iVakatakilakila

o ira na tamata era qaravi Jisu tiko

iVakarau ni Kaulotu

3.0

iVakamacala Taumada

Na wase oqo e vakamacalataka na ivakatagedegede ni kaulotu ni itovo kei na itovo ni bula Vakarisito o sa namaki mo vakayagataka ka vakatorocaketaka ena nomu kaulotu ena nomu sa yaco mo tisaipeli yalodina cake i Jisu Karisito. Me vaka a vakasalataka o parofita Moronai, “Ni’u sa nanuma na vosa ni Kalou ka kaya ni dou na kilai ira mai na vuadra; ni kevaka sa vinaka na nodra cakacaka, era sa vinaka tale ga ko ira” (Moronai 7:5).

3.1

iTovo Vakarisito

Masu ka cakacakataka mo tara cake na ivakarau Vakarisito e vakamacalataki tiko ena ivolanikalou kei na Vunautaka na Noqu Kosipeli, oka kina na vakavinavinaka, yalovinaka, loloma, yalomalumalumu, vosota, veikauwaitaki, kei na talairawarawa. Ena veivuke ni iVakabula kei na nomu sasaga yalodina kei na gugumatua, sa rawa mo tara cake na ivakarau Vakarisito (raica na Mosaia 3:19).

Dau yalovinaka, qaqa, ka veilaveti. Mo daunanuma na ituvaki yadua ni tamata, ka tarogi iko ena so na taro vakaoqo:

E sa bera beka se sa rui totolo nomu veitaratara kei na tamata oqo? Ena vakataotaka tani kina na gauna vakamatavuvale se tamata yadua?
E tiko beka e dua na sala e rawa ni veivuke ena ituvaki oqo?
E rawa beka ki na kauwai se vosa oqo me madua, vakasaurara, se vakacudruya e dua?
Na cava e veiganiti ki na itovo vakavanua oqo?

O iko e dua na vulagi ena vanua o veiqaravi kina ka dodonu mo qaravi ira na tamata kei na veivanua ena veidokai kei na vakavinavinaka. Rokova na itovo vakavanua, vakabauta vakalotu kei na itovo, kei na veivanua tabu ena nomu iwasewase ena veigauna kece sara. Qarauna na nomu itovo me kakua ni vakacudruya e dua. Nanuma tiko, na veika o tukuna kei na veika o cakava ena rawa ni rogoci, maroroi, ka volai.

Me baleta na ikuri ni ivakamacala raica na wase 7.3, “Dokai ira na Tani.”

3.2

Kilikili ena Valetabu

Na Turaga o Jisu Karisito e sureti kemuni mo ni “vakarautaki kemudou, ka vakatabui kemudou; io, dou vakasavasavataka sara na lomamudou, ka savata na ligamudou kei na yavamudou e mataqu, meu vakasavasavataki kemudou kina ”(Vunau kei na Veiyalayalati 88:74). E dua na tiki ni vakavakarau oqo e oka kina na nomu maroroya na nomu veiyalayalati ni valetabu.

3.2.1

Veiyalayalati ni Valetabu

Na nomu maroroya na veiyalayalati ni valetabu ni talairawarawa, solibula, kei na vakatatabu ena vakaukauwataki iko ka vukei iko mo na vakataka cake na iVakabula.

Kevaka mada ga e sega ni dua na valetabu ena nomu vanua ni kaulotu, maroroya tiko na nomu ivolatara ni valetabu e vakayagataki tiko me vukea na vakananumi ni nomu veiyalayalati. Kerea na nomu peresitedi ni kaulotu me baleta e dua na veivakatarogi ni ivolatara ni valetabu ni se bera ni cava tiko na nomu ivolatara.

3.2.2

Sokalou ena Valetabu

Kevaka e voleka na valetabu, sa rawa vua na nomu peresitedi ni kaulotu me vakatarai iko kei ira na vo ni daukaulotu mo ni dau tiko kina ena siga ni vakavakarau.

Me baleta na ikuri ni ivakamacala raica na wase 7.4, “Lako ki Valetabu.”

3.3

Na Lawa ni Tiko Savasava

E dua na veiyalayalati ni valetabu ko ni sa cakava o ya mo ni talairawarawa ki na lawa ni tiko savasava. Cakava na veika kece o rawata mo taqomaki iko kina, nomu itokani, kei ira tale eso mai na veitemaki ni veiyacovi ena rawa ni veimuataki ki na voroki ni veiyalayalati tabu oqo. Na vakayacori ni veika e voroka na lawa ni tiko savasava ena rairai okati me cala vakalawa ena so na vanua.

E dodonu mo levea e dua na vakasama se ivalavala ena rawa ni tawasei iko mai na Yalo ni Kalou. Oqo e oka kina ia e sega ni yalani ki na dautagane dauyalewa; veidauci cala; veimoceri vakamataqali vata; veikubuti veidramici; veivakatagarogaroi; veitarai tawadodonu; vakau se ciqomi ni itukutuku, iyaloyalo, se vidio era vakasisila se baleta na veiyacovi; buraloataka nona wai; kei na sarava na iyaloyalo vakasisila (raica na 7.5.3). Raica Me iSakisaki ni iTabagone (2011), “Veivutuni,” 28 – 29, me ikuri ni itukutuku.

E vakavulica na Turaga, ni “sa segata ko Setani me veivakarusai” (Vunau kei na Veiyalayalati 132:57) ka cakava mo ni “rarawa sara na tamata kecega me vakataki koya” (2 Nifai 2:27). Ena vakayagataka na tamata, itukutuku sega ni veiganiti, kei na veitemaki tale eso me veivakacalai, dai, veivakarerei, ka vakamadualaki iko. Me kena ivakaraitaki, mo qarauna vinaka sara o ira era na vinakata na sausaumi vakailavo me isau ni kena sega ni vakaraitaki na iyaloyalo se itukutuku cala se tawakilikili o a rairai vakauta vei ira.

Kevaka o saga tiko mo maroroya na ivakatagedegede oqo se kevaka e dua e vakarerei iko tiko, kerea na veivuke ni Turaga ka veivosaki sara vakatotolo kei na nomu peresitedi ni kaulotu.

3.4

Na Dina

Na bula kilikili ni valetabu e oka kina na yalodina ena nomu cakacaka kece sara vei ira na tani. Ena veiqaravi ni kaulotu, e oka kina na:

Tukuna na ka dina, vakabibi vei nomu peresitedi ni kaulotu me baleta na nomu itovo, ivakadinadina, itovo ni cakacaka, kei na bula ni yalomu kei na yagomu.
Soli ni itukutuku dodonu ni nomu cakacaka kei na sala o vakayagataka kina na nomu gauna ena loma ni macawa ena nomu ripote vakamacawa.
Vakayagataki ni ilavo ni kaulotu e vakamaqosa ka soli na risiti dodonu.
Mo tamata nuitaki dina ka sega ni solia na ripote lasu se itukutuku lasu baleta e dua na tamata, oka kina o nomu itokani.
Mo dokai ira na tamata ena nomu sega ni kere dinau, taura, se vakayagataka nona iyaya e dua na tamata (oka kina na isulu, ivola, gacagaca vakalivaliva, kei na isasauni talei) ka sega ni vakadonui.

3.5

Na Veimaliwai kei ira Eso

E vakavulica oqo na iVakabula, “Sa noqu vunau oqo, Mo dou veilomani, me vaka kau sa lomani kemudou” (Joni 15:12 Digitaka mo muria na ivakaraitaki ni iVakabula ka vakaivalavala ena sala e veirokovi, taqomaki, ka veiganiti ki na kena ituvaki.

3.5.1

iVakatagedegede Raraba ni Veimaliwai kei Ira na Uabula

Tara cake na veivakabauti kei na veimaliwai e vakaibalebale vei ira o qarava, oka kina na tamata o vakavulica, o ira na daukaulotu tale eso, kei ira na lewenilotu ena veivanua. Mo vuku ka yalovinaka, ka muria na ivakatagedegede oqo:

Dau tiko vata ga kei nomu itokani.
Kakua ni vakasalataki ira na qase me baleta na nodra leqa. Vagolei ira na lewenilotu vei nodra bisopi kevaka era gadreva na veivakasalataki. Kevaka o vakila e dua mai na dua tale na vakabauta e gadreva na veivuke ena leqa ni tamata yadua, veivosaki kei na nomu peresitedi ni kaulotu.
Levea na ituvaki eso e rawa ni ka rerevaki vakayago se vakayalo se na kena e rawa ni sega ni kilai vinaka.
Kakua ni veiwali se ivalavala baleca vata kei na dua tale.
Mo dau raica me dua tale na uabula e tagane se yalewa vakataki iko me na tiko vata kei iko kei nomu itokani ni ko veivakavulici (vakatamata) se vodo vata kei na dua tale e sega ni tagane se yalewa vakataki iko.
Me rokovi na vosa o cavuta ka kakua ni vakayagataka na vosa mamada. Vakayagataka na itutu veiganiti ena gauna ni ko kidavaka kina eso. Me ivakaraitaki, vakayagataka na ulutaga ni “Elda” se “Sisita” ni ko vosa vei ira na daukaulotu tale eso me rokovi kina na nodra veikacivi.

3.5.2

iVakatagedegede Raraba ni Veimaliwai kei Ira na Gone

Mo taqomaki, ka vakakina na nodra taqomaki na gone, mo muria vakavinaka na idusidusi oqo:

Dau tiko vata ga kei nomu itokani.
Kakua ni tiko duadua vata kei na dua na gone e lailai mai na yabaki 18.
Qarauna na qito vata kei ira na ilawalawa gone, me vaka ena qito soka se qito tale eso. Kakua ni cakava e dua na ka e rawa ni nanumi vakatani kina na nomu ivalavala.
Ena gauna ga e rawa kina, kerea na veivakadonui ni itubutubu mo veimaliwai kei na dua na gone.
Kakua ni vaqitori ira na gone, veisautaka na daipa, taura na gone, se vakatara mera tene vei iko na gone. Na veivalavala vakaoqo kei na so tale ena rairai sega ni veiganiti se nanumi ni sa vakatani.
Tukuna ena veidokai ni ko sega ni rawa mo meimei vei ira na gone ena yabaki ni bula cava ga.
Kakua ni vakaitavi ena cakacaka ni veiqaravi ko na rawa ni tiko duadua kina kei ira na gone (raica na 7.2.2).

3.6

Veivakabulabulataki

E rawa ni o vulica mo lomani ira vakalevu cake na tamata o qarava ena nomu taleitaka vakaidina na nodra itovo, itukutuku makawa, vanua, kei na ivakarau tudei ena kena sikovi na nodra vanua taleitaki, vakararaba ena siga ni vakavakarau (raica na 2.5).

Kerei ira o sotava me ra vakatura mai na veivanua e veiganiti ka taqomaki me na sikovi. Digitaka na itaviqaravi e veilaveti ka vukei iko mo vakacegu. Na veivanua veiganiti me sikovi e rawa ni oka kina (ia e sega ni yalani ena) kena oqo:

Veivanua ni itukutuku makawa kei na kena e vakavanua
Vale ni iYaya Makawa kei na cakacaka ni liga
Zoo kei na rara

3.6.1

iVakatagedegede Raraba ni Veivakabulabulataki

Me kakua na komuni vakalewelevu vaka daukaulotu ena kedra maliwa na lewenivanua. E kena ibalebale, ni sa kena ivakarau mo kakua ni komuni vata tu vakailawalawa e levu cake mai na levu ni nomu tikina. Na kena caka oqo ena rawa ni vakatanitaka na rai ni tamata se ra na vakayalolailaitaki kina.

Vakayagataka ga na motoka ni tabana ni kaulotu baleta na itaviqaravi e vakadonui mai vei nomu peresitedi ni kaulotu.

Vakaukauwa yago ka gugumatua me tudonu kina na yagomu ki na cakacaka ni kaulotu. Qito ena sala eso e dau sega kina na mavoa kei na oca levu.

3.6.2

iTaviqaravi Sega ni Vakadonui

Mo dau tiko taqomaki ka yalomatua sara ni ko oka ena itaviqaravi ni veivakabulabulataki. Baleta ni ra a mavoa vakabibi na daukaulotu ni ra vakaitavi ena itaviqaravi rerevaki eso, e sega ni dodonu mo vakaitavi ena itaviqaravi ena gauna ni nomu kaulotu e vakarerevaki vakalevu sara. Na ivurevure eso oqo e oka kina, ka sega ni yalani vei ira oqo:

Veitaratara, gymnastic, vulaibatabata, kei na qito wai (oka kina na qalo)
Na kaba ulunivanua kei na baba vatu
Vodo motopai kei na ose
Vodo waqa ni dua na tamata se waqavuka
Taurivaki ni dakai
Na vakayagataki ni veika e kacabote se denimati ena kena mataqali cava ga

Sarava na vidio oqo me baleta na ikuri ni ivakamacala ni taqomaki ni veivakabulabulataki.

3.6.3

Tabana Vakaitukutuku

Digitaka na itukutuku kaburaki vakadonui ka veiganiti. Vakararaba sa kena ibalebale me levei na veika oqo:

Na itukutuku raraba, na apps veikauyaki, kei na itukutuku raraba ena initaneti e sega ni vakayagataki me baleta na vakatavulici ni kosipeli se na veitaratara kei na nomu matavuvale (raica na 3.9)
Retioyaloyalo, iyaloyalo yavala; qito ena vidio, kei na vidio sega ni vakadonui
Nai volarogoci, ivakatagi, kei na wiliki ni ivola e sega ni dau sotava na ivakatagedegede ni kaulotu

Raica na ivakatagedegede ni tekinolaji ni daukaulotu me baleta na ikuri ni ivakamacala (raica na 7.5). Veivosakitaka na taro me baleta na itukutuku raraba kei ira na nomu iliuliu ni kaulotu.

3.6.4

iYaya ni iVakatagi.

Kevaka e vakadonuya o nomu peresitedi ni kaulotu, sa rawa mo kauta mai e dua na iyaya ni vakatagi ki na vanua ni kaulotu. E dodonu me sau lailai, rawarawa na kena veikauyaki, ka rawa ni sotava na ilavaki ni usana. Na mataqali iyaya ni vakatagi e dodonu me veiganiti kei na soqoni ena Sigatabu (raica na iVoladusidusi, 19.4.2).

Sa rawa mo vakatovotovotaka na iyaya ni cakacaka ena siga ni vakavakarau kei na so tale na gauna sa lesia na nomu peresitedi ni kaulotu. Ni ko vakatagitaka na iyaya ni vakatagi, mo nanumi ira na nomu neiba kei na so tale na daukaulotu kei na sala cava e rawa ni ra tarai kina. Na mataqali ivakatagi o vakatagitaka kina e dodonu me ka tabu, rokovi, ka veiganiti ki na cakacaka ni kaulotu.

3.7

iTaba kei na Vidio

Na itaba e rawa ni vukei iko mo wasea na veika o sotava ena nomu kaulotu vata kei ira na tamata e vale ka na rawa ni yaco me ivakananumi ni nomu kaulotu. Ni o veitaba se katokatoni ena vidio, qarauna mo kakua ni vakamadualaka e dua, oka kina na daukaulotu tale eso kei ira na tamata era sotava tiko na ibolebole ni veika vakailavo, veimaliwai, se na veika vakayago. Eso na tamata era na sega beka ni vinakati iko se so tale me ra raica, wasea, se vakananuma na veika e vakaraitaki ena dua na itaba. Kerea na veivakadonui ni bera ni o taura ka wasea na itaba se vidio. Ena so na vanua ni kaulotu, o na sega beka ni vakatarai mo wasea vakararaba e dua na itaba n i dua na tamata o vakavulica tiko baleta na lawa ni taqomaki vakatikitiki.

Na tauri ni itaba ena rairai veivakacacani se cala vakalawa ena so na itovo vakavanua kei na vanua. Eso na kena ivakaraitaki e oka kina na nodra tabaki na:

Veivale ni matanitu kei na mataivalu.
Vanua ni tataqomaki ena iroro ni waqavuka, dikevi ni pasipote, takosovi ni iyalayala ni vanua, mata ni matanitu, kei na kena valenivolavola.
Vaqaqacotaki ni lawa se vakailesilesi ni mataivalu.
Tamata, veivale, se itaviqaravi tale eso ni vakabauta eso.
Veitovo vakavanua bibi, oka kina na tamata ena isulusulu vakavanua.
O ira na tamata era vakaleqai tu ena dravudravua, tauvimate, se ituvaki vakatani.

Me idusidusi raraba, kakua ni tabaka na itaba ni iyaya, vanua, se tamata era volai tu e cake. Me veivosakitaki na taro cava ga e tiko vei ira na nomu iliuliu ni kaulotu.

Sa tiko talega ena Lotu na lawatu matata eso me baleta na kena tauri na itaba ena veivalenilotu:

Kakua ni taura na iyaloyalo se katokatoni ena vidio ena loma ni veivalenilotu.
Kakua ni veitaba, vakauta, se katona na veicakacaka tabu vakalotu, oka kina na sakaramede kei na papitaiso kei na veivakadeitaki.

Sarava na vidio oqo me baleta na ikuri ni ivakamacala me baleta na idusidusi ni kena tauri na itaba kei na vidio.

3.8

Vakayagataki ni Tekinolaji.

A kaya na Turaga, “Raica au na kitaka kusarawa na noqu cakacaka ena kena gauna” (Vunau kei na Vunau kei na Veiyalayalati 88:73). Na tekinolaji e rawa ni iyaya me wasei kina na ivakavuvuli ni kosipeli i Jisu Karisito ka dodonu me vakayagataki vakadodonu.

Me baleta na ikuri ni ivakamacala raica na wase 7.5, “Tekinolaji.”

3.9

Veitaratara kei na Matavuvale, iLiuliu ni Tabana ni Kaulotu, kei na Veitokani

Na nomu matavuvale, iliuliu ni kaulotu, kei na itokani e rawa ni dua na veitokoni cecere vei iko ena nomu kaulotu. Vakayagataka e dua na iwase ni nomu siga ni vakavakarau mo veitaratara kei ira, lewenilotu, kei ira na saumaki vou mai na veivanua tale eso.

Mo vakaliuca na nomu gauna ena siga ni vakavakarau ena nomu veitaratara taumada kei rau na nomu itubutubu kei na ikarua vei nomu peresitedi ni kaulotu.

Sa rawa mo wilika na veivosaki kece o ciqoma ena loma ni macawa ena gauna e dodonu mo cakava kina. E dodonu mo sauma na veitaratara mai vale ena siga ga ni vakavakarau vakavo ke gauna ni leqa tubukoso.

3.9.1

Matavuvale

Sa rawa mo veitaratara kei na nomu matavuvale ena siga ni nomu vakavakarau vakamacawa ena ivola, imeli, itukutuku ena tex, tukutuku ena onolaini, qiri ena talevoni, kei na veivosaki ena vidio.

Vakayagataka na ivakarau vakadonui ni veitaratara ena vinaka duadua vei iko kei na nomu matavuvale ka sa kena isau me rawa ni o tiko kina ena loma ni nomu ilavovakarau ena veivula. Ena duidui oqo ni vakatau tiko ki na ituvaki, vanua, kei na ituvatuva.

Kevaka era vakaitikotiko ena veivanua duidui na nomu itubutubu, sa rawa mo veitaratara ki na itubutubu yadua ena siga ni nomu vakavakarau. E sega tale ga ni namaki mo qiri se veivosaki ena vidio kei rau nomu itubutubu ena veimacawa.

O sa vakayaloqaqataki talega mo veitaratara ki na nomuni matavuvale ena veigauna digitaki eso, me vaka na Siganisucu, Siga ni Tina, Siga ni Tama, nodrau siganisucu na nomuni itubutubu, kei na olidei tale eso era bibi ena nomu matanitu se itovo vakavanua.

Mo na dauvakavuna na veitalanoa kece e vakau ena tex, itukutuku ena onolaini, qiri ena talevoni, kei na veitalanoa ena vidio. Kevaka e gadreva na nomu matavuvale me veitaratara kei iko, e dodonu me ra na veitaratara e liu kei peresitedi ni kaulotu.

Ni ko veitaratara tiko kei na nomu matavuvale ena talevoni se veivosaki ena vidio, mo yalomatua ena nomu gauna ni veivosaki. Ena vakatulewa vakaoqo, mo dau nanumi nomu itokani ka nanuma tiko na inaki ni nomu veiqaravi ni kaulotu.

3.9.2

Peresitedi ni Tabana ni Kaulotu

Vola e dua na ivola vua na nomu peresitedi ni kaulotu ena veimacawa ni siga ni vakavakarau. Vakararaba, o na solia na nomu ivola vua ena nomu vakayagataka na Missionary Portal.

O nomu peresitedi ni kaulotu duadua ga ena railesuva na nomu ivola vakamacawa. Mo rai raraba ka yalodina me rawa kina vua me kila na veika kece o kauwai tiko kina ka vakarautaka na ivakasala e veiganiti kei na veitalevilesu. Yalovinaka mo kila tiko ni na wilika o koya, ia e sega ni rawa me sauma mai, na ivola yadua.

Kevaka o ciqoma na itukutuku bibi mai vale e gadrevi kina na cakacaka totolo, tukuna vei nomu peresitedi ni kaulotu ka raica vata kei koya ni bera ni ko laki veitaratara ki na nomu matavuvale ena veisiga tale eso ka sega ni nomu siga ni vakavakarau se ena veigauna digitaki.

3.9.3

Veitaratara kei Ira na Tamata ena Nomu Kaulotu

Ni o veitaratara kei ira na tamata mai na veivanua tale eso ena nomu tabana ni kaulotu, mo vakadeitaka ni nomu veitaratara e sa vakatabakidua ena kena vakayacori na inaki ni nomu kaulotu. Vakamuria na ivakatagedegede ena iwasewase 3.5.1, “iVakatagedegede Raraba ni Veimaliwai Kei Ira na Uabula,” kei na iTataqomaki ni Vakayagataki ni Tekinolaji, ka nanuma tiko na nomu itokani ena gauna o vakaitavi kina ena veivosaki oqo.

3.9.4

Pakete kei na iVola

Eso na tabana ni kaulotu e rawa ni ra vakayagataka na itikotiko ni meli ni valenivolavola ni tabana ni kaulotu mera ciqoma kina na meli kei na pakete ka vakakina ni sa lesu mai na nomu itikotiko. Na cakacaka oqo ena rawa ni taqomaki iko ka veivuke ena kena tarovi na butakoci ni meli kei na meli sa yali ena vuku ni ilesilesi vou. Yalovinaka vakamuria na idusidusi kece o ciqoma ena kena vakaoqo.

3.9.5

Veika e Sotavi ena Kaulotu kei Ira na Tamata mai Vale

O na kila beka e dua na tamata mai vale ka na rawa ni veivuke na veika a sotava o koya vua e dua o vakavulica tiko ena nomu kaulotu. E dodonu mo kerei nomu peresitedi ni kaulotu me vakadonuya na tamata o ya me wasea na veika e sotava kei na nona ivakadinadina. Veivakasalataki vata kei koya me baleta na kena vakayagataki na tekinolaji vinaka duadua ni veitaratara.

Kevaka e vinakata na nomu matavuvale se itokani mai vale me vulica e levu tale na ka me baleta na kosipeli i Jisu Karisito, sa rawa vei nomu peresitedi ni kaulotu me vakatarai iko mo vakavulici ira ena vakayagataki ni tekinolaji (raica na 7.5.4).

3.9.6

Veisiko Yadua mai na Matavuvale kei na iTokani

Vakararaba, e sega ni dodonu vei ira na matavuvale kei na itokani me ra sikovi iko ena gauna ni nomu kaulotu. Ia, ena ituvaki bibi eso, sa rawa ni vakadonuya na nomu peresitedi ni kaulotu me vakayacori. Na veisiko oqo e dodonu me lekaleka ka sega ni vakataotaka na nomu itavi ni kaulotu. Na veisiko e sega ni dodonu me vakataotaki nomu itokani, ira na daukaulotu tale eso, se ira na tamata o vakavulica. Qarauna na veisiko yadua vakaoqo me kua ni dreta laivi na nomu vakanananu mai na nomu veiqaravi se vakavuna e dua na leqa vakailavo ki na nomu matavuvale.

3.9.7

Leqa tubukoso

Kevaka e tukuna vei iko na nomu matavuvale e dua na leqa tubukoso mai vale, me ratou kila na nomu iliuliu ni kaulotu me rawa ni ra tokoni iko. Era na veitaratara yani ki na nomu matavuvale na iliuliu ni kaulotu ke yaco mai vei iko e dua na leqa tubukoso.