Na Bula kei na Veiqaravi nei Joseph Fielding Smith
A nanuma lesu o Peresitedi Gordon B. Hinckley ni a vakayagataka o Peresitedi Joseph Fielding Smith “e tolu na vosa cecere kau na sega vakadua ni guilecava.” O iratou na vosa oqori na “dina ka yalodina.” A kaya o Peresitedi Hinckley, “Ena nona dau vosa raraba, vosa kina tamata yadua, ka vakakina ena nona dau masu vua na Turaga, e dau masulaka meda dau dina ka yalodina.”1 A nanuma e dua na ka vata vakaoya o Peresitedi Thomas S. Monson: “Ena nona veiyabaki madaga yani ki liu,e a dau masulaka tu ga [o koya], ‘Meda dau dina ka yalodina tu ga me yacova na ivakataotioti.’”2
“Dina ka yalodina.” Vei Peresitedi Joseph Fielding Smith, qo e sega ni dua na vosa ka cavuti vakawasoma wale tu ga. Qo e dua na ivosavosa mai na vuniyalona ka dau nuitaka me ivakarau ni tamata kece sara. E ivakamacala talega ni nona bula, mai na nona gauna ni gone ki na nona veiqaravi vaka-Peresitedi ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai.
“A Gone Yalataki”
A sucu “me vaka e dua na gone yalataki,” o Joseph Fielding Smith a kaya o Elder Bruce R. McConkie ena kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua. O Elder McConkie, e dua na vugoi Peresitedi Smith, a vakamacalataka ni “a tolu tiko na luvei Julina Lambson Smith yalewa ka sega na tagane, a mani kerekere vua na Turaga, me vakataki Ana ena gauna makawa, ka ‘cavuta e dua na yalayala.’ [1 Samuela 1:11.] A nona yalayala: ni kevaka me na soli vua na Turaga e dua na gonetagane, ‘ena tovolea o koya ena nona igu taucoko me yaga lesu tale vua na Turaga vakakina vei tamana.’ A rogoca na Turaga na nona masu, ka sa mani maroroya toka na nona iyalayala vua.”3 Ena ika 19 ni Julai, 1876, e rau a kidavaka kina na luvedrau gonetagane sucuvou mai o Julina kei watina, o Joseph F. Smith ki na nodrau matavuvale. Rau a vakatoka me yacana o Joseph Fielding Smith Jr., me yaca i tamana.
Mai na nona sucu, a semati vata yani kei iratou na nona matavuvale vutuniyau ena vakabauta, dauveiqaravi, kei na veiliutaki o Joseph Fielding Smith. Na tukana o Hyrum Smith a tacina na Parofita o Joseph Smith e dua na ivakadinadina qaqa ni Vakalesuimai ni kosipeli. A digitaki Hyrum na turaga me “dua na parofita, ka daurairai, ka daunivakatakila ni [Nona] lotu,” ka kaya ni na “daudokai ka daunanumi tu na yacana ena veitabatamata kece ga me tawamudu” (V&V 124:94, 96). Vata kei tacina o Josefa, a vauca ena vakadavei ni nona dra na nona ivakadinadina o Hyrum, ena nona a vakamatei mai vei ira e dua na ilawalawa dauvakacaca ena vuku ni nona vakabauta ena ika 27 ni June, 1844 (raica na V&V 135).
O i Rau na itubutubu nei Joseph Fielding Smith, Peresitedi Joseph F. Smith kei Julian Lambson Smith
A dau cola na icolacola bibi o tamai Joseph Fielding Smith, o Joseph F. Smith, mai na nona gauna ni gone. Na imatai ni nodrau gone o Hyrum kei Mary Fielding Smith, a se qai yabaki lima walega ena nona a labati ena vuku ni nona vakabauta o tamana ka yabaki ciwa ena nona a vukei tinana yada me draivataka na nona weqani mai Nauvoo, Illinois, ki na Bucabuca o Salt Lake. A qai veiqaravi e muri vaka daukaulotu vakakina vakalewe ni kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua. A dua tiko na Daunivakasala ni Mataveiliutaki Taumada ena gauna a sucu kina na luvena tagane o Joseph. Mai na ika 17 ni Okotova, 1901, ki na ika 19 ni Noveba, 1918, a veiqaravi kina vaka-Peresitedi ni Lotu.
Na tinai Joseph Fielding Smith, o Julina Lambson Smith, a tiki ni dua vei ira na imatai ni matavuvale ivuvu ena Bucabuca o Salt Lake. Ni se qai yabaki ciwa, a tekivu susugi cake mai ena vale nei nona momo o George A. Smith, ka dua vei iratou na lewe ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua tiko kina ena gauna o ya, kei nona nei o Bathsheba W. Smith. (A qai veiqaravi e muri vaka iMatai ni Daunivakasala ni Mataveiliutaki Taumada o Elder Smith ena veiliutaki nei Peresitedi Brigham Young, ka veiqaravi e muri o Sisita Smith vaka-Peresitedi raraba ni iSoqosoqo ni Veivukei.) Ni sa uabula mai, a dua na marama vakawati ka tina yalodina o Julina, ka dua vakakina na lewe ni iSoqosoqo ni Veivukei yalodina. A dau kilai levu vaka dua na dauniveivakasucumi yalololoma ka matai sara kina, ka vakasucumi ira mai e “volekata na 1,000 na gone dramidrami ki vuravura” ka daukaroni ira talega na tinadra.4 Mai na Okotova ni 1910 ki na Epereli ni 1921, a veiqaravi kina vaka ikarua ni daunivakasala ena mataveiliutaki raraba ni iSoqosoqo ni Veivukei.
Cakacaka ka Qito me vaka e dua na Cauravou
A vulica na dau cakacaka ena dua na yabaki ni bula gone sara o Joseph. Ratou a taukena vakamatavuvale e dua na iteitei e Taylorsville, Utah, rauta ni 10 na maile (16 na kilomita) mai nodratou vale, ka rau dau veivuke kina ena vakasuasuataki ni qele kei tacina, tamusuki ni co madu kei na maroroi ni manumanu. Mai vale, ratou a dau qarava tu e dua na vakaloga ni kakana draudrau na nona matavuvale, e vica na veivunikau vuata, tolu na loga ni vaini babalavu, dua na ba ni toa, tolu na bulumakau, kei na vica na ose. A levu na watina ena dua ga na gauna o Peresitedi Joseph F. Smith, ka vuqa kina na gusu me vakania na matavuvale ka vuqa vakakina na kena liga ni cakacaka. Ia o Joseph Fielding Smith a dua toka vei ira na gone tagane qase ni matavuvale lewe levu oqo, ka dau soli toka kina vua e levu sara na itavi ka dau soli vua e dua na tamata uabula. Me kedra ikuri na itavi oqo, a dau qarauna me yaco donu tu ga na nona ka ni vuli.
A imatai ni nona cakacaka ena taudaku ni nodratou vale o Joseph, sai koya na nona cakacaka vata kei tinana ena nodratou iteitei ni matavuvale. A dau nona draiva voli me vakayacori vakavinaka tiko kina na nona itavi vakadauveivakasucumi o tinana. Ena mua ni nona yabaki vakacauravou, a dua nona cakacaka ena Zion’s Cooperative Mercantile Institution (ZCMI), ka dau cakacaka vakabalavu ka vakaukauwa sara kina ena dua na siga taucoko. A dau nanuma lesu vaqo: “Au a dau cakacaka tu vaka e dua na ose qase me dua na siga taucoko kau sa dau oca sara ena bogi, ena lave taga talawa kei na taga suka vakakina na lewe ni manumanu kei na vuaka. A 150 paudi [68 na kilokaramu] na kequ bibi, kau sega mada ga ni dau vakasamataka tu na noqu laveta ki tabaqu e dua na taga 200-paudi [91 na kilokaramu].”5
Me dau vakamaravutaka kina na oca ni nona cakacaka, e dau qito ena so na gauna o Joseph. E dau marautaka vata kei iratou na tacina na qito vakabogi wavokita na nodratou vale, veivuni ena maliwa ni veivunivaini—“vakabibi na gauna e dau dreu vinaka kina na vaini.”6 E dau taleitaka talega na qito veitavi. A dua tu na nodra timi digitaki na veitabanalevu yadua, ka dau taleitaka sara na veiraravui vakatimi oqo.
Vuli iVolanikalou kei na Tubu Vakayalo
E dina ga ni dau bibi sara vua na cauravou gone oqo o Joseph na tavipolo, a dau suka yani vakatotolo ena so na gauna, ni dau vakayarayarataki yani ki na dua na ka dau taleitaki vakalevu cake vua. Ena veigauna vakaoqori, a dau kunei duadua kina “ena lololo ni co madu se ena dua na ruku ni vunikau me lesu tale ki na nona wilika” na iVola i Momani.7 “Mai na veika au dau nanuma taumada,” e a kaya, “ oya na gauna au se qai kila wilivola mai kina, au sa dau kune marau kei na vakacegu ni yalo vakalevu duadua sara mai na dua tale na ka e vuravura taucoko, ena vulici ni ivolanikalou, vakakina na wilika na veika me baleta na Turaga o Jisu Karisito, kei na Parofita Josefa Simici, vakakina na cakacaka sa vakayacori rawa me baleta na vakabulai ni tamata.”8 A tekivu me tauyavutaka o koya e dua na ivakarau ni vulici ni ivolanikalou ena gauna a taura kina na imatai ni nona iVola i Momani ni se qai yabaki walu. A wilika ena yalo e qacoya na veiivolanikalou kei na veivola e tabaka na Lotu. A dau kauta voli e dua na ilavelave lailai ni iVola Tabu Vou me rawa ni dauwilika ena gauna ni vakasigalevu ka vakakina ena nona dau taubale mai ka taubale yani ki valenicakacaka e ZCMI. A tudei ka qaqaco sara, na nona vakaikuritaka tiko na nona ivakadinadina me baleta na kosipeli vakalesuimai.
Sa dau biuta vakatotolo ena so na gauna na cauravou o Joseph Fielding Smith na veitavipolo me rawa kina ni wilika ena nodratou veiwiti vakamatavuvale na iVola i Momani.
Ia a sega ni sogolati toka ga ena vuli lo na nona tubu vakayalo o Joseph. A dau vakaitavi ena yalodina ena veisoqoni kei na kalasi ni Lotu, ka ciqoma na veitabaki kei na veivakalougatataki ni matabete. A dau vakayarayarataki vakavuqa sara me gole i valetabu. A sa tara tiko mai ena loma ni 23 na yabaki na Valetabu e Salt Lake mai na gauna a sucu kina. “Ena nona gauna vakacauravou a dau sarava voli mai kina ena yalo e taleitaka o Joseph na kena tara tiko na vale vakasakiti oqo. A raica sara ga oya na kau mai ni iotioti ni vatu mai na iqaqi ena qiqi sitima. … [A] raica sara ga na kedra tara vakaoti tiko na dudukilagi rairai totoka. … [A kaya kina,] ‘Au dau vakasamataka tu se na yaco beka meu bula donuya na tara oti ni valetabu.’”9
Ena ika 6 ni Epereli, 1893, a tiko o Joseph ena imatai ni soqoni ni kena vakatabui na Valetabu e Salt Lake. A vakatulewa o Peresitedi Wilford Woodruff, na ikava ni Peresitedi ni Lotu, ena soqoni ka cabora na masu ni veivakatabui. A dabe toka ena vatavata ena imawi mai vei Peresitedi Woodruff o koya na nona iKarua ni Daunivakasala, o Peresitedi Joseph F. Smith.
A ciqoma o Joseph Fielding Smith ni sa yabaki 19, e dua na veivakalougatataki vakapeteriaki. Na veivakalougatataki oqo, ka soli mai vei nona momo John Smith, ka veiqaravi voli vaka-Peteriaki ni Lotu ena gauna oya, ka mai ikuri dina sara ni nona kaukauwa vakayalo o Joseph. A tukuni vei Joseph:
“Sa nomu madigi mo na bula mo yacova sara nomu qase ka sa loma ni Turaga vei iko mo dua na tamada qaqa kei Isireli. …
“Ena nomu itavi mo dabe ena veivakasalataki kei ira na tacimu ka veiliutaki ena kedra maliwa na tamata. Sa na nomu itavi vakakina mo dau veigoleyaki vakalevu ena nomu vanua vakina ki vanuatani, ena vanua mamaca vakakina e wai, ka cakacakataka tiko na ilesilesi. Kau kaya kina vei iko, lamata cake, laveta cake na domomu ena qaqa kei na dina, ni na dusimaki iko tiko na Yalo ni Turaga, ka na sobuti iko vakakina na veivakalougatataki ni Turaga. Ena dusimaka na nomu vakasama na Yalona ka solia vei iko na vosa ka mo vakila, ni sa dodonu mo vanadakuya na vuku ni tamata ca ka kakua ni vakayacora na vosa ni tamata dauveidabui.”10
Ni mai cava na yabaki oya ena nona ika 20 ni yabaki ni bula, a levu mai na nona veimadigi ni veiqaravi kei na tubu vakayalo. A tabaki ki na itutu vakaitalatala qase ena Matabete i Melikiseteki, ka vakaedaumeni kina ni valetabu. Ni voleka ni mai cava na nona bula, ena nona a veiqaravi tiko vaka-Peresitedi ni Lotu, a kaya kina: “Au vakavinavinakataka vakalevu na noqu mai lewena na matabete tabu oqo. Au sa dau saga ena noqu bula taucoko meu vakarabailevutaka na noqu ilesilesi ena matabete ka nuitaka niu na tudei me yacova na ivakataotioti ena bula oqo ka marautaka na veitokani vata kei ira na yalododonu yalodina ena bula sa bera mai.”11
Veimusumusuki kei na Vakamau
Me vaka ena nona veivuke ena nodratou qaravi na nona matavuvale o Joseph Fielding Smith, vulica na ivolanikalou, ka vakavakarautaki koya me ciqoma na veivakalougatataki ni matabete, a sega kina ni ka vuni mai vua e dua na gone marama ka vakatokai me o Louie Shurtliff na nona caka vinaka. O Louie ka rau vakaitikotiko, e Ogden, Utah na nona itubutubu, a mai vakaitikotiko kei na matavuvale na Smith me rawa kina ni lako ki na Univesiti e Utah, ka tu veibasai kei na nodratou vale na Smith ena gauna oya.
Taumada, a dua toka ga na veikilai sa dau matau tu na nodrau veitokani, ia a mani yaco sara yani emuri me rau veimusumusuki. Ena vuku ni lailai toka ga ni nodrau ilavo na veitau, a dau yaco vakawasoma toka ga me rau dau wilivola vata toka ga ena nodratou varada ni vale vakamatavuvale na nodrau veimusumusuki, veitalanoa vata, taubale vata, kei na lakovi vata ni veiitaviqaravi ni Lotu. E dau taleitaka talega o Joseph na vakarogoca na nona dau tabapiano o Louie. Vakawasoma na nodrau dau gole vata yani ki na vakatasuasua ena nodratou olo ni itikotiko. Ni mai cava na ikarua ni yabaki ni nona vuli o Louie ena univesiti, sa yaco sara me veidomoni na nodrau veimusumusuki—ka yaco sara kina me dau vodo basikeli wavoki ena 100 na maile (160-kilomita) o Joseph, na gaunisala kuvu, me rawa ni laki raici koya e Ogden vakadua se vakarua ni sega ni caka na vuli.12
Sa yaco sara me rau veivosakitaka na vakamau, o Louie kei Joseph. Ia, a yaco me kabukabu toka ga ena nodrau vakasama na taro: se na kacivi beka me laki kaulotu o Joseph se sega? Ena gauna oya o ira na cauravou kei na goneyalewa era gadreva mera laki kaulotu era sega ni dau laki raici ira na nodra bisopi me rawa ni ra vakaturi ki na veikacivi vakaoqo. Na qaravi ni veikacivi ki na kaulotu e dau vakayacori vakatabakidua sara ga yani ena valenivolavola nei Peresitedi ni Lotu. Ena sega tu ni na kila e dua na cauravou na gauna sa na yaco mai kina ena nona meli e dua na kaci ni kaulotu.
A qeretueti mai o Louie ena univesiti ena vulaitubutubu ni 1897 ka ratou toki lesu kei rau na nona itubutubu ki Ogden. Ni oti e dua na yabaki, ni se sega tiko ga ni yaco mai e dua na kaci ni laki kaulotu, rau sa nanuma sara na veitau me rau sa navuca nodrau vakamau. Me vaka a qai kaya e muri o Joseph, “Au a vakamasuti koya me veisautaka na nona itikotiko, ena ika 26 ni siga ni Epereli, 1898, keirau a gole yani ki na Valetabu e Salt Lake ka laki vakamautaki tawamudu kina mai vei tamaqu, o Peresitedi Joseph F. Smith.”13 Ena nodrau mai tauyavutaka vata yani na nodrau bula o Joseph kei Louie, rau a vakaitikotiko ena dua na rumu lailai ena nodratou itikotiko vakamatavuvale na Smith.
Rogoci ni Veikacivi ki na Kaulotu
Ena veigauna taumada ena Lotu, era a dau kacivi wasoma mera laki kaulotu tudei na tagane vakawati, ka rau mani sega soti ni kidroataka o Joseph kei Louie na kena yaco mai ena meli na kaci ni kaulotu, ena ika 17 ni Maji, 1899, ki na dua na ilesilesi ni kaulotu sainitaki mai vei Peresitedi Lorenzo Snow. Ia a via kidroataka ga vakalailai o Joseph na mataqali lesilesi ka mai kacivi kina. Ni bera nona ciqoma na veikacivi, rau a veitalanoataka taumada kei Peresitedi Franklin D. Richards, Peresitedi ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua, na nona na rawa ni kacivi. A qai vakasamataka vaqo e muri o Joseph: “[A] taroga vei au se evei au na via lako kina. Au a kaya ni sega vakatabakidua ki na dua na vanua, ia ki na vanua ga au na talai kina. Ia a qai kaya, ‘Sa na rairai tiko beka e dua na vanua o na via lako sara ga kina.’ Au a mani kaya, ‘Sa donu, au na via gole tiko ki Jamani.’ Ka ratou mani vakauti au ki Igiladi!”14
Elder Joseph Fielding Smith vakadua na daukaulotu tudei
A nanuma o Louie me laki tiko vata kei rau nona itubutubu ena gauna e yali tiko mai kina o Joseph. Qoka, e a vakila, ni na vukei koya me vosota na galili ni nodrau tu veiyawaki kei watina. Ka ni na cakacaka tiko ena sitoa nei tamana, ka rawa ilavo me veivuke ena saumi ni kaulotu nei Joseph.15
Ena ika 12 ni Me, 1899, ni vo e dua na siga mera sa gole yani kina ki na itikotiko ni kaulotu, e a taura o Elder Smith kei ira na vo ni daukaulotu na ivakaro mai vei Peresitedi Joseph F. Smith kei rau o Elder George Teasdale kei Heber J. Grant mai na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua. Qo me ivakaraitaki ni veika lelevu era na mai vulica tiko ni bera ni ra biubiu vaka-daukaulotu tudei. Ena soqoni oqo, era na ciqoma vakayadua tiko kina na daukaulotu yadua e dua na sitivikiti ni kaulotu. A wilika vaqo o Elder Smith:
“Oqo e vakadeitaka tiko ni o koya e nona na sitivikiti oqo o Elder Joseph F. Smith Jr. e vakabauta ka veimaliwai vinaka tu kei na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai ka vakakina ni sa mai digitaki mai vei ira na Vakaitutu Raraba ni Lotu oqo me laki Kaulotu i Peretania me Vunautaka na Kosipeli ka qarava na vei Cakacaka Vakalotu kece sara ka sala vata kei na nona itutu.
“Ka keimami sa sureti kemuni kece sara mo ni rogoca na nona iVakavuvuli kei na iVakasala vaka-tamata ni Kalou, talai mai me mai dolava vei ira na katuba ni Bula kei na Veivakabulai—vakakina mera vukei koya ena nona veilakoyaki, kei na veika kece sara ena gadreva.
“Ka keimami sa masuta na Kalou, Na Tamada Tawamudu, me vakalougatataki Elder Smith kei ira kece era ciqomi koya ka veivuke ki na nona veiqaravi vinaka, ena veivakalougatataki kei Lomalagi kei Vuravura, ena gauna oqo me tawamudu, ena yaca i Jisu Karisito, Emeni.
“Sainitaki e Salt Lake City, Utah, ena ika 12 ni Me, 1899, ena vuku ni Lotu oqo. Lorenzo Snow, George Q. Cannon, Jos. F. Smith, Mataveiliutaki Taumada.”16
Ena siga ka tarava, era a soqoni vata yani e vale na lewe ni matavuvale mera laki vakamoce vei Joseph kei na dua na tuakana ka kacivi talega me laki kaulotu i Igiladi. Ia, e dua na lewe ni vuvale a sega ni tiko ena soqoni oqo. A vuni tiko na ganei Joseph gone o Emily, ena nona madualaka tiko na ka a vakayacora ena vica na yabaki yani e liu. Ena nodrau a se veimusumusuki tiko o Joseph kei Louie, e dau vakatalai Emily yani kei ira na vo ni gonelalai o Joseph mera laki moce me rawa ni levu cake kina na nodra gauna taurua kei nona daulomani. Ena nona dau rarawataka tu na ka oqori, a dau masulaka kina vakavuqa vua na Turaga o Emily me vakauti tuakana tani yani ena dua na ilakolako ni kaulotu. Ia oqo ni sa gauna dina me biubiu kina, sa vaka me beitaki koya tu ni bale vua na nona sa mai gole oqo.17
Rau a kila o Joseph kei Louie ni gole mai vua na Turaga na kaci ni laki kaulotu oqo i Igiladi. A nanamaki sara vakalevu o Joseph me laki qarava na nona itavi, ka marautaka sara o Louie ni sa na laki kaulotu o watina, ia rau a sotava ruarua na dredre ni tu veiyawaki. Ni yaco mai na gauna me sa biuta kina na ikelekele ni sitima o Elder Smith , “A tovolea o Louie me yatedei tu, me kua ni raici koya o Joseph ni tagi tiko. Ia e dau dredre me vunitaki na wadadamu ni mata. Sa galili tu mada ga o Joseph ni vakasamataka tiko na nona sa na gole ka mai sega tu kina ni rawa vua me vosa vua e dua. … A tatao na nona vosa o Joseph ena nona mai tuvakadua ena mata ni vale makawa e First North Street ena sa mai kisivi ratou yadudua yani ena vakamoce na nona daulomani: Nana, Tata, ratou na ganena kei na tacina, ratou na nona nei, ka qai mai muri duadua yani o, Louie. ‘Moce Louie, noqu ka talei. Me vakalougatataki iko ka maroroi iko vinaka tiko vei au na Kalou.’”18
Teivaki ni Soreni Kosipeli e Igiladi
Mai na gauna a biubiu yani kina mai vale na nona sitima—logaloga ca ka kubou tu ena tavako— a soli koya yani ki na nona kaulotu o Elder Smith. Na veika e vola tu ena nona ivolaniveisiga kei na ivola ka dau vakauta ka ciqoma e vakaraitaka tu na veika dredre a sotava vaka-dua na daukaulotu vakakina na vakabauta kei na yalodina e a sotava talega kina.
Ni mai cava na imatai ni siga ena nona cakacaka vakadaukaulotu e Igiladi, a vola vaqo ena nona ivolaniveisiga: “Qo e dua na siga bibi ena noqu bula lekaleka. Au gole mai vale voleka ni dua na vula sa oti ena inaki ni mai vunautaka na kosipeli ni Turaga. … Au veisoliyaki tikidua tiko mai nikua ka solia rawa voleka ni 25 na tikidua [ivolalailai]. Sa ikena matai ni gauna meu vakayacora na mataqali cakacaka vakaoqo ka via cakacaka dredre toka vei au. … Au cavuta ki vuravura ena imatai ni gauna na noqu ivakadinadina nikua, ia ena rawa meu na vakayacora vakavinaka cake tale. Ena veivuke ni Turaga au na cakava na lomana me vaka au sa kacivi kina.”19
Na gauna a vakauta yani kina vua o tamana e so na ilavo me baleta e so na ka ena gadreva, a kaya lesu mai: “Au na qarauna sara vakavinaka na veika kece o vakauta mai vei au. Au na sega ni vakayagataka e dua na ka vakavo sara ke donu vinaka na kena inaki.” A tukuna talega vei tamana na nona nakita tiko me na vulica ka vakatavulica na kosipeli: “Au sa tu oqo meu mai vakavulica na kosipeli kau nuitaka niu na vakayacora vakavinaka sara. … Au gadreva dina meu vakavinakataka na noqu vakasama kei na taledi niu tiko voli eke, ka meu dau yaga talega kina ki na dua na ka ena bula oqo. … Au vinakata meu dau donu ena ka kecega ka sega ni dua na ka e vakamarautaki au vakalevu cake mai na noqu vulica rawa e dua na ka me baleta na kosipeli. Au gadreva meu kila vinaka cake sara ka yalomatua vakalevu talega.”20
A vola vaqo ena dua na nona ivola vei Elder Joseph Fielding Smith o Peresitedi Joseph F. Smith: “Au taleitaka na nomu igu, au vakabauta na nomu yalodina, kau marau ka vakacegu ena vukumu. Au vinakata mo bucina cake na yalomatua kei na lewa matau vakakina na dauvosota me vakataka na Yalo Tabu vakakina na loloma ni Kalou.”21 O tamai Louie, o Lewis Shurtliff, a vakaraitaka talega na nona nuidei vei Elder Smith: “Au dau vakila tu ni o na vakayacora e dua na kaulotu lagilagi ka rawata na veika ka na vakadeitaki iko ki na dua na itutu lagilagi o na yacova mai muri.”22
Ena nona ivola kece vei Louie, sa dau vakaraitaka tu ga kina o Joseph na nona lomani koya. E dau vakavuqa me biu senikau sababa toka ena loma ni nona ivola “ni loloma kei na veikaroni.”23 A vola talega na veika ni bolebole e dau sotava: “E vuqa sara ena vanua oqo era kila tu ni dina na kosipeli oqo keimami vunautaka tiko, ia e sega tu vei ira na yalo e qaqa mera biuta na veika vakavuravura ka taura matua.”24
Sa dau volavola toka vakadua e veimacawa o Louie. A vola vaqo, “Dau nanuma tiko”, “Au tu oqo meu lomani iko ka dau masulaki iko kau sega ni dau guilecavi iko ena dua na gauna. … Sa dau noqu masu, me nomu tu ga na watiqu dina sara, na kalougata.”25 Sa daumatata sara o Louie me baleta na nona yalodina vei watina, ka sa vakakina na matata ni nona yalodina vua na Turaga kei na Nona cakacaka. Sa dau vakananumi Joseph tikoga me kua sara ni vakatara me vakamalumalumutaka na nona a vakatulewataka me laki kaulotu na nona dau nanumi ratou mai vale.
A gadreva vakalevu sara o Elder Smith na veivakayaloqaqataki vakaoqo, baleta ni a ka dredre toka vua me kunea mai kea e dua ka via ciqoma na kosipeli vakalesuimai. Ena vica na yabaki ki muri, a “kaya vei luvena o Joseph ni sa yaco sara me ca vakalevu na veika ka ra sa sega sara ga ni via vakarorogo na tamata ka sa yaco talega vua me nanuma ni sa na sega ni rawa ni tomana tiko. Ena dua na bogi a nanuma me sa saga na nona sala mai vale.”26 Ia ena nona vakauqeti ena veivakayaloqaqataki mai vei ira na nona daulomani vakakina ena nona vakaukauwataki ena nodra masumasu kei na nona gadreva me veiqaravi tikoga, a ravuta rawa kina na veivakanananu vakaoqo. A kila ni kacivi koya na Turaga, ka vakila ni sa gadrevi talega vua me cakacaka vakakauwa me baleta na nodra rawa na vinaka o ira ka veiqaravi tiko ena vukudra ka vakakina vei iratou na nona lewe ni matavuvale. A vola kina vaqo: “Sa rawa vei au meu sa tu vakadua ga eke meu kua ga ni lesu yani ka sega ni volai tu vakavinaka vakaivola ka vakagalalataki tu yani ena vakarokoroko. … Sa noqu masu me noqu na yalo va kosipeli vakakina na noqu lomani ira na noqu icaba me rawa kina niu tiko ga eke me yacova noqu vagalalataki yani ena vakarokoroko mai na noqu kaulotu. Kevaka walega me a sega na veiyabaki ni kena dau masulaki cake tiko mai vale vakakina mai vei au vakaiau, keu a sega dina ni rawata.”27
A vagalalataki ena vakarokoroko o Elder Joseph Fielding Smith mai na nona kaulotu ena ika 20 ni June, 1901. Dina ga ni a vakadeitaka e dua ka sa saumaki mai ena yabaki rua ni nona veiqaravi gugumatua, “a sega vakadua ni dua nona madigi me vakasaumakitaka e dua, ka sega ni dua nona madigi me papitaisotaka e dua.”28 Ia, o koya kei ira na nona itokani, era a teivaka na soreni kosipeli, ka vukei ira e lewe vuqa ena nodra kunea vakalevu cake na vakacegu kei na kila-ka, ka yaco vua me tubu cake vakalevu ena nona bula vakagonevuli vakakina vakaqasenivuli ni kosipeli ka vakakina ni sa dua na iliuliu ni matabete.
Dua na iTikotiko kei na iTavi Vou
A yaco yani Salt Lake City ena ika 9 ni Julai 1901, o Joseph. Ni oti nona mai tiko kei nona matavuvale o Louie e Ogden me vica na siga, rau a lesu yani o Joseph kei Louie ki na nodratou vale vei ratou na Smith ka me rau laki tomana na nodrau bula vata. A dau kedrau idivi tu vakaveiwatini na vakabauta, gugumatua, veiqaravi, ena nodrau cakacaka vata me rau taracake e dua na vale kei na vuvale vakakina me rau veiqaravi ena Lotu.
Louie Shurtliff Smith
Ni yaco ga yani ivale o Joseph, sa laki vaqara cakacaka sara me rawa ni qaravi ratou kina na nona vuvale. Ena nodratou veivuke na nona lewenivale, a rawata rawa kina e dua na cakacaka vagauna ena valenivolavola ni vunivola ni Tikina o Salt Lake. Ni oti e macawa lima, a taura e dua na cakacaka ena valenivolavola ni Dauniitukutuku Makawa ni Lotu. Ena nona mai vulica vakalevu cake na veika me baleta na Lotu, a yaco me kidavi ira talega kina vakavinaka cake o ira era dau saga mera vakacacana na Lotu kei ira na kena iliuliu. A sega ni dau oca kina ena nona vakarautaka na itukutuku me taqomaki kina na vakabauta. Oqo e a itekitekivu ni dua na veiqaravi ka vakalougatataka sara kina vakalevu na Lotu ena veiyabaki muri mai.
Ena vulaitubutubu ni 1902, a mai kunekune kina o Louie. Rau a vakavinavinakataka vakalevu kei Joseph na nodrau rumu lailai, ia rau a nanamaki tale tu ga me rau tara ga na nodrau vale vakairau. A vakatara me rau tekivu navunavu yani ena cakacaka tudei nei Joseph. Rau a sauma e dua na kabani ni tara vale ka veivosakitaka vata me na qarava ga e levu na kena cakacaka o Joseph ni na sau lailai kina. Na imati ni nodrau gone, e yalewa ka yacana o Josephine, a sucu ena Sepiteba ni 1902, ka ratou toki sara ki na nodratou vale vou ni oti e vula 10. Ena 1906, ni oti na nona mai sotava o Louie e dua na kunekune dredre sara, rau a kidavaka tale e nodratou vale e dua tale na goneyalewa ka vakayacani koya me o Julina.
A dau tu vakarau tu ga o Joseph me vakaitavi ena cakacaka ni veivakabulai ni Turaga, ka vuqa sara na nona madigi me vakayacora vakakina. Ena 1902 a kacivi me dua vei ira na peresitedi ena ika ruasagavulukava ni kuoramu ni vitusagavulu, oka kina na nona itavi vakadauveidusimaki ni kuoramu. (Ena gauna o ya, a tu kina ena Lotu e sivia na 100 na kuoramu ni vitusagavulu. Era a sega ni Vakaitutu Raraba na lewe ni kuoramu oqori.) A kacivi talega o Joseph me veiqaravi ena matabose raraba ni iSoqosoqo ni Vakatorocaketaki ni Muavata ni Cauravou vakakina vakalewe ni matabose e cake ni iTeki o Salt Lake. A tabaki vakaitalatala qase mai vei tacina o Hyrum, e dua na lewe ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua. Ena koniferedi raraba ni Epereli 1906, a tokoni kina vaka-iVukevuke ni Dauniitukutuku Makawa ni Lotu, kei na Janueri e tarava a lesi ki na dua na komiti digitaki ka kena inaki me “vakarautaka na itukutuku me taqomaki kina na lotu mai na veivakasaurarataki e dau vakayacori kina mai vei ira na kena meca.”29
Ena gauna a veiqaravi tiko kina vaka-Peresitedi ni Lotu o tamana, a dau vukei koya vakawasoma o Joseph ena nona veivolavolai vakakina na veicakacaka vakavunivola tale e so, ka dau tomani koya talega vakavuqa ki na nona veiilesilesi vaka-Lotu. Ena dua madaga na gauna a gole tu o Joseph ena vukui Peresitedi Smith. A vola vaqo: “Au a gole yani i Brigham City [Utah] ena kerekere nei tamaqu meu laki vakatabuya na valenilotu ni iKarua ni Tabanalevu e Brigham City. Dua na ka na nodra a gadreva me a gole saraga yani o koya me laki tauca na masu ni veivakatabui, ia me vaka ni a tauvimate tiko, a mani talai au yani.” Na gauna rau kidavaki Joseph kina na peresitedi ni iteki kei na bisopi ena kelekele ni sitima, rau a sega ni marautaka na nodrau raici koya.30 A kaya sara ga kina o peresitedi ni iteki: “Voleka sara meu vakatubuca. Ena noda namaka tiko na Peresitedi ni Lotu qai gole tu mai e dua la na gonetagane.” Me vaka ena dua tale na kena italanoa vata ga, a sauma totolo tale yani o Joseph, “Voleka sara meu vakatubuca talega.”31
E dina ga ni dau kauti Joseph tani vakalevu mai na vale na nona itavi Vakalotu, ia e dau levu talega na nodra gauna ni dau veiqaravi vata kei Louie ka rau dau marautaka vata. Ena nona ivolaniveisiga ni 1 ni Noveba, 1907, a vola toka kina vaqo, “E dau iusutu ni dua na siga vei au na gauna keirau dau gole kina kei Louie ki na Valetabu e Salt Lake, ka sa dua na siga talei sara ki na neirau bula ka yaga vakalevu talega.”32
Veivakatovolei kei na Veivakalougatataki
A biuta vakatikitiki o Joseph e vuqa na nona itavi ena Maji ni 1908, ena nona kila ni gadrevi vakabibi vua me toka ga ivale vata kei Louie. A tauvi Louie tiko e dua na mate levu, ka balavu na kena tauvi koya tiko mai ena itekitekivu ni ikatolu ni nona kunekune. Dina ga ni a masu, ka vakalougatataki vakamatabete, ka qaravi koya sara tiko vakavinaka o watina, vakakina na nodra veiqaravi na vuniwai, a toro sobu tikoga na nona bula. A mai mate o Louie ena ika 30 ni Maji.
Ena nona lolosi, a vola kina vaqo o Joseph: “Ena loma ni vula oqo ka dua na kena kau nuiqawaqawa ka lomaleqa vakalevu duadua kina, au a lako curuma mai kina na dredre kei na veika titobu ka mosimosi duadua na kena au sotava. Ia ena ilakolako taucoko oqo au a vakararavi tu ga vua na Turaga me solia vei au na kaukauwa ka vakacegui au. Ni oti na nona vakararawataki vakalevu sara ena tolu se va na macawa ka tauvimate voli voleka ni rua na vula, sa qai mai vakagalalataki o watiqu daulomani mai na nona rarawa levu … ka biuti au kei na luvei keirau talei lailai, ki na dua na vuravura talei cake, na vanua ka keitou na waraka tu kina ena vosota kei na mosi na neitou na qai veisotari lagilagi tale.” A kaya o Joseph ni a mate o watina “ena nona tudei ka dina vakadua tu ki na veiivakavuvuli kece sara ni kosipeli.”33
Sa luvuci vakalevu sara o Joseph ena itavi ni nodrau susugi cake e rua na goneyalewa lalai ena dua na vale sa sega kina o tinadrau. Rau a sureti Joseph na nona itubutubu me ratou sa laki tiko vata. E dina ga ni rau a vukei koya tiko, a vakila ga na dawai oqo ni rau gadreva na luvena lalai na nona veikaroni e dua na tina dauloloma.
Ethel Reynolds Smith
Me vaka a dauvakayacora ena vuku ni veivakatulewa bibi kece e dau vakayacora, a taura vakadua na gagadre me masulaki sara vakaukauwa na ka oqo. Sa mai isau ni nona masu o Ethel Georgina Reynolds, e dua na vunivola ena valenivolavola ni Dauniitukutuku Makawa ni Lotu. A sureti koya o Joseph me tomani koya kei rau na nona goneyalewa ena dua na gade ena vanua ni gade ena ika 6 ni Julai, 1908. A mana sara na gade oqori, ka ni ratou veimarautaki sara vakalevu na lewe va oqo. Ni oti e tini na siga, rau a marautaka vakai rau ga o Joseph kei Ethel e dua na gauna ka sega kina o irau na gone, oti ga vakalailai oya rau sa veiyalayalati sara me rau vakamau.
Rau a vauci vata o Ethel kei Joseph ena Valetabu e Salt Lake ena ika 2 ni Noveba, 1908. Ena vica na yabaki yani imuri ena dua na ivola vei Ethel, a vola kina vaqo o Joseph, “O na sega ni kila na levu ni noqu dau vakavinavinakataka vua na Turaga na noqu a sega ni cala ena noqu kila niu gadreva dina e dua na itokani. O a vakatalai sara ga mai vei au.”34 Me ikuri ni nona sa mai dua na itokani lomani vei Joseph, a yaco totolo sara o Ethel me ikarua ni tinadrau o Josephine kei Julina.
Veiqaravi vaka-Lewe ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua
Ni voleka toka na koniferedi raraba ni Epereli 1910, a mate o Peresitedi John R. Winder, na iMatai ni Daunivakasala ena Mataveiliutaki Taumada. A kacivi me veiqaravi ena Kuoramu ni Le Tinikarua o Elder John Henry Smith, ka veiqaravi tiko ena Mataveiliutaki Taumada, ka biuta toka yani e dua na itutu lala ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua. Era a bose vata na Mataveiliutaki Taumada kei na Kuoramu ni Le Tinikarua ena Valetabu e Salt Lake Temple me veivosakitaki kina se o cei me vakatawana na itutu lala. Ni oti na nodra veivakasalataki vata me voleka ni dua na auwa, era a sega ni rawa ni “duavata ena kena vakatawani na itutu. Me kena itinitini a qai gole yani o Peresitedi Joseph F. Smith vakataki koya ena dua na rumu ka tekiduru me masulaka na veidusimaki. Ena nona lesu mai a via vakataratutu na nona tarogi ratou na le 13 tale na veitacini ena nodra rawa ni vakadonui luvena tagane o Joseph Fielding Smith Jr. me sa taura na itutu. A via vakataratutu ena nona vakatura, a kaya, me vaka ni sa lewe tiko ni matabose o luvena tagane o Hyrum ka sa lewe tiko ni Daunivakasala ena Matabisopi Vakatulewa o luvena tagane o David. A rerevaka, de ra sega ni marautaka na lewe ni Lotu me lewe tale ni vakatulewa raraba e dua tale na luvena tagane. Ia a vakauqeti ga me solia cake yani na yacai Joseph me vakasamataki. Ia era a ciqoma yani vakatotolo na vakatutu na vo ni turaga ka tabaki Peresitedi Smith yani kina.
“Ia a vakaraitaka yani o Peresitedi Smith na yacai Joseph vei tinai [Joseph] ni bera na kena vakaraitaki ena koniferedi. A kaya kina o ganei Joseph o Edith S. Patrick, ‘Au vakasamataka sara na siga a tukuna kina vei keitou o nana ena 1910 ena nona suka mai vale mai na nona bose ni matabose ni valetabu o tata ena nuiqawaqa. Ena nona a tarogi se cava e lomaleqataka tiko, a kaya mai ni sa mai digitaki me dua vei ira na Le Tinikarua o Joseph. A kaya ni ra a sega ni vakataratutu na veitacini ena nodra digitaki koya ka kaya talega ni sa qai yaco tale oqo vua, ena nona itutu vaka-Peresitedi, me sa na mai vakalewai tale yani vakaukauwa, ena nona sa mai digitaki tale oqo o luvena me dua na iapositolo. A kaya vua o nana me kakua sara ni leqataka vakalailai na ka era na tukuna na tamata. A kila o koya ni sa digitaki luvena tagane na Turaga ka na dua sara na iyau levu ki na nona ilesilesi.’
“… A kena ivakarau tu ena gauna oya me kua mada ni se tukuni taumada vei koya e digitaki ia me qai dau rogoca ga na nona ilesilesi ni sa wiliki na yacana ena koniferedi me baleta na laveliga ni veitokoni. Ia a yaco kina me a sega tu ga ni kila o Joseph Fielding ena mataka ni ika 6 ni Epereli ni, 1910, ena nona sa biubiu yani ki na koniferedi ni sa na digitaki.” Ena nona curu yani ki na Valenikoniferedi, a tukuna yani vua e dua na dauveivakacurumi, “Ia Joseph, o cei sa na iapositolo vou?” A sauma lesu yani: “Au sega ni kila. Ia ena sega ni o iko vakakina o i au!”
Ni sa voleka sara ni kacivi na yaca ni lewe ni Kuoramu ni Le Tinikarua vou, a vakila e dua na veivakauqeti ni Yalotabu o Joseph ni na rawa ni o koya. Ia, a qai kaya e muri ni gauna a kacivi kina na yacana, “Au a kidacaka ka galu vakadua ka sega talega ni kaya rawa e dua na ka.”
Ni oti valailai ena siga vata o ya, a gole i vale me laki vakaraitaka na itukutuku vei Ethel, ka sega ni rawa me a tiko ena soqoni. A tekivu ena nona kaya yani: “Au nanuma ni sa dodonu me datou na volitaka na bulumakau. Sa sega vei au na gauna meu qarava rawa tale tiko kina!”35
Ena loma ni yabaki 60 ni nona veiqaravi vakalewe ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua, a raica o Joseph Fielding Smith e levu sara na veisau e vuravura. Me kena ivakaraitaki, ena nona a digitaki ki na itutu vakaiapositolo, e vuqa na tamata era a se dau vakayagataka tikoga me sala duadua ni nodra veitosoyaki na ose kei na kareti. Ena itinitini ni nona gauna ni veiqaravi ena kuoramu, a dau gole yani ki na nona veivanua ni veiqaravi ena waqavuka totolo.
Na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua ena 1921. E tucake tu mai vakayawa ena imawi o Elder Joseph Fielding Smith.
A taura tu o Elder Smith e vuqa sara na itutu nuitaki ka bibi ena nona veiqaravi tiko vakalewe ni Kuoramu ni Le Tinikarua. E loma ni matai ni walu na yabaki ni nona ilesilesi Vakaiapositolo, a veiqaravi vaka-sekeriteri sega ni vakaivolataki vei tamana. A veiqaravi voli tu yani vaqo me yaco sara na nona mai mate yani o tamana ena Noveba ni 1918. Ena itavi oqo, a daunivolavola tiko o Joseph Fielding Smith ena nona cavuta yani o tamana na raivotu ni nodra vueti na mate, ka kunei ena gauna oqo ena Vunau kei na Veiyalayalati 138.
A veiqaravi voli o Elder Smith vaka iVukevuke ni Dauniitukutuku Makawa ni Lotu, vaka Daunitukutuku Makawa ni Lotu me voleka ni 50 na yabaki, vaka daunivakasala ena mataveiliutaki ni Valetabu e Salt Lake, vaka Peresitedi ni Valetabu e Salt Lake, vaka Peresitedi ni Utah Genealogical and Historical Society, vaka imatai ni edita ka manidia vakabisinisi ni Utah Genealogical and Historical Magazine, vakakina vaka jeameni ni Matabose e Cake ni Matabose ni Veika Vakavuli ni Lotu. A veiqaravi talega vakajeameni ni Komiti ni Tabaivola ni Lotu, e dua na lesilesi ka gadrevi kina vua me wilika e udolu na draunipepa ni volavola ni bera ni ra vakarautaki vakalesoni ni ivolavakarau vakakina na veika volai tale eso ni Lotu.
A vakatikori vaka Peresitedi Vakatawa ni Kuoramu ni Tinikarua ena ika 6 ni Okotova, 1950, ka veiqaravi voli ena ilesilesi oqori me yacova yani na Epereli ni 1951, ena nona qai mai vakatikori yani vaka Peresitedi ni Kuoramu ni Le Tinikarua. A veiqaravi voli ena itutu oqori mai na Epereli ni 1951 ki na Janueri ni 1970, na gauna ka qai mai yaco kina me Peresitedi ni Lotu. Mai na 1965 ki na 1970, a veiqaravi tale tikoga kina vaka-Daunivakasala ena Mataveiliutaki Taumada ena gauna vata ka vakayacora tale tikoga kina na nona itavi vaka Peresitedi ni Kuoramu ni Le Tinikarua.
Na Cakacaka Vakalotu ni Veivakaroti Bibi kei na Veivosoti Yalomalua
Ena nona imatai ni vosa ena dua na koniferedi raraba, a vosa vakadodonu sara ga o, Elder Joseph Fielding Smith vua ena “vosataka vakaviavialevu na nodra cakacaka na vakaituitu era vakaitutu era liutaka tiko na Lotu.” A solia kina na ivakaro bibi oqo: “Au gadreva meu vakaroti ira kece na lewe ni Lotu, ka kaya vei ira, ni sa dodonu mera veivutuni ka vuki vua na Turaga, de qai sotavi ira na Nona veilewai, ka na yali na nodra vakabauta ka yaco mera vukitani mai na dina.”36
Ena loma taucoko ni nona cakacaka vakalotu, sa dau tomana tu ga na nona veivakasalataki. A tukuna ena dua na gauna: “Au nanuma ni sa noqu ilesilesi, ena noqu sa rui rere vakalevu, au nanuma, ni mai vua na Yalo ni Turaga ena noqu dau taleva wavoki tiko na veiiteki kei Saioni, meu tukuna vei ira na tamata ni sa ikoya oqo na siga ni veivutuni. … Au vakila ni sa noqu ilesilesi meu kacivaka na veivutuni ka kerei ira na tamata mera qarava na Turaga.”37
Na ka dina, kei na vosa vakadodonu oqo ki na ivakavuvuli sega ni ka ni veiwali oqo a vakaraitaki ena yalomalua kei na loloma. A vakadinadinataka saraga ena dua na gauna o Elder Boyd K. Packer ena dua na bose ka jeameni tiko kina ni Komiti ni Kaulotu ni Lotu o Joseph Fielding Smith. “A ripotetaki yani na nodrau a vakacalakataka e rua na cauravou daukaulotu e dua na lori ni Lotu. A sega ni kele na nona lori e dua na qase dauvolitaki kakana draudrau ena cina ni gaunisala. A coqai yani vakababa na lori ni kaulotu ka vakacacani saraga vakadua. Era a raica tu mai na ovisa na ka a vakayacora na draiva ni lori oqo. A sega tu na nona inisua. Kalougata ga, ni sega ni dua veirau na daukaulotu a vakamavoataki vakaca sara.
“A dabe galugalu toka o Peresitedi Smith ena nodra veikayayaka na lewe ni itikotiko na veika me baleta na ka sa mai yaco oqo. Ni oti e so na veivosaki era a vakasalataki manidia dairekita ni Tabana ni Kaulotu me raica mai e dau na loya ka me kau na ka oqo ki na mataveilewai.
“Ena gauna oqori sa qai tarogi o Peresitedi Smith se dua vata kaya na ka oqo. A kaya lo mai: ‘Io, sa rawa ni vakayacori qori. Ka kevaka meda saga sara vakaukauwa, sa rawa talega meda na kauta laivi mai kina vua na qase vakaloloma oqori na nona lori; sa na qai rawata rawa vakacava na nona bula?’
“‘Keirau a veiraici, ka via maduataka vakalailai,’ a kaya o Elder Packer. ‘Ka mani vakadonuya vata ni na rawa ki na Lotu me volia tale e dua na motoka ni kaulotu, ka tomana na kena cakacaka, ka biuta vakatikitiki na ka sa mai yaco.’”38
“E dua na Turaga Vakawati ka Tama Dauveikauwaitaki, ka Dauloloma”
Na gauna sa mai kacivi kina o Elder Smith me sa iapositolo, sa tolu tiko kina na luvena: o Josephine kei Julina vakakina na matai ni luvei Ethel o ya o Emily. Ni mai oti toka e vitu na vula, ratou a kidavaka na matavuvale e dua na tale na goneyalewa. Rau a vakayacani koya o Ethel kei Joseph me o Naomi. Ena vuku ni dredre ni vakasucu, a dredre sara na nona bula cake mai o Naomi, ka ratou ririkotaka na lewe ni matavuvale de na sega ni bula balavu. Ia, me vaka a qai kaya e muri o tamana, ni a “mai rawata rawa na bula ena kaukauwa [ni] masumasu kei na sasaga levu me vaka ni a kunei me sa sega ni rawa me curu ki yagona na nona icegu.”39 A vakasucumi ira tale e le vitu na gone o Ethel e muri: O ira o Lois, Amelia, Joseph, Lewis, Reynolds, Douglas, kei Milton.
A dau kauti Peresitedi Smith tani vakabalavu vakavuqa mai vale na nona ilesilesi vaka iApositolo. Ia ni dau tiko e vale, e dau vakatabakidua na nona raici iratou na nona matavuvale. E dauvakamacalataki koya o Ethel na watina me dua ka dau “veinanumi, turaga vakawati dauloloma ka tama dau segata vakaukauwa sara ena nona bula me vakamarautaki iratou na nona lewe ni matavuvale, sa dau guilecava sara kina na veika me baleti koya vakaikoya ena nona dau saga me vakayacora rawa na ka oqo.”40
Era dau kurabuitaka sara vakalevu na gone ena matavuvale na Smith na veika era dau nanuma na tamata me baleti tamadra—ni dua e dau vakatulewa kaukauwa, ka vakadodonu sara. “Ena dua na gauna … ni oti nona a vunautaka e dua na ivunau kaukauwa sara me baleta na bibi ni nodra maroroi vakavinaka sara na gone, a gole yani ena yalokatakata e dua na marama [ka laki kaya] vakaloloma vua e rua na luvei Smith goneyalewa lalai ‘au sega ni vakabekataka ni dau mokulaki kemudrau o nomudrau tata!’” Me isau ni veibeitaki oqo, rau a sosokiki ga na goneyalewa. Rau a kilai tamadrau vakavinaka cake mai vakalevu vua—ni sega vakadua ni rawa ni vakamavoataki ratou. Ni dau lesu mai ena nona ilakolako balavu, “sa dau gauna ni marau, mai na gauna ratou dau veitavaki kina ena nanamaki mai na ikelekele ni sitima me yacova sara yani na gauna eratou na baci veivakamocetaki tale kina vua ena vica ga na siga ni oti o ya.” Era dau veiqitori, buli pai kei na aisikirimu, gole ivakatakakana, vodo sitima, ka sikova na veibari vatu kei na drano era toka voleka. Era dau marautaka na vakarogoca na italanoa ni nona veiqaravi Vakalotu wavokiti vuravura.41 Era dau cakacaka vata talega, vakaogai ira tu ga ena veiitavi wavokita na vale.42
Era dau qitotaka na veiqito na luvei Peresitedi Smith tagane, e dau tiko ena nodra qito ena veigauna e rawa kina vua.43 E dau rekitaka talega na qito vata kei ira, vakabibi na ciqomi ni polo. E dau marau vata kei ira, ia e dau veisisivi tale toka ga. Rau a nanuma na luvena tagane o Reynolds kei Lewis na nodrau a to vata ena dua na gauna me rau qati tamadrau. A laiva me rau digia se ligana cava me vakayagataka ena gauna ni qito. Ni dau biuta toka mada ga e dua na ligana e dakuna, e vakavuqa “na nona dau qaqa ga mai vei rau ruarua.”44
Rarawa kei na Vakanuinui
E dau dredre sara me taura o Ethel kei ira na gone na nona ilesilesi tani mai vale o Elder Smith, e dau mosimosi talega vua na veibiu tu vakamacawa. Ena ika 18 ni Epereli, 1924, a vodo sitima tiko yani me laki dabe vakatulewa ena dua na koniferedi ni iteki. A sa bukete vula vitu tiko kina o Ethel ena gauna o ya, ena nona saga kaukauwa tiko me qaravi ira na gone e vale. Ena dua na nona ivola vua, a kaya kina, “Au nanumi iko tu kau diva meu dau tu ga vakadua kei iko ena vica na macawa tarava mai oqo, meu qaravi iko vinaka.”45 Ena nona vakanananu tiko mai vale, a tinia na nona ivola ena dua na serekali ka vola kina vaqo. E so na vosa ena serekali oqori era na laurai ena so na ivolanisere ni Lotu ena ulutaga “Sa Balavu Beka na Lako?”
Sa balavu beka na lako,
Ena sala sukusukura ka baba sara?
E veiwakau ka votovotoa beka na sala?
E tava beka na yavamu na vatu gagata
Ena nomu saga mo lamata cake
Ki na veivanua cere ena katakata ni siga?
Sa malumu ka rarawa beka na lomamu,
Sa guce mai na yalomu,
Ena nomu ogataka ’tiko nomu veiqaravi?
Sa bibi beka na icolacola
O sa vakasaurarataki na colata?
Sa sega beka e dua, nomu icolacola mo drau wasea?
Me kua ni guce na yalomu
Sa qai tekivu oqo na ilakolako;
E Dua e se yalovi iko tikoga mai.
Mo rai cake yani ena reki
Mo taura yani na ligana;
Ena tuberi iko kina veivanua cecere vovou—
Na vanua tabu ka savasava,
Ka tini kece kina na leqa,
Ka na galala mai na ivalavala ca kece sara na nomu bula,
Ka sega kina na tagi,
Ni sa sega kina na rarawa.
Taura na ligana mo drau curu vata yani.46
Me tekivu mai na 1933, sa dau vakataotaka na marau ena nodratou vuvale na Smith na “leqataki ni icolacola,” me vaka a qai vakaraitaka o Elder Smith ena nona serekali ni yabaki ciwa yani eliu. A tekivu me yacovi Ethel mai “e dua na mate levu ka sega ni vakasamataka rawa. Sa dau yaco sara kina me nuiqawaqawa vakagauna sa dau veinanuyaka sara kina e vuqa na ka ka dau vakavuna me sa vakaoga vakaca tu ga kina na yagona wawale. Sa vaka me sega ni qai veivuke rawa tale na loloma kei na veitokoni ni nona matavuvale, masumasu, kei na veivakalougatataki, vaka tale madaga kina na veiqaravi ni valenibula.”47 Ni oti nona rarawa tu me va na yabaki, sa qai mai mate yani ena ika 26 ni Okosita, 1937. Ena nona vola na veika me baleta nona mate, a kaya kina vaqo o watina ena lolosi, “Ena sega ni kunei e dua na marama e vinaka cake, a marama vakawati ka tina dau dina.”48 E loma ni nona rarawa, a vakila rawa ena kila veivakacegui ni rau sa vauci tu me tawamudu kei Ethel Reynolds Smith ena dua na veiyalayalati ni veivauci tabu.
Sa vakanamata ki na Vakamau e dua na Veitokani Vou
Ena nona sa mai mate yani o Ethel, era a se tiko voli ga e vale e lewe lima na gone ni matavuvale na Smith. E rua e rau sa na vakarau toki yani—o Amelia sa veidinadinati tu me vakarau vakamau, ka sa vakarau laki kaulotu tudei o Lewis. Qo sa na qai vo tiko ga kina o Reynolds yabaki 16, Douglas yabaki 13, kei Milton yabaki 10. Ena nona sa rui dau nanumi ratou na luvena tagane ka sa sega tu oqo na tinadratou, a tekivu vakananuma o Joseph Fielding Smith me sa vakawati tale.
Ena nona vakasamataka tiko na ka oqo, sa tekivu me malele tale yani na vakasama nei Elder Smith vei Jessie Ella Evans, e dua na dau domodua ni Matasere na Mormon Tabernacle. A lagasere domodua voli o Jessie ena somate nei Ethel, ka mani vakauta vua e dua na ivola ni vakavinavinaka o Elder Smith. Sa yaco me tadola talega na sala ni veitaratara ena talevoni na ivola o ya. Rau a se sega sara tu ga ni veikilai o Elder Smith kei Jessie ni bera na veivolavolai oqori, ia a totolo sara na yaco ni nodrau mai veitokani.
Sa dau vakanananutaka, ka masulaka vakalevu e veisiga o Elder Smith me sa na kerei Jessie me rau vakamau. Kena itinitini na nona a vola vua e dua na ivola ka vola toka kina na nona na vinaka me rau veikilai titobu sara. Ni oti e va na siga, a sa qai mai rawa yani vua me sa kauta saraga vakaikoya na ivola vua. A kauta ki na valenivolavola ni siti kei na yasana, ka cakacaka voli kina vakavunivola ni yasana o Jessie. No oti o ya a qai vola kina vaqo ena nona ivolaniveisiga: “Gole ki na Valenivolavola ni Yasana. … Dua neirau veivakatarogi, bibi sara kei vunivola, kau solia toka vua na ivola au a vola.”49 Ni oti e dua na macawa ni oti na nona gole yani ki na veisoqoni ni koniferedi ni iteki ena sitima, a gole lesu yani ki vale o Elder Smith ka vakadua tale na nona sikovi Jessie tale.
Ena nona ivakarau ni dau vosavakadodonu ka dau matau tu vua, a vola tale kina vaqo ena nona ivolaniveisiga o Elder Smith, “Sota kei Misi Jessie Evans ka dua sara [na] neirau veivakatarogi bibi.” Ena vakilai ni veiqoroqoroi, rau a veivosakitaka me sa laki sotavi tinai Jessie ka vakakina o Jessie me sa laki sotavi ira na luvena. Ni bera ni siri na vula ka tarava, ena ika 21 ni Noveba, 1937, a mai ciqoma yani e dua na mama ni veidinadinati o Jessie. Erau a vauci yani na lewerua ena Valetabu na Salt Lake, ena ika 12 ni Epereli, 1938, mai vei Peresitedi Heber J. Grant, na ikavitu ni Peresitedi ni Lotu.50
A vakamacalataka vaqo o Elder Francis M. Gibbons, ka veiqaravi voli vaka vunivola ni Mataveiliutaki Taumada ena gauna a Peresitedi tiko kina ni Lotu o Peresitedi Smith, na veiwekani ena kedrau maliwa o Joseph Fielding Smith kei Jessie Evans Smith: “Dina ga ni tu na veisivi ni ruasagavulu na yabaki ena nodrau yabaki ni bula vakakina na duidui ena nodrau ivakarau, ivakatagedegede ni bula, kei na vuli, rau a sa bau veirauti vinaka sara ga o Joseph Fielding kei Jessie Evans Smith. A dua sara ga na dau veilakoyani o Jessie, sinai tu ena marau kei na dauvakalasalasa, ka dau marautaka talega na vakarogoci mai vei ira na vakalewe levu. O Joseph, ena yasa ikadua, a dua toka na qase mamadua, vakaturaga ka dau tu duadua voli ga, ia ka dau vaka me loganica ena tu vakalewelevu, ka sega ni dau via vakaraitaki koya raraba tu. Na ka ga ka semati rau vata tiko na lewe rua ka rau ivakarau ni bula duidui sara oqo, sai koya na loloma kei na veidokai dina ena kedrau maliwa.”51 A drodrovi Jeanette Buchanan Evans, na tinai Jessie, ka rau o vakaitikotiko vata me yacova yani na vakamau na loloma kei na veidokai oqo. A gole talega yani me laki tiko kei luvena o Sisita Evans ena nodratou itikotiko na Smith ka veivuke talega ena nodratou qaravi na gone.
Joseph Fielding Smith kei Jessie Evans Smith ena piano
Veiqaravi ena dua na Vuravura Veilecayaki
Sa dau vakavuqa me gole vata tiko kei watina ena nona ilesilesi ki na vei koniferedi ni iteki o Sisita Smith vou, ka dau vakatokai me o Nei Jessie mai vei ira na luvei Elder Smith vakakina o ira na makubuna. Era dau sureti koya vakalevu na iliuliu ni vanua me laga sere ena soqoni, ka dau cikevi watina me rau lagasere vata. Ena 1939, a lesi rau o Elder kei Sisita Smith o Peresitedi Heber J. Grant me rau sikovanua wavokita kece na veitabana ni kaulotu ni Lotu e Urope.
E dina ga ni a se sega ni kacabote na iKarua ni iValu Levu ena nodrau yaco yani na Smith e Urope, ia era a sa tekivu veibolebolei tiko na veimatanitu. Ena ika 24 ni Okosita, ni rau se tiko mai Jamani na Smith, eratou a vakaroti Elder Smith yani na Mataveiliutaki Taumada me raica na nodra tokitaki ki na veimatanitu galala mai na ivalu na daukaulotu. A raica tiko yani na vakayacori ni itavi oqo mai Copenhagen, Denmark. Ena veisau ni vanua ni kaulotu oqo, a nanuma sara o Wallace Toronto, na Peresitedi ni kaulotu e Czechoslovakia, ni sa dodonu me vakauti watina, o Martha, kei iratou na luvedrau ki Copenhagen me ratou laki taqomaki kina. A tiko tale mai o koya me raica na nodratou vueti vinaka yani na lewe va na daukaulotu ka ratou a tauri tu vakavesu. A sivi yani e vica na siga sa sega na irogo yani vei iratou. E nanuma lesu vaqo o Martha:
“Sa yaco mai na iotioti ni siga ka sa dodonu mera biubiu kina ena iotioti ni gauna na sitima, meli, kei na waqa kece sara, ka keitou masulaka me ratou bau vodo tale tikoga o Wally [Peresitedi Toronto] kei ratou na lewe va na nona ilesilesi itabagone oqo ena iotioti ni nodra tirivu na sitima, meli kei na waqa kece sara era biubiu yani mai Jamani kina nodra dui itikotiko. Ena nona raica o Peresitedi Smith na noqu sa vaka meu nuiqawaqawa ka tekivu rarawa vakatotolo tiko mai, a gole mai vei au, biuta wavoki e tabaqu na ligana ka kaya, ‘Sisita Toronto, ena sega mada ni tekivu na ivalu oqo me yacova ni ratou sa tadu mai i Denmark o Baraca Toronto kei iratou na nona daukaulotu.’ Ni sa roro tiko mai na karobo, sa taqiri sara na talevoni. … Sai Wally! Eratou a curu tani rawa mai Czechoslovakia kei na so na Vakailesilesi ni Peritania ena dua na sitima ka talai vakatabakidua saraga yani me baleti ratou, ratou vodo mai ena iotioti ni waqa mai Jamani, ka ratou sa sala matasawa tiko mai [oya e Denmark] ka waraka tiko na nodrau na vakavodoki mai ki Copenhagen. Na vakacegu kei na marau ka sobuta na itikotiko ni kaulotu ena kedra maliwa na 350 na daukaulotu oqo a vaka na kena tasivi e dua na o loaloa me basika mai kina na rarama ni matanisiga.”52
A vakamuduo o Elder Smith vei ira na lewe i Denmark, ka ra a vueti ira yani e vuqa sara na daukaulotu ki na nodra vanua. Ena kena mai kacabote yani oqo na ivalulevu, a parofisaitaki ni baleta na ivakarau ni loloma oqo, era na sega ni leqa vakadua ena kakana na kai Denmark ena gauna ni ivalu. Ena veiyabaki e tarava, “era a bula vinaka cake mai na lewe i Denmark mai vei ira e levu tale na matanitu e Urope. Era a vakau iyaya ni vakacoko mada ga na Yalododonu Edaidai i Denmark vei ira na Yalododonu Edaidai vakaleqai e Holland kei Norway. A dei sara na tubu tikoga ni lewenilotu, ka yaco sara me vakaruataki na levu ni soli ni ikatini ena Tabana ni Kaulotu e Denmark. … Era a vakasamataka vaka isau saraga ni [nona] parofisai o Elder Joseph Fielding Smith na veika sa mai yaco oqo, o ira na Yalododonu e Denmark.”53
Ni mai tekivu na ivalu, a vakarautaka na nodra vueti e 697 na daukaulotu ni Amerika o Elder Smith ka ra veiqaravi tiko e Urope. Me vaka ni ra a taura tu e so vei ira na daukaulotu oqo na itutu vaka iliuliu ni tikina kei na tabana, sa solia kina vei ira na lewenilotu e kea na veitutu oqori, o Elder Smith. Ni oti na nona mai qarava na ilesilesi oqo, rau a soko lesu yani ki Amerika o Elder Smith kei Jessie. Rau a vodo waqa mai New York ka rau qai yaco yani e vale ni oti e vula vitu mai na nodrau a biubiu mai.
E dina ga ni a marautaka o Elder Smith na nodra rawa ni lesu bula vinaka mai kina nodra dui veivale na daukaulotu ni Amerika, a vakaraitaka na nona nanumi ira vakalevu talega na tamata tawacala era sa mai coko tu na veivakamatei ena nodra vanua. A vola vaqo: “Sa dau tauvimate saraga na yaloqu ena veigauna keimami sota ka lululu kina kei ira na tamata ni sa mai cava. Era a kidavaki au ena yalololoma, ka sa dua na ka na kena mosimosi vei au mai na nodra rawa ni kila, na nodra [veitokani]. E so vei ira era tagi ka kaya ni ra sa leqa dina vaka ca, vakakina ni keimami sa na sega ni sota tale ena bula oqo. Au lomani ira sara vakalevu ena gauna oqo, kau masulaka e veisiga ni na taqomaki ira na Turaga ena gauna vakadomobula oqo.”54
O luvei Elder Smith tagane o Lewis, ka tiko voli mai Igiladi ena gauna a tekivu kina na iKarua ni iValu Levu, a tiki ni dua vei ira na iotioti ni ilawalawa daukaulotu me lesu i vale.55 Volekata ni rua veimama na yabaki ni oti o ya, a takosova tale yani o Lewis na Wasa Atalanitika, gauna oqo me laki veiqaravi ena mataivalu. “A vakararawataki keitou kece sara na ka oqo,” a vola o Elder Smith. “Sa ka veivakamadualaki dina na nodra mai vakasaurarataki yani na savasava ka yalododonu ki na so na veisaqasaqataki ni so na iwasewase ni vuravura, ena qaciqacia ni tamata.”56
Ena Janueri, ni 1945, a ciqoma kina o Elder Smith e dua na telakaramu ka tukuni tiko mai kina ni sa mai mate o luvena tagane ena nona qarava tiko na nona vanua. A vola vaqo: “A ka ni kidacala saraga vei keitou na itukutuku oqo ka ni sa dua na ka na neitou nuitaka tu ni sa na voleka ni lesu tale mai Amerika. Keitou a vakila ni na maroroi me vaka na nona sa dau drovaka vakalevu na leqa ena vica na gauna sa oti. Sa dua na ka dredre me keitou taura rawa na ka sa mai yaco oqo. … Dina ga ni ca dina vei keitou na ka oqo, ia keitou a solegi tu ga ena vakacegu kei na marau ni keitou kila tiko, ni a savasava tu ka galala mai na ilawaki kei vuravura ka kunei tale tu ga ena mataivalu. A dina tu ki na nona vakabauta, ka kilikili kaya ena dua na tucake tale lagilagi, ni keitou sa na vakaduavatataki tale.”57
A dua na Qasenivuli ka iLiuliu Nuitaki
Vaka lewe ni Kuoramu ni Le Tinikarua, a dau tu vakawasoma me solia na nona ivakadinadina kei Jisu Karisito e matadra na Yalododonu Edaidai o Joseph Fielding Smith, vakavulica na kosipeli vakalesuimai, ka kacivi ira na tamata mera veivutuni. A sivia na 125 na ivunau a solia ena veikoniferedi raraba, vakaitavi ena udolu na veikoniferedi ni iteki, vosa ena veisoqoni me vaka na koniferedi ni tuvakawa kei na kakaburaki ena walesi. A dau veivakavulici saraga mai ena vosanikalou. Ena vuqa na yabaki a dau volavola tiko mai kina ena mekasini ni Lotu na Improvement Era, ka sauma tiko kina na taro era dau vakauta mai na wilika. A vola talega e so tale na ka me baleta na mekasini ni Lotu vakakina na iWasewase ni Lotu ena Deseret News. Ena nona gauna ni nona veiqaravi vaka-iApositolo, mai na 1910 ki na 1972, era a tabaki ena 25 na ivola na veika a vola, oka kina na Essentials in Church History, Doctrines of Salvation, Church History kei na Modern Revelation, vakakina na Answers to Gospel Questions.
Ena kena dau rogoci na nona ivunau ka wiliki na nona volavola, era sa dau vadinati Peresitedi Smith sara kina vaka-dauvulica na kosipeli o ira na lewe ni Lotu. Ka levu cake sara, ena nodra mai vulica mera nuitaka ka muria na Turaga. Me vaka a kaya o Peresitedi N. Eldon Tanner, “a vakayarayarataka sara e drau vakaudolu na tamata o Joseph Fielding Smith ena nona dau bulataka ka vakavulica sara ga na veiivakavuvuli ni kosipeli ena vosa kei na volavola. A vakavuna na nodra sega ni vakabekataka kece sara o ira e kilai ira ni Kalou sa Kalou e bula tiko ka vakakina ni da sa luvena vakayalo; ka ni o Jisu Karisito sa Luvena vakayago Duabauga na Kalou, ka ni a solia na nona bula ena vukuda me rawa ni da rawata kina na bula vakatukatuka; ka ni mai na noda ciqoma ka bulataka talega na kosipeli eda na rawa ni rekitaka talega kina na bula tawamudu.”58
A raica rawa vaqo o Elder Bruce R. McConkie:
“Na bula kei na cakacaka nei Peresitedi Joseph Fielding Smith a matataki ena tolu na ka:
“1. Na taucoko ni nona lomana deivaki tu ga na Turaga, ka dau tovolea vagumatua tu ga kina me ivakarautaki ni nona dau marautaka na Turaga na noda dau vakayacora na veika ka dau vakamarautaki Koya.
“2. Na nona yalodina vua na Parofita o Joseph Smith vakakina na veidina vakalesui mai vua; ki vei tubuna, na Peteriaki Hyrum Smith, … [ka] vakamatei ena vuku ni nona vakabauta; ka vakakina vei tamana, Peresitedi Joseph F. Smith, o koya ka sa maroroi vakadua tu mai ena siti selesitieli na yacana, o koya ka vosota tu mai ena yaloqaqa ena vukui koya ka dave na nona dra me rawa ni da rawata kina na bula.
“3. Na nona sikolasivi vakaikoya ni kosipeli vakakina na nona rai vakayalo; na nona igu sega ni malumalumu rawa vaka-italatala ni yalododonu; kei na nona ilakolako ni vakani ira na via kana, vakaisulutaki ira na luvaiwale, sikovi ira na yada kei na luveniyali, kei na vakamataliataki ni lotu savasava ena ivakavuvuli kei na ivakaraitaki.”59
Era dau raici Peresitedi Smith na tacina ena Kuoramu ni Le Tinikarua me dua na turaga vuku, ka iliuliu dauloloma. Me ivakananumi ni nona ika 80 ni siganisucu, era a tabaka e dua na nona vakavinavinakataki na lewe ni Kuoramu ni Le Tinikarua. Me itiki ni vakavinavinakataki oqo, era a kaya kina:
“O keimami na cakacaka ena Matabose ni Le Tinikarua ena ruku ni nona veiliutaki sa tu na gauna keimami dau irova kina na nona ivakarau vakaturaga. E veisiga keimami dau raica na ivakadinadina ni nona dau kauwaitaki ira ka nanumi ira na nona ilawalawa vakacakacaka ena vakayacori ni neimami itavi kei na cokotivata ni neimami igu me yacova na ivakataotioti me rawa kina ni toso tikoga ki liu na cakacaka ni Turaga. Keimami sa rawa ga ni diva me vakila taucoko na Lotu na malumu ni yalona vakakina na nona kauwaitaka vakalevu sara na nodra welefea na sega soti ni kalougata kei ira na vakaleqai tu. E lomani ira kece na yalododonu ka sega ni dau mudu na nona masulaki ira na ivalavala ca.
“Ena kena dau kilai vinaka na ka me vakayacori, sa dau rua ga na sala e taura me yacova yani kina na itinitini ni vakatulewa. Na cava ratou gadreva na Mataveiliutaki Taumada? Koya evei e vinaka duadua me baleta na matanitu ni Kalou?”60
Peresitedi ni Lotu
Ena mataka ni Sigatabu, ni ika 18 ni Janueri, 1970, a mai tini kina na nona bula e delaivuravura o Peresitedi David O. McKay. Sa mai tava yani kina vei ira na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua, na liutaki ni lotu, kei na nona Peresitedi yabaki 93 tu mai o Joseph Fielding Smith.
Ena ika 23 ni Janueri, 1970, era a soqoni vata na Kuoramu ni Le Tinikarua ka ra tokoni Peresitedi Smith ena nona ilesilesi vaka Peresitedi ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai. A digitaki Harold B. Lee o Peresitedi Smith me iMatai ni Daunivakasala kei N. Eldon Tanner me iKarua ni Daunivakasala. Ka ratou qai vakatikori kece na lewetolu me ratou qarava yani na nodratou itavi.
Peresitedi Joseph Fielding Smith kei rau na nona Daunivakasala ena Mataveiliutaki Taumada: Peresitedi Harold B. Lee (e loma) kei Peresitedi N. Eldon Tanner (ena imatau)
A nanuma lesu tale vaqo o Elder Ezra Taft Benson, ka tiko talega ena bose o ya: “A tu e dua na yalo talei ni duavata ena neimami bose oya ka vakakina na laurai ni veikauwaitaki dina ena nodra veimokomoko yani na veiliutaki vou ena nodra mai digitaki ka vakatikori yani oqo.”61
A wasea vaqo na ka a vakadinadinataka saraga vakaikoya o Elder Boyd K. Packer me baleta na ilesilesi nei Peresitedi Smith:
“Au a biuta mai na valenivolavola ena yakavi ni Vakaraubuka ena noqu vakananuma tiko na ilesilesi ni koniferedi me baleta na mua ni macawa. Au waraka tiko na liva me gole sobu mai na taba lima ni vale.
“Ni mai tadola malua yani na katuba ni liva, a duri sara tu mai kina o Peresitedi Joseph Fielding Smith. Au a tu kurabui tu ena noqu raici koya, me vaka ni a tu ena itaba ni vale e ra na nona valenivola.
“Ena nona laurai vakaitaba tu mai e katuba, a lutuki au kaukauwa e kea e dua na ivakadinadina ni—sa tu saraga oqo na parofita ni Kalou. Na domo kamica ni Yalotabu ka vaka na rarama oqori, ka tiko kina e dua na ka me vaka na yalomatua ka sa savasava sara, sa yaco me vakadeitaka vei au ni sai koya oqo na parofita ni Kalou.”62
Ena ruku ni veiliutaki nei Peresitedi Smith, a tomani tikoga na tubu ni Lotu. Me kena ivakaraitaki, a buli vou e 81 na iteki, oka kina na imatai ni iteki e Esia kei Aferika, ka sivia kina na 3 na milioni na lewe ni Lotu. Rau a vakatabui e rua na valetabu—e Ogden, Utah, kei Provo, Utah.
Ena gauna mada ga sa tubu tiko kina e vuravura raraba na Lotu, a vakadreta tikoga o Peresitedi Smith na bibi ni itikotiko kei na matavuvale yadudua. A dau vakananuma vei ira na Yalododonu Edaidai “ni a tauyavu saraga na lotu me veivuke ena nodra yacova yani na matavuvale kei ira na lewena na veivakalagilagi.”63 E vakavulica ni: “Na matavuvale sa isoqosoqo bibi duadua ni gauna oqo kei na tawamudu. … Sa lewa ni Turaga na kena vaqaqacotaki ka maroroi na isoqosoqo ni matavuvale.”64 Ena kena sagai me vaqaqacotaki na matavuvale kei na tamata vakayadua, a vakabibitaka sara vakalevu na Lotu na lotu vakamatavuvale, e dua na parokaramu ka sa dau vakauqeti sara tiko mai ena 1909, ena gauna a se Peresitedi tiko mai kina ni lotu o tamai Peresitedi Smith. Ena ruku ni veiliutaki nei Peresitedi Joseph Fielding Smith, sa dau biu vakatikitiki sara tu ga kina na veibogi ni Moniti me baleta na lotu vakamatavuvale. E na veibogi oqori, me kua ni vakayacori e dua na soqoni ni Lotu, era dau sogo na vale ni Lotu.
Ena nona yabaki ni bula cecere madaga oqo, sa dau raica tu ga ena yalomalua kei na yalo vakagone kei na igu vakaitabagone o Peresitedi Smith na nona ilesilesi. Ena rua na yabaki kei na lima na vula ni nona veiqaravi voli vaka-parofita, daurairai ka dauvakatakila ni Lotu, era a dau vakauqeti sara ena nona itukutuku veivakauqeti na Yalododonu Edaidai.
E dau vakaraitaka “ni da luvena vakayalo na Kalou na Tamada Vakalomalagi”65 ka vakakina “ni dodonu meda vakabauti Karisito ka ivakarau vakataki koya.”66 A vakadinadinataka ni a “dauvakasamataka tu ka tu saraga o Joseph Smith ena mata ni Kalou kei na Luvena o Jisu Karisito”67 ka yaco me “ivakaraitaki ni nona kilai o Karisito ka vakakina na veivakabulai ki vuravura me baleta na siga nikua kei na itabatamata oqo.”68
A vakauqeti ira na Yalododonu Edaidai mera “biuta na veisala vakavuravura”69 ka mera lomani ira na tamata taucoko e vuravura—“mera dau raica na vinaka ena nodra bula na tamata dina ga ni da tovolea tiko meda vukei ira mera biuta e dua se rua na ivakarau ca.”70 E dau vakananuma vei ira ni dua na sala ni kena vakaraitaki na ka oqo “na yalo ni loloma kei na veitacini” sai koya na wasei ni kosipeli—mera “sureti na tamata e veivanua mera muria na vosa ni bula tawamudu ka sa vakatakilai tiko nikua.”71
A dolele yani vei ira na itabagone ena Lotu, soqoni vata kei ira na iwiliwili levu ni veivavakoso ni Yalododonu gone ka vakauqeti ira mera “tudei ena vakabauta se vakacava sara tu na levu ni veisaqasaqa.”72
E dau vosa vakawasoma vei ira na lewe ni matabete, ka dauvakananumi ira ni ra sa “kacivi mera matataka na Turaga ka taura tu na nona lewa” ka vakadreta tiko vei ira “mera dau nanuma tiko se o cei [o] ira ka vakaivakarau me vakakina.”73
E vakauqeti ira kece na Yalododonu Edaidai mera ciqoma na veivakalougatataki ni valetabu, mera dau dinata na nodra veiyalayalati ni valetabu, ka dau lesu ki valetabu ka laki ciqoma kina na cakacaka vakalotu me baleti ira na nodra qase. Ni bera na nona vakatabuya na Valetabu e Ogden Utah, a kaya kina, “Au gadreva meu vakananumi kemuni ni veigauna taucoko eda vakatabuya kina e dua na vale ni Turaga, na ka dina eda vakayacora tiko sai koya na noda vakatabui keda tiko ki na veiqaravi ni Turaga, vakakina kei na veiyalayalati nida na dau vakayagataka na vale ena kena ivakayagayagataki e vinakata o koya me vakayagataki kina.”74
“Muria na ivakaro,” e a vakarota. “Lako ena rarama. Vosota ki na iVakataotioti. Dau dina ki na veiyalayalati kei na yalayala taucoko, ka na qai vakalougatataki iko kina ena veisala vinaka kece o dautadra tu, na Turaga.”75
Ena nona cavuvosataki Peresitedi Brigham Young tiko, a vakamacalataka vaqo na nona veivakayarayarataki kei na veiliutaki o Peresitedi Smith o Peresitedi Harold B. Lee: “A kaya vaqo o Peresitedi Young: ‘Kevaka eda bulataka na noda lotu vakalou ka laiva me veiliutaki na Yalotabu, ena sega ni yaco me gogo se ka lialia mai, me vaka ni gauna e yacova yani kina na yago na kena icavacava ni kaukauwa, ena tekivu kukube matua yani na Yalo ki na veika ena daku ni ilati, ka domica mai ena boto ni toevu tawamudu ni bula na veiiyau talei ni yalomatua, ka wavolita tu na yagoqele sa buwawa ka damele mai ena dua na rarama ni kila-ka, ni bula oqo.’
“Qo eda sa dau vakadinadinataka tu ga e veigauna, ena noda dau vakaitavitaki keda ena veivosakitaki ni veika bibi—vakatulewa ka dodonu me dau vakayacori ga mai vua na Peresitedi ni Lotu. Sa ikoya ena gauna vata ka da na raica kina na rarama ni yalomatua oqo me ramase mai ena gauna a vakila matata saraga mai kina vakaikoya o [Peresitedi Smith] na veika ka nanuma cake mai ena boto ni yalona.”76
“Kacivi mai vua na Turaga … ki na Veicakacaka Lelevu vakakina na Veicakacaka Tale Eso”
Ena ika 3 ni Okosita, 1971, a mai vakacegu yani o Jessie Evans Smith, ka mai biuti Peresitedi Joseph Fielding Smith tu yani kina vakadawai ena ikatolu ni gauna. Me vaka ni sa mai yaco oqo, sa laki tiko vata kina kei luvena yalewa o Amelia McConkie kei na watina o Bruce, o Peresitedi Smith. Sara qai dau gole vakagauna yadudua yani na gone mera dau laki sikovi koya ka dau kauti koya vagade wavoki ena nodra motoka. Sa dau tomana tikoga na nona dau gole e veisiga ni loma ni macawa ki na nona valenivolavola, gole ki na bose, vakakina ki na veibisinisi ni Lotu.
Ena ika 30 ni June, 1972, a biuta yani o Peresitedi Smith na imatai ni itaba vale ni Valenivolavola Liu ni Lotu ni mai cava yani e dua na siga. Vata kei nona vunivola, o D. Arthur Haycock, a gole kina valenivolavola ni Dauniitukutuku Makawa ni Lotu, ka dau cakacaka tu kina ni bera ni yaco me Peresitedi ni Lotu. A gadreva me sotavi ira kece era a cakacaka e kea. Ni oti na nodra mai lululu yani, a gole yani ki na itaba e ruku ni vale me laki lululu vei ira na daunitalevoni kei ira kece tale na cakacaka ena vanua o ya me vakaraitaka kina na nona vakavinavinaka. Sai koya oqo na iotioti ni nona siga e valenivolavola.
Ena Sigatabu, na ika 2 ni Julai, 1972, ni vo ga e 17 na siga ni bera na nona ika 96 ni siganisucu, a tiko ena soqoni ni sakaramede ena nona tabanalevu. Ni oti ena yakavi o ya a sikovi imatai ni luvena kina, o Josephine, kei luvena tagane o Reynolds. Ena bogi oya, ena nona dabe toka ena nona idabedabe taleitaki ena nodratou itikotiko na McConkie, a mai takali yani kina ena vakacegu. Me vaka a kaya kina e muri o vugona tagane, “sa mai kacivi yani vua na Turaga o Peresitedi Smith o koya ka dau lomana sara vakalevu o koya, ka dau qarava sara vakavinaka ka vakalevu talega ena veicakacaka lelevu kei na veicakacaka tale eso na nona veiloga ni vaini tawamudu.”77
A gole yani ki na nodratou vale na McConkie o Peresitedi Harold B. Lee, ka sa iApositolo qase tiko e vuravura, ena gauna a rogoca kina na leqa nei Peresitedi Smith. A “lako vakamalua yani ki na idabedabe ka taura e dua na ligai Parofita ena nona tekiduru yani. A toka yani vakalailai vaqori, ena masu se vakanananu titobu, ka sega ni vosa. A qai mai tu yani me vakaraitaka na nona lolosi vei iratou na matavuvale, na nona dau qoroi tamadratou, kei na nona vakacaucautaki ira ena nodra dau rokovi Peresitedi Smith, ena nodra bula kilikili.”78
Vakavinavinaka vua “e dua na Tamata Yalodina ni Kalou”
Ena lotu ni veibulu nei Peresitedi Smith , a raici koya o Peresitedi N. Eldon Tanner vaka “dua na turaga yalodina ni Kalou, e dua ka sa mai qaravi rau ruarua yani vakaturaga na Kalou kei ira na nona itokani tamata ka sa liutaka talega mai ena ivakaraitaki na nona matavuvale kei ira kece sara ka kacivi me vakatulewataki ira; e dua ka rawa me vakatokai dina me tamata sega ni dau lawaki ca se dokadoka. Ena sega vakadua ni rawa ni tukuni me baleti koya ni dua,” me vaka a dikeva o Peresitedi Tanner, me “ sa ‘vinakata vakalevu me vakarokorokotaki ira ko ira na tamata, ka vakalailai ga me vakarokorokotaki ira na Kalou’ [Joni 12:43].”79
A kaya o Peresitedi Harold B. Lee: “Keirau sa dau lomana sara na turaga oqo kei Baraca Tanner ena loma ni yabaki rua-veimama sa mai oti oqo. E sega ni ka ni vakarairai. A nona na loloma, me vaka na nona dau loloma, baleta ni a lomani keirau, ka keirau a dau tu e yasana, me vaka na nona dau tu tikivi keirau ka dau vakadinati keirau.”80
A mai vola yani na vakavinavinaka oqo, e dua na niusipepa ka vakalewai Peresitedi Smith ena dua na gauna, ka vakataroga madaga na nona a mai kacivi me dua na Le Tinikarua ena sivi na 60 na yabaki yani ki liu: “O Joseph Fielding Smith, e dua na turaga ka tudei ena nona dinata na nona vakabauta vakalotu, ia a dau kauwaitaka sara vakavinaka na nodra gagadre na tamata ena veivanua kece ga, dau soli ivakasala vuku vei ira na nona ilawalawa vakacakacaka, lomani ira ka karoni na na nona lewe ni matavuvale ka dau vakalagilagia na veiliutaki ena nona itavi kece sara vakalotu. E na dau nanumi vakalevu sara, ka duatani tu ga na nona dokai.”81
Rairai na vakavinavinaka vakaibalebale duadua sai koya ka vakaraitaka e dua na lewe ni nona matavuvale, na vugoi Peresitedi Smith tagane o Bruce R. McConkie, ka vakamacalataki koya me vaka e dua na “luvena tagane na Kalou; dua na iapositolo ni Turaga o Jisu Karisito, ka dua na iapositolo nei Koya sa Cecere Sara; ia me kena cecere duadua, dua na tama kei Isireli!” A parofisaitaka o Elder McConkie ni, “Ena veiyabaki muri mai ena dauvosa mai na kuvu ni soso na domona, ena nodra na vulica na ivunau ni kosipeli mai na veika e vola vei ira na veitabatamata era se bera ni sucu mai.”82
Ena gauna o na vulica tiko kina na ivola oqo, na ivakavuvuli nei Peresitedi Joseph Fielding Smith sa na veivuke tiko oqori ena kena vakayacori na ivakaro oqo. Ena rogo “mai na kuvu ni soso” na domona vei iko, ena nomu “vulica na ivakavuvuli ni kosipeli.”