Xaqlin sa’ li na’ajej xaqab’anb’ilat wi’
Thomas S. Monson
Xb’een aj tenq’ aj k’ehol na’leb sa’ li Xb’eenil Awa’b’ejil
Chiqaye’ li quq’ re xk’olb’aleb’ li ani t’anenaqeb’ chire li b’e, re naq maajun raarookil aamej taasachq.
Ch’utch’uuko jo’ jun molam kaw xmetz’ew re li tijonelil, arin sa’ li Ch’utamil Kab’l jo’ ajwi’ sa’eb’ na’ajej chiru chixjunil li ruchich’och’. Wankeb’ li neke’k’amok re li Tijonelil re Aaron, ut wankeb’ chik li neke’k’amok re li Tijonelil re Melkisedek.
Li Awa’b’ej Stephen L. Richards, li kik’anjelak jo’ tenq’ aj k’ehol na’leb’ chiru li Awa’b’ej David O. McKay, kixye, “Kok’ aj xsa’, nayeeman naq li tijonelil a’an “lix wankil li Dios k’eeb’il reheb’ li winq.” ” A’an kixye: “Nink’oxla naq yaal a’an. A’b’an, laa’in nawulak chiwu aatinak chirix li tijonelil rik’in li ch’ol aatin “k’anjelak chiru qas qiitz’in,” ut wan naq ninye re, “li k’uub’anb’il na’leb’ tz’aqal re ru re k’anjelak chiru qas qiitz’in.” … A’an jun k’anjeleb’aal re k’anjelak chiru qas qiitz’in … ut li winq li ink’a’ naroksi, naru naq taasachq chiru, xb’aan naq yeeb’il qe chi saqen ru rik’in k’utb’esinb’il na’leb’ naq li ani ink’a’ nak’anjelank re “moko taak’ehe’q ta chi k’ulub’ej re taawanq chi xaqxo.” ”1
Sa’ li oqech Pionero, li wan aran Lago Salado ut li kink’ul wi’ li Tijonelil re Aaron jo’ ajwi’ li Tijonelil re Melkisedek, kik’utman chiqu naq tento taqanaweb’ ru li loq’laj hu, jo’eb’ li tasal 20, 84, ut 107 re li Tzol’leb’ ut Sumwank. Sa’eb’ li tasal a’in nokotzolok chirix li tijonelil ut li jolomink sa’ li Iglees.
Sa’ li ewu a’in, nawaj xk’eeb’al reetal jun raqal sa’ li tasal 107: “Jo’kan ut, anajwan li junjunq chi winq chixtzolaq li teneb’anb’il wi’, ut chixtzolaq k’anjelak sa’ li opiis li xaqab’anb’il wi’, chi yalb’il anchal xq’e.”2
Li Awa’b’ej Harold B. Lee kixye chi kok’ aj xsa’: “Naq junaq naxk’ul li tijonelil, a’an na’ok choq’ aj k’anjenel chiru li Qaawa’. Tento tixk’oxla lix b’oqb’al jo’ chanchan naq wan sa’ xtaql li Qaawa’.”3
Naqatzol ajwi’ sa’eb’ li tasal a’in k’a’ru li teneb’anb’il sa’ xb’eeneb’ li awa’b’ejil reheb’ li molam, ut naq wan qateneb’ankil chirixeb’ li qakomon, moko ka’aj ta wi’ chiqix laa’o.
Ninpaab’ chi anchal inch’ool naq li Iglees kaw wi’chik anajwan chiru junxil. Lix k’anjeleb’ li qasaaj naxk’ut xyaalal naq a’in jun tasal tenamit re paab’aal ut re anchal ch’oolejil chirix li yaal. A’b’anan, wankeb’ li neke’t’ane’ chire li b’e, li neke’xtaw li k’a’ru naxq’unb’esiheb’ xch’ool chixkanab’ankil lix k’anjeleb’ sa’ li Iglees. Aajel ru naq ink’a’ te’sachq chiqu li raarookil aamej a’an.
Yoo chi k’ihank rajlankileb’ li winq li maji’ neke’k’ojob’aak jo’ xb’eenil sa’ li tijonelil, ut ink’a’ chik neke’tawman sa’eb’ li ch’utam re li Iglees chi moko wankeb’ xk’anjel sa’ li Iglees. Naru ut tento naq taatuqub’amanq ru a’in. A’an li qak’anjel laa’o. Tento naq taak’eemanq li teneb’ank ut naq too’ok chi k’anjelak chi ink’a taqab’ay qib’.
Eb’ li awa’b’ejil reheb’ li molam re li Tijonelil re Aaron, chi b’eresinb’ileb’ xb’aan li obisipil ut xb’aaneb’ laj k’amol b’e re li molam, naru taak’ehe’q xwankilaleb’ chi tenq’ank ut chi kolok.
Kixye li Qaawa’, “Chijultiko’q eere, nim lix loq’aleb’ li aamej sa’ rilob’aal li Dios; … ut k’a’jo’ xsahil lix ch’ool rik’in li aamej li naxjal xk’a’uxl!”4
Wan naq chanchan naq numtajenaq nim li k’anjel a’in. Naru taachalq xkawilal qach’ool rik’in li kixk’ul laj Gedeon sa’ najter q’e kutan, li kiru chixpleetinkileb’ laj Madianita ut laj Amalekita, us ta ka’ch’in xk’ihal lix teep aj pleet. Jultik eere naq laj Gedeon ut lix teep aj pleet ke’wan chixpleetinkil jun teep q’axal nim, li q’axal wi’chik kawresinb’il ut q’axal wi’chik xk’ihaleb’. Li hu Jueces sa’ li Najter Chaq’rab’ naxye naq lix teepaleb’ laj Madianita ut laj Amalekita, li wankeb’ sa’ junajil, “xcha’cha’ihom rib’eb’ sa’ li taq’a, k’a’jo’eb’ xk’ihal kama’ eb’ laj saak’, ut maaka’ch’in ajwi’ xk’ihaleb’ lix kameey, jo’ tz’aqal xk’ihal li samahib’ wank chire li palaw.”5 Laj Gedeon kixsik’ ru li Nimajwal Dios re xk’ulb’al xmetz’ew.
Laj Gedeon kisach xch’ool naq li Qaawa’ kixye re naq q’axal naab’aleb’ lix teep aj pleet re taaruuq li Qaawa’ tixq’axtesiheb’ li xik’ neke’ilok reheb’ sa’ ruq’eb’, maare anchal te’xye naq “rik’in lix wankileb’ xe’xkol rib’.”6 Kiyehe’ re laj Gedeon naq tixye reheb’ lix tenamit: “Jo’ k’ihaleb’ yooqeb’ xxiw ut neke’siksotk, che’sutq’iiq sa’ rochocheb’. Wiib’ xka’k’aal mil koheb’ ut lajeeb’ mil ke’kanaak.”7
Toja’ naq li Qaawa kixye, “Toj naab’aleb’ laa wochb’een.”8 A’an kixye re laj Gedeon naq tixk’ameb’ li winq chire li ha’ re rilb’al chan ru te’ruk’ li ha’. Eb’ li ke’xreq’ li ha’ rik’in ru’uj raq’eb’ ke’k’ehe’ sa’ jun ch’uut, ut eb’ li ke’xwiqib’ rib’ chi uk’ak ke’k’ehe’ sa’ jalan chik ch’uut. Li Qaawa’ kixye re laj Gedeon, “Rik’ineb’ li o’lajuk’aal a’in li xe’req’ok re li ha’, texinkol laa’in ut tinq’axtesiheb’ laj Madianita sa’ eeruq’. Ut eb’ li jun ch’ol chik che’sutq’iiq sa’ rochocheb’.”9
Laj Gedeon kisutq’i rik’in lix teep aj pleet ut kixye reheb’, “Waklinqex xb’aan naq li Qaawa’ ak xq’axtesihom sa’ eeruq’ lix muheb’aaleb’ laj Madian.”10 Ut kixjek’eb’ li o’lajuk’aal chi winq sa’ oxib’ ch’uut, ut kixk’e jun xukub’ sa’ ruq’eb’ chixjunileb’ li winq, rik’ineb’ ajwi’ kuk wan xam chixsa’eb’. Ut kixye reheb’:
“Naq akaq xinwulak sa’ xmaril lix na’ajeb’ laj Madian, teek’e reetal li k’a’ru tinb’aanu laa’in ut teeb’aanu wi’chik eere.
“Laa’in tinyaab’asi lin xukub’ wochb’eeneb’ lin ch’uut, ut laa’ex ajwi’ tento teereek’asi lee re chixsutam … ut teejap eere chixyeeb’al: “Sa’ xk’ab’a’ li Qaawa’ ut sa’ xk’ab’a’ laj Gedeon.” Toja’ naq chanchan naq kixye, “Taaqehomaqin.” Li k’a’ru kixye chi tz’aqal, a’an “Teek’e reetal li k’a’ru tinb’aanu laa’in ut teeb’aanu wi’chik eere.”11
Jo’ b’eresinb’ileb’ xb’aan laj taqlanel reheb’, eb’ lix teep aj pleet aj Gedeon ke’xyaab’asiheb’ li xukub’ ut ke’xjoreb’ li kuk ut ke’xjapeb’ re chixyeeb’al, “Sa’ xk’ab’a’ li Qaawa’ ut sa’ xk’ab’a’ laj Gedeon.” Eb’ li loq’laj hu neke’xye k’a’ru kik’ulman sa’ li xnimal ru pleet a’in: “Ut ke’kanaak chi kulku sa’ li xna’ajeb’,” ut ke’q’axok-u.12
Li tzolok ochochnal a’an jun raqal li k’uub’anb’il na’leb’ re kolok sa’ li kutan a’in. Naq li Awa’b’ej David O. McKay kixk’ut li k’anjel a’in chiru chixjunileb’ li jolomil aj b’eresinel, a’an kixye: “Li tzolok ochochnal a’an jun reheb’ li qak’anjel q’axal aajel ru ut q’axal chaab’il re xch’olaninkileb’ ut xwaklesinkil xch’ooleb’, re xk’eeb’al xna’leb’eb’ ut re xb’eresinkileb’ li ralal xk’ajol li qaYuwa’. … A’an jun choxahil k’anjel, jun choxahil b’oqok. Teneb’anb’il sa’ qab’een jo’ aj tzolol ochochnal xk’amb’al li loq’laj musiq’ej sa’ li junjunq ochoch ut li junjunq ch’oolej.”13
Sa’ junjunq na’ajej, b’ar wi’ moko naab’aleb’ ta li winq li wan rik’ineb’ li Tijonelil re Melkisedek, eb’ li awa’b’ej re oqech ut eb’ li obiisp, rik’in xliceens li awa’b’ej re mision, te’ruuq chiroksinkileb’ li misioneer re rula’aninkileb’ li komon ink’a’ mas neke’wulak ut eb’ li junkab’al b’ar wi’ moko komoneb’ ta chixjunileb’. A’in naxloch xxamlel li musiq’ej re li misioneerik sa’ li ochoch, ut naxk’e ajwi’ jun hoonal re naq eb’ li misioneer naru te’xk’ul xk’ab’a’eb’ li ani maare te’raj xk’ulb’aleb’.
Chiru xnumikeb’ li chihab’ naq kiwula’aniheb’ naab’aleb’ li oqech chiru li ruchich’och’, ke’wan li oqech b’ar wi’ eb’ laj jolominel re teep ut oqech, rik’in naq ki’ajman ru malaj rik’in naq ke’xk’anjelaheb’ lix teneb’ankil, ke’xk’e xch’ooleb’, ut chi tenq’anb’ileb’ xb’aan li Qaawa’, ke’ok chi k’anjelak ut ke’xtenq’aheb’ li chaab’il winq chi wank chi k’ulub’ej re xk’ulb’al li Tijonelil re Melkisedek ut, rochb’eeneb’ li rixaqil ut lix kok’al, chi ok sa’ li santil ochoch re te’tiqib’aaq ut te’tz’ape’q sa’ junajil.
Chi k’osb’il ru, tinye resil junjunqeb’:
Naq kiwula’ani li oqech re Millcreek aran Lago Salado junjunq chihab’ chaq, kintzol naq chiru li chihab’ xnume’, numenaq jun cient li winq li maji’ neke’k’ojob’aak jo’ xb’eenil ak ke’kojob’aak jo’ xb’eenil. Kinpatz’ re li Awa’b’ej James Clegg chan ru naq ke’xk’anjela li nimla chaab’ilal a’an. Us ta tuulan xch’ool ut ink’a’ kiraj xyeeb’al naq a’an li kib’aanunk re, jun reheb’ lix tenq’ aj k’ehol na’leb’ kixye naq li Awa’b’ej Clegg kixk’e reetal li tento taab’aanumanq, ut xjunes rib’ kixb’oq ut ki’aatinak sa’ junesal rik’in li junjunq winq maji’ nak’ojob’aak jo’ xb’eenil. Naq yoo chi aatinak rik’in li junjunq, li Awa’b’ej Clegg ki’aatinak chirix lix santil ochoch li Qaawa’, eb’ li k’ojob’anb’il k’anjel ut li sumwank re li kolb’a-ib’ li neke’b’aanuman aran, ut kixraq li raatin rik’in li patz’om a’in: “Ma ink’a’ taawaj raj xk’amb’al laa wixaqil ut eb’ laa kok’al sa’ li rochoch li Qaawa’, re naq texwanq jo’ jun junkab’al chi junelik q’e kutan?” Ke’xsume naq yaal a’an, ke’ok chi wulak wi’chik, ut ke’xtaw li ke’xsik’ xb’aanunkil.
Sa’ 1952, lix k’ihaleb’ li junkab’al sa’ li rox teep re Rose Park a’aneb’ komon rik’in jun yuwa’b’ej malaj b’eelomej li ka’ajwi’ wan rik’ineb’ li Tijonelil re Aaron, ink’a’ li Tijonelil re Melkisedek. Li Hermano L. Brent Goates kib’oqe’ re k’anjelak jo’ obiisp. A’an kixk’e xb’oqb’al jun li winq sa’ li teep li ink’a’ mas nawulak, aj Ernest Skinner xk’ab’a’, chi tenq’ank chixsutq’isinkileb’ 29 chik li winq sa’ li teep li ke’wan jo’ aj tzolonel sa’ li Tijonelil re Aaron, ut chixtenq’ankileb’ li winq a’in ut lix junkab’aleb’ chi xik sa’ li santil ochoch. Rik’in naq ink’a’ mas nawulak sa’ iglees, sa’ xtiklajik li Hermano Skinner ink’a’ kiraj xb’aanunkil, a’b’an moqon kixye naq tixb’aanu li naru chiru. A’an ki’ok chirula’aninkileb’ li winq aj tzolonel li ink’a’ neke’wulak, ut kixyal xq’e chixtenq’ankileb’ re te’xk’e reetal lix k’anjeleb’ jo’ aj jolominel re li tijonelil sa’ rochocheb’ ut jo’ b’eelomej ut yuwa’b’ej sa’ xjunkab’aleb’. Sa’ junpaat kixb’oq junjunq reheb’ li winq a’in li ink’a’ mas neke’wulak sa’ iglees re xtenq’ankil sa’ lix k’anjel. Chi junjunqil ke’ok chi wulak wi’chik chi kok’ aj xsa’ ut ke’xk’ameb’ chaq xjunkab’aleb’ sa’ li santil ochoch.
Sa’ jun kutan, laj tz’iib’anel re li teep ki’el chaq sa’ li k’ayib’aal ut kixk’e xsahil xch’ool li roso’jik winq li kiwulak sa’ li santil ochoch. Li winq a’an kixye chirix naq kiwan choq’ aj ch’otonel: “Laa’in xaqxookin aran ut kin’ilok naq chixjunileb’ ke’ok chi wulak wi’chik sa’ li teep ut xkoheb’ sa’ li santil ochoch. Wi ta xinru chixnawb’al lix ch’ina-usil li wank sa’ li santil ochoch, ut chan raj ru tixjal inyu’am chi junelik, maajun wa tinwanq raj jo’ laj ch’otonel reheb’ li 29 chi winq a’an sa’ xk’ulb’al li tz’ape’k sa’ junajil sa’ li santil ochoch.”
Sa’ li junjunq seraq’ a’in, wankeb’ kaahib’ na’leb’ li ke’tenq’ank reheb’:
-
Li k’anjel re xsutq’isinkileb’ li komon kib’aanuman sa’ li teep.
-
Li obiisp re li teep kitz’aqon.
-
Ke’wan laj k’utunel li k’ulub’ejeb’ ut musiq’anb’ileb’.
-
Kik’ehe’ reetal li junjunq chi kristiaan.
Ex was wiitz’in, chijultiko’q qe li raatin li rey aj Benjamin: “Jo’q’e wankex chi k’anjelak chiru lee rech winqilal ka’ajwi’ wankex chi k’anjelak chiru lee Dios.”14
Chiqakoleb’ li ani neke’raj ru qatenq’ ut chiqawaklesiheb’ sa’ li b’e taqenaq ut us wi’chik. Chiqajayali li qak’a’uxl sa’ rajomeb’ ru li neke’k’amok re li tijonelil ut li rixaqileb’ ut lix kok’aleb’ li t’anenaqeb’ chire li b’e re li wank sa’ iglees. Chiqab’i li esil li moko yaab’asinb’il ta wan sa’ xch’ooleb’:
Li k’anjel re xsutq’isinkileb’ li komon moko re ta laj q’em, malaj li yal namatk’ek. Neke’k’iik li kok’al, neke’tixk li yuwa’b’ej, ut xnumik li hoonal ink’a’ naxaqli. Meeb’ay eerib’ rik’in jun musiq’anb’il na’leb’; chek’anjela b’an, ut li Qaawa’ tixte li b’e.
Kok’ aj xsa’ na’ajman ru li choxahil maatan re li kuyum. Naq wankin chaq choq’ obiisp, kinmusiq’aak jun kutan chixk’eeb’al xb’oqb’al jun winq li wan li rixaqil li nawulak chi jo’q’ehaq sa’ iglees rochb’eeneb’ lix kok’al. A’b’anan, li winq a’in maajun sut kinixsume. Sa’ jun tiqwal kutan re li saq’ehil kintoch’ li rokeb’aal li rochoch laj Harold G. Gallacher. Kinru chirilb’al li Hermano Gallacher chunchu sa’ lix chunleb’aal, yoo chirilb’al ru li diario. “Ani a’an?” chan, chi ink’a’ na’ilok.
“Laa obiisp,” chankin re. “Xinchal re xnawb’al aawu ut re xpatz’b’al naq tatwulaq aawochb’een laa junkab’al sa’eb’ li qach’utam.”
“Ink’a’, jwal laatz’ wu,” chan. Maajun sut ki’ilok wankin wi’. Kinb’antioxi re naq kirab’i li waatin ut xkohin.
Moko najt ta chirix a’an, li junkab’al Gallacher ke’q’axon toj sa’ California. Ke’nume’ junjunq chihab’. Moqon, naq wankin chaq jo’ komon sa’ lix Molameb’ li Kab’laju, sa’ jun kutan yookin chaq chi k’anjelak sa’ lin oficiin naq laj tz’iib’ kinixb’oq ut kixye, “Jun li Hermano Gallacher li junxil kiwan sa’ laa teep naraj aatinak aawik’in. Wan arin sa’ lin oficiin.”
Kinsume, “Patz’ re ma a’an laj Harold G. Gallacher li kiwan rochoch rik’in xjunkab’al sa’ Vissing Place sa’ xxukeb’ li b’e West Temple ut Fifth South.”
“A’an a’an,” chan.
Kinpatz’ re naq tixkanab’ chi ok. Koo’aatinak sa’ xyaalal chirix lix junkab’al. A’an kixye we, “Xinwulak arin re xpatz’b’al xkuyb’al inmaak xb’aan naq ink’a’ kin’el sa’ lin chunleb’aal re aakanab’ankil chi ok sa’ wochoch sa’ li kutan a’an re li saq’ehil k’iila chihab’ chaq anajwan.” Kinpatz’ re ma yoo chi wulak sa’ li Iglees. Chi se’se ru kixsume: “Anajwan laa’in li xkab’ aj tenq’ aj k’ehol na’leb’ sa’ li obispil re lin teep. Laa b’oqom chi wulak sa’ iglees, ut lin maa’usil sumehom, k’a’jo’ naq kinixk’e chi raho’k sa’ inch’ool, jo’kan naq kink’e inch’ool chixtuqub’ankil ru.
Laj Harold ut laa’in koo’aatinak naab’al sut rub’elaj naq kikam. Eb’ laj Gallacher ut lix kok’aleb’ xe’xb’aanu naab’al lix b’oqb’aleb’ sa’ li Iglees. Jun reheb’ li ri yoo chi k’anjelak sa’ mision anajwan.
Reheb’ li k’iila misioneer li yookeb’ chi ab’ink sa’ li ewu a’in, ninye eere naq k’iila sut li riyajil lix nawom ch’oolej ink’a’ naxe’en ut na’atz’umak sa’ junpaat. Wan naq li kaxlan wa kutb’il sa’ xb’een li ha’ nasutq’i ka’ajwi’ chirix xnumik k’iila kutan. A’b’an nasutq’i.
Kinsume jun li b’oqok sa’ inxukub’ ch’iich’ sa’ jun ewu ut kiwab’i jun xyaab’ kuxej li kixpatz’, “Ma laa’at xkomonat jun li Elder Monson li junxil kik’anjelak sa’ li mision aran Nueva Inglaterra?”
Kinsume naq maawa’in. Li xb’oqok we kixye naq a’an li Hermano Leonardo Gambardella xk’ab’a’, ut kixye naq jun li Elder Monson ut jun li Elder Bonner ke’wulak sa’ rochoch junxil ut ke’xch’olob’ lix nawomeb’ xch’ool chiru a’an ut li rixaqil. Ke’rab’iheb’ a’b’an maak’a’ ke’xb’aanu re xyu’aminkil li k’a’ru ke’xk’ut. Moqon ke’q’axon toj California, ut chirix xnumik oxlaju chihab’, aran ke’xtaw wi’chik li yaal ut ke’jale’ xch’ool ut ke’kub’e xha’. Li Hermano Gambardella kixpatz’ ma wan chan ruhaq taaruuq tixtaweb’ li misioneer li xb’een wa ke’rula’aniheb’, re naq taaruuq tixb’antioxi reheb’ lix nawomeb’ xch’ool, li toj ke’kana rik’in a’an ut li rixaqil.
Kintz’ileb’ rix li tz’iib’anb’il esil. Kintaweb’ li misioneer. Ma naru teek’oxla xsachik xch’ooleb’ a’an, anajwan sumsuukeb’ ut wankeb’ xjunkab’al, naq kinb’oqeb’ ut kinye reheb’ li chaab’il esil a’an—li kitz’aqob’resiik wi’ ru lix yalomeb’ xq’e junxil chaq. Chi junpaat kijultiko’ reheb’ li junkab’al Gambardella. Laa’in kink’uub’ jun b’oqok choq’ re chixjunil re naq te’ruuq chixk’eeb’al xsahileb’ xch’ool ut xsahil k’ulunikeb’ sa’ li Iglees. Jo’kan ke’xb’aanu. Ke’yaab’ak, a’b’an xb’aan xsahilaleb’ xch’ool naq ke’yaab’ak.
Laj Edwin Markham kixtz’iib’a a’in:
Sa’ roso’jik ech alalb’ejil wan;
Maamin junes wanko;
Li naqataqla sa’ xyu’am jalan
Naq’aj qik’in laa’o.16
Sa’ li ewu a’in, nintz’aama naq chiqajunilo li wan qik’in li tijonelil taqak’e reetal li teneb’anb’il sa’ qab’een, naq laa’o, jo’ laj Gedeon re najter q’e kutan, tooxaqliiq sa’ li na’ajej xaqab’anb’ilo wi’ ut, sa’ junajil, taqataaqe laj Jolominel q’e—a’an li Qaawa’ Jesukristo—ut lix profeet, li Awa’b’ej Gordon B. Hinckley. Chiqaye’ li quq’ re xk’olb’aleb’ li ani t’anenaqeb’ chire li b’e, re naq maajun raarookil aamej taasachmanq.
Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.