanu 18 chihab’, napatz’man rik’in lix na’ xyuwa’; ka’ajwi’ ink’a’ nab’aanuman a’in wi naru naq xiwxiwaq choq’ re li ani xk’uluk re li ra.

Re xtawb’al li na’leb’ chirix li b’eresink choq’ reheb’ li obiisp ut li awa’b’ej re oqech wi xk’ulman li abuso, chi’ilmanq 32.4.5 ut 38.6.2.1.

32.10.3

Xb’aanunkil li ch’uut re komonil

Naq ok re chi tiklaak li ch’uut re komonil, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxye reheb’ li ani te’tz’aqonq ani aj-e taab’aanumanq li ch’uut re komonil, ut k’a’ru li maak li yeeb’il resil. Wi na’ajman ru, naxch’olob’ chan ru naq taab’aanumanq li ch’uut re komonil.

Chirix a’an, wi wan li kristiaan, na’oksiik sa’ li na’ajej. Wi xb’oqe’ li obiisp chi wank sa’ jun ch’uut re komonil re oqech, a’an ajwi’ nakanab’aak chi ok sa’ li hoonal a’in. Wi li kristiaan xpatz’ re li awa’b’ej re li Komonil re Tenq’ank malaj lix molameb’ li xb’eenil re taawanq aran ut xk’eeb’al xtenq’ankil, a’an ajwi’ nakanab’aak chi ok sa’ li na’ajej.

Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxb’aanu li ch’uut re komonil sa’ jun musiq’ej re rahok, jo’ tusb’il arin.

1. Naxpatz’ re junaq naq taatijoq sa’ xtiklajik.

2. Naxye k’a’ru li maak li yeeb’il resil. Naxkanab’ li kristiaan (wi wan aran) chixyeeb’al naq yaal, naq moko yaal ta, malaj re xch’olob’ankil xyaalal li maak.

3. Wi li komon naxye naq yaal naq xb’aanuman li maak, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech napisk’ok toj sa’ li ajl 5. Wi li komon naxye naq moko yaal ta, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxk’ut li na’leb’ chirix. Naru nak’utman li tz’iib’ahom li paab’ajel chirix li maak, ut naru nayaab’asiman lix tz’iib’ahomeb’ li ani xe’rahob’tesiik (chi’ilmanq 32.10.2). Wi naxyaab’asi li tz’iib’ahom, ink’a’ naxye ani xtz’iib’ank re.

4. Wi li komon naxye naq moko yaal ta naq xmaakob’k, naru naxk’ut li na’leb’ chiru li ch’uut re komonil. Naru naq tz’iib’anb’ilaq li na’leb’ a’in. Malaj ut li komon naru naxpatz’ reheb’ li kristiaan li te’ruuq chixk’eeb’al junaq na’leb’ chirix, naq te’aatinaq chi junjunqal re li ch’uut re komonil. Aajel ru naq komonaqeb’ li kristiaan a’an, a’ut li obiisp malaj awa’b’ej re oqech naru naxye chi rub’elaj naq junaq li moko komon ta taaruuq chi wulak. Eb’ a’an neke’kana sa’ jalan chik na’ajej toj te’kanab’aaq chi aatinak. Li junjunq kristiaan na’el chaq sa’ li na’ajej wan wi’ li ch’uut re komonil naq xraqe’. Aajel ru naq te’wanq xch’ool chiroxloq’inkil li ch’uut re komonil ut chan ru nab’aanuman, ut naq maa’ani aj-e te’xye resil. Ink’a’ naru naq taawanq jun abogado re li komon, chi moko naru tixboqeb’ xkomoneb’ chik li kristiaan, ka’ajwi’ eb’ li yeeb’ileb’ resil sa’ li xkab’ ch’ol aatin re li raqal a’in.

5. Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naru naxpatz’ li na’leb’ re li komon wi nab’aanuman rik’in oxloq’ ut chaab’ilal. Naru ajwi’ naxpatz’ li na’leb’ re anihaq chik li xpatz’e’ xb’aan li komon naq tixye li esil. Eb’ laj tenq’ aj k’ehol na’leb’ sa’ li obispil malaj li awa’b’ejil re oqech naru ajwi’ neke’xpatz’ li na’leb’. Aajel ru naq ka’ch’in ru li patz’om, ut naq ka’ajwi’ neke’xpatz’ok chirix li k’a’ru aajel ru xnawb’al.

6. Chirix nax yeeb’il chixjunil li na’leb’ li aajel ru, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxpatz’ re li komon naq taa’elq chaq sa’ li na’ajej. Nakanab’aak ajwi’ chi elk laj tz’iib’ wi moko wankeb’ ta li taqenaqil ch’utam chi tz’aqonk sa’ jun ch’uut re komonil re oqech. Wi lix obiisp li komon wan aran sa’ jun ch’uut re komonil re oqech, a’an ajwi’ kanab’anb’il chi xik. Wi li awa’b’ej re li Komonil re Tenq’ank malaj lix molameb’ li xb’eenil wan aran re xk’eeb’al xtenq’ankil li komon, a’an ajwi’ na’el.

7. Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxpatz’ reheb’ lix tenq’ aj k’ehol na’leb’ naq te’xye li k’a’ru neke’raj malaj li k’a’ru neke’xk’oxla. Wi li taqenaqil ch’utam xe’tz’aqon sa’ jun ch’uut re komonil re oqech, naxpatz’ reheb’ naq te’xye li k’a’ru neke’raj malaj li k’a’ru neke’xk’oxla.

8. Rik’ineb’ lix tenq’ aj k’ehol na’leb’, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech natijok re xnawb’al li rajom li Qaawa’ chirix li na’leb’. Ka’ajwi’ li awa’b’ej re oqech ut eb’ lix tenq’ aj k’ehol na’leb’, malaj li obiisp ut eb’ lix tenq’ aj k’ehol na’leb’, tento te’wanq sa’ li na’ajej sa’ li hoonal a’in. Wi sa’ jun ch’uut re komonil re oqech wankeb’ ajwi’ li taqenaqil ch’utam, li awa’b’ejil re oqech neke’xik sa’ lix oficina li awa’b’ej re oqech.

9. Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxye reheb’ lix tenq’ aj k’ehol na’leb’ k’a’ru li raqb’a-aatin xwulak wi’, ut naxpatz’ reheb’ naq te’xxaqab’ xwankil. Wi wankeb’ li taqenaqil ch’utam sa’ li ch’uut re komonil re oqech, li awa’b’ejil re oqech neke’ok wi’chik rik’ineb’, ut neke’xpatz’ reheb’ li taqenaqil ch’utam naq te’xxaqab’ ajwi’ xwankil. Wi jun aj tenq’ aj k’ehol na’leb’, malaj wi jun aj taqenaqil ch’utam naxk’oxla naq jalan wi’ li tento taab’aanumanq, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech na’ab’in ut naxsik’ xk’amb’al sa’ junajil li na’leb’. Tento sa’ xb’een li ani yoo chi jolomink xb’aanunkil li raqb’a-aatin.

10. Naxkanab’ li kristiaan chi ok wi’chik b’ar wi’ wankeb’. Wi xkanab’aak chi elk laj tz’iib’, a’an ajwi’ nakanab’aak chi ok. Wi wan lix obiisp li komon sa’ jun ch’uut re komonil re oqech, a’an ajwi’ kanab’anb’il chi ok. Wi li awa’b’ej re li Komonil re Tenq’ank malaj lix molameb’ li xb’eenil wan aran re xk’eeb’al xtenq’ankil li kristiaan, a’an ajwi’ na’oksiik.

11. Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxwotz li raqb’a-aatin re li ch’uut re komonil rik’in jun musiq’ej re rahok. Wi li raqb’a-aatin a’an naq k’osb’ilaq xwankil lix komonil li kristiaan chi tz’iib’anb’il, malaj naq isinb’ilaq lix komonil, naxch’olob’ k’a’ru li teneb’anb’il (chi’ilmanq 32.11.3 ut 32.11.4). Naxch’olob’ ajwi’ chan ru xq’axb’al ru li k’ose’k xwankil, ut naxk’e chik li tijom ut li na’leb’. Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naru naxxaqab’ li ch’uut re komonil chiru jarub’aq kutan, re xsik’b’al chik li na’leb’ ut li b’eresiik rub’elaj naq taawulaq sa’ li raqb’a-aatin. Wi nab’aanuman a’in, naxch’olob’ xyaalal.

12. Naxch’olob’ naq li kristiaan naru tixpatz’ naq taa’ab’imanq wi’chik li na’leb’ sa’ jun ch’uut li taqenaq wi’chik (chi’ilmanq 32.13).

13. Naxpatz’ re junaq re taatijoq sa’ xraqik.

Wi wan li kristiaan malaj wi maa’ani, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxtaqla resil li raqb’a-aatin, jo’ ch’olob’anb’il sa’ 32.12.1.

Maajun ani li wan sa’ li ch’uut re komonil naru chixchapb’al li aatin chiru grabadora, video, malaj chi tz’iib’anb’il. Jun aj tz’iib’ naru naxtz’iib’a resil li k’anjel re xkawresinkil li xhuhil li resil jun ch’uut re komonil. A’ut tento naq ink’a’ taatz’iib’amanq resil li junjunq aatin nayeeman. Chirix naq xkawresiman li tz’iib’anb’il esil, laj tz’iib’ sa’ junpaat naxsach li k’a’ru tz’iib’anb’il.

32.11

Eb’ li raqb’a-aatin sa’eb’ li ch’uut re komonil

Tento naq eb’ li raqb’a-aatin sa’eb’ li ch’uut re komonil te’wanq chi b’eresinb’il xb’aan li Musiq’ej. Sa’eb’ a’an, tento naq taawanq chi k’utk’u li rahok ut li yo’onink li naxyeechi’i li Kolonel reheb’ li ani neke’xjal xk’a’uxl. Eb’ li raqb’a-aatin li naru neke’b’aanuman wankeb’ chi tz’iib’anb’il arin. Naq neke’ok sa’ li raqb’a-aatin, eb’ laj b’eresinel neke’xk’oxlaheb’ li na’leb’ li tusb’ileb’ sa’ 32.7.

Chirix naq nab’aanuman jun ch’uut re komonil, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech sa’ junpaat naxtaqla xhuhil li resil jun ch’uut re komonil chiru li k’anjeleb’aal LCR (chi’ilmanq 32.14.1).

Sa’eb’ li raqal a’in, tusb’ileb’ li raqb’a-aatin naru te’k’eemanq sa’eb’ li ch’uut re komonil.

32.11.1

Kanaak sa’ chaab’ilal

Wan naq jun kristiaan maak’a’ xmaak, ut nakana sa’ chaab’ilal sa’ li Iglees. Wan naq jun kristiaan xb’aanu li maak, xjal xk’a’uxl chi anchal xch’ool, ut nakana sa’ chaab’ilal. Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naru naxk’e li na’leb’ malaj naru naxtij li kristiaan chirix lix yu’am chalel. Chirix li ch’uut re komonil, toj naxk’e xtenq’ankil a’ yaal jo’ ajb’il ru.

32.11.2

Li k’uluk na’leb’ sa’ junesal rik’in li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech

Sa’ junjunqeb’ li ch’uut re komonil, eb’ laj b’eresinel naru te’xraq aatin naq li komon moko wan ta sa’ chaab’ilal—a’ut naq ink’a’ na’ajman ru xk’osb’al xwankil lix komonil chi tz’iib’anb’il. Sa’eb’ li hoonal a’in, sa’ li ch’uut re komonil naru te’xye naq li kristiaan tento tixk’ul xna’leb’ ut xtijb’al rik’in li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech. Naru nak’ose’ xwankil lix komonil sa’ junesal, jo’ yeeb’il sa’ 32.8.3.

Ink’a’ naru nak’ehe’ choq’ raqb’a-aatin li k’uluk na’leb’ sa’ junesal ut li k’ose’k xwankil sa’ junesal wi nab’aanuman li ch’uut re komonil choq’ reheb’ li maak li yeeb’ileb’ resil sa’ 32.6.1.

32.11.3

Xk’osb’al xwankil li komonil chi tz’iib’anb’il

Sa’ junjunqeb’ li ch’uut re komonil, eb’ laj b’eresinel naru te’xraq aatin naq us xk’osb’al xwankil li komonil chi tz’iib’anb’il chiru jarub’aq kutan. Li k’ose’k xwankil li komonil chi tz’iib’anb’il naru naq tz’aqalaq choq’ re chixjunileb’ li maak, ka’ajwi’ eb’ li maak q’axal nim ink’a’, choq’ re li taa’ajmanq wi’ ru risinkil li komonil (chi’ilmanq 32.11.4).

Eb’ li k’osb’il xwankil lix komonileb’ toj wankeb’ choq’ komon sa’ li Iglees. A’b’anan k’osb’il ru lix wankil sa’ li Iglees chi jo’ka’in:

• Ink’a’ neke’ru chi ok sa’ jun santil ochoch. A’ut naru neke’xk’am chirix li loq’laj aq’ej re li santil ochoch wi ak xe’xk’ul lix loq’laj tiqib’ankil. Wi li komon wan rik’in li kok’ hu re li santil ochoch, laj b’eresinal naxsach xwankil chiru LCR.

• Ink’a’ naru neke’xk’anjela li tijonelil.

• Ink’a’ naru neke’xk’ul li loq’laj wa’ak, chi moko naru neke’tz’aqon sa’ xxaqab’ankil xwankileb’ laj k’anjenel re li Iglees.

• Ink’a’ naru neke’xk’e li discurso, chi moko naq te’k’utuq malaj te’tijoq sa’eb’ li ch’utam re li Iglees. Ink’a’ ajwi’ naru naq te’k’anjelaq sa’ jun b’oqok sa’ li Iglees.

Neke’waklesiik xch’ool chi wulak sa’eb’ li ch’utam ut li k’anjel re li Iglees wi neke’xk’am rib’ sa’ tuqtuukilal. Neke’waklesiik ajwi’ xch’ool chixtojb’al li lajetqil ut eb’ li mayej.

Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naru naxk’e xkomon chik lix tijb’al, jo’ xnajtob’resinkil rib’ rik’in li pornografia, malaj rik’in xkomon chik li maa’usilal. Us naq tixye li k’a’ru chaab’il li tento tixb’aanu. Naru naq taayeemanq re naq taawulaq chi kok’ aj xsa’ sa’ li Iglees, naq taatijoq rajlal, ut naq taarileb’ ru li loq’laj hu ut xkomoneb’ chik xhuhil li Iglees.

Wi k’osb’il xwankil lix komonil li kristiaan chi tz’iib’anb’il, nak’eeman resil a’an sa’ xhuhil lix komonil.

K’iila sut li k’ose’k xwankil li komonil chi tz’iib’anb’il nab’ay jun chihab’ tz’aqal, ut naru naq mas wi’chik. Naq li komon x’usa chi us ut nak’utun naq jalb’il xk’a’uxl, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxb’aanu jun chik ch’uut re komonil re xk’oxlankil ma taa’isimanq chaq xk’osb’al lix wankilal jo’ komon (chi’ilmanq 32.16.1). Wi li komon toj nakana sa’ li maak, laj b’eresinel naru naxb’aanu jun chik ch’uut re komonil re xk’oxlankil k’a’ru chik aajel ru xb’aanunkil.

32.11.4

Risinkil li komonil

Sa’ junjunqeb’ li ch’uut re komonil, naru naq eb’ laj b’eresinel te’xraq aatin naq mas us risinkil lix komonil li kristiaan sa’ li Iglees chiru jarub’aq kutan (chi’ilmanq Mosiah 26:36; Alma 6:3; Moroni 6:7; Tzol’leb’ ut Sumwank 20:83).

Tento risinkil lix komonil li kristiaan sa’ li Iglees wi xb’aanu li kamsink (jo’ ch’olob’anb’il sa’ 32.6.1.1) ut li sumlaak chi numenaq jun li sum (jo’ ch’olob’anb’il sa’ 32.6.1.2). Ka’ch’in chik ma junelik na’ajman ajwi’ ru choq’ re li incesto, jo’ ch’olob’anb’il sa’ 32.6.1.2 ut 38.6.10.

Jo’ b’eresinb’il xb’aan li Musiq’ej, naru ajwi’ taa’ajmanq ru risinkil xkomonil jun kristiaan sa’ li Iglees sa’eb’ li hoonal a’in:

• Wi xb’aan xb’aanuhom li komon, xiwxiw choq’ reheb’ li jun siir chik.

• Choq’ reheb’ li xe’b’aanunk reheb’ li maak q’axal ninqeb’.

• Choq’ reheb’ li nak’utun naq moko jaljookeb’ ta xk’a’uxl chirixeb’ li ninqi maak (chi’ilmanq li na’leb’ tento xk’oxlankil sa’ 32.7).

• Choq’ reheb’ li neke’b’aanunk re li ninqi maak li ra naxb’aanu re li Iglees.

Jun ch’uut re komonil sa’ jun teep, jun uq’ej, malaj jun distrito naru naxraq aatin naq aajel ru risinkil lix komonil jun kristiaan li maji’ naxk’ul xloq’laj tiqib’ankil sa’ li santil ochoch. A’ut tento tixk’ulub’a li awa’b’ej re oqech malaj re mision re taatz’aqloq ru li raqb’a-aatin a’an.

Eb’ li isinb’ileb’ xkomonil sa’ li Iglees nasach chiruheb’ li jar chaab’ilal re wank choq’ komon sa’ li Iglees.

• Ink’a’ naru neke’ok sa’ jun santil ochoch, chi moko naru neke’xk’e chirix li loq’laj aq’ej re li santil ochoch. Wi li kristiaan wan rik’in jun kok’ hu re li santil ochoch, laj b’eresinel naxsach xwankil chiru LCR.

• Ink’a’ naru neke’xk’anjela li tijonelil.

• Ink’a’ naru neke’xk’ul li loq’laj wa’ak, chi moko naru neke’tz’aqon sa’ xxaqab’ankil xwankileb’ laj k’anjenel sa’ li Iglees.

• Ink’a’ naru neke’xk’e jun discurso, chi moko naru neke’k’utuk malaj neke’tijok sa’ jun ch’utam re li Iglees, chi moko naru neke’xjolomi jun k’anjel re li Iglees. Ink’a’ ajwi’ naru neke’k’anjelak sa’ junaq b’oqok re li Iglees.

• Ink’a’ naru neke’xtoj li lajetqil malaj li mayej.

Neke’waklesiik xch’ool chi wulak sa’eb’ li ch’utam ut li k’anjel re li Iglees wi tuqtu xch’ooleb’ aran.

Eb’ li xe’isiik xkomonil sa’ li Iglees naru neke’oksiik wi’chik sa’ li Iglees rik’in li kub’iha’ ut li k’ojob’aak choq’ komon. Xb’een wa, aajel ru naq te’xk’ut chiru jun chihab’ tz’aqal naq jalb’ileb’ xk’a’uxl. Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxb’aanu jun chik ch’uut re komonil re xk’oxlankil ma taa’oksiiq wi’chik (chi’ilmanq 32.16.1).

Eb’ li raqb’a-aatin re jun ch’uut re komonil, ut k’a’ru nak’ulman

Li raqb’a-aatin	K’a’ru nak’ulman
Li raqb’a-aatin Nakana sa’ chaab’ilal (chi’ilmanq 32.11.1)	K’a’ru nak’ulman Maak’a’
Li raqb’a-aatin Naxk’ul xna’leb’ sa’ junesal rik’in li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech (chi’ilmanq 32.11.2)	K’a’ru nak’ulman Naru naq nak’ose’ xwankil lix komonil sa’ junesal, chi ink’a’ tz’iib’anb’il. Wi nak’ose’ xwankil li komonil, ink’a’ nab’ay jun chihab’ tz’aqal, a’ut wan naq naru wi na’ajman ru. Nachoyman k’osb’il xwankil li komonil wi xjal xk’a’uxl chi tz’aqal. Ink’a’ natz’iib’aman resil sa’ xhuhil li komonil.
Li raqb’a-aatin Nak’ose’ xwankil lix komonil chi tz’iib’anb’il (chi’ilmanq 32.11.3)	K’a’ru nak’ulman Nak’ose’ xwankil lix komonil chi tz’iib’anb’il. Nab’ay lix k’osb’al chiru jun chihab’, ut naru naq mas wi’chik chirix a’an. Natz’iib’aman resil sa’ xhuhil li komonil. Na’isiman lix k’osb’al li wankilal naq jalb’il xk’a’xul, naq xb’aanuman jun chik ch’uut re komonil, ut wi na’ajman ru, naq k’eeb’il liceens xb’aan li Xb’eenil Awa’b’ejil. Na’isiman chaq li tz’iib’ahom chiru xhuhil li komonil wi isinb’il xk’osb’al xwankil li komonil sa’ jun ch’uut re komonil (a’ut wan li tz’iib’ahom naru nakana; chi’ilmanq 32.14.5).
Li raqb’a-aatin Na’isiik xkomonil (chi’ilmanq 32.11.4)	K’a’ru nak’ulman Neke’k’ana chi sachsookeb’ xwankil chixjunileb’ li k’ojob’anb’il k’anjel. Na’isiman chixjunil lix wankil li komonil, chiru numenaq jun chihab’ tz’aqal. Li kristiaan ka’ajwi’ naru chi oksiik rik’in li kub’iha’ ut li k’ojob’aak choq’ komon sa’ li Iglees chirix naq jalb’il xk’a’uxl, naq xb’aanuman jun ch’uut re komonil, ut wan naq li Xb’eenil Awa’b’ejil tento te’xk’e liceens. Jun kristiaan li xk’ul xloq’laj tiqib’ankil ka’ajwi’ naru naxk’ul xk’ojob’ankil wi’chik li osob’tesink wi k’eeb’il liceens xb’aan li Xb’eenil Awa’b’ejil, ut tento naq akaq xnume’ jun chihab’ tz’aqal chirix naq x’oksiik wi’chik sa’ li Iglees (chi’ilmanq 32.17.2). Choq’ re jun kristiaan li xk’ul lix loq’laj tiqib’ankil, li aatin “Aajel ru xk’ojob’ankil wi’chik rosob’tesinkil” nak’utun sa’ xhuhil li komonil, ut ka’ajwi’ na’isiman chaq chirix naq xb’aanuman li k’ojob’anb’il k’anjel a’in (a’ut wan li tz’iib’ahom li naru nakana; chi’ilmanq 32.14.5).

32.11.5

Li patz’om chirixeb’ li na’leb’ ch’a’aj

Wi eb’ li obiisp wankeb’ xpatz’om chirix li chaq’rab’ink sa’ li k’anjenel hu chirixeb’ li ch’uut re komonil, naxpatz’ rik’in li awa’b’ej re oqech.

Wi ch’a’aj li na’leb’ li awa’b’ej re oqech naru naxsik’ xna’leb’ rik’in laj Setenta re Area li k’eeb’il xtaqlankil. Li awa’b’ej re oqech tento taa’aatinaq rik’in li Awa’b’ejil re Area chirixeb’ li na’leb’ li tusb’ileb’ sa’ 32.6.3. A’ut li awa’b’ej re oqech tento naq ink’a’ tixpatz’ re jun aj Setenta re Area malaj jun jolomil aj b’eresinel k’a’ru li raqb’a-aatin taab’aanumanq naq wan li na’leb’ ch’a’aj. Li awa’b’ej re oqech naxye ma taab’aanumanq jun ch’uut re komonil re xk’oxlankil li na’leb’. Wi nab’aanuman li ch’uut re komonil, li awa’b’ej re oqech malaj li obiisp naxye k’a’ru li raqb’a-aatin.

32.11.6

Lix wankil li Xb’eenil Awa’b’ejil

Li Xb’eenil Awa’b’ejil wan xwankil sa’ xb’een chixjunil li k’ose’k xwankil li komonil ut li isink komonil li na’uxman sa’ li Iglees.

32.12

Li tz’iib’anb’il esil ut li yehok esil

Li raqb’a-aatin xb’aanuman sa’ jun ch’uut re komonil nayeeman re li kristiaan—ut re anihaq chik li tento taarab’i—jo’ ch’olob’anb’il arin.

32.12.1

Xyeeb’al resil li raqb’a-aatin re li kristiaan

Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxye re li kristiaan k’a’ru li raqb’a-aatin re li ch’uut re komonil naq naraqe’ li ch’uut. A’ut wan ajwi’ naq naru naxxaqab’ li ch’uut chiru jarub’aq kutan re xsik’b’al chik li na’leb’ malaj li b’eresiik rub’elaj naq naxb’aanu li raqb’a-aatin.

Jun ch’uut re komonil sa’ jun teep, jun uq’ej, malaj jun distrito, naru naxraq aatin naq aajel ru risinkil xkomonil jun kristiaan li ink’a’ xk’ul xloq’laj tiqib’ankil sa’ li santil ochoch. A’ut na’ajman ru naq li awa’b’ej re oqech malaj re mision tixk’ulub’a rub’elaj naq natz’aqlok ru li raqb’a-aatin.

Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxch’olob’ k’a’ru taak’ulmanq chirix li raqb’a-aatin, jo’ yeeb’il sa’ 32.11. Naxye ajwi’ resil k’a’ru tento taab’aanumanq re taa’isimanq xk’osb’al li wankilal, malaj re naq taa’oksiiq wi’chik li kristiaan sa’ li Iglees.

Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxk’e re li kristiaan jun tz’iib’anb’il esil li naxye k’a’ru li raqb’a-aatin ut k’a’ru xk’ulman xb’aan a’an. Sa’ li esil a’an wan resil naq xb’aanuman a’in xb’aan li b’aanuhom li ink’a’ naxk’am rib’ rik’ineb’ lix chaq’rab’ ut lix tusulal li Iglees. Naru ajwi’ naxk’e li na’leb’ re chan ru risinkil lix k’osb’al li wankilal malaj chan ru oksiik wi’chik sa’ li Iglees. Tento naq taayeemanq naq li kristiaan naru naxtz’aama naq ab’inb’ilaq wi’chik li na’leb’ xb’aan li ani wan chik xwankil (chi’ilmanq 32.13).

Wi li kristiaan ink’a’ nawulak sa’ li ch’uut re komonil, tz’aqal li tz’iib’anb’il esil re xyeeb’al re k’a’ru li raqb’a-aatin. Naru ajwi’ naq li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech taa’aatinaq rik’in li kristiaan xjunes.

Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech ink’a’ naxk’e re li kristiaan li tz’iib’anb’il esil li naq’axtesiman sa’ xhuhil li resil jun ch’uut re komonil.

32.12.2

Xyeeb’al reheb’ jalan chirix li raqb’a-aatin

Wi jun obiisp malaj jun awa’b’ej re oqech naxk’os xwankil lix komonil jun kristiaan yal sa’ junesal, maa’ani chik aj-e naxye resil (chi’ilmanq 32.8.3). A’ut eb’ laj b’eresinel a’in neke’aatinak chirib’ileb’ rib’ chirix li k’osok wankil xb’aanuman, naq yookeb’ chixtenq’ankil li komon.

Wi nak’ose’ xwankil lix komonil jun kristiaan chi tz’iib’anb’il, malaj wi na’isiman xkomonil sa’ jun ch’uut re komonil, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech neke’xye resil li raqb’a-aatin ka’ajwi’ reheb’ li neke’raj ru xnawb’al. Tento xtaaqenkil li chaq’rab’ink li tz’iib’anbil arin.

• Naxk’oxla k’a’ru neke’raj ru li ani xe’rahob’tesiik malaj in ani te’ruuq chi rahob’tesiik, jo’ ajwi’ li k’a’ru neke’reek’a lix junkab’al li kristiaan.

• Ink’a’ naxye resil li raqb’a-aatin wi li kristiaan yoo chixpatz’b’al naq taa’ab’imanq wi’chik. A’ut naru naxye resil naq yoo chi ab’imank wi’chik wi nareek’a naq aajel ru xkolb’aleb’ rix li ani te’ruuq chi rahob’tesiik. Naru ajwi’ naxye resil re xtenq’ankileb’ li ani xe’rahob’tesiik chi k’iraak (a’ut ink’a’ naxk’e xk’ab’a’eb’ li ani xe’rahob’tesiik), malaj re xkolb’al rix lix chaab’ilal li Iglees.

• Wi ajb’il ru, li obiisp naxye resil li raqb’a-aatin sa’ muqmu reheb’ li komon sa’ li ch’uut re teep. Naxb’aanu a’in re naq te’xnaw laj b’eresinel, li taaruuq raj te’xk’oxla naq naru li kristiaan chixk’ulb’aleb’ li b’oqok, chi k’utuk, malaj chi tijok ut chixk’eeb’aleb’ li discurso. A’an ajwi’ re naq eb’ laj b’eresinel te’ruuq chixk’eeb’al xtenq’ankil li komon ut eb’ lix junkab’al.

• Wi k’eeb’il xliceens xb’aan li awa’b’ej re oqech, li obiisp naru naxye resil li raqb’a-aatin sa’ lix molameb’ li xb’eenil ut li Komonil re Tenq’ank wi wan a’in:

  • Wi li kristiaan rik’in lix b’aanuhom naru naxk’e sa’ xiwxiwil xkomoneb’ chik li kristiaan.

  • Wi li kristiaan yoo chixk’utb’al li b’alaq’il tzol’leb’, malaj jalan chik paay chi q’etok paab’aal.

  • Wi yoo chixb’aanunkil li maak chi k’utk’u, jo’ li sumlaak chi numenaq jun li sum, malaj roksinkil li jalanil tzol’leb’ re naq jalaneb’ te’xtaaqe.

  • Wi naxka’pak’ali chi k’utk’u lix b’aanuhomeb’ malaj lix k’utumeb’ laj b’eresinel sa’ li Iglees sa’ li na’ajej wan wi’, malaj sa’ xjolomil li Iglees.

• Naq nak’ulman a’in, wan naq taa’ajmanq ru naq li awa’b’ej re oqech tixtaqla resil rik’ineb’ li komon sa’ jalaneb’ chik li teep sa’ li oqech.

• Wan naq li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech taareek’a naq aajel ru xyeeb’al resil reheb’ li ani ra xk’ul, malaj eb’ lix junkab’al, naq xb’aanuman jun ch’uut re komonil choq’ re li kristiaan. Naxb’aanu a’in rik’in li obiisp malaj awa’b’ej re oqech sa’ li na’a’jej wan wi’ li ani ra xk’ul.

• Wi li kristiaan yoo chixtaaqenkil anihaq chik ut rik’in a’an wan li xiwxiw, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naru naxye resil re xkolb’aleb’ rix li jun siir chik. Ink’a’ naxk’e li na’leb’ li tento naq ink’a’ taayeemanq, ut ink’a’ yal naxye li naxk’oxla.

• Sa’ jalaneb’ chik hoonal, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech ka’ajwi’ naxye xka’ch’inal li aatin. Naxye naq xk’ose’ malaj x’isiman xkomonil li kristiaan xb’aan li b’aanuhom li ink’a’ naxk’am rib’ rik’in lix chaq’rab’il ut lix tusulal li Iglees. Naxye reheb’ li neke’ab’in naq me’aatinak chirix. Ink’a’ naxpatz’ ma neke’xxaqab’ xwankil li raqb’a-aatin.

• Wi jun komon nakana sa’ chaab’ilal chirix li ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.11.1), li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naru naxye resil a’an, re naq ink’a’ taa’uxq li yoob’ank aatin.

32.12.3

Xyeeb’al resil naq jun kristiaan xkanab’ lix wanjik jo’ komon

Wan naq taa’ajmanq ru naq jun obiisp tixye resil naq jun komon xkanab’ lix wanjik jo’ komon sa’ li Iglees (chi’ilmanq 32.14.9). Li obiisp maak’a’ chik naxye chirix.

32.13

Xpatz’b’al naq taa’ab’imanq wi’chik li raqb’a-aatin

Jun komon naru naxpatz’ re li awa’b’ej re oqech naq taa’ab’imanq wi’chik li raqb’a-aatin li xb’aanuman sa’ jun ch’uut re komonil re teep, ut tento tixb’aanu naq maji’ nanume’ 30 kutan. Li awa’b’ej re oqech naxb’aanu jun ch’uut re komonil re oqech re rab’inkil li tz’aam. Naru naxpatz’ re li obiisp naq tixb’aanu wi’chik li ch’uut re komonil ut tixk’oxla wi’chik li raqb’a-aatin, ut mas wi’chik wi wan li ak’ na’leb’ chirix.

Jun komon naru naxpatz’ naq taa’ab’imanq wi’chik li raqb’a-aatin li xb’aanuman sa’ jun ch’uut re komonil re oqech, rik’in xtz’iib’ankil jun hu re li Xb’eenil Awa’b’ejil naq maji’ nanume’ 30 kutan. Li komon naxk’e li hu a’an re li awa’b’ej re oqech, re xtaqlankil rik’in li Xb’eenil Awa’b’ejil.

Sa’ jun mision, jun komon naru naxpatz’ chiru li awa’b’ej re mision naq taa’ab’imanq wi’chik li raqb’a-aatin li xb’aanuman sa’ jun ch’uut re komonil re uq’ej malaj re distrito; tento tixb’aanu naq maji’ nanume’ 30 kutan. Li awa’b’ej re mision naxb’aanu jun ch’uut re komonil re xk’oxlankil li patz’b’il. Wi ink’a’ naru chixb’aanunkil xb’aan naq maak’a’ li hoonal malaj xb’aan naq najt wan, naxtaaqe li k’a’ru tz’iib’anb’il sa’ 32.9.4.

Wi jun awa’b’ej re mision xb’aanunk re li ch’uut re komonil, li komon naru naxpatz’ naq taa’ab’imanq wi’chik li raqb’a-aatin, rik’in xtz’iib’ankil jun hu re li Xb’eenil Awa’b’ejil naq maji’ nanume’ 30 kutan. Li komon naxk’e li hu re li awa’b’ej re mision, re tixtaqla rik’in li Xb’eenil Awa’b’ejil.

Li kristiaan li yoo chixtz’aamankil naq taa’ab’imanq wi’chik li raqb’a-aatin, naxtz’iib’a resil k’a’ru ink’a’ us malaj moko tiik ta li xk’ulman sa’ li ch’uut re komonil malaj sa’ li raqb’a-aatin.

Wi na’uxman jun ch’uut re komonil re rab’inkil wi’chik li raqb’a-aatin, wiib’ paay li raqb’a-aatin naru nak’eeman:

• Xkanab’ankil chi xaqxo li raqb’a-aatin li ak xk’eeman.

• Xjalb’al li raqb’a-aatin li xb’aanuman.

Li raqb’a-aatin naxk’e li Xb’eenil Awa’b’ejil nakana chi xaqxo, ut ink’a’ naru xpatz’b’al naq taa’ab’imanq wi’chik.

32.14

Eb’ li tz’iib’anb’il esil, ut xhuhil li komonil

32.14.1

Xtz’iib’ankil xhuhil li resil jun ch’uut re komonil

Chirix li ch’uut re komonil, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech tikto naxq’axtesi xhuhil li resil jun ch’uut re komonil rik’in li k’anjeleb’aal LCR. Naru naxpatz’ re laj tz’iib’ naq tixkawresi li esil. Naxk’e reetal naq moko k’uulanb’il ta li hu a’in sa’ li na’ajej wan wi’, chiru hu malaj sa’ ulul ch’iich’. Naxk’e ajwi’ reetal naq te’sachmanq li tz’iib’ahom li oksinb’il re xkawresinkil li tz’iib’anb’il esil.

32.14.2

Naq k’osb’il xwankil li komonil chi tz’iib’anb’il sa’ li Iglees

Naq k’osb’il xwankil li komonil chi tz’iib’anb’il, nakana chi tz’iib’anb’il a’in sa’ xhuhil li komonil re li komon. Natz’iib’aman a’in sa’ xjolomil li Iglees chirix naq nak’ule’ li xhuhil li resil jun ch’uut re komonil. Chirix naq li komon ak xjal xk’a’uxl, tento sa’ xb’een laj b’eresinel naq tixb’aanu jun chik li ch’uut re komonil re risinkil xk’osb’al xwankil li komonil (chi’ilmanq 32.16.1).

32.14.3

Xhuhil li komonil chirix naq isinb’il xkomonil jun kristiaan

Wi isinb’il lix komonil jun kristiaan, nakana chi isinb’il xhuhil lix komonil chirix naq nawulak sa’ xjolomil li Iglees li xhuhil li resil jun ch’uut re komonil. Wi naraj li kristiaan, eb’ laj b’eresinel neke’xtenq’a li kristiaan chixkawresinkil rib’ re taa’oksiiq wi’chik sa’ li Iglees rik’in li kub’iha’ ut li k’ojob’aak sa’ li Iglees (chi’ilmanq 32.16.1).

32.14.4

Xhuhil li komonil chirix naq oksinb’il wi’chik sa’ li Iglees.

Chirix naq oksinb’il wi’chik jun kristiaan sa’ li Iglees, li obiisp naxtaqla jun xhuhil li resil jun ch’uut re komonil. Ink’a’ nayiib’aman xhuhil li kub’iha’ ut li k’ojob’aak sa’ li Iglees. Tz’iib’anb’il b’an resil li kub’iha’ ut li k’ojob’aak sa’ li Iglees sa’ li xhuhil li resil jun ch’uut re komonil.

Wi li komon moko xk’ul ta lix loq’laj tiqib’ankil, sa’ xjolomil li Iglees nak’eeman sa’ xhuhil lix komonil li kutan xkub’e wi’ xha’ ut xk’ule’ wi’ xkomoneb’ li k’ojob’anb’il k’anjel junxil. Ink’a’ natawman resil naq xsach lix komonil sa’ li Iglees.

Wi li komon ak xk’ul chaq lix loq’laj tiqib’ankil, sa’ xjolomil li Iglees neke’xk’e sa’ xhuhil li komonil li kutan xkub’e wi’ xha’ ut xk’ojob’aak chi ak’il sa’ li Iglees. Chiru li hu a’in nak’utun ajwi’ li aatin, “Aajel ru xk’ojob’ankil wi’chik li osob’tesink.” Chirix naq k’ojob’anb’il wi’chik rosob’tesinkil li kristiaan (chi’ilmanq 32.17.2), na’ak’ob’resiik wi’chik xhuhil li komonil, ut naxk’ut xkutankil li kub’iha’ ut xkomoneb’ chik li k’ojob’anb’il k’anjel li xe’b’aanuman junxil. Maak’a’ naxye chirix naq sachb’il lix komonil.

32.14.5

Eb’ lix huhil li komonil li wan wi’ li tz’iib’ahom

Wi k’eeb’il liceens xb’aan li Xb’eenil Awa’b’ejil, nak’eeman jun tz’iib’ahom sa’ xhuhil li komonil sa’ xjolomil li Iglees wi xk’ulman jun na’leb’ li tz’iib’anb’il arin.

1. Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxtz’iib’a sa’ li xhuhil li resil jun ch’uut re komonil naq xk’ose’ malaj x’isiik lix komonil jun kristiaan xb’aan jun reheb’ li maak a’in:

   1. Li incesto

   2. Li abuso sexual re jun al, jun xqa’al malaj jun saaj, xminb’al ru jun al, jun xqa’al malaj jun saaj re xb’aanunkil li yiib’ ruhil na’leb’, malaj li abuso re tz’ejwalej malaj re ch’oolej re jun al, jun xqa’al malaj jun saaj.

   3. Tz’aqonk sa’ li pornografia reheb’ kok’al, jo’ tz’iib’anb’il sa’ 38.6.6

   4. Li sumlaak chi numenaq jun li sum

   5. Xtaaqenkileb’ li kristiaan re maakob’k rik’ineb’

   6. Li jalok winqilal ut ixqilal—wi li ani xyo’la jo’ winq naxyal xjalb’al rib’ choq’ ixq, malaj wi li ani xyo’la choq’ ixq naxyal xjalb’al rib’ choq’ winq (chi’ilmanq 38.6.23)

   7. Roksinkil xtuminal li Iglees, malaj xmaq’b’al li k’a’ru re li Iglees

   8. Xk’ulb’al xtenq’ankil rik’in li Iglees chi b’alaq’il

   9. Xyeechi’inkil li rahilal (yumb’eetak ko’b’eetak, li rahob’tesink, malaj li maq’ok tumin) malaj li b’aanuhom li naxrahob’tesi li Iglees

2. Li obiisp ut li awa’b’ej re oqech neke’xtz’iib’a resil naq li kristiaan:

   1. Xye naq xb’aanu, malaj raqb’il aatin chiru poopol naq xb’aanu jun reheb’ li maak li yeeb’ileb’ resil arin.

   2. Xjite’ chiru poopol ut xtawe’ chi wank xmaak chirix li b’alaq’, malaj xkomon chik li ink’a’ usil na’leb’ sa’ li wan wi’ jun reheb’ li maak li yeeb’ileb’ resil arin.

Naq jun obiisp naxk’ul jun xhuhil li komonil li wan tz’iib’ahom chiru, naxb’aanu li k’a’ru naxye sa’ li tz’iib’ahom.

Ka’ajwi’ li Xb’eenil Awa’b’ejil naru neke’xk’e liceens re taa’isimanq chaq li tz’iib’ahom chiru xhuhil li komonil. Re xtz’aamankil naq taa’isimanq chaq li tz’iib’ahom, li awa’b’ej re oqech naroksi li k’anjeleb’aal LCR. Li k’anjeleb’aal re li Xb’eenil Awa’b’ejil neke’xtaqla rik’in li awa’b’ej re oqech ma xk’ulub’aman li tz’aam malaj ink’a’.

32.14.6

Xtz’iib’ankil resil naq elq’anb’il xtuminal li Iglees

Wi nak’ose’ malaj na’isiik xkomonil jun kristiaan xb’aan xmaq’b’al lix tuminal li Iglees, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech neke’xtz’iib’a resil jo’ yeeb’il sa’ 34.9.5.

32.14.7

Xramb’al xq’axb’aleb’ lix huhil li komonil

Wan naq jun komon sa’ li Iglees naq’axon sa’ jalan chik na’ajej naq maji’ nachoyman jun k’anjel chirix lix komonil, malaj naq wan chik li ch’a’ajkilal li maji’ natuqub’aman. Wan naq na’ajman ru naq li obiisp tixwotz li na’leb’ rik’in li ak’ obiisp rub’elaj naq naxtaqla xhuhil li komonil sa’ li ak’ teep malaj oqech. Naq nak’ulman a’in, li obiisp (malaj laj tz’iib’ wi k’eeb’il xliceens) naru naxram xq’axb’al lix huhil li komonil. Nakana xhuhil li komonil sa’ li teep toj reetal naq li obiisp (malaj laj tz’iib’ wi k’eeb’il xliceens) narisi lix ramb’al. Rik’in a’in, eb’ li obiisp neke’ru chi aatinak ut chixk’eeb’al li na’leb’ chirib’ileb’ rib’.

32.14.8

Xhuhil li komonil choq’ reheb’ li wankeb’ sa’ tz’alam

Wan naq eb’ li komon xe’raqe’ aatin sa’ xb’eeneb’ sa’ poopol, ut wankeb’ sa’ tz’alam. Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech sa’ li teep malaj oqech li wan wi’ rochoch li kristiaan naq xb’aanu li maak naxb’aanu li k’a’ru na’ajman ru re xk’osb’al xwankil malaj re risinkil lix komonil. Wi k’osb’il xwankil lix komonil, laj b’eresinel (malaj laj tz’iib’ wi k’eeb’il xliceens) naxtaqla xhuhil li komonil re li teep malaj oqech b’ar wan wi’ li tz’alam wan wi’ li kristiaan. Wi isinb’il lix komonil, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxb’oq laj b’eresinel re li teep malaj oqech a’an. (Chi’ilmanq 32.15.)

32.14.9

Eb’ li tz’aam re xkanab’ankil li wank choq’ komon

Wi jun komon naxpatz’ xkanab’ankil lix wanjik jo’ komon sa’ li Iglees, li obiisp naraatina re rilb’al ma taaraj aatinak chirix li ch’a’ajkilal ut xtuqub’ankil. Li obiisp ut li komon naru ajwi’ neke’aatinak rik’in li awa’b’ej re oqech. Laj b’eresinel tento tixk’e reetal naq li komon naxtaw ru li k’a’ru nak’ulman naq naxkanab’ wank choq’ komon sa’ li Iglees:

• Nasach xwankil chixjunileb’ li k’ojob’anb’il k’anjel xk’ul.

• Ink’a’ chik naru chixb’aanunkil li k’a’ru neke’xb’aanu li komon.

• Ka’ajwi’ naru na’oksiik rik’in li kub’iha’ ut li k’ojob’aak sa’ li Iglees, chirix jun tz’ilok-ix, ut naab’al sut na’ajman ajwi’ ru jun ch’uut re komonil (chi’ilmanq 32.16.2).

• Jun kristiaan li ak xk’ul lix loq’laj tiqib’ankil ka’ajwi’ naru naxk’ul xk’ojob’ankil wi’chik li rosob’tesinkil wi k’eeb’il xliceens xb’aan li Xb’eenil Awa’b’ejil, ut tento taanume’q jun chihab’ tz’aqal chirix naq x’oksiik wi’chik (chi’ilmanq 32.17.2).

Wi li komon toj naraj xkanab’ankil lix wanjik jo’ komon, naxk’e re li obiisp jun hu li tz’iib’anb’il ut k’eeb’il wi’ xjuch’. Li obiisp naxq’axtesi li tz’aam re li awa’b’ej re oqech rik’in li k’anjeleb’aal LCR. Li awa’b’ej re oqech naril li hu, ut naxq’axtesi li tz’aam chiru LCR. Tento naq eb’ laj b’eresinel te’xb’aanu chi tikto li k’a’ru tz’aamanb’il.

Li kristiaan naru ajwi’ naxkanab’ lix wanjik jo’ komon rik’in xtaqlankil sa’ xjolomil li Iglees jun tz’aam li k’eeb’il wi’ xjuch’ chiru jun notario.

Jun saaj li naraj xkanab’ankil lix wanjik sa’ li Iglees naxb’aanu ajwi’ li naxb’aanu li komon ak nim, ka’ajwi’ naq sa’ li tz’aam tento taawanq xjuch’ li saaj (wi numenaq 8 chihab’ xyu’am) ut xjuch’ li na’b’ej malaj yuwa’b’ej li wan xwankil sa’ xb’een li saaj.

Wi jun komon li taaraj xkanab’ankil lix wanjik jo’ komon sa’ li Iglees naxye naq tixjit li Iglees malaj eb’ laj b’eresinel chiru poopol, li awa’b’ej re oqech naxtaaqe li tz’iib’anb’il sa’ 38.8.24.

Wi jun komon naxpatz’ xkanab’ankil lix wanjik jo’ komon, tento xb’aanunkil, us ta maare eb’ laj b’eresinel re li tijonelil wankeb’ xnawom chirix jun nimla maak. Wi wan li na’leb’ chirixeb’ li maak li maji’ tuqub’anb’ileb’, natz’iib’aman a’in rochb’een li tz’aam chiru li k’anjeleb’aal LCR. Chi jo’kan, eb’ laj b’eresinel re li tijonelil naru neke’xtuqub’ li na’leb’ a’an moqon wi li kristiaan naxtz’aama ok wi’chik sa’ li Iglees (chi’ilmanq 32.16.2).

Jun aj b’eresinel sa’ li tijonelil tento naq ink’a’ tixye re jun komon naq tixkanab’ xwanjik jo’ komon re naq ink’a’ taa’ajmanq ru xb’aanunkil jun ch’uut re komonil.

Eb’ laj b’eresinel toj neke’k’anjelak chiruheb’ li neke’xkanab’ lix komonil sa’ li Iglees, a’ut ink’a’ wi neke’xpatz’ naq maa’ani tixb’oqeb’.

---

XSUTQ’ISINKIL XWANKIL LI KOMONIL SA’ LI IGLEES

---

Wi xk’osman malaj x’isiman xkomonil jun kristiaan, eb’ laj b’eresinel neke’xra a’an, neke’xk’e xna’leb, ut neke’xtenq’a li kristiaan wi naxkanab’eb’ chixb’aanunkil. Sa’ li raqal a’in naxye chan ru naq naru nasutq’isiman xwankil li komonil choq’ re jun kristiaan.

32.15

Ink’a’ xkanab’ankil k’anjelak chiruheb’

Lix k’anjel li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech jo’ b’eresinel aj raqol aatin ink’a’ naraqe’ naq jun komon xk’ose’ xwankil lix komonil malaj naq x’isiik xkomonil. Toj nak’anjelak chiru li kristiaan wi a’an naxkanab’ chixb’aanunkil, re naq taaruuq wi’chik chixk’ulb’al li osob’tesink nachal rik’in li wank choq’ komon sa’ li Iglees. Li obiisp nach’utla chi kok’ aj xsa’ rik’in li kristiaan, ut wi us, rik’in lix sum. Li Kolonel kixye reheb’ laj Nefita:

“Moko teerisi ta chaq saʼebʼ … lee naʼaj re loqʼonink, xbʼaan naq toj texkʼanjelaq chiru xkomonebʼ aʼan; xbʼaan naq moko nekenaw ta ma inkʼaʼ teʼsutqʼiiq ut teʼxjal xkʼaʼuxl, ut teʼchalq wikʼin chi anchal rajomebʼ xchʼool, ut laaʼin tebʼinkʼirtesi; ut laaʼaqex kʼanjelebʼaal re xkʼambʼal li kolbʼa-ibʼ rikʼinebʼ ” (3 Nefi 18:32).

Eb’ li kutan chirix naq xk’ose’ malaj x’isiik xkomonil jun kristiaan a’aneb’ ch’a’aj ut nim ru choq’ re li kristiaan ut choq’ re lix junkab’al. Eb’ laj b’eresinel tento te’xk’e reetal li rajomeb’ ru, ut te’xwaklesiheb’ xch’ool ut te’xtenq’aheb’ li komon sa’ li junkab’al.

Li obiisp naxk’e reetal naq te’k’ehe’q li komon aj rahonel chi wank choq’ aj ilol komon choq’ re jun kristiaan li xk’ose’ malaj x’isiik xkomonil, wi li kristiaan naxkanab’. Jo’kan ajwi’ neke’k’anjelak chiru xkomoneb’ chik li wankeb’ sa’ li junkab’al. Eb’ li kristiaan li k’osb’il xwankil lix komonileb’ naru neke’usaak rik’in tz’aqonk sa’ li k’anjel re indexear (chi’ilmanq 25.4.3).

Wi li kristiaan na’el chaq sa’ li teep, li obiisp naxye resil re li ak’ obiisp, ut naxch’olob’ li k’a’ru toj tento taab’aanumanq re taaruuq taa’isimanq chaq xk’osb’al xwankil lix komonil. Wi li kristiaan isinb’il xkomonil sa’ li iglees, malaj wi xkanab’ xwanjik jo’ komon, li obiisp naxb’oq li ak’ obiisp wi li kristiaan naxkanab’eb’ laj b’eresinel chixtenq’ankil.

32.16

Risinkil xk’osb’al lix wankil li komonil chi tz’iib’anb’il, malaj li oksiik wi’chik sa’ li Iglees

32.16.1

Li ch’uut re komonil re risinkil xk’osb’al ru li komonil chi tz’iib’anb’il, malaj re roksinkil wi’chik sa’ li Iglees

Naq k’osb’il xwankil li komonil, malaj naq isinb’il li komonil sa’ jun ch’uut re komonil, tento xb’aanunkil jun chik ch’uut re komonil re taaruuq risinkil lix k’osb’al li komonil malaj re roksinkil wi’chik li kristiaan sa’ li Iglees. Li ch’uut re komonil a’in tento naq juntaq’eetaq xwankil, malaj naq nimaq wi’chik xwankil chiru li ch’uut re komonil li xb’aanuman junxil. Qayehaq, wi jun awa’b’ej re oqech malaj re mision xjolomink re li ch’uut re komonil li xb’aanuman xb’een wa, jun awa’b’ej re oqech malaj re mision naxjolomi li ch’uut re komonil re risinkil lix k’osb’al li komonil malaj re roksinkil wi’chik li kristiaan sa’ li Iglees.

Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech b’ar wan wi’ li kristiaan naxb’aanu li ch’uut re komonil. Xb’een wa naxk’e reetal naq li kristiaan ak jalb’il xk’a’uxl, ut ak kawal ut k’ulub’ej re xk’ulb’al li osob’tesink re wank choq’ komon sa’ li Iglees.

Eb’ li xe’k’ose’ xwankil lix komonileb’ chi tz’iib’anb’il, aajel re naw te’xk’ut chiru jun chihab’ tz’aqal, malaj mas chik, naq jalb’ileb’ xk’a’uxl, re taaruuq taa’isimanq chaq xk’osb’al lix komonileb’. Eb’ li xe’isiik lix komonil, ka’ch’in chik ma junelik tento te’xk’ut chiru jun chihab’ naq jalb’ileb’ xk’a’uxl, re taaruuq te’oksiiq wi’chik sa’ li Iglees. Choq’ re jun komon li xwan sa’ jun nimla opiis sa’ li Iglees naq xb’aanu li nimla maak, mas chik li kutan naraj (chi’ilmanq 32.6.1.4).

Naq nab’aanuman jun ch’uut re komonil re rilb’al ma taaruuq risinkil lix k’osb’al li komonil malaj roksinkil wi’chik jun kristiaan sa’ li Iglees, nataaqeman li chaq’rab’ink chi juntaq’eet rik’in xkomoneb’ chik li ch’uut re komonil. Li obiisp tento taak’ehe’q xliceens xb’aan li awa’b’ej re oqech re tixb’aanu li ch’uut re komonil. Sa’ jun mision, li awa’b’ej re uq’ej malaj re distrito tento tixk’ul xliceens rik’in li awa’b’ej re mision.

A’an a’in li chaq’rab’ink re xb’aanunkil li ch’uut re komonil re taaruuq risinkil lix k’osb’al li komonil malaj roksinkil wi’chik jun kristiaan sa’ li Iglees. Wankeb’ li chaq’rab’ink a’in li ink’a’ neke’oksiman rajlal sut.

1. Rilb’al resil li ch’uut re komonil li xb’aanuman junxil. Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naril li xhuhil li resil jun ch’uut re komonil Naxpatz’ a’in chiru li k’anjeleb’aal LCR. Chirix rilb’al li hu, naru naxb’oq li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech b’ar wi’ xb’aanuman li ch’uut re komonil junxil, re xtawb’al chik li na’leb’.

2. Xb’aanunkil li tz’ilok-ix rik’in li kristiaan. Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxb’aanu jun tz’ilok-ix rik’in li kristiaan, re xk’eeb’al reetal chan ru xpaab’aal chirix li Jesukristo, ut ma xjal chi tz’aqal lix k’a’uxl. Naxk’e ajwi’ reetal ma xb’aanu li kristiaan li k’a’ru elajinb’il sa’ li raqb’a-aatin li xb’aanuman junxil.

3. Xk’eeb’al reetal ma toj wan xteneb’ankil chiru xchaq’rab’il li tenamit, malaj chiru poopol. Wan naq jun kristiaan xye resil li maak xb’aanu, malaj xk’ehe’ tojb’a-maak sa’ xb’een xb’aan jun maak. Wan naq jun kristiaan xjite’ chiru chaq’rab’ xb’aan li b’alaq’ik, malaj xkomon li k’a’ru moko naxk’am ta rik’in li chaq’rab’. Naq xk’ulman a’in, laj b’eresinel ink’a’ naxb’aanu li ch’uut re komonil toj reetal naq li kristiaan ak xb’aanu chixjunil li elajinb’il xb’aaneb’ lix taql poopol. Naru naq nateneb’aman li wank sa’ tz’alam, li libertad provisional, ut li multa ut k’ehok reeqaj. Wi ink’a’ xb’aanuman, aajel ru naq li Xb’eenil Awa’b’ejil te’xk’e liceens rub’elaj naq nab’aanuman jun ch’uut re komonil. Naru xpatz’b’al a’in naq wan ani xb’aanunk re chixjunil li elajinb’il ut jalb’il xk’a’uxl chi yaal, a’ut wan sa’ libertad provisional chiru chixjunil lix yu’am, malaj wi q’axal terto xtz’aq lix multa.

4. Xb’oqb’aleb’ laj b’eresinel reheb’ li ra xe’xk’ul xb’aan li maak. Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxb’oq li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech reheb’ li ani ra xe’xk’ul xb’aan li maak (chi’ilmanq 32.10.2).

5. Xtaqlankil resil naq taawanq li ch’uut re komonil. Naxye re li kristiaan k’a’ru kutan, jarub’ oor, ut b’ar taawanq li ch’uut re komonil.

6. Xb’aanunkil li ch’uut re komonil. Naxb’aanu li ch’uut re komonil jo’ chanru chaq’rab’inb’il sa’ 32.10.3. Naxpatz’ re li kristiaan k’a’ru xb’aanu re xjalb’al xk’a’uxl. Naxpatz’ ajwi’ ma k’eek’o xch’ool chixtaaqenkil li Jesukristo ut lix Iglees. Naq ak k’utb’il chixjunil li aajel ru xnawb’al, naxkanab’ li kristiaan chi elk. Rochb’eeneb’ lix tenq’ aj k’ehol na’leb’, natijok re xnawb’al k’a’ru xb’aanunkil. Oxib’ paay li k’a’ru naru xb’aanunkil:

   1. Xkanab’ankil chi k’osb’il malaj chi isinb’il li komonil.

   2. Risinkil xk’osb’al li komonil, malaj xkanab’ankil chi oksiik wi’chik.

   3. Xtz’aamankil chiru li Xb’eenil Awa’b’ejil naq taa’isimanq chaq xk’osb’al li komonil malaj naq taakanab’aaq chi oksiik wi’chik (wi na’ajman ru, jo’ yeeb’il sa’ “Xtz’aamankil liceens rik’in li Xb’eenil Awa’b’ejil,” li natawman moqon).

7. Xwotzb’al k’a’ru li raqb’a-aatin. Chirix naq wan jun raqb’a-aatin sa’ li ch’uut re komonil, li ani yoo chi jolomink naxwotz rik’in li kristiaan. Wi na’ajman ru naq li Xb’eenil Awa’b’ejil te’xk’e li liceens, naxch’olob’ naq taataqlamanq li tz’aam re li Xb’eenil Awa’b’ejil.

8. Xtz’iib’ankil resil. Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxq’axtesi jun xhuhil li resil jun ch’uut re komonil, rik’in li k’anjeleb’aal LCR. Naru naxpatz’ re laj tz’iib’ naq tixkawresi li tz’iib’anb’il esil a’in. Naxk’e reetal naq ink’a’ taak’uulamanq k’a’ruhaq li tz’iib’anb’il chirix, chiru hu malaj chiru ulul ch’iich’. Naxk’e ajwi’ reetal naq taasachmanq chixjunil li hu li oksinb’il re xk’uub’ankil li tz’iib’anb’il esil.

9. Xtz’aamankil liceens rik’in li Xb’eenil Awa’b’ejil (wi na’ajman ru). Choq’ reheb’ li maak li tusb’ileb’ arin, na’ajman ru xk’ulb’al liceens rik’in li Xb’eenil Awa’b’ejil re risinkil xk’osb’al li komonil malaj re roksinkil wi’chik li kristiaan sa’ li Iglees. Na’ajman ru a’in us ta li maak a’in xk’ulman chirix naq xk’ose’ xwankil li komonil chi tz’iib’anb’il malaj chirix naq x’isiman li komonil.

   1. Li kamsink kristiaan

   2. Li incesto

   3. Li abuso sexual re jun al, jun xqa’al, malaj saaj, xminb’al ru jun al, jun xqa’al, malaj saaj chixb’aanunkil li yiib’ ruhil na’leb’, malaj li abuso re tz’ejwalej malaj re ch’oolej re jun al, jun xqa’al, malaj saaj xb’aan jun kristiaan ak nim malaj jun saaj li wiib’ oxib’ chihab’ chik xyu’am chiru li ani xk’uluk re li ra

   4. Li okenk sa’ li pornografia reheb’ li kok’al, wi k’eeb’il li raqb’a-aatin sa’ poopol

   5. Li q’etok paab’aal

   6. Li sumlaak chi numenaq jun li sum

   7. Li nimla maak naq wan xwankil sa’ li Iglees

   8. Li jalok winqilal ut ixqilal—wi li ani xyo’la jo’ winq naxyal xjalb’al rib’ choq’ ixq, malaj wi li ani xyo’la choq’ ixq naxyal xjalb’al rib’ choq’ winq (chi’ilmanq 38.6.23)

   9. Xmaq’b’al li tumin malaj li eechej chiru li Iglees

10. Xtaqlankil resil li raqb’a-aatin chi tz’iib’anb’il. Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxk’e reetal naq tikto taak’eemanq re li kristiaan jun tz’iib’anb’il esil chirix li raqb’a-aatin, ut li k’a’ru elajinb’il.

11. Kub’sink ha’ ut k’ojob’ank sa’ li Iglees. Wi x’isiman xkomonil li kristiaan sa’ li ch’uut re komonil li xb’aanuman junxil, tento taakub’eeq xha’ ut taak’ojob’aaq sa’ li Iglees wi’chik. Wi na’ajman ru k’uluk liceens rik’in li Xb’eenil Awa’b’ejil, ka’ajwi’ naru neke’b’aanuman li k’ojob’anb’il k’anjel a’in chirix naq k’eeb’il liceens. Ink’a’ nayiib’aman xhuhil li kub’iha’ ut li k’ojob’aak sa’ li Iglees (chi’ilmanq 32.14.4).

32.16.2

Li oksiik sa’ li Iglees chirix xkanab’ankil xwanjik jo’ komon

Wi jun kristiaan naxkanab’ xwanjik jo’ komon sa’ li Iglees, tento taakub’eeq xha’ ut taak’ojob’aaq sa’ li Iglees re taa’oksiiq wi’chik sa’ li Iglees. Choq’ reheb’ li ani ak ninqeb’, ink’a’ nab’aanuman li oksiik wi’chik sa’ li Iglees wi maji’ nanume’ jun chihab’ tz’aqal chirix naq xkanab’ lix wanjik jo’ komon.

Naq jun kristiaan naxpatz’ oksiik wi’chik sa’ li Iglees, li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxk’ul li reporte administrativo, li wan rik’in li tz’aam re xkanab’ankil xwanjik choq’ komon. Naru naxtaw a’in rik’in li k’anjeleb’aal LCR.

Li obiisp malaj li awa’b’ej naxb’aanu jun tz’ilok-ix rik’in li kristiaan. Napatz’ok chirix k’a’ut naq xtz’aama xkanab’ankil lix wanjik jo’ komon, ut chirix li rajom chi ok wi’chik. Rik’in rahok, napatz’ok chirixeb’ li maak li maare xb’aanu li komon rub’elaj malaj chirix naq xkanab’ lix wanjik jo’ komon. Laj b’eresinel ink’a’ naxkanab’ chi ok wi’chik toj naxk’e reetal naq li kristiaan ak xjal xk’a’uxl ut kawal ut k’ulub’ej chixk’ulb’aleb’ li osob’tesink rik’in wank choq’ komon sa’ li Iglees.

A’an a’in li chaq’rab’ink chirix roksinkil wi’chik sa’ li Iglees li ani xkanab’ lix wanjik jo’ komon:

• Nab’aanuman jun ch’uut re komonil wi lix komonil li kristiaan xwan chi k’osb’il xwankil naq xkanab’ wank choq’ komon.

• Nab’aanuman jun ch’uut re komonil wi li kristiaan xb’aanu jun nimla maak, jo’ li q’etok paab’aal, rub’elaj naq xkanab’ wank choq’ komon.

Wi ink’a’ xb’aanuman a’in, ink’a’ nab’aanuman jun ch’uut re komonil, ka’ajwi’ wi li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxk’oxla naq aajel ru.

Naq na’ajman ru jun ch’uut re komonil choq’ re li ani ak xk’ul lix loq’laj tiqib’ankil, li awa’b’ej re oqech nab’aanunk re. Wi na’ajman ru jun ch’uut re komonil choq’ re jun kristiaan li ink’a’ xk’ul lix loq’laj tiqib’ankil, li obiisp nab’aanunk re, chi k’eeb’il xliceens xb’aan li awa’b’ej re oqech.

Wi li kristiaan xb’aanu junaq reheb’ li maak tusb’ileb’ sa’ 32.16.1, ajl 9, rub’elaj malaj chirix naq xkanab’ li wank choq’ komon, na’ajman ru naq li Xb’eenil Awa’b’ejil te’xk’e li liceens rubelaj naq taa’oksimanq wi’chik. Wi li kristiaan xb’aanu junaq reheb’ li maak sa’ 32.14.5, ajl 1, rub’elaj malaj chirix naq xkanab’ wank choq’ komon, taak’eemanq jun tz’iib’ahom chiru xhuhil lix komonil.

Jun kristiaan li naxpatz’ ok wi’chik sa’ li Iglees tento naq taawanq chi kawresinb’il jo’eb’ li ani chik li neke’kub’e xha’. Naq li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxk’e reetal naq li kristiaan k’ulub’ej, ut tiik xch’ool sa’ rajb’al ok wi’chik sa’ li Iglees, li kristiaan naru nakub’siik xha’ ut nak’ojob’aak sa’ li Iglees. Ink’a’ nayiib’aman xhuhil li kub’iha’ ut li k’ojob’aak sa’ li Iglees (chi’ilmanq 32.14.4).

32.17

Li k’anjelak sa’ li Iglees, li k’ojob’aak sa’ li tijonelil, ut xk’ojob’ankileb’ wi’chik li osob’tesink chirix li oksiik wi’chik sa’ li Iglees

32.17.1

Li k’anjelak sa’ li Ig’ees ut li k’ojob’aak sa’ li tijonelil

Sa’ li tusleb’aal a’in, naxye k’a’ru li k’anjel li naru xk’eeb’al re jun kristiaan li x’oksiik wi’chik sa’ li Iglees rik’in li kub’iha’ ut li k’ojob’aak jo’ komon.

	Ink’a’ xk’ul lix loq’laj tiqib’ankil	Ak xk’ul lix loq’laj tiqib’ankil
Eb’ li xe’k’uluk re li tijonelil junxil	Ink’a’ xk’ul lix loq’laj tiqib’ankil Sa’ junpaat chirix naq kub’enaq xha’ ut k’ojob’anb’il sa’ li Iglees, naru nak’ehe’ li tijonelil sa’ xb’een ut taak’ojob’aaq sa’ li opiis re li tijonelil li xwan wi’ chaq rub’elaj naq x’isiik lix komonil malaj naq xkanab’ wank choq’ komon. Ink’a’ na’ajman ru naq eb’ li komon te’xk’ulub’a sa’ ch’utam. Naru naxk’ul li kok’ hu re li santil ochoch li k’osb’il xwankil.	Ak xk’ul lix loq’laj tiqib’ankil Ink’a’ naru nak’ojob’aak sa’ jun opiis sa’ li tijonelil. Naq k’ojob’anb’il wi’chik eb’ li osob’tesink re li santil ochoch, nak’ojob’aak ajwi’ li ropiis sa’ li tijonelil, jo’ yeeb’il resil sa’ 32.17.2. Ink’a’ naru naxb’aanu jun k’ojob’anb’il k’anjel toj taab’aanumanq a’in. Naru natz’aqon sa’ chixjunil li k’anjel sa’ li Iglees li naru naxb’aanu jun komon li maji’ naxk’ul lix loq’laj tiqib’ankil ut maji’ naxk’ul li tijonelil. Ink’a’ naru naxk’e chirix li loq’laj aq’ej re li santil ochoch toj k’ojob’anb’il wi’chik li rosob’tesinkil
Jalaneb’ chik li komon	Ink’a’ xk’ul lix loq’laj tiqib’ankil Naru natz’aqon sa’eb’ li k’anjel sa’ li Iglees jo’ chixjunileb’ li ak’ komon. Naru naxk’ul li kok’ hu re li santil ochoch li k’osb’il xwankil.	Ak xk’ul lix loq’laj tiqib’ankil Naru natz’aqon sa’ chixjunileb’ li k’anjel re li Iglees li naru naxb’aanu jun komon li maji’ naxk’ul lix loq’laj tiqib’ankil ut li ink’a’ naxk’am li tijonelil. Ink’a’ naru naxk’e chirix li loq’laj aq’ej re li santil ochoch toj k’ojob’anb’il wi’chik li rosob’tesinkil (chi’ilmanq 32.17.2).

32.17.2

Xk’ojob’ankil wi’chik li osob’tesink

Eb’ li kristiaan li xe’xk’ul junxil lix loq’laj tiqib’ankil ut xe’oksiik wi’chik sa’ li Iglees rik’in li kub’iha’ ut li k’ojob’aak sa’ li Iglees naru neke’xk’ul li osob’tesink re li tijonelil ut li santil ochoch ka’ajwi’ rik’in li k’ojob’anb’il k’anjel re xk’ojob’ankil wi’chik li rosob’tesinkil (chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 109:21). Ink’a’ neke’k’ojob’aak sa’eb’ li opiis re li tijonelil, chi moko neke’xk’ul wi’chik li loq’laj tiqib’aak. Neke’k’ojob’aak wi’chik li osob’tesink a’in rik’in jun k’ojob’anb’il k’anjel. Eb’ li komon winq neke’k’ojob’aak wi’chik sa’ li opiis xe’wan wi’ sa’ li Tijonelil re Melkisedek, ka’ajwi’ naq ink’a’ naxk’ul wi’chik li opiis re aj Setenta, re obiisp, malaj re yuwa’b’ejil aj k’anjel.

Ka’ajwi’ li Xb’eenil Awa’b’ejil naru naxk’e liceens re taab’aanumanq li k’ojob’anb’il k’anjel re xk’ojob’ankil wi’chik li osob’tesink. Ink’a’ neke’xk’ul li tz’aam re taak’ule’q li k’ojob’anb’il k’anjel a’in wi maji’ nanume’ jun chihab’ rokik chaq wi’chik li kristiaan rik’in li kub’iha’ ut li k’ojob’aak sa’ li Iglees. Li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech naxtz’aama xk’ojob’ankil wi’chik li osob’tesink rik’in li k’anjeleb’aal LCR.

Wi li Xb’eenil Awa’b’ejil neke’xk’ulub’a naq taab’aanumanq lix k’ojob’ankil li osob’tesink, neke’xk’e xtaqlankil jun jolomil aj b’eresinel malaj li awa’b’ej re oqech re tixb’aanu jun tz’ilok-ix rik’in li kristiaan. Wi k’ulub’ej li kristiaan, laj b’eresinel a’in naxb’aanu li k’ojob’anb’il k’anjel re xk’ojob’ankil wi’chik li rosob’tesinkil li kristiaan.

Re xtawb’al li na’leb’ chirix lix huhil li komonil ut xk’ojob’ankil wi’chik li osob’tesink, chi’ilmanq 32.14.4.