Dua a Prinsipio iti Ania Man nga Ekonomia
Masansan iti pannubok ti rigat a masursurotayo dagiti kapatgan a leksion a mangtubay iti kinataotayo ken mangsukog iti pagtungpalantayo.
Kadagiti panagdaliasatmi a sumarsarungkar kadagiti miembro ti Simbaan iti intero a lubong ken babaen kadagiti nabangon a channel ti priesthood, umawatkami iti umuna a masao maipapan kadagiti kasasaad ken karit dagiti miembrotayo. Sumagmamano a tawen adu kadagiti miembrotayo ti naapektuan iti sangalubongan a didigra, natural man ken aramid ti tao. Maawatantayo met a nasken nga agsalimetmet dagiti pamilia ken maseknanda maipapan iti panagibtur kadagitoy nakarit a panawen.
Kakabsat, mariknami a nasingedkami unay kadakayo. Ay-ayatendakayo, ken kanayon nga ikararagandakayo. Adun ti nakitak a nasayaat ken dakes a panawen iti unos ti biagko a mangammo nga awan duadua a mangted dagitoy narigat a panawen iti bara ken namnama ti nasaysayaat a baro a panawen. Mangnamnamaak maipapan iti masakbayan. Kakabsat, iti biangtayo, nasken nga agtalinaedtayo a natibker iti namnama, agtrabaho iti amin a pigsatayo, ken agtalektayo iti Dios.
Itay nabiit a pampanunotek ti maysa a panawen iti biagko a kasla kanayon nga adda nadagsen a pakasikoran ken pakaseknan iti kasla awan turongenna a masakbayan. Sangapulo-ket-maysa ti tawenko idi ken agnanaedkami iti pamiliak iti bobeda iti maysa a balay iti bangkag nga asideg ti Frankfurt, Germany. Makidagdaguskami manen iti maikadua a gundaway iti panawen ti sumagmamano laeng a tawen, ket baro manen ti pannakigasanggasatmi iti baro a lugar nga adayo manipud iti sigud a pagtaenganmi. Maibagak a nakurapaykami, ngem nalabit a kunkunak laeng. Maymaysa a kuarto ti pagturoganmi a nakabasbassit ta awan espasio a pagpusiposanmi iti lawlaw dagiti katre. Iti sabali pay a bassit a kuarto, adda sumagmamano a muebles ken dalikan nga usaren no kua ni Nanang a paglutuanna iti taraonmi. Tapno makapanka iti maysa a kuarto, nasken a lumasatka iti maysa a bodega a pagidulinan dagiti ramramit ti mannalon, ket dayta met laeng ti pagikkan kadagiti agduduma a karne ken choriso a nakabitin manipud kadagiti pagkiluan. Makapabisin unay kaniak ti angot dagitoy. Awan ti pagdigusanmi, ngem adda paglat-ongan iti ruar iti baba nga adda abbongna—sumagmamano a 50 kadapan (15m) ti kaadayona, nupay kasla ad-adayo pay daytoy no panawen ti lamiis.
Gapu ta maysaak a makidagdagus ken gapu iti benggatko nga East German, masansan a sutilendak dagiti padak nga ubbing ken awagandak iti nagnagan a makapasakit unay. Bayat ti panagubingko, mamatiak a makauppapay unay daytoy.
Ita, kalpasan ti adu a dekada, malagipko dagita nga aldaw babaen iti pannakaawatko a sumangbay manipud iti padas. Nupay malagipko pay laeng ti saem ken pannakauppapay, makitak itan ti diak kabaelan a nakita idi: daytoy ti panawen ti dakkel a bukod a panagdur-asko. Kabayatan daytoy a panawen, nagdedennakami a sangapamiliaan. Nagpaliiw ken nagsursuroak manipud kadagiti dadakkelko. Dinayawko ti determinasion ken panangnamnamada iti nasayaat. Manipud kadakuada a nasursurok a mabalin a maparmek ti rigat, no maipasango iti pammati, kinatured, ken panagandur.
Iti pannakaammok a mapadpadasan ti sumagmamano kadakayo ti bukodyo a pakaburburiboran ken pannakapaay, kayatko ti agsarita ita maipapan iti dua a napapateg a prinsipio a nangtulong kaniak iti daytoy a pangtubay a panawen ti panagbiagko.
Ti Umuna a Prinsipio: Trabaho
Iti daytoy nga aldaw, maragsakanak unay iti wagas a panangisakad ti pamiliak kalpasan pannakapukawmi iti amin a banag kalpasan ti Maikadua a Gubat ti Lubong! Malagipko ni tatangko—eskribiente iti edukasion ken padas—a nagtrabaho iti sumagmamano a naririgat a trabaho, maibilang ti minero ti uring, minero ti uranium, mekaniko, ken drayber ti trak. Nasapa no kua a pumanaw iti bigat ket masansan a maladaw a sumangpet iti rabii tapno masuportaranna ti pamiliami. Nanglukat ni nanangko iti paglabaanna ket adu nga oras ti bubosenna iti trabahona. Innalanakami ken ni manangko a katulonganna. Inusarko ti bisikletak nga agala ken agitulod iti malabaan. Mayat ti riknak a makatulong iti pamilia iti bassit a wagas, ken nupay diak ammo daytoy iti dayta a gundaway, ti trabaho nagbalin pay a bendision iti salun-atko.
Saan a nalaka daytoy, ngem ti panagtrabaho ti nakatulong kadakami a nanglipat iti adu a rigat ti kasasaadmi. Nupay saan a nagbalbaliw a dagus ti kasasaadmi, saan a bastabasta. Dayta ti banag maipanggep iti trabaho. No ipamaysatayo laeng daytoy—kanayon ken di agsarday—awan duadua nga agsayaatto dagiti banag.
Dayawek dagiti lallaki, babbai ken ubbing a makaammo no kasano ti agtrabaho! Anian a panangipateg ti Apo kadagiti trabahador! Kinunana, “Iti ti ling-et ti rupam mangankanto iti tinapay,”1 ken “Maikari ti agtartrabaho iti tangdanna.”2 Intedna pay ti maysa a kari: “Ipakanmo ti kumpaymo iti amin a kararuam, ket napakawankan kadagiti basolmo.”3 Dagiti di mabuteng a manglislis ken mangpukaw iti bagbagida iti adda pategda a panggep a tun-oyen ket maysa a bendision iti pamiliada, komunidadda, pagilianda, ken iti Simbaan.
Saan a namnamaen ti Apo nga agtrabahotayo iti ditayo kabaelan. Saanna (wenno saantayo) nga idilig dagiti aramidtayo iti aramid dagiti dadduma. Idawat ti Nailangitan nga Amatayo laeng nga aramidentayo ti amin a kabaelantayo—nga agtrabahotayo a maibatay iti naan-anay a kabaelantayo, nupay kasta a dakkel wenno bassit man dayta.
Ti trabaho ti pangagas iti danag, ken pagsapsapo iti ladingit, ken ridaw iti posibilidad. Ania man dagiti kasasaadtayo iti biag, ay-ayatek a kakabsatko, aramidentayo koma ti kasayaatan a kabaelantayo ken pasayaatentayo ti reputasion para iti kinalaing ti amin nga aramidentayo. Ipamaysatayo koma dagiti panunot ken bagitayo iti nagloriaan a gundaway para iti trabaho nga idatag ti tunggal baro nga aldaw.
No nailumlom iti pitak ti lugantayo ad-adda nga amang a tulongan ti Dios ti tao a rummuar a mangiduron ngem iti tao a mangipigsa laeng iti timekna iti kararag—uray no kasano ti kapintas ti orasionna. Kastoy ti kinuna ni Pesidente Thomas S. Monson: “Saan nga umdas ti kayat nga aramiden ken ibaga ti aramidentayto daytoy. … Adda iti panagaramid, a saan laeng a pampanunoten, a maipatungpaltayo dagiti panggeptayo a tun-oyen. No kanayon nga itantantayo dagiti panggeptayo a tun-oyen, ditayonto kaano man makita a maipatungpal dagitoy.”4
Ti trabaho mabalin a makapangayed ken makapnek, ngem laglagipen ti ballaag ni Jacob a saan a “mangbubos iti … bannogyo iti awan kaes-eskanna.”5 No idatontayo iti bagbagitayo a manggun-od iti nainlubongan a kinabaknang ken pammadayaw iti pammigbig ti publiko a pakaigapuan ti pannakapukaw ti pamiliatayo ken ti naespirituan a panagdur-astayo, matakuatantayo a dagus a nakaaramidtayo iti minamaag. Ti nalinteg a trabaho nga aramidentayo iti uneg dagiti pagtaengantayo ti kasagraduan; agnanayon dagiti pagimbaganna. Saan a mabalin a maipakumit daytoy. Daytoy ti pundasion ti trabahotayo kas priesthood holder.
Laglagipen, temporario nga agdaldaliasattayo laeng iti daytoy a lubong. Ditayo ipamaysa ti inted ti Dios a talento ken pigsatayo tapno laeng panangipakita iti naindagaan a banag, ngem ketdi mangbubostayo iti aldawtayo a magpadpadur-ase iti kinaespirituantayo. Gapu ta, kas annak a lallaki ti Kangatuan a Dios, naparsuatayo a mangtunton iti nangatngato.
Ita, maysa a balikas kadatayo a naluomen a kakabsat: ti panagretiro ket saan a paset ti plano ti Apo iti kinaragsak. Awan ti programa a panagretiro kadagiti pagrebbengan iti priesthood—ania man ti edad wenno kabaelan a pisikal. Idinto a ti ragup ti balikas a “naaramidkon amin dayta” ket mabalin a maaramid a pambar tapno maliklikan ti panagpakuyasyas, pagkedkedan ti awis a sumakay iti motorbike, wenno liklikan ti nagasang a curry iti panganan, ket saan a maawat a pambar iti panangliklik kadagiti pagrebbengan iti katulagan tapno idatontayo ti panawen, talento, ken pamataudantayo iti aramid iti pagarian ti Dios.
Mabalin nga adda dagiti mamati, kalpasan ti adu a tawen a panagserbida iti Simbaan, a karbenganda met ti aginana bayat ti isusublat dagiti dadduma iti panagtrabaho. Iti nalawlawag a pannao, kakabsatko, daytoy a kita ti panagpanunot ket saan a maikari iti maysa a disipulo ni Cristo. Maysa a dakkel a paset ti trabahotayo ditoy a daga ket agibturtayo a sirarag-o agingga iti panungpalan—iti inaldaw a panagbiagtayo.
Ita, daytoy met ti balikas kadagiti inaudi a kakabsattayo iti Melchizedek Priesthood, a mangtuntunton iti nalinteg a panggepda a tun-oyen a manggungun-od iti edukasion ken mangsapsapul iti agnanayon a kasimpungalan. Dagitoy dagiti umno a panggep a tun-oyen, kakabsatko, ngem laglagipenyo: ti panagtrabaho a sipapasnek iti bangkag ti Apo ket mangpapintasto unay kadagiti gundawayyo nga agballigi iti agpada kadagitoy maikari nga arapaapyo.
Uray dakayo ti kaubingan a deacon wenno kalakayan a high priest, adda trabaho nga aramiden!
Ti Maikadua a Prinsipio: Agsursuro
Kabayatan dagiti narigat a kasasaad ti ekonomia kalpasan ti gubat iti Germany, bassit dagiti gundaway iti edukasion idi saan a kas iti agdama. Ngem iti baet ti limitado a pagpilian, kanayon a nariknak ti essemko nga agsursuro. Malagipko ti maysa nga aldaw, idi agbisbisikletaak a mapan agitulod iti nalabaan, napanak iti pagtaengan ti maysa a kaklasek. Iti maysa kadagiti kuartoda, adda dua a babassit a lamisaan a nakapakni iti suli. Nagpintasen a buya dayta! Naggasat ketdin dagidiay nga ubbing nga addaan iti kabukbukodanda a lamisaan! Makitkitak ida nga agtugtugaw nga adda nakaukrad a libro a pagad-adalanda kadagiti leksion ken homeworkda. Panagkunak no adda koma bukodko a lamisaan isun ti kasayaatan a banag iti lubong.
Nasken nga agurayak pay iti nabayag sakbay a natungpal dayta nga arapaap. Sumagmamano a tawen kalpasanna, nakapagtrabahoak iti pagsukisokan nga institusion nga addaan iti dakkel a biblioteka. Malagipko nga adu a nawaya nga oras ti binubosko iti dayta a biblioteka. Sadiay nakapagtugawak met laeng iti kamaudiananna—a sisiak—ken imminumak iti impormasion ken pannakaammo nga impaay ti libro. Anian nga ayatko ti agbasa ken agsursuro! Kadagidi nga aldaw a naawatak dagiti balikas ti daan a pagsasao: Ti edukasion saan laeng a panagurnong iti pannakaammo ngem panagaramid iti maysa a banag nga usarem ti adalmo.
Para kadagiti miembro ti Simbaan, ti edukasion saan a basta nasayaat a kapanunotan—maysa a bilin daytoy. Nasken a masursurotayo “dagiti banag iti langit ken iti daga nga agpadpada, ken iti uneg ti daga; dagiti banag a napasamaken, dagiti banag iti agdama, dagiti banag a nasken a mapasamak; dagiti banag nga adda iti pagtaengan, dagiti banag nga adda iti ganggannaet.”6
Pagay-ayat idi ti Joseph Smith ti panagsursuro uray no bassit ti gundawayna para iti pormal nga edukasion. Iti listaan dagiti padpadasna, nagsarita a siraragsak maipapan kadagiti aldaw a binubosna iti panagadal ken masansan nga impeksana ti ayatna iti panagsursuro.7
Insuro ni Joseph dagiti Santo a ti pannakaammo ket napateg a paset ti mortal a panagdaliasattayo, ta “maisalakan ti tao a saan a naparpardas ngem iti [magun-odna] a pannakaammo,”8 ken no “ania man a pagbatayan iti kinasaririt a magun-odtayo … iti daytoy a biag, bumangonto kadatayo iti panagungar.”9 Kabayatan dagiti nakarit a panawen, napatpateg pay ti agsursuro. Insuro ni Propeta Joseph Smith, “Ti pannakaammo ti mangpukaw iti kinasipnget, [panagdanag], ken panagduadua; gapu ta awan dagitoy no adda pannakaammo.”10
Kakabsat, addaankayo iti pagrebbengan nga agsursuro agingga a kabaelanyo. Allukoyenyo koma dagiti pamiliayo, dagiti miembro ti korumyo, ti tunggal maysa nga agsursuro ken agbalin nalalaing nga adda adalna. No awan ti magun-od a pormal nga edukasion, saanyo nga ipalubos a dayta ti manglapped kadakayo iti panangragpat ti amin a pannakaammo a kabaelanyo. Iti kasta a kasasaad, dagiti kasayaatan a libro, iti kaipapananna, ti makapagbalin a ”unibersidadyo”—maysa a siled a pagklasean a kanayon a nakalukat ken umawat iti amin nga agadal. Ikagumaananyo ti mangpadur-as iti pannakaammoyo iti amin a “nadalus, makaay-ayo, wenno nasayaat a pakasaritaan wenno pakaidayawan.”11 Ikalikagumyo a gun-oden ti pannakaammo “babaen ti panagadal ken kasta met ti pammati.”12 Ikalikagumyo a gun-oden babaen ti napakumbaba nga espiritu ken napnuan babawi a puso.13 Bayat ti panangaramatyo iti naespirituan nga aspeto ti pammati iti panagadalyo—uray pay dagiti banag a temporal—mapadakkelyo ti intelektual a kabaelanyo, gapu ta “no maitalimudok ti imatangyo iti dayag ti [Dios], ti sibubukel a [bagiyo] mapno iti lawag, … ket [maawatanyo] ti amin a banag.”14
Iti panagsursurotayo, ditayo koma liplipatan ti ubbog ti paltiing. Dagiti nasantuan a kasuratan ken balikas dagiti agdama nga apostol ken propeta isu dagiti pagtaudan ti kinasirib, nadiosan a pannakaammo, ken bukod a paltiing a makatulong kadatayo a mangsapul kadagiti sungbat iti amin a karit iti biag. Adalentayo koma ti maipapan ken ni Cristo; sapulentayo koma dayta a pannakaammo a mangiturong iti talna, kinapudno, ken dagiti naindaklan a kinadatdatlag ti kinaagnanayon.15
Panangigibus
Kakabsat, subliak ti ubing a lalaki nga agtawen iti sangapulo-ket-maysa iti Frankfurt, Germany, a naburiboran maipapan iti masakbayanna ken nariknana ti di agmawmaw a saem dagiti saan a nasayaat a panagsaritana. Malagipko daytoy a panawennga addaan iti maysa a kita ti naliday a panagtarigagay. Idinto a saanak koma nga aggagar a pagbiagan manen dagidiay nga aldaw ti pannubok ken parikut, agduaduaak bassit a dagiti leksion a nasursurok ket kasapulan iti panagsagana para iti masakbayan a gundaway. Ita, kalpasan ti adu a tawen, ammok daytoy nga awan duadua: masansan a maipasango iti pannubok ti rigat tapno masursurotayo dagiti kapatgan a leksion a mangtubay iti ugalitayo ken mangsukog iti pagtungpalantayo.
Ikararagko a kabayatan dagiti umay a bulan ken tawen mabalintayo a punnuen dagiti oras ken aldawtayo iti nalinteg nga aramid. Ikararagko a kalikagumantayo ti agsursuro ken dumur-as iti pampanunot ken puspusotayo babaen ti panaginum iti adu manipud ikadagiti natarnaw a burayok ti kinapudno. Ibatik ti ayatko ken pammendisionko iti nagan ni Jesucristo, amen.