Maisogon, Halangdon, ug Gawasnon
Tibuok Kalibotan nga Debosyonal alang sa mga Young Adult • Septyembre 11, 2022 • Salt Lake Tabernacle
Elder Dale G. Renlund: Salamat. Kita nagpundok sa makasaysayanon nga Salt Lake Tabernacle, apan tibuok kalibotan ang atong mga tumatan-aw. Sa tibuok kasulatan ang Ginoo naghangyo kanato sa paghinumdom. Ang paghinumdom sa atong gisaw-an nga kabilin sa hugot nga pagtuo, debosyon, ug paglahutay naghatag kanato og panglantaw ug kalig-on samtang kita mag-atubang sa mga hagit sa atong panahon.
Inubanan kini sa tinguha sa paghinumdom kon “unsa ka maloloy-on ang Ginoo ngadto sa mga katawhan”1 nga ang upat ka volume nga serye sa Mga Santos: Ang Istorya sa Simbahan ni Jesukristo sa Ulahing mga Adlaw namugna. Tulo ka volume na ang namantala. Kini nga pagsaysay sa kasaysayan naglakip sa mga istorya sa nangaging matinud-anong mga Santos sa Ulahing mga Adlaw. Kini naghatag og tinuod nga kinabuhi nga mga ehemplo sa mga tawo nga mihigugma sa ebanghelyo ni Jesukristo, mihimo og mga pakigsaad, ug miuswag subay sa dalan sa pakigsaad aron makaila sa atong Manluluwas, si Jesukristo.
Sister Ruth L. Renlund: Gikahimuot namo nga motutok sa tinuod nga mga kasinatian sa kinabuhi nga mabasa na ninyo karon sa Mga Santos: Maisogon, Halangdon, ug Gawasnon, ang ikatulo nga volume sa serye. Kini nga volume nagsugilon sa kasaysayan sa Simbahan tali sa pagpahinungod sa Salt Lake Temple niadtong 1893 ug sa pagpahinungod sa Bern Switzerland Temple niadtong 1955. Atol niining panahona, nakita ang nagpadayon nga pagpadayag diha sa Simbahan pinaagi sa mga propeta sa Ginoo ug ngadto sa indibidwal nga mga miyembro. Ang Volume 3 sa Mga Santos makatabang kanato nga makasabot sa atong kaugalingon nga kasaysayan, ug sa mga tawo kinsa nagpuyo niini, ug sa atong Manluluwas.
Elder Renlund: Atol niining panahona, ang duha ka pundok sa akong mga apohan mipasakop sa Simbahan. Ang akong mga ginikanan milalin ngadto sa Siyudad sa Salt Lake tungod kay mihimo sila og saad nga magminyo diha sa templo. Niadtong 1950 walay templo didto sa Uropa. Matag usa kanila nakadawat sa ilang pagtuga diha sa Salt Lake Temple, nakadungog sa instruksiyon sa Iningles, nga gamay ra og nasabtan. Sila naminyo ug nasilyo ug giisip ang ilang kaugalingon nga bulahan sa kahangtoran. Ang ilang pagpili sa pagbuhat sa bisan unsay gikinahanglan aron masilyo sa templo adunay mahangtoron nga epekto usab sa akong kinabuhi.
Ang Mga Santos, volume 3, mao ang atong kabilin, kon kita man naggikan sa nag-unang mga pioneer, sama ni Sister Renlund, o gikan sa ulahing mga pioneer, sama kanako, o sa pipila kaninyo kinsa mga pioneer sa hugot nga pagtuo. Kamo usa ka importanting bahin sa nagpadayon nga kasaysayan niini nga Simbahan. Kami nagpasalamat ninyo sa tanan ninyong gihimo sa pagpadayon sa pagpalig-on sa pundasyon sa hugot nga pagtuo nga gipahimutang ninyo ug sa inyong mga katigulangan. “Among gi-ampo nga kining volume [sa Mga Santos] makapadako sa inyong pagsabot sa nangagi, makapalig-on sa inyong pagtuo, ug makatabang kaninyo sa paghimo ug pagtuman sa mga pakigsaad nga mogiya ngadto sa kahimayaan ug sa kinabuhing dayon.”2
Sister Renlund: Mahinamon ko sa pagpaambit og mga istorya gikan sa volume 3 sa Mga Santos. Magsugod na kita!
Elder Renlund: Magsugod kita sa usa ka ehemplo sa nagpadayon nga Pagpahiuli sa Simbahan. Si Presidente Russell M. Nelson kanunayng nagtudlo nga ang Pagpahiuli “usa ka proseso, dili usa ra ka panghitabo, ug magpadayon hangtod ang Ginoo moanhi pag-usab.”3 Usa ka ehemplo gikan sa kataposan sa kinabuhi ni Presidente Joseph F. Smith usa ka nindot nga paghulagway.
Joseph F. Smith ug Julina Lambson Smith.
Niadtong 1918, si Presidente Smith naghambin og dili maayong panglawas, ug tingali nakahibalo siya nga dili na magdugay ang iyang kinabuhi. Ingon og ang kamatayon nagpalibot kaniya. Una, ang iyang kinamagulangan nga anak nga lalaki, si Hyrum, nagkasakit ug namatay tungod sa mibuto nga apendiks. Si Presidente Smith miyagyag gayod sa iyang kasubo diha sa iyang journal, “Ang akong kalag nawataswatas sa pagkagisi. … O! Dios tabangi ko!”4 Ikaduha, migrabe pa ang kaguol ni Presidente Smith sa dihang si Ida, ang balo ni Hyrum, namatay sa sakit sa kasingkasing [heart failure] wala madugay.
Ikatulo, nakabasa siya og makalilisang nga mga report bahin sa gubat sa kalibotan nga miulbo. Atol sa gubat, 20 ka milyon nga mga sundalo ug mga sibilyan ang namatay. Ikaupat, usa ka makamatay nga matang sa influenza ang mipatay sa katawhan sa tibuok kalibotan. Ang gidaghanon sa mga namatay sa tibuok kalibotan dili momenos sa 50 ka milyon. Kini nga mga kamatayon nagdala og dako kaayo nga kaguol ug kasakit ngadto sa mga pamilya. Si Presidente Smith nagbangotan tungod sa pagkawala sa mga kinabuhi. Dugang pa, naglubog na lang siya sa higdaanan sulod sa lima ka bulan. Husto lang nga masulti nga anaa sa hunahuna sa propeta ang kamatayon.
Aduna ko dinhi usa ka Biblia nga gipanag-iya ni Presidente Smith. Siya tingali migamit niini o sa laing sama niini aron sa pag-aghat og importante nga pagpadayag.
Sister Renlund: Niadtong Oktubre 3, 1918, siya milingkod sa iyang lawak diha sa Beehive House, usa lamang ka bloke gikan dinhi, “namalandong sa Pag-ula ni Jesukristo ug sa katubsanan sa kalibotan. Gipakli niya … ngadto sa 1 Pedro ug gibasa ang mahitungod sa Manluluwas nga nagsangyaw ngadto sa mga espiritu didto sa kalibotan sa mga espiritu. … Ang Espiritu mikunsad kang [Presidente Smith], miabli [sa] mga mata sa [iyang] panabot.” Nakita niya ang kalibotan sa espiritu diin ang mga pundok sa “matarong nga mga babaye ug mga lalaki nga namatay sa wala pa ang mortal nga pangalagad sa Manluluwas malipayong naghulat sa Iyang pag-abot didto aron mopahayag sa ilang kagawasan gikan sa mga higot sa kamatayon.
“Ang Manluluwas mipakita … , ug ang matarong nga mga espiritu nagmaya … . Sila miluhod sa Iyang atubangan, miila Kaniya isip ilang Manluluwas ug Tigluwas gikan sa kamatayon ug mga kadena sa impyerno. …
“… [Si Presidente Smith usab] nakasabot nga ang Manluluwas wala moadto mismo sa Iyang kaugalingon ngadto sa masinupakon nga mga espiritu. Kondili, giorganisar niya ang matarong nga mga espiritu … sa pagdala sa mensahe sa ebanghelyo ngadto sa mga espiritu nga anaa sa kangitngit. Sa ingon niini nga paagi, ang tanang tawo nga namatay diha sa kalapasan o walay kahibalo bahin sa kamatuoran mahimong makakat-on mahitungod sa hugot nga pagtuo diha sa Dios, paghinulsol, puli nga bunyag alang sa kapasayloan sa sala, gasa sa Espiritu Santo, ug uban pang mahinungdanon nga mga baroganan sa ebanghelyo. …
Elder Renlund: “Nasabtan dayon sa propeta nga ang matinud-anon [nga mga Santos] niini nga dispensasyon mopadayon sa ilang mga paghago didto sa sunod nga kinabuhi pinaagi sa pagsangyaw sa ebanghelyo ngadto sa mga espiritu nga anaa sa kangitngit ug ubos sa pagkaulipon sa sala. [Siya miobserbar,] ‘Ang mga patay kinsa maghinulsol mahimo nga matubos, pinaagi sa pagkamasulundon ngadto sa mga ordinansa sa balay sa Dios, … ug human sila makabayad sa silot sa ilang mga kalapasan, ug mahugasan nga limpyo, makadawat og usa ka ganti sumala sa ilang mga buhat, kay sila mao ang manununod sa kaluwasan.’
Sister Renlund: “… Pagkasunod buntag, [nasurprisa ang pipila nga nakakita nga mitambong siya] sa Oktubre nga kinatibuk-ang komperensiya bisan pa man sa iyang gipamati sa lawas. Determinado nga mamulong sa kongregasyon, huyang siyang mibarog sa pulpito [niini nga building], ang iyang dakong pamayhon nagkurog tungod sa pagpaningkamot. … Nagkulang sa kalig-on sa pagpamulong bahin sa iyang panan-won nga dili mabuntog sa iyang emosyon, mihisgot lang siya og diyotay bahin niini. ‘Wala ako mag-inusara niining lima ka bulan,’ misulti siya sa kongregasyon. ‘Nagpuyo ko diha sa diwa sa pag-ampo, sa pagpangamuyo, sa hugot nga pagtuo, ug determinasyon, ug padayon ang akong komunikasyon sa Espiritu sa Ginoo. Usa kini ka malipayong panagtigom karong buntaga alang kanako,’ miingon siya. ‘Ang Dios nga Labawng Makagagahom mopanalangin kaninyo.’”5
Gidiktar ni Presidente Smith ang pagpadayag ngadto sa iyang anak nga lalaki nga si Joseph Fielding Smith human sa kinatibuk-ang komperensiya. Kini mao ang usa sa mga kopya nga iyang gipirmahan ug gisumiter ngadto sa Unang Kapangulohan ug sa Korum sa Napulog Duha ka Apostoles. Gibasa nila ang panan-awon ug hingpit kining giendorso,6 ug gihimo kining opisyal isip ang seksiyon 138 sa Doktrina ug mga Pakigsaad. Kita karon nakasabot nga ang Dios nagpabakana niadtong anaa sa pikas nga habig sa tabil sa mortalidad. Siya nagpakabana mahitungod sa ilang katubsanan. Ang “mga patay” dili gayod patay. Ang nagpadayon nga Pagpahiuli midala niini nga pagsabot kanato ug nagdala og kahupayan ug katin-awan mahitungod sa sunod nga kalibotan.
Elder Renlund: Sa daghang paagi, ang personal nga pagpadayag nagkinahanglan sa samang proseso. Para nako, kinahanglan kong motutok sa usa ka problema. Kinahanglan kong tun-an kini ug maghunahuna bahin niini. Kinahanglan kong magmugna og lainlain nga mga solusyon. Ingon og pagkahuman lamang niini nga masaligang moabot ang personal nga pagpadayag. Sa kasagaran ang pagpadayag moabaot kanako sa mugbo, linaktod nga mahinungdanon nga mga direktiba, sama sa “Adto,” “Buhata,” o “Isulti!”
Sister Renlund: Ang sama tinuod alang kanako. Human ako namalandong, nagtuon, ug nag-ampo, ako kasagaran adunay mga hunahuna o mga ideya nga mosantop sa akong hunahuna nga nahibalo ko nga dili akong kaugalingon. Kini kanunanyng nagdasig kanako nga ang Dios nakaila kanako ug nag-aghat kanako pinaagi sa Espiritu Santo sa pagbuhat og maayo.
Elder Renlund: Kasagaran ang pagpadayag moabot tungod dunay piho nga panginahanglan. Usa ka talagsaon nga ehemplo nahitabo sa Abril 1894 nga kinatibuk-ang komperensiya. Si Presidente Wilford Woodruff mipahibalo ngadto sa iyang mga magtatambag ug sa Korum sa Napulog Duha ka Apostoles nga nakadawat siya og pagpadayag mahitungod sa mga pagsilyo sa templo. Miingon siya, “Ang Ginoo misulti kanako nga husto kini alang sa mga anak nga masilyo ngadto sa ilang mga ginikanan, ug sila ngadto sa ilang mga ginikanan kon unsa lang ka layo ang posible natong makuha nga mga rekord.”7 Kini nga pagpadayag miabot sobra sa 50 ka tuig human si Elijah mipahiuli sa awtoridad sa pagsilyo didto sa Kirtland Temple.
Sister Renlund: Sa Dominggo, sa 1894 nga kinatibuk-ang komperensiya, si Presidente Woodruff mipahayag, “‘Wala pa kita mahuman sa pagpadayag. … Wala pa kita mahuman sa buhat sa Dios.’ Namulong siya kon sa unsang paagi gipadayon ni Brigham Young and buhat ni Joseph Smith sa pagtukod og mga templo ug pag-organisar og mga ordinansa sa templo. ‘Apan wala siya makadawat sa tanan nga mga pagpadayag nga alang niini nga buhat,’ si Presidente Woodruff mipahinumdom sa kongregasyon. ‘Ni si Presidente Taylor, ni si Wilford Woodruff. Walay kataposan niini nga buhat hangtod kini mahingpit.’”8
Sukad sa mga katuigan sa Nauvoo, ang mga miyembro nagbuhat og mga bunyag alang sa namatay nga mga sakop sa pamilya. Apan ang kaimportante nga masilyo ngadto sa kaugalingong mga katigulangan wala pa mapadayag. Si Presidente Woodruff mipasabot, “Gusto namo nga sukad karon ang mga Santos sa Ulahing mga Adlaw mosubay sa ilang mga genealogy kutob sa ilang mahimo, ug masilyo ngadto sa ilang mga amahan ug mga inahan. … Ipasilyo ang mga anak ngadto sa ilang mga ginikanan, ug ipadayon kining kutay kutob sa inyong maabot.”9
Si Presidente Woodruff “mipahinumdom sa mga Santos bahin sa panan-awon ni Joseph Smith sa iyang igsoong lalaki nga si Alvin diha sa Kirtland Temple. ‘Tanan kinsa namatay nga walay kahibalo niini nga ebanghelyo, kinsa unta makadawat niini kon sila gitugotan pa sa pagpabilin mahimo nga manununod sa celestial nga gingharian.’
“‘Mao usab kini alang sa inyong mga katigulangan,’ miingon si Presidente Woodruff bahin niadtong anaa sa kalibotan sa espiritu. ‘Adunay diyutay lang kaayo, kon aduna man, kinsa dili modawat sa ebanghelyo.’
“Sa wala pa gitapos ang iyang sermon, giawhag niya ang mga Santos sa … pagpangita sa ilang kaliwatan nga namatay. ‘Mga kaigsoonan,’ miingon siya, ‘atong ipadayon ang atong mga rekord, matarong kining sulatan atubangan sa Ginoo, ug buhaton kini nga baroganan, ug ang mga panalangin sa Dios moabot kanato, ug kadtong kinsa natubos mopanalangin kanato sa umaabot nga mga adlaw.’”10 Kini nga pagpadayag naghatag sa rason alang sa mga miyembro nga pirmeng mobalik ngadto sa templo aron sa pagbuhat sa proxy nga mga ordinasyon ug mga ordinansa alang sa ilang namatay nga mga katigulangan. Ang mga pamilya misugod sa pagtipig og mainampingon nga mga rekord sa ilang mga ordinansa ug sa buhat sa nga ilang nabuhat sa pagkompleto niini diha sa mga libro sama niining usa dinhi nga nagpakita sa buhat nga gihimo alang sa mga sakop sa Jens Peter ug Marie Dame nga pamilya.
Elder Renlund: Karon, ang doktrina sa pagsilyo latas sa mga henerasyon ingon og normal ug natural na kaayo kanato, apan nagkinahanglan kini og pagpadayag gikan sa Ginoo aron hustong maorganisar ang pagsilyo sa mga pamilya. Kini nga pagpadayag adunay direkta nga epekto sa akong pamilya didto sa layong isla sa Larsmo, unahan lang sa kasadpan nga baybayon sa Finland. Kini nga istorya wala sa Mga Santos, volume 3, apan gimahal kini sa akong pamilya. Niadtong 1912, ang akong mga apohan sa habig sa amahan, sila si Lena Sofia ug Matts Leander Renlund naminaw sa mga misyonaryo gikan sa Sweden nga nagsangyaw sa gipahiuli nga ebanghelyo. Sila si Lena Sofia ug Leander nabunyagan pagkasunod adlaw. Nakakaplag sila og hingpit nga kalipay sa ilang bag-ong tinuohan ug sa pagkahimong sakop sa usa ka gamay nga branch, ang una sa Finland. Subo lang, nausab ang kamaayo sa kinabuhi ug miigo ang trahedya.
Niadtong 1917, si Leander namatay sa tuberculosis, nga mibiya ni Lena Sofia nga usa ka biyuda ug mabdos sa ilang ikanapulo nga anak. Kana nga bata, ang akong amahan, natawo duha ka bulan human sa kamatayon ni Leander. Dugang mga sakop sa pamilya ang namatay sa tuberculosis. Si Lena sa kataposan milubong sa 7 sa iyang 10 ka anak, agig dugang kang Leander. Lisod kaayo kadto alang kaniya, nga usa ka pobre nga mag-uumang babaye, sa paghiusa sa unsay nahibilin sa iyang pamilya.
Dul-an sa duha ka dekada, wala siyay maayong kinatulgan. Sa adlawan bisan unsa lang iyang trabaho aron mokita og igong ikapalit og pagkaon. Sa gabii, giatiman niya ang himatyon nga mga sakop sa pamilya. Lisod hunahunaon kon giunsa pagsugakod ni Lena Sofia.
Nahimamat nako kausa si Lena Sofia niadtong Disyembre 1963. Nag-edad ko og 11 ug siya 87. Nagbako na siya tungod sa tibuok kinabuhi nga pagtrabaho. Ang panit sa iyang nawong ug mga kamot nagpakita sa epekto sa grabe nga pagtrabaho, nga kunat ug nangunot na tungod gigamit og maayo. Samtang nagkita kami, siya mibarog ug mitudlo sa usa ka litrato ni Leander ug miingon kanako, sa sinultihan nga Swedish, “Det här är min gubbe.” “Mao kini ang akong bana.”
Nagtuo ko nga sayop niyang gigamit ang pangkarong panahon [present tense] sa punglihok [verb]. Tungod kay namatay na sulod sa 46 ka tuig si Leander, gipaila nako kining klaro nga sayop ngadto sa akong inahan. Ang akong inahan yanong miingon nako, “Wala ka makasabot.” Wala ko kasabot. Si Lena Sofia nasayod nga ang iyang dugay nang namatay nga bana mao ug magpabilin nga iyaha sa tibuok kahangtoran. Pinaagi sa doktrina sa mahangtorong mga pamilya, si Leander nagpabilin nga usa ka presensiya sa iyang kinabuhi ug kabahin sa iyang labing dakong paglaom alang sa umaabot.
Lena Sofia Renlund, lola ni Dale G. Renlund sa habig sa amahan.
Batan-ong Dale G. Renlund.
Sa wala pa ang pagpahinungod sa Helsinki Finland Temple niadtong 2006, gisusi sa akong igsoon nga babaye kon unsa nga buhat sa ordinansa ang gikinahanglan alang sa kaliwatan sa among amahan. Ang unsay iyang nakaplagan mao ang usa ka lig-on nga pagmatuod sa hugot nga pagtuo ni Lena Sofia sa awtoridad sa pagsilyo. Si Lena Sofia misumiter sa mga rekord sa pamilya alang sa iyang namatay nga mga anak, nga lapas otso anyos ang pangidaron sa dihang namatay sila, aron ang buhat sa templo mapahigayon niadtong 1938. Kini mao ang labing una nga mga ordinansa nga nasumiter ngadto sa usa ka templo gikan sa Finland.
Si Lena misugakod pinaagi sa paghunahuna kanunay sa doktrina sa kaluwasan. Siya mikonsiderar niini nga usa sa dakong mga kaluoy sa Dios nga siya nakahibalo nga mahangtoron ang mga pamilya sa wala pa nahitabo kini nga mga katalagman kaniya. Usa ka timailhan alang sa iyang halawom gayod nga pagkakabig ngadto sa gipahiuli nga ebanghelyo ni Jesukristo mao ang iyang buhat sa family history, buhat nga gipadayag pinaagi kang Joseph Smith, Wilford Woodruff, ug Joseph F. Smith. Siya sama niadtong kinsa “nangamatay … diha sa pagtuo. Wala sila makadawat sa mga butang nga gisaad sa Dios apan bisan layo pa kaayo nakita na nila kini ug gikahinangop nila.”11
Sister Renlund: Tungod ang Pagpahiuli usa ka nagpadayon nga proseso, duna pa kitay daghang paaboton. Menos pa og usa ka tuig kaniadto, si Presidente Nelson miingon, “Ang bag-o nga mga kausaban sa pamaagi sa templo, ug ang uban nga mosunod, mao ang padayon nga ebidensya nga ang Ginoo aktibong naggiya sa Iyang Simbahan. Siya naghatag og mga oportunidad alang sa matag usa kanato sa pagpalig-on sa atong espirituwal nga mga pundasyon nga mas epektibo pinaagi sa pagsentro sa atong mga kinabuhi diha Kaniya ug sa mga ordinansa ug sa mga pakigsaad sa Iyang templo.”12 Si Presidente Nelson mipasabot nga kini nga mga pagpahiangay gihimo “Ubos sa direksyon sa Ginoo ug agig tubag sa among mga pag-ampo” tungod gusto sa Ginoo nga kita “makasabot og klaro sa unsay [atong] gihimo nga mga pakigsaad. … Makasabot sa [atong] mga pribilehiyo, mga saad, ug mga responsibilidad … [ug] makabaton og espirituwal nga mga panabot ug mga pagkaamgo.”13
Usahay ang pagpadayag moabot sa eksaktong panahon nga gikinahanglan nato kini. Nahitabo kini sa lain pang ehemplo sa nagpadayon nga Pagpahiuli sa dihang si Lorenzo Snow mao ang Presidente sa Simbahan. Niadtong 1898, ang Simbahan anaa sa usa ka lisod nga kahimtang sa panalapi. Sa panahon nga supak kaayo kini sa poligamiya, ang Kongreso sa Estados Unidos mihatag og pagtugot sa pagsakmit sa kabtangan sa Simbahan. Nabalaka nga kuhaon sa gobyerno ang ilang mga donasyon, mihunong ang daghang Santos sa pagbayad og ikapulo, nga mipakunhod gayod sa nag-unang tinubdan sa pundo sa Simbahan. Ang Simbahan mihulam og kwarta aron sa paghatag og igong pundo sa pagpadayon sa pag-uswag sa buhat sa Ginoo. Ang Simbahan miutang gani aron sa pagbayad sa pagtapos sa Salt Lake Temple. Kining kahimtang sa panalapi sa Simbahan nakapabalaka og maayo sa hunahuna sa 85 anyos nga propeta.14
“Usa ka buntag sa sayong bahin sa Mayo, si Presidente Snow naglingkod sa higdaanan sa dihang ang iyang anak nga lalaki nga si LeRoi misulod sa kwarto. … Ang propeta mitimbaya kaniya ug mipahibalo, ‘Moadto ko sa St. George.’
“Nasurprisa si LeRoi. Ang St. George … 480 ka kilometro ang gilay-on.” Aron maabot didto, gikinahanglan nila nga mosakay og tren sobra sa 320 ka kilometro padulong sa habagat ngadto sa Milford ug dayon mobiyahe og laing 169 ka kilometro pinaagi sa karwahe. Kini mahimong lisod nga pagpanaw alang sa usa ka tigulang. Bisan pa man, gihimo nila ang taas, kapoy nga biyahe. “Sa dihang miabot sila … , abogon ug gikapoy, … [usa ka] presidente sa stake nangutana kon nganong miabot sila. ‘Aw,’ miingon si Presidente Snow, ‘Wala ko kahibalo kon unsay among gianhi sa St. George, giingnan lang kami sa Espiritu nga moanhi.’
“Pagkasunod adlaw, Mayo 17, ang propeta nakigtagbo sa mga miyembro diha sa St. George Tabernacle, usa ka pula nga sandstone nga gambalay pipila ka eskina sa amihanang kasadpan sa templo.” Sa dihang mibarog si Presidente Snow aron mamulong sa mga Santos, miingon siya, “Dili kaayo kami makapahayag sa rason nganong mianhi kami, apan nagtuo ko nga ang Ginoo adunay butang nga isulti kanato.”
Elder Renlund: “Atol sa sermon, si Presidente Snow mihunong og kalit, ug ang lawak nahilom gayod og maayo. Ang iyang mga mata mihayag, ug ang iyang panagway misanag. Sa dihang gibuka niya ang iyang baba, mas kusog ang iyang tingog. Ang inspirasyon sa Ginoo ingon og mipuno sa lawak. Siya namulong dayon bahin sa ikapulo. … Naguol siya nga daghang … Santos ang nagduhaduha sa pagbayad og hingpit nga ikapulo. … ‘Kini usa ka importanteng pagpangandam alang sa Zion,’ miingon siya.
“Pagkasunod hapon, si Presidente Snow [mitudlo] ‘Ang panahon miabot na alang sa matag Santos sa Ulahing mga Adlaw kinsa nagtinguha sa pagpangandam alang sa umaabot ug mobarog nga lig-on diha sa tukmang pundasyon, sa pagbuhat sa kabubut-on sa Ginoo ug sa pagbayad sa iyang ikapulo sa hingpit. Kana ang pulong sa Ginoo nganha ninyo, ug mao gihapon nga pulong sa Ginoo sa kada panimuyo sa yuta sa Zion.’”
Si Presidente Snow sa wala madugay mitudlo, “‘Kita anaa sa usa ka mahadlokon nga kondisyon, ug tungod niini ang Simbahan anaa sa pagkaulipon. Ang bugtong nga alibyo mao ang mga Santos motuman niini nga balaod.’ Siya mihagit sa [mga miyembro] nga hingpit nga mosunod sa balaod ug misaad nga ang Ginoo mopanalangin kanila alang sa ilang mga paningkamot. Mipahayag usab siya nga ang pagbayad sa ikapulo mahimo na karong hugot nga kinahanglon alang sa pagtambong sa templo.”15
Sister Renlund: Sukad nianang panahona, daghan ang makapamatuod nga ang Ginoo mobubo gayod sa Iyang labing buhong nga mga panalangin ngadto niadtong kinsa andam sa pagtuman niining yano nga balaod. Si Brother Alois Cziep miserbisyo isip presidente sa Vienna Austria Branch. Siya mitipig sa ikapulo ug ubang mga rekord sa branch niining kasarangan nga lig-on nga kahon. Atol sa mga air raid sa Ikaduhang Gubat sa Kalibotan, kini mao ang unang butang nga giseguro ni Presidente Cziep ug sa iyang pamilya sa dili pa ang ilang kaugalingon nga personal nga kabtangan.
Ang uban mipamatuod usab sa hagit sa pagdawat sa balaod ug sa pagdawat og talagsaon nga mga panalangin isip resulta.
Ang kasinatian sa pamilya Yanagida sa Japan usa gayod ka ehemplo. Niadtong 1948, ang Unang Kapangulohan mipadala pag-usab og mga misyonaryo ngadto sa Japan. Sa dihang si Toshiko Yanagida nangutana sa iyang amahan mahitungod sa relihiyon, siya [amahan] miawhag kaniya sa pagtambong sa usa ka Santos sa Ulahing mga Adlaw nga tulumanon. Mipasakop siya sa Simbahan niadtong 1915.
Si Sister Yanagida nakigkita sa mga misyonaryo, nakabig, ug nabunyagan niadtong Agosto sa 1949 uban sa iyang amahan nga mitambong. Sa wala madugay ang iyang bana nagtinguha sa mga misyonaryo ug nabunyagan sa samang misyonaryo kinsa mitudlo ni Sister Yanagida.16
Toshiko Yanagida.
Elder Renlund: Si Brother ug Sister Yanagida naglisod sa pagbayad og ikapulo. Sila “dili kaayo dako og kita, ug usahay naghunahuna sila kon sila adunay igo aron ikabayad sa paniudto sa eskwelahan sa ilang anak nga lalaki. Naglaom usab sila nga makapalit og balay. Human sa usa ka miting sa Simbahan, gipangutana ni [Sister Yanagida] ang usa ka misyonaryo mahitungod sa ikapulo. ‘Kabos kaayo ang mga Hapon karon human sa gubat,’ miingon siya. ‘Lisod kaayo ang ikapulo alang kanamo. Kinahanglan ba namong mobayad?’
“Mitubag ang elder nga ang Dios misugo sa tanan sa pagbayad og ikapulo ug namulong bahin sa mga panalangin sa pagtuman sa baroganan. Maduhaduhaon si [Sister Yanagida]—ug medyo nasuko. ‘Inamerikano kini nga panghunahuna,’ gisultihan niya ang iyang kaugalingon.
“… Usa ka sister nga misyonaryo misaad kang [Sister Yanagida] nga ang pagbayad og ikapulo makatabang sa ilang pamilya nga makakab-ot sa ilang tumong nga makapanag-iya og ilang kaugalingon nga panimalay. Gusto nga mahimong masulundon, si [Brother ug Sister Yanagida] mihukom sa pagbayad sa ilang ikapulo ug mosalig nga moabot ang mga panalangin. …
“[Sila] nagsugod sa pagkakita [niadto nga] mga panalangin … . Mipalit sila og barato nga lote diha sa siyudad ug naghimo og mga blueprint alang sa usa ka balay. Mi-apply dayon sila og loan alang sa panimalay pinaagi sa usa ka bag-o nga programa sa gobyerno, ug sa dihang nakadawat sila og pagtugot nga magtukod, misugod sila sa pagtrabaho sa pundasyon.
“Hanoy ra ang proseso hangtod nga nakabantay ang usa ka inspektor sa gambalay [building] nga ang ilang lote dili maabtan sa mga bombero. ‘Kini nga yuta dili angay nga tukoran og balay,’ siya misulti kanila. ‘Dili kamo mahimong mopadayon pa sa pagtukod.’
“Dili segurado kon unsay buhaton, nakig-istorya si [Brother ug Sister Yanagida] sa mga misyonaryo. ‘Magpuasa ug mag-ampo kaming unom alang kaninyo,’ miingon ang usa ka elder kanila. ‘Buhata usab kini ninyo.’ Sa misunod nga duha ka adlaw, ang mga Yanagida nagpuasa ug nag-ampo uban sa mga misyonaryo. Laing inspektor ang miabot dayon aron sa pagsuta pag-usab sa ilang lote. … Sa sinugdanan gihatagan niya ang mga Yanagida og gamayng paglaom nga makapasar sa inspeksiyon. Apan samtang gitan-aw niya ang lote, nakamatikod siya og solusyon. Sa usa ka emerhensiya, ang mga bombero yanong makaabot sa luna pinaagi sa pagtangtang sa usa ka duol nga koral. Ang mga Yanagida mahimong makatukod sa ilang balay sa kataposan.
“‘Tingali kamong duha adunay maayo kaayo nga gibuhat kaniadto,’ ang inspektor miingon kanila. ‘Sa akong daghang katuigan wala gayod ako nahimong ingon ka matinabangon.’ Sila si [Brother ug Sister Yanagida] nalipay gayod og maayo. Nagpuasa sila ug nag-ampo ug mibayad sa ilang ikapulo. Ug sama sa gisaad [niana nga talagsaon nga] sister nga misyonaryo, sila makabaton sa ilang kaugalingon nga panimalay.”17
Ang mga Santos sa tibuok kalibotan adunay susama nga kasinatian sa dihang mibayad sila og ikapulo. Ang Ginoo mopanalangin sa Iyang katawhan kinsa matinud-anon ug masulundon. Ug kini mao ang matinud-anon nga pagbayad sa ikapulo nga nakatugot nga matukod ang mga templo sa tibuok kalibotan.
Sister Renlund: Ako nasayod nga among kinabuhi napanalanginan sa dili tataw ug mahinungdanon nga mga paagi pinaagi sa pagsunod sa balaod sa ikapulo. Usahay ang mga panalangin dili mao sa unsay among gilaoman ug sayon lang nga mataligam-an. Apan tinuod kini. Nasinati namo kini.18
Usa sa akong paborito nga mga istorya nga gisugilon diha sa Mga Santos mao ang giunsa pagtawag ang unang mga sister sa pagserbisyo isip full-time nga misyonaryo. Diha sa England sa ulahing mga bahin sa 1890, gipakaylap ang mga hungihong nga ang Santos sa Ulahing mga Adlaw nga kababayen-an dali rang patuohon sa bisan unsa nga isulti kanila ug dili gawasnong makahunahuna. Dayon usa ka Santos sa Ulahing Adlaw gikan sa Siyudad sa Salt Lake, si Elizabeth McCune, ug ang iyang anak nga babaye miabot ngadto sa London alang sa usa ka pagbisita sa taas nga panahon.
Sa dihang mitambong sila og komperensiya sa Simbahan sa London, nasurprisa gayod si Elizabeth sa dihang, “atol sa buntag nga sesyon, si Joseph McMurrin, usa ka magtatambag sa kapangulohan sa misyon, misaway … sa dili nindot nga mga pamahayag mahitungod sa Santos sa Ulahing mga Adlaw nga kababayen-an [ug mipahibalo,] ‘Kauban nato karon lang ang usa ka babaye gikan sa Utah … . Atong hangyoon si Sister McCune nga mamulong karong gabhiona ug mosulti kaninyo bahin sa iyang kasinatian sa Utah.’ Siya miawhag dayon sa tanan diha sa komperensiya nga dad-on ang ilang mga higala aron makadungog kaniya nga mamulong.”
“Samtang nagkaduol ang takna sa panagtigom, ang mga tawo mipuno sa lawak sa kapasidad niini. Si Elizabeth nag-ampo sa hilom ug mibarog sa pulpito.” Siya namulong ngadto sa pundok mahitungod sa iyang hugot nga pagtuo ug sa iyang pamilya, nga maisogong nagpamatuod bahin sa katinuod sa ebanghelyo. Siya miingon usab, “‘Atong relihiyon nagtudlo kanato nga ang asawa nagbarog magkigtambayayong uban sa bana.’ Sa dihang natapos ang panagtigom, ang mga estranghero milamano kang Elizabeth. “Kon dugang pa sa inyong kababayen-an ang moanhi dinhi,’ miingon ang usa ka tawo, ‘dakong kaayohan ang mahimo.’”
“Human makakita sa epekto ni Elizabeth sa mga tumatan-aw, si [Presidente McMurrin misulat ngadto sa Presidente sa Simbahan:] ‘Kon adunay pipila sa maalamon nga mga babaye ang tawagon og mga misyon sa England, … mahimong nindot gayod kaayo ang mga resulta.’” “Ang desisyon sa pagtawag og kababayen-an isip full-time nga tigsangyaw nga mga misyonaryo resulta sa usa ka bahin sa pagsangyaw ni Elizabeth McCune.”19
Elizabeth McCune.
Niadtong Abril 22, 1898, sila si Inez Knight ug Jennie Brimhall midunggo sa pantalan sa Liverpool, England. Sila mao ang usa sa mga nag-una nga gi-set apart isip “babaye nga mga misyonaryo” alang sa Simbahan.
Giubanan nila si Presidente McMurrin ug ang ubang mga misyonaryo ngadto sa usa ka lungsod sa silangan sa Liverpool. Pagkagabii, usa ka dakong pundok ang mitambong og miting sa dalan uban sa mga misyonaryo. “Mi-anunsyo si Presidente McMurrin nga usa ka espesyal nga miting ipahigayon sa sunod nga adlaw, ug iyang gidapit ang tanan sa pag-anha ug pagpaminaw sa sangyaw gikan sa ‘tinuod nga buhi nga mga babayeng Mormon.’”20 Kini mao ang misyonaryo nga diary ni Inez Knight. Siya misulat, “Sa gabii namulong ko bisan og nagkurog sa kahadlok apan nasorpresa ang akong kaugalingon.”21 Nailhan niya ang langitnon nga tabang nga iyang nadawat sa dihang siya misulat, “Namulong ko sa kagabhion ngadto sa usa ka dako nga pundok, apan napanalanginan sa mga pag-ampo sa ubang mga misyonaryo.”22 Kining “tinuod nga buhi nga mga babayeng Mormon” maayong mihimo sa ilang buluhaton, miadto sa matag pultahan ug makanunayong nagpamatuod sa mga miting sa dalan. Sila sa wala madugay giubanan sa ubang sister nga mga misyonaryo kinsa mialagad sa tibuok England.
Elder Renlund: Si Sister Knight ug si Sister Brimhall mao ang sinugdanan. Niini nga dispensasyon gatosan sa liboan ka sister nga misyonaryo ang miserbisyo.23 Usa sa mga butang nga nakapasorpresa kanako mahitungod sa sister nga mga misyonaryo mao nga mahimo silang epektibo pinaagi sa paglihok ug pagsulti sa natural nga paagi. Sila tinuod nga Santos sa Ulahing Adlaw nga kababayen-an. Sama ni Sister Knight ug ni Sister Brimhall, nakig-istorya sila sa mga tawo mahitungod kon kinsa sila ug kon nganong mituo sila sa ingon nga paagi.
Ang epekto sa sister nga mga misyonaryo sa pagpundok sa Israel talagsaon kaayo. Usa ka batan-ong elder bag-ohay lang nangutana kanako diha sa usa ka sesyon sa pangutana ug tubag kon nganong ang mga ward sa iyang misyon mas ganahan og sister nga mga misyonaryo. Ang akong tubag yano lang, “Tungod ang mga sister mohatag sa ilang kasingkasing ug kalag ngadto sa buhat. Ang mga miyembro ganahan sa tanang misyonaryo kinsa mobuhat sa ingon, walay bisan unsa nga butang nga gipugngan.”
Ang tubag sa sister nga mga misyonaryo ngadto sa misyonaryo nga mga tawag nahimo ug nagpadayon nga dako nga bahin sa pagsangyaw sa ebanghelyo. Si Presidente Nelson miingon sa Abril nga kinatibuk-ang komperensiya, “Among gihigugma ang sister nga mga misyonaryo ug tibuok kasingkasing namo silang gihangop. Ang inyong matampo niini nga buhat nindot kaayo!”24
Sister Renlund: Ako ganahan usab kaayo sa kaayohan nga miabot gikan kang Sister McCune kinsa wala gitawag ug gi-set apart isip usa ka misyonaryo. Apan kining minahal nga sister mipahinabo sa mga butang tungod sa iyang hugot nga pagtuo.25
Kini magdala kanato ngadto sa laing talagsaon nga istorya sa Mga Santos, volume 3. Kita makakaplag og mga ehemplo sa mga Santos kinsa mipakita sa ilang pagkadisipulo ubos sa labing lisod nga mga kahimtang. Ang kanhi nga mga kaaway mibuntog sa kayugot ug nagkahiusa samtang misalig sila kang Jesukristo.
Human sa Ikaduhang Gubat sa Kalibotan, “ang Netherlands anaa sa makaluluoy nga kahimtang human sa lima ka tuig nga pagsakop [sa German Nazi nga rehimen]. Sobra sa duha ka gatos ka libo nga Dutch nga mga tawo ang namatay atol sa gubat, ug gatosan sa liboan ka balay ang nadaot o naguba. Daghang mga Santos diha … sa Netherlands ang madumtanon sa mga German” ug ngadto sa usag usa tungod ang uban mibatok ug ang uban nakigtambayayong sa mga mananakop. Ang pagkabahin-bahin dayag kaayo.
Elder Renlund: “Ang presidente sa misyon, si Cornelius Zappey, miawhag sa mga branch sa Simbahan sa pagdugang sa ilang mga suplay pinaagi sa pagsugod og mga proyekto sa pagpatubo og patatas gamit ang semilya nga patatas gikan sa Dutch nga gobyerno.” Uban niini nga pag-awhag, “ang mga branch sa Netherlands nagsugod og mga tanaman sa patatas bisan asa nga makakita sila og luna, nagpatubo og mga patatas sa mga nataran luyo sa balay, sa mga hardin sa buwak, bakante nga mga lote, ug mga luna tunga-tunga sa mga dalan.
“Duol sa ting-ani, [si Presidente Zappey] mipahigayon og komperensiya sa misyon diha sa siyudad sa Rotterdam.” Siya nasayod gikan sa mga panag-istoryahanay sa presidente sa East German nga Misyon “nga daghang Santos sa Germany ang nag-antos sa grabeng kakulang sa pagkaon. [Si Presidente Zappey] gustong mobuhat og butang sa pagtabang, mao nga mihangyo siya sa lokal nga mga lider kon andam ba sila nga mohatag og bahin sa ilang ani sa patatas ngadto sa mga Santos sa Germany.
“‘Pipila sa labing gikalagotan nga mga kaaway nga inyong nailhan isip resulta niini nga gubat mao ang German nga katawhan,’ siya miila. ‘Apan kadto nga mga tawo mas makaluluoy na karon kaysa kaninyo.’
“Sa sinugdanan, mibatok ang pipila ka Dutch nga mga Santos sa plano. Nganong kinahanglan man nilang ipakigbahin ang ilang mga patatas ngadto sa mga German? [Ang uban nawad-an og mga balay] tungod sa German nga mga bomba o [nakakita] sa mga minahal nga namatay sa kagutom tungod gikuha sa German nga mga mananakop ang ilang pagkaon.”
Si Presidente Zappey mihangyo ni Pieter Vlam, usa ka kanhi binilanggo sa gubat ug ang lider sa branch sa Simbahan sa Amsterdam, “sa pagbisita sa mga branch sa tibuok Netherlands ug awhagon sila sa pagsuporta sa plano,” maghimo og kalainan tali sa Nazi nga rehimen ug sa German nga katawhan. “Si Pieter usa ka sinati nga lider sa Simbahan kansang dili makataronganon nga pagkabilanggo diha sa usa ka German nga kampo ilado. Kon dunay tawo nga gimahal ug gisaligan sa Dutch nga mga Santos diha sa misyon, kadto si Pieter Vlam.”
Sa dihang nakighimamat si Pieter sa mga branch, “siya mipaila sa iyang mga kalisod didto sa prisohan. ‘Nasinati na ko niini,’ miingon siya. ‘Nakahibalo kamo nga nakasinati ako.’ Siya miawhag kanila sa pagpasaylo sa German nga katawhan. ‘Nasayod ako kon unsa ka lisod ang paghigugma kanila,’ miingon siya. ‘Kon sila atong mga kaigsoonan, nan kinahanglan nato sila tagdon isip atong mga kaigsoonan.’
Sister Renlund: “Ang iyang mga pulong ug ang mga pulong sa ubang mga presidente sa branch nakatandog sa mga Santos, ug ang kalagot sa daghan nawala samtang sila miani sa mga patatas alang sa ilang German [nga mga kaigsoonan].” Dili lang kana, apan ang mga panagsumpaki ug kawalay pagsalig nga anaa taliwala sa mga miyembro diha sa mga branch nagsugod usab sa pagkawala. Ang mga miyembro “nasayod nga sila mahimo nang magtambayayong.
“[Si President Zappey], sa samang higayon, naningkamot nga makakuha og mga pagtugot aron sa pagdala sa mga patatas ngadto sa Germany. … Sa dihang misulay ang pipila ka opisyal sa paghunong sa mga plano sa pagpadala, [si Presidente Zappey] misulti kanila, ‘Kini nga mga patatas gipanag-iya sa Ginoo, ug kon kini mao ang Iyang kabubut-on, ang Ginoo moseguro nga kini moabot ngadto sa Germany.’
Si Cornelius Zappey, Dutch nga mga misyonaryo, ug ang Dutch nga mga Santos mikarga sa mga patatas aron ipadala.
“Sa kataposan, niadtong Nobyembre 1947, ang Dutch nga mga Santos ug ang mga misyonaryo nagkita sa The Hague aron sa pagkarga sa … sobra sa setenta ka tonelada nga patatas. Sa wala madugay, ang mga patatas naabot sa Germany aron iapd-apod taliwala sa mga Santos. …
“Ang balita bahin sa patatas nga proyekto sa wala madugay miabot sa Unang Kapangulohan. Nahingangha, si Presidente David O. McKay miingon, ‘Kini mao ang usa sa labing mahinungdanon nga mga buhat sa tinuod nga Kristiyano nga kinaiya nga gipahibalo kanako.’”26
Elder Renlund: Pagkasunod tuig, ang Dutch nga mga miyembro mipadala pag-usab og dako nga ani sa patatas ngadto sa mga German. Ug sila midugang og herring, nga mihimo sa gasa nga mas dako pa. Pipila ka tuig ang milabay, niadtong 1953, ang North Sea mibaha, ug kini mibaha sa daghang bahin sa Netherlands, nga maoy nakaingon nga nanginahanglan ang Dutch nga mga miyembro. Niining panahona, ang German nga mga Santos mipadala og tabang ngadto sa Netherlands aron sa pagtabang kanila sa ilang panahon sa panginahanglan. Ang mga buhat sa gugmang putli sa Dutch nga mga Santos nakadasig sa daghang tawo sulod sa daghang katuigan ug mihatag og malungtaron nga testamento sa gugma ug gugmang putli nga posible, bisan tali sa mga kaaway, kon ang ordinaryo nga mga tawo mohigugma og una sa Dios ug sa ilang silingan sama sa ilang kaugalingon.
Ang kaandam sa pagpasaylo nagdala og pagkaayo ngadto sa Dutch nga mga miyembro. Akong nakaplagan nga ang sama tinuod alang kanako. Kon magdumot ko, ang Espiritu maguol. Kon masuko ko, mokunhod ang akong kamabination ug mokunhod ang Pagka-Kristohanon sa akong kinaiya ngadto sa uban. Kini nga kamatuoran matahom kaayo nga gipahayag sa usa ka karakter diha sa 1953 nga nobela ni Alan Paton nga, Too Late the Phalaropenga nahitabo sa Apartheid South Africa, “Dunay usa ka lisod nga balaod … nga kon nabuhat ang usa ka dako nga kadaot kanato, dili gayod kita maulian hangtod kita mopasaylo.”27
Sister Renlund: Adunay daghan pa kaayong makapadasig nga mga istoya gikan sa kasaysayan sa Simbahan atol niining panahona nga gisugilon diha sa Mga Santos, volume 3, mga istorya gikan sa matag bahin sa kalibotan. Tingali ganahan kamong mahibalo og usa ka butang mahitungod ni William Daniels, kinsa matinud-anong miserbisyo sulod sa daghang katuigan diha sa Cape Town, South Africa diin gilain-lain ang mga tawo. Bisan og wala siya maorden ngadto sa usa ka katungdanan sa pagkapari, siya adunay kinasingkasing nga pagpamatuod. 28
Elder Renlund: O ni Rafael Monroy ug Vicente Morales sa Mexico, kinsa gipatay alang sa ilang hugot nga pagtuo. Ug sa inahan ni Rafael nga si Jesusita ug asawa nga si Guadalupe, kinsa maisogong nangulo sa ilang pamilya ug komunidad bisan pa sa nagpadayon nga mga hulga.29
Jesusita Monroy.
Sister Renlund: O ni Alma Richards, ang unang Santos sa Ulahing mga Adlaw nga nakadaog og Olympic nga medalya, tungod sa usa ka bahin siya mipili sa pagsunod sa Pulong sa Kaalam.30
Elder Renlund: O ni Hirini Whaanga, kinsa, gisuportahan sa iyang matinud-anon nga asawa, si Mere mipauli ngadto sa iyang yutang natawhan sa New Zealand isip usa ka misyonaryo sa pagsangyaw ug pagpundok og mga ngalan alang sa buhat sa templo.31
Sister Renlund: O ni Helga Meiszus, kinsa gipabilin ang hugot nga pagtuo isip usa ka batan-ong babaye nga Santos sa Ulahing mga Adlaw diha sa Nazi Germany bisan pa sa pagdaogdaog sa kanhi mga higala, mga magtutudlo, ug mga lider sa eskwelahan.32
Elder Renlund: O ni Evelyn Hodges, kinsa mitrabaho isip usa ka social worker nga giempleyo sa Relief Society aron sa pagtabang sa mga pamilya nga makabarog usab sa ilang kinaugalingong paningkamot atol sa Dakong Pagkahagsa sa Ekonomiya.33
Sister Renlund: Kanang, wala na tay oras sa paghisgot pa og dugang istorya sa mga tawo, apan nasayod ko nga ganahan kamong tanan nga mobasa sa inyong kaugalingon niining ikatulo nga volume sa Mga Santos.
Elder Renlund: Alang nako, ang hingpit nga awit alang niini nga panahon sa kasaysayan sa Simbahan mao ang “Paminaw, Tanang Kanasoran!”34 nga kantahon sa choir sa pagtapos sa atong miting. Ang “Paminaw, Tanang Kanasoran!” gisulat ni Louis F. Mönch, usa ka lumad sa Germany kinsa mipasakop sa Simbahan samtang nagbiyahe sa Siyudad sa Salt Lake. Siya sa wala madugay miserbisyo isip usa ka misyonaryo sa Simbahan didto sa Switzerland ug Germany. Samtang anaa niini nga misyon, mimantala siya og daghang materyal sa German, lakip ang “Paminaw, Tanang Kanasoran!” Kini nahimong usa sa labing gimahal nga mga himno sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw nga German ang pinulongan. Kini unang gimantala didto sa Germany dinhi niini nga hymnal niadtong 1890. Kini gihubad ngadto sa ubang mga pinulongan ug gimantala isip kabahin sa kasamtangang bersiyon sa hymnbook nga atong gigamit. Kana nga bersiyon wala milakip sa iyang ikatulo nga bersikulo nga kantahon usab sa choir.
Kining ikatulo nga bersikulo naghulagway sa unsay gibuhat sa mga Santos nga atong gihisgotan niining panahona. Sila “[mi]pasidungog sa bugtong ug tinuod nga buhi nga Dios. [Miabot] ug nagpabunyag; [migunit] ngadto sa gunitanan. [Mihatag] Kaniya sa [ilang] kasingkasing, uban sa hugot nga pagtuo diha sa Iyang Anak—Jesus, ang Usa nga Balaan.”
Ako modapit kaninyo sa pagbasa sa Mga Santos aron makat-on ug makasabot sa kasaysayan sa Simbahan ug makat-on gikan sa ehemplo sa mga miyembro niini. Ang Mga Santos maayo kaayo pagkasiksik ug kasaligan. Kini usa ka testamento sa nagpadayon nga Pagpahiuli sa Simbahan ni Jesukristo. Ang atong kasaysayan makapadasig. Kini nga kasaysayan mao ang atong gipakigbahin nga kabilin, kon kita man naggikan sa nag-una nga mga pioneer, sa misunod nga mga pioneer, o kon kita mao ang mga pioneer sa hugot nga pagtuo.
Nganong mahinungdanon man kini? Nganong mogahin man kita og dakong oras sa pagsugilon niini nga mga istorya? Tungod kay kini nga mga istorya naghatag kanato og tinuod nga mga ehemplo sa kinabuhi bahin sa gahom sa pagkaila sa atong Manluluwas. Nasayod ako nga si Jesukristo buhi ug nangulo niini nga Simbahan ug nagtan-aw sa Iyang katawhan sa pakigsaad, kinsa gisangkapan sa gahom sa Dios sa dakong himaya. Ako mangamuyo og panalangin diha kaninyo nga mabati ninyo ang gugma sa Manluluwas sa inyong kinabuhi samtang magpaduol kamo ngadto Kaniya ug sa Iyang Simbahan, sa ngalan ni Jesukristo, amen.