Kapitulo 38

Usa ka Traydor o usa ka Tinuod nga Tawo

Walay hunong ang pag-ulan sa kadalanan sa Independence, Missouri, sa gabii sa Mayo 6, 1842. Diha sa panimalay, si Lilburn Boggs nahuman sa iyang panihapon ug mipahimutang diha sa lingkuranan aron mobasa og pamantalaan.¹

Bisan tuod ang iyang termino sa pagka-gobernador sa Missouri natapos kapin na sa tuig ang milabay, aktibo pa gihapon si Boggs sa politika ug karon midagan alang sa usa ka bakanting pwesto diha sa senado sa estado. Nakahimo siya og mga kaaway sulod sa mga katuigan, ug ang iyang pagkapili dili kaayo sigurado. Gawas nga gisaway siya tungod sa pag-isyu og mando sa pagpatay nga mipalayas sa liboan ka mga Santos gikan sa estado, ang pipila ka mga taga-Missouri wala nahimuot sa agresibong pagdala sa gobernador sa usa ka panaglalis sa utlanan tali sa Teritoryo sa Iowa. Ang uban gikwestyon ang pamaagi sa iyang paglikom ug mga pundo alang sa bag-ong building sa kapitolyo sa estado.²

Sa dihang nasigpatan ni Boggs ang mga ulohan, milingkod siya nga nagsandig sa usa ka bintana. Ang kagabhion bugnaw ug ngitngit, ug iyang madungog ang hinayng ulan sa gawas.

Nianang higayona, wala makahibalo si Boggs, may usa ka tawo nga hinayng mitabok sa iyang lapukon nga nataran ug mipunting sa pistola diha sa bintana. Usa ka daklit nga kahayag ang mikidlap gikan sa gato sa pusil, ug si Boggs nahagba diha sa iyang pamantalaan. Miagas ang dugo gikan sa iyang ulo ug liog.

Pagkadungog sa buto sa pusil, ang anak nga lalaki ni Boggs midali og adto sa lawak ug nanawag og pakitabang. Nianang higayuna ang namusil milabay sa armas diha sa yuta ug misibat nga walay nakakita, nagbilin na lang og mga tunob diha sa lapok.³

---

Samtang ang mga imbestigador naningkamot sa pagsubay sa namusil ni Boggs, si Hyrum Smith anaa sa Nauvoo nag-imbestigar sa lahi nga matang sa krimen. Sa sayong bahin sa mga semana sa Mayo, pipila ka mga babaye miakusar ni Mayor John Bennett sa linuog nga mga binuhatan. Sa atubangan sa usa ka konseho sa siyudad (alderman), misulti sila ni Hyrum nga si John sekretong miduol kanila og miinsister nga dili sala ang maghimo og sekswal nga pagkigrelasyon kaniya basta wala lang silay sultihan. Gitawag ang iyang buhat nga “espirituhanong pagpangasawa”, si John namakak ngadto nila, misiguro nila nga si Joseph mitugot sa maong pamatasan.⁴

Sa sinugdanan, ang mga babaye dili motuo ni John. Apan miinsister siya ug iyang gipapanumpa ang iyang mga higala ngadto sa mga babaye nga nagsulti siya sa tinuod. Kon namakak man siya, miingon siya, ang sala anaa ra kaniya. Ug kon mamabdos man sila, misaad siya nga isip usa ka doktor, iyang himoon ang aborsyon. Ang mga babaye sa katapusan nadala ni John—ug ngadto sa pipila sa iyang mga higala sa dihang miabut sila nga naghimo og susamang mga hangyo.

Si Hyrum nahikurat. Dugay na niyang nahibaloan nga si John dili usa ka ligdong nga tawo nga maoy iyang pangangkon sa una. Ang mga hungihong mahitungod sa kaagi ni John misibaw na sa wala madugay human siya mibalhin ngadto sa Nauvoo ug nahimong mayor. Si Bishop George Miller gipadala ni Joseph aron imbestigahan ang mga hungihong ug sa wala madugay nahibaloan nga si John adunay kaagi sa pagbalhin gikan sa usa ka lugar ngadto sa lain, gamit ang daghan niyang talento sa pagpahimulos sa mga tawo.

Nadiskubrihan usab ni George nga si John adunay mga anak ug minyo gihapon ngadto sa usa ka babaye nga iyang giabusohan ug giluiban sulod sa daghang katuigan.⁵

Human namatud-an nila ni William Law ug Hyrum kini nga mga pakisusi, gikompronta ni Joseph si John ug mibadlong kaniya sa iyang nangagi nga mga kadautan. Misaad si John nga magbag-o, apan si Joseph nawad-an na og kompyansa diha kaniya ug wala na mosalig kaniya sama kaniadto.⁶

Karon, samtang naminaw si Hyrum sa pagpamatuod sa mga babaye, nasayud siya nga adunay mas daghang butang nga kinahanglan buhaton. Sila si Hyrum, Joseph, ug William naghimo og usa ka dokumento sa pag-excommunicate ni John gikan sa simbahan, nga gipirmahan sa ubang mga lider sa simbahan. Tungod kay giimbestigahan pa gihapon nila ang kadako sa mga sala ni John ug nanghinaut sa paghusay sa maong butang nga dili makamugna og kasamok sa kadaghanan, mihukom sila nga pugngan lang una ang pahibalo sa pag-excommunicate.⁷

Apan usa ka butang ang sigurado: ang mayor nahimong usa ka hulga ngadto sa siyudad ug sa mga Santos, ug si Hyrum mibati nga mapugos sa pagpahunong kaniya.

---

Natarantar si John sa dihang nahibaloan niya ang pag-imbestigar ni Hyrum. Nag-agas ang mga luha sa iyang mga aping, miadto siya sa opisina ni Hyrum ug nagpakilooy. Miingon siya nga madaut na gayud siya hangtud sa hangtud kon mahibaloan sa uban nga iyang gilingla ang daghan kaayong mga babaye. Gusto siya nga makig-istorya ni Joseph ug tul-iron ang mga butang nga nahitabo.

Nanggawas ang duha ka lalake, ug nakita ni John ang propeta nga milabang sa nataran ngadto sa iyang tindahan. Nagpangab-ot kaniya, si John misangpit, “Brother Joseph, ako sad-an.” Ang iyang mata namula nga nanglugmaw ang mga luha. “Ako moangkon niini, ug magpakilooy ako kanimo nga dili ako ipahibalo.”

“Nganong imong gigamit ang akong ngalan sa pagpadayon sa imong yawan-on nga pagkadautan?” Masuk-anong nangutana si Joseph. “Nagtudlo ba ako nimo sa bisan unsang butang nga dili mahiyason?”

“Wala gayud!”

“Aduna ka bay nahibaloan nga bisan unsang butang nga dili mahiyason o dili matarung sa akong gawi o mga buhat sa bisan unsang panahon, sa publiko o sa pribado?”

“Wala!”

“Andam ka ba sa paghimo og mga panumpa atubangan niining konseho sa siyudad?”

“Ako andam.”

Misunod si John ni Joseph ngadto sa iyang opisina, ug ang usa ka klerk mitunol niya sa igsusulat ug papel. Sa dihang miabut ang konseho, si Joseph migawas sa lawak samtang si John nagduko diha sa lamesa ug misulat og usa ka pagkumpisal nga nagsugid nga ang propeta wala nagtudlo kaniya og bisan unsang butang nga supak sa mga balaod sa Dios.⁸ Dayon miluwat siya sa iyang posisyon isip mayor sa Nauvoo.⁹

Paglabay sa duha ka adlaw, niadtong Mayo 19, ang konseho sa siyudad midawat sa pagluwat ni John isip mayor ug mipili ni Joseph sa buhatan. Sa wala pa niya gitapos ang miting, nangutana si Joseph kang John kon siya aduna bay isulti.

“Wala koy problema sa mga nangulo sa simbahan, ug tuyo nako nga mapadayon sa pakig-uban kaninyo, ug manghinaut nga moabut ang panahon nga mahibalik na ako sa hingpit nga pagsalig ug pakigdait,” miingon si John. “Kon ugaling moabut gayud ang panahon nga makaangkon ako og oportunidad sa pagsulay sa akong hugot nga pagtuo, nan mahibaloan kon ako usa ka traydor o usa ka tinuod nga tawo.”¹⁰

---

Pagkasunod Sabado, usa ka pamantalaan sa Illinois mihatag og update sa pagpusil kang Lilburn Boggs. Ang kanhi gobernador nanglimbasog pa gihapon sa kinabuhi, kini gikataho, bisan pa sa grabeng mga samad sa iyang ulo. Ang imbestigasyon sa kapulisan sa pag-ila sa namusil wala pa gihapon matubag. Ang ubang tawo mipasangil nga ang mga kaatbang ni Boggs sa politika ang mipusil, apan ang pamantalaan milalis nga ang mga Santos mao ang nagpaluyo niini, nangangkon nga si Joseph kausa nanagna og usa ka mapintas nga katapusan ni Boggs.

“Busa,” kini mipahayag, “adunay daghang basihanan alang sa mga hungihong.”¹¹

Ang balita nakapasakit ni Joseph, kinsa gikapoy na sa pagpasangil sa mga krimen nga wala niya nabuhat. “Inyo akong gipahamtangan og walay sipyat nga walay kaangayan sa paglambigit kanako sa usa ka pagpanagna diha sa pagkamatay ni Lilburn W. Boggs,” misulat siya sa editor sa pamantalaan. “Limpyo ang akong mga kamot, ug ang akong kasingkasing, gikan sa dugo sa tanan nga mga tawo.”¹²

Ang pagpasangil miabut sa dihang gamay ra ang iyang higayon sa pagdepensa sa iyang kaugalingon sa publiko. Anaa siya sa tunga-tunga sa pag-imbestigar sa mga binuhatan ni John Bennett.¹³ Kada adlaw, ang Unang Kapangulohan, ang Korum sa Napulog Duha, ug ang konseho sa Nauvoo naminaw sa mga pagpamatuod sa mga nabiktima ni John. Samtang ilang gisaysay ang ilang mga istorya, nasuta ni Joseph kon unsa ka grabe ang pagtuis ni John sa mga balaod sa Dios, naghimo og usa ka pagbugal-bugal sa mahangturon nga relasyon sa pakigsaad nga gipaningkamutan ni Joseph sa pagsilsil sa mga Santos.

Atol sa mga pagdungog, nakapaminaw siya sa pagpamatuod ni Catherine Warren, ang byuda sa usa ka biktima sa masaker sa Hawn’s Mill. Isip inahan sa lima ka anak, grabe ang iyang kalisud ug nanglimbasug sa pagsangkap alang sa iyang pamilya.

Miingon si Catherine nga si John Bennett mao ang unang tawo nga mipahimulos kaniya didto sa Nauvoo. “Miingon siya nga nanghinaut siya nga ang iyang tinguha matuman,” misulti siya sa labaw nga konseho. “Akoa siyang gisultian ako dili sad-an sa maong binuhatan ug naghunahuna nga makadala kini og kadaut sa simbahan kon magmabdos ako.” Misugot siya ngadto niya human sa iyang pagpamakak, gisultihan siya nga ang mga lider sa simbahan miaprobar niini.

Wala madugay ang mga higala ni John migamit usab sa samang pagpamakak aron mopahimulos kaniya.

“Sa miagi nga tingtugnaw naalarma na ko sa akong mga binuhatan,” misulti si Catherine sa labaw nga konseho. Sa dihang iyang nakat-unan nga si Joseph ug ang ubang mga lider sa simbahan wala magtugot sa gipangbuhat ni John, mihukom siya sa pagtug-an batok kaniya. Si Joseph ug ang labaw nga konseho naminaw ni Catherine, mipadayon sa pagpakigdait kaniya, ug gi-excommunicate ang mga tawo kinsa miilad kaniya.¹⁴

Sa dihang ang imbestigasyon natapos, nakadawat si John sa iyang opisyal nga pahibalo sa pag-excommunicate. Sa makausa pa, nagpakilooy siya ug mihangyo sa konseho nga ipahamtang ang iyang silot sa hilum nga paagi. Miingon siya nga ang mga balita makapaguol sa tigulang na niya nga inahan ug siguradong mamatay siya sa kaguol.¹⁵

Sama ni Hyrum, si Joseph gilaw-ayan sa mga sala ni John, apan inubanan sa mga pagpasangil kabahin sa pagpusil kang Boggs nga gisang-at ngadto sa mga Santos, ug ang mga editor sa pamantalaan nga matinguhaon kaayo sa pagpangita og eskandalo sa Nauvoo, siya ug ang mga lider sa simbahan mainampingon kaayo sa paglihok aron malikayan ang pagkuha og atensyon sa maong butang. Mihukom sila nga dili ipahibalo ang pag-excommunicate ni John ug mihulat nga makita kon siya magbag-o ba.¹⁶

Nabalaka gihapon si Joseph, sa mga kababayen-an nga gilingla ni John. Sagad kini sa mga komunidad ang pagpapahawa sa mga kababayen-an sa bangis kaayo nga paagi nga ilang gituohan nga sad-an sa sekswal nga kasaypanan, bisan kon inosente pa ang kababayen-an sa sayop nga binuhatan. Miawhag si Joseph sa kababayen-an sa Relief Society nga magmanggiloy-on ug maghinay-hinay sa pagpanghimaraut sa uban.

“Paghinulsol, pag-usab, apan buhata kini sa paagi nga dili makaguba sa tanang naglibut kaninyo,” mitambag siya. Dili siya gusto nga paundayunan ang mga Santos sa pagkadautan, apan dili usab siya gusto nga isalikway nila ang tawo. “Magputli sa kasingkasing. Si Jesus nagplano sa pagluwas sa katawhan gikan sa ilang mga sala,” gipahinumduman niya sila. “Miingon si Jesus, ‘Buhata ang mga butang, diin kamo nakakita kanako nga mibuhat.’ Kini mao ang mga labing bililhong buluhaton alang sa kapunongan nga pagalihukon.”

“Ang tanang walay hinungdan nga hungihong ug mga tabi-tabi kinahanglan gayud nga ipadaplin,” miuyon si Emma. Apan wala siya mosalig sa hilum nga pagdisiplina. “Ang sala kinahanglan dili itago,” misulti siya sa kababayen-an, “ilabi na kadtong mga sala batok sa balaod sa Dios ug sa mga balaod sa nasud.” Mituo siya nga ang mga makasasala kinahanglan ipahibalo sa kadaghanan aron ang uban maglikay sa paghimo sa samang mga sala.¹⁷

Si Joseph, hinoon, mipadayon sa pagsagubang niini sa pribado nga paagi. Ang nanglabay nga mga kinaiya ni John nagpakita nga tuyo niya ang pagpalayo gikan sa mga komunidad human siya nalangtad ug nakuhaan sa awtoridad. Tingali, kon mapailubon silang mihulat, si John mismo mopahawa ra sa lungsod sa iyang kaugalingon.¹⁸

---

Ang Relief Society nanagpundok sa ikapulo niining panagtigum niadtong Mayo 27, 1842, duol sa kakahuyan diin kanunayng adtuan sa mga Santos alang sa pagsimba. Gatusan na karon ang nahisakop sa organisasyon, lakip ni Phebe Woodruff, kinsa miapil usa ka bulan ang milabay uban ni Amanda Smith, Lydia Knight, Emily Partridge, ug dinosena pang mga kababayen-an.¹⁹

Ang sinemana nga mga miting mao ang higayon ni Phebe nga ihikling ang mga kabalaka sa busy nga kinabuhi, magkat-on mahitungod sa mga panginahanglan sa mga tawo sa iyang palibut, ug maminaw sa mga wali nga giandam gayud alang sa kababayen-an sa simbahan.

Kasagaran si Joseph ug Emma ang namulong sa mga miting, apan karong adlawa si Bishop Newel Whitney namulong sa kababayen-an mahitungod sa mga panalangin nga sa dili madugay ihatag sa Ginoo ngadto kanila. Isip bag-o lang nakadawat sa endowment, si Bishop Whitney miawhag sa mga babaye nga tutokan ang buhat sa Ginoo ug mangandam sa pagdawat sa Iyang gahum. “Kon wala ang babaye, ang tanang mga butang dili na mahimong mapahiuli dinhi sa yuta,” miingon siya.

Misaad siya kanila nga ang Dios adunay daghang bililhong mga butang nga ikatugyan ngadto sa matinud-anon nga mga Santos. “Kinahanglan gayud nga atong buhian ang mga kawang nga mga butang ug hinumduman nga ang mga mata sa Dios nagtan-aw kanato. Kon kita maningkamot sa paghimo og matarung, bisan tuod nga kita masayop sa paghukom sa makadaghan, apan kita mahatagan og kaangayan diha sa Dios kon atong buhaton ang pinakamaayo kutob sa atong mahimo.”²⁰

Duha ka adlaw human sa wali ni Newel, si Phebe ug Wilford misaka sa pangpang ngadto sa wala mahuman nga templo. Isip usa ka pamilya, nakalahutay sila og mga kalisdanan, lakip na ang kamatayon sa ilang anak nga babaye nga si Sarah Emma samtang si Wilford didto sa England. Karon sila mas nahimutang na kay sa kaniadto sukad sa ilang kaminyoon, ug sila midawat pa og duha ka anak ngadto sa ilang pamilya.

Si Wilford midumala sa opisina sa Times and Seasons, nga naghatag og permanenting trabaho aron makasuporta sa ilang pamilya. Ang mga Woodruff nagpuyo sa usa ka arangan nga panimalay sa siyudad samtang nagtukod og bag-ong kongkreto nga balay sa yuta sa habagatan nga bahin sa templo. Daghan sila og mga higala nga bisitahon sa dapit, lakip nilang John ug Jane Benbow, kinsa mibaligya sa ilang dakong uma didto sa England aron makauban og pundok sa mga Santos.²¹

Sumala gihapon sa gitudlo ni Bishop Whitney, ang mga Santos kinahanglan magpadayon sa pagpaningkamot sa paghimo og matarung, pag-apil sa buhat sa Ginoo ug paglikay sa mga makabalda nga mopahisalaag kanila.

Nagkadugay ang templo nahimong importante sa pagsunod niana nga tumong. Nanaog ngadto sa silong, si Phebe misulod sa baptismal font niadtong Mayo 29 ug nabunyagan alang sa iyang lolo, lola, ug apohang-uyoan.²² Sa dihang gituslob na siya ni Wilford sa tubig, nakabaton siya og pagtuo nga ang iyang mga kaliwat nga patay na modawat sa gipahiuli nga ebanghelyo ug mohimo og pakigsaad sa pagsunod ni Jesukristo ug mohinumdom sa Iyang sakripisyo.

---

Si John Bennett anaa pa gihapon sa Nauvoo duha ka semana human nga iyang nahibaloan ang iyang pagka-excommunicate. Nianang higayuna ang Relief Society mipasidaan sa kababayen-an sa siyudad sa iyang mga krimen ug tinud-anay gayud nga mihimaraut sa matang sa mga bakak nga iyang gipakatap mahitungod sa mga lider sa simbahan.²³ Dugang pang mga salawayon nga impormasyon mahitungod sa kaagi ni John nanglutaw na usab, ug si Joseph nakaamgo nga panahon na nga ipahibalo ang pagka-excommunicate sa kanhi mayor ug ibutyag ang iyang bug-at nga mga sala.

Niadtong Hunyo 15, nagmantala si Joseph og mubo nga pahibalo sa pagka-excommunicate ni John diha sa Times and Seasons.²⁴ Pipila ka adlaw ang milabay, diha sa usa ka wali dapit sa templo, yano niyang gihisgutan ngadto sa kapin sa liboan ka mga Santos ang mga bakak ni John ug ang pagpahimulos sa kababayen-an.²⁵

Si John suko kaayong migawas sa Nauvoo paglabay sa tulo ka adlaw, nagsulti nga ang mga Santos dili takus sa iyang presensya ug nanghulga sa pagpadala og mga manggugubot nga panon ngadto sa Relief Society. Sa walay pagduha-duha, gisugyot ni Emma nga ang Relief Society maghimo og pamphlet nga nagsaway sa kinaiya ni John. “Kita walay laing butang nga buhaton kon dili ang kahadlokan ang Dios ug motuman sa mga sugo,” misulti siya sa kababayen-an, “ug sa pagbuhat sa ingon kita mouswag.”²⁶

Si Joseph mimantala og dugang pagpasangil batok ni John, nagdetalye sa taas nga saysay sa pagka-imoral sa kanhi mayor. “Imbis mopakita og kinaiya sa paghinulsol,” mipahayag si Joseph, “sa iyang pamatasan gipamatud-an ang iyang kaugalingon nga dili takus sa pagsalig o pagtamud ni bisan kinsang matarung nga tawo pinaagi sa pagpamakak aron sa paglingla sa mga inosente ug sa paghimo og pagpanapaw sa labing salawayon ug makauulaw nga paagi.”²⁷

Si John, sa kasamtangan, miabang og usa ka lawak sa duol nga lungsod ug mipadala og bati nga sulat mahitungod kang Joseph ug sa mga Santos ngadto sa usa ka pamantalaan sa Illinois. Mipasangil siya ni Joseph og daghan kaayong mga krimen, lakip sa daghan nga siya mismo ang nakahimo, ug nagtumo-tumo ug dagkong bakak ug gipalabihan nga mga istorya aron sa pagsuporta sa iyang mga pangangkon ug matabunan ang iyang mga sala.

Sa usa ka sulat, si John mipasangil kang Joseph sa pagmando sa Mayo nga pagpamusil ni Lilburn Boggs, nagsubli sa istorya gikan sa pamantalaan nga ang propeta mitagna sa bayolenting kamatayon ug gidugangan nga si Joseph mipadala sa iyang higala ug bodyguard nga si Porter Rockwell ngadto sa Missouri “aron matuman ang panagna”.²⁸

Ang mga Santos nakakita sa mga bakak human sa laing bakak sa sulat ni John, apan ang mga sulat nakasugnod og kainit sa ilang mga kritiko sa Missouri. Human sa pagkaayo gikan sa pag-ataki, si Boggs mibungat nga ang misulay sa pagpatay niya kinahanglan madala sa hustisya. Sa dihang nahibaloan niya nga si Porter Rockwell nagbisita sa pamilya didto sa Independence nianang higayuna, si Boggs mipasangil ni Joseph nga usa ka kunsabo ngadto sa pagsulay sa pagpatay kaniya. Miawhag dayon siya ni Thomas Reynolds, ang bag-o nga gobernador sa Missouri, sa paghangyo sa mga opisyal sa Illinois sa pagdakop kang Joseph ug ipadala siya balik sa Missouri aron mahusay.²⁹

Miuyon si Gobernador Reynolds, ug agi og pagbalos mibungat nga si Thomas Carlin, ang gobernador sa Illinois, nga isipon si Joseph sama sa usa ka eskapo (fugitive) gikan sa hustisya kinsa milayas sa Missouri human sa krimen.³⁰

Nasayud nga si Joseph wala ngadto sa Missouri sukad sa pag-ikyas sa estado tulo ka tuig nang milabay, ug walay ebidensya sa iyang kalambigitan sa pagpamusil, ang mga Santos nasuko. Ang Konseho sa Siyudad sa Nauvoo ug usa ka grupo sa mga lumulupyo sa Illinois kinsa mahigalaon ngadto sa mga Santos diha-diha dayon mipetisyon sa gobernador nga dili ipadakop si Joseph.³¹ Si Emma, Eliza Snow ug si Amanda Smith mibiyahe ngadto sa Quincy aron makigkita sa gobernador ug personal nga mohatud sa petisyon sa Relief Society agig pagsuporta ni Joseph. Si Gobernador Carlin naminaw sa ilang mga pangaliyupo, apan sa katapusan miisyu gihapon siya og mga warrant alang ni Joseph ug Porter.³²

Usa ka deputy sheriff ug duha ka awtoridad ang miabut sa Nauvoo niadtong Agosto 8 ug gidakop ang duha ka tawo, nagpasangil kang Porter sa pagpusil kang Boggs ug si Joseph ang nahimong kunsabo. Sa wala pa sila madala sa sheriff, bisan pa niana, ang Konseho sa Siyudad sa Nauvoo mibungat sa katungod sa pag-imbestigar sa warrant. Si Joseph gipasakahan na og bakak nga pasangil kaniadto, ug ang balaod sa Nauvoo mihatag sa mga Santos og gahum sa pagpanalipud sa ilang mga kaugalingon batok sa mga pag-abuso sa legal nga sistema.

Dili sigurado kon ang konseho aduna bay katungod sa pagkwestyun sa warrant, ang sheriff mihatud nilang Joseph ug Porter ngadto sa marshal sa siyudad ug mibiya sa lungsod aron mangutana sa gobernador unsay angay niyang buhaton. Dihang mibalik na siya human sa duha ka adlaw , ang sheriff nangita sa iyang mga binilanggo, apan wala na sila makit-i.³³

Mubo nga mga Sulat

1. Boggs, “Short Biographical Sketch of Lilburn W. Boggs,” 107–8; “A Foul Deed,” Daily Missouri Republican, Mayo 12, 1842, [2]; “Governor Boggs,” Jeffersonian Republican, Mayo 14, 1842.

2. Boggs, “Short Biographical Sketch of Lilburn W. Boggs,” 107–8; Joseph Smith, Letter to the Editor, Quincy Herald, Hunyo 2, 1842, [2]; Launius, “Boggs, Lilburn W.,” sa Christensen and others, Dictionary of Missouri Biography, 92; Hill, “Honey War,” 81–88; Gordon, “Public Career of Lilburn W. Boggs,” 110–12, 138; Walker, “Lilburn W. Boggs and the Case of Jacksonian Democracy,” 81–82; Baugh, “Missouri Governor Lilburn W. Boggs and the Mormons,” 116.

3. “A Foul Deed,” Daily Missouri Republican, Mayo 12, 1842; “Governor Boggs,” Jeffersonian Republican, Mayo 14, 1842, [2]; Boggs, “Short Biographical Sketch of Lilburn W. Boggs,” 107–8; tan-awa usab sa Thurston, “The Boggs Shooting,” 7–11.

4. “Affidavit of Hyrum Smith,” Times and Seasons, Ago. 1, 1842, 3:870–71; tan-awa usab sa JSP, J2:xxviii, pahibalo 64; and Hales, Joseph Smith’s Polygamy, 1:560–62.

5. “Affidavit of Hyrum Smith,” Times and Seasons, Ago. 1, 1842, 3:870–71; Nauvoo Stake High Council Minutes, May 25, 1842; George Miller, “To the Church of Jesus Christ,” Times and Seasons, Hulyo 1, 1842, 3:839–42; Smith, Saintly Scoundrel, 78–79.

6. George Miller, “To the Church of Jesus Christ,” Times and Seasons, Hulyo 1, 1842, 3:840; “Affidavit of Hyrum Smith,” Times and Seasons, Ago. 1, 1842, 3:870; Smith, Saintly Scoundrel, 79–80; tan-awa usab sa “Letter from L. D. Wasson,” Times and Seasons, Ago. 15, 1842, 3:892.

7. “Affidavit of Hyrum Smith,” Times and Seasons, Ago. 1, 1842, 3:870, 872; Notice, May 11, 1842, Joseph Smith Collection, Church History Library; “Notice,” Times and Seasons, Hunyo 15, 1842, 3:830; tan-awa usab sa JSP, J2:55, pahibalo 207.

8. “Affidavit of Hyrum Smith,” Times and Seasons, Ago. 1, 1842, 3:870–71. Sa asoy ni Hyrum Smith, nangutana usab si Joseph ni John Bennett, “Nagtudlo ba ako sukad kanimo nga ang pakighilawas sa dili minyo ug pagpanapaw matarung, o ang pagpangasawa og daghan o bisan unsang mga binuhatan?” diin si Bennett mitubag, “Wala gayud nimo kana himoa.” Ang Kapitulo 40 nagpasabut nga ang mga Santos naglantaw sa ilang dinaghan nga kaminyoon nga balaanong gitugot nga lahi kay sa pagpangasawa og daghan.

9. “New Election of Mayor, and Vice Mayor, of the City of Nauvoo,” Wasp, Mayo 21, 1842, [3]; JSP, J2:58, pahibalo 222.

10. Joseph Smith, Journal, May 19, 1842, sa JSP, J2:58–60; “New Election of Mayor, and Vice Mayor, of the City of Nauvoo,” Wasp, Mayo 21, 1843, [3]; tan-awa usab sa “Affidavit of Hyrum Smith,” Times and Seasons, Ago. 1, 1842, 3:872.

11. “Assassination of Ex-Governor Boggs of Missouri,” Quincy Whig, Mayo 21, 1842, [3]; tan-awa usab sa “A Foul Deed,” Daily Missouri Republican, Mayo 12, 1842, [2]; ug “Governor Boggs,” Jeffersonian Republican, Mayo 14, 1842. Hilisgutan: Missouri Extradition Attempts

12. Joseph Smith, Letter to the Editor, Quincy Whig, Hunyo 4, 1842, [2]; tan-awa usab sa Joseph Smith, Journal, May 22, 1842, sa JSP, J2:62; ug Joseph Smith, Letter to the Editor, Mayo 22, 1842, Quincy Herald, Hunyo 2, 1842, [2].

13. Joseph Smith, Journal, May 21, 1842, sa JSP, J2:62; Nauvoo Stake High Council Minutes, Mayo 20–28, 1842.

14. Catherine Warren, Testimony, Mayo 25, 1842, Testimonies in Nauvoo High Council Cases, Church History Library; Mga Minutes sa Halangdon nga Konseho sa Nauvoo Stake, Mayo 20–28, 1842; tan-awa usab sa “Chauncy L. Higbee,” Nauvoo Neighbor, Mayo 29, 1844, [3]. Hilisgutan: Church Discipline

15. Historian’s Office, Joseph Smith History, draft notes, May 25, 1842; tan-awa usab sa Joseph Smith, Journal, May 26, 1842, sa JSP, J2:63; ug “Affidavit of Wm. Law,” Times and Seasons, Ago. 1, 1842, 3:873.

16. Historian’s Office, Joseph Smith History, draft notes, Mayo 26, 1842; “Affidavit of Hyrum Smith,” Times and Seasons, Ago. 1, 1842, 3:872; Joseph Smith, Journal, May 11 and 26, 1842, sa JSP, J2:55, 63; tan-awa usab sa 55, pahibalo 207.

17. Nauvoo Relief Society Minute Book, May 26, 1842, sa Derr and others, First Fifty Years of Relief Society, 69–71.

18. Tan-awa sa Smith, Saintly Scoundrel, 91.

19. Nauvoo Relief Society Minute Book, Apr. 28 and Mayo 27, 1842, sa Derr and others, First Fifty Years of Relief Society, 52–54, 72–77. Hilisgutan: Female Relief Society of Nauvoo

20. Nauvoo Relief Society Minute Book, Mayo 27, 1842, sa Derr and others, First Fifty Years of Relief Society, 75–76; tan-awa usab sa 75, pahibalo 188.

21. Alexander, Things in Heaven and Earth, 103–4.

22. Woodruff, Journal, Mayo 29, 1842.

23. Tan-awa sa Nauvoo Relief Society Minute Book, Mayo 19–Hunyo 9, 1842, sa Derr and others, First Fifty Years of Relief Society, 65–79.

24. “Affidavit of Hyrum Smith,” Times and Seasons, Ago. 1, 1842, 3:872; “Notice,” Times and Seasons, Hunyo 15, 1842, 3:830; Joseph Smith, Journal, May 26, 1842, sa JSP, J2:63; tan-awa usab sa 63, pahibalo 249; ug “Affidavit of Wm. Law,” Times and Seasons, Ago. 1, 1842, 3:872–73.

25. Discourse, June 18, 1842, as reported by Wilford Woodruff, sa josephsmithpapers.org.

26. “Affidavit of Hyrum Smith,” Times and Seasons, Ago. 1, 1842, 3:872; Nauvoo Relief Society Minute Book, Hunyo 23, 1842, sa Derr and others, First Fifty Years of Relief Society, 84–85; tan-awa usab sa 84, pahibalo 206.

27. Joseph Smith, Letter to the Church, June 23, 1842, Times and Seasons, Hulyo 1, 1842, 3:839–42.

28. “Astounding Mormon Disclosures! Letter from Gen. Bennett,” Sangamo Journal, Hulyo 8, 1842, [2]; “Further Mormon Developments!! 2d Letter from Gen. Bennett” and “Gen. Bennett’s Third Letter,” Sangamo Journal, Hulyo 15, 1842, [2]; “Gen. Bennett’s 4th Letter,” Sangamo Journal, July 22, 1842, [2]; Smith, Saintly Scoundrel, 98.

29. Lilburn W. Boggs Affidavit, July 20, 1842, sa JSP, J2:379–80; tan-awa usab sa Introduction to Appendix 1, sa JSP, J2:377.

30. Thomas Reynolds, Requisition, July 22, 1842, sa JSP, J2:380–81.

31. Joseph Smith, Journal, May 6, 1842, sa JSP, J2:54; Nauvoo Female Relief Society, Petition to Thomas Carlin, circa Hulyo 22, 1842, sa Derr and others, First Fifty Years of Relief Society, 136–41; Nauvoo City Council Minute Book, Hulyo 22, 1842, 95–97; Nauvoo City Council Draft Minutes, Hulyo 22, 1842, 36; Joseph Smith History, 1838–56, volume C-1, 1359.

32. Eliza R. Snow, Journal, Hulyo 29, 1842; Introduction to Nauvoo Female Relief Society, Petition to Thomas Carlin, circa July 22, 1842, sa Derr and others, First Fifty Years of Relief Society, 137; Thomas Carlin, Proclamation, Sept. 20, 1842, sa JSP, J2:381–82.

33. Orrin Porter Rockwell, ni S. Armstrong, to Joseph Smith, Dec. 1, 1842, Joseph Smith Collection, Church History Library; Writ of Habeas Corpus for Joseph Smith, Ago. 8, 1842, kopya sa, Nauvoo, IL, Records, Church History Library; Joseph Smith, Journal, Aug. 8–10, 1842, sa JSP, J2:81–83; tan-awa usab sa 81, pahibalo 319; ug “Persecution,” Times and Seasons, Ago. 15, 1842, 3:886–89.