Iren Mahsen en Padahk en Pas, Mei 2016
E Pahn Pwokuhkada Pohn Pwopwe oh Waiukala ni Imwomwo
Duwehte Silepen Sihpw Mwahuwo me rapakihda sihpw me salongalahu, ma ke pahn mweidehng Sounkomour en sampa ahmw mohngiong, E pahn ketin diaruhkada.
Ehu mehkot me wiawi iong ie ni ahi tiktitiko me I sohte kak manokehla ngilen sompihr kan ahr keskesehdi pokdangkan me kapiriehda. Mwurihsang mwo, pil ehu ngihl, iei ngil laud en pospeseng en sompihr kan me kipehdi nan wehwe. Kaiahn mwahu sang rehn aht nohno, emen emen kiht serihkan pahn wahda aht ehd kan oh tangadahla pohn nahna kan oh ruksang pokdangkan. Ni aht kin mwekid pwohng rotorot, marain en kisiniei pohndihpw oh pwetepwet kan pahn kohsang nan wehwe oh kilangada mwahu wasa me re pahn kesehdi ie pokdangkan. Wia mehkot kopwuriamwei, koaros kahdaniki marain pwukat tukehn Krismas.
I sounpar pahieu, oh I iang kadehde mahwen me wiawi sampa.
Dresden
Dresden wia kahnihmw ehu me sohte dohsang wasa me ahi peneinei kin kousoan ie. Koaros me kousoan mwo iang kadehde pak kid kei dahme I kilangehro. Lapalahn kisiniei, me wiawi sang ni pospeseng en pokdang kid samwa, me pwupwidiong pohn Dresden, me kawehla persent 90 en kanihmwo oh ekeite wasa me mwamwahu ahpw soahng koaros wiahla pehs.
Ansou mwotomwot, wehi me kin adkamwaniki “Jewel Box” solahr. Erich Kästner, soun nting en German men, ntingihedi duwen ohla wet, “Sounpar kid kei kokoudahn wasa kaselel wet, ahpw pwohng ehute me soahng koaros ohla.”1 Ansou me I tikitiko I sohte kak medewehda ia mwomwen aramas akan arail kak pitsang kahpwal en mahwenwet. Sampa me kapil kitail pene sohte ah koapworopwor oh sohte mehkot me e kilkilenglahng.
Pahr nekiero I ahniki ansou mwahu en pwurala Dresden. Sounpar isihsek mwurin mahweno, ih ah, pwurehng wiahla kahnihmw me kadaniki “Jewel Box”. Ohla kan mwahulahr, oh wehio kopwurpwurdohr oh mwahusang mahs.
Ansou me I pwareko I kilangada ihmw sarawi kaselel en Lutheran Frauenkirche, Mwomwohdiso en Our Lady. Kokouda nan 1700 samwa, e wia ehu ihmw kaselel nan Dresden, ahpw mahweno kawehla douluhl. Ansou reirei e wiwia soahngo, lau lel ansou ieu me e koasoandi pwe Frauenkirche en pwurehng kokouda.
Takai kan me kohsang ni ihmw sarawi olahu nekneklaoh doadoahk ansou me re pilehu kauwadahu. Rahnwet ke kak kilang takai me toalkihdi kisinieiko ah wia dihd en masliki. Ohla pwukat sohte wiahte mehn ketemen pen ohlahn mahweno ahpw e pil wia mehn koapwoaroapwoar—oh kilel kopwuriamwei en aramas emen ah ahniki koaiek en pwurehng kawada mehkot kapw me wiahla pehs.
Ni ahi medewe poadepen Dresdeno oh medewehla soangen marain oh koaiek en irailko me pwurehng kapwurehdo soahng kan me udahn ohla, I pehm duwen kesemwpwal en kaweid en Ngehn Sarawi. Mehlel, I medewe, ma aramas emen kak kamwahuiala mete de siment, ohla kan, oh pwurehng wiahda kahnihmw kaselel kan me reireidahla nanleng, iawen Roson oh manaman Samatailo ni ah pahn kapwurehdo Sapwelime serih kan me pwupwulahr, mihmi nan kahpwal, oh salongalahro?
E sohte lipilipil iawen laud en ohlahn atail mour. E sohte lipilipil ia wen laud en dipatail kan, ia wen loal en atail kapwunod kan, ia wen sangat, sohte me men tehk kitail, de olahn atail mohngiong kan. Mehndahte irail kan me sohte arail koapworopwor, momourki soukoapworopwor, sohla arail kamehlele, sesehla dahme mwahu, de pil sohpeisang Koht kak pwurehng mwahula. Doarehla irail seri me lohdier kan, sohte mour ehu me ohla sohte pahn kak pwurehng mwahula.
Ih rohng kaperen en rongamwahu wet iei: pwehki sapwelime plahn en peren me kodohng kitail sang rehn Samatail Nanleng oh sang ni tohnmetei me Sises Krais ketkiong kitail, kitail sohte pahn komourlahte sang pwupwila me kitail wiahu oh pwurehng mwakelekelada, ahpw kitail pil kak weksang atail madamadau en palinwar oh sosohkila mour soutuk oh alehda Sapwelimen Koht kilohri.
Karasaras en Sihpw me Salongala
Ansou me Sises wiwia Sapwelime doadoahk, kaun en mwomwohdiso kan kin kauwehki ah kin patehng irail aramas akan me dene re udahn “dipan.”
Ohng irail e mwomwen me dene E kupwurki dihp me re wiadahr kan de manokehlahr arail wiwia sapwung kan. Dahme irail kamehlele me wiepe me keieu mwahu pwe irail en koluhkihla diparail kan sang ni arail pahn kepitkin irail, kouruhrkin irail, oh kanamenekihrail.
Ansou me Sounkomouro mwahngiada dahme Parisihko oh soun kou kosonedoko medmedewe, E ahpw masanih soai pwoatet:
“Ma emen kumwail mie nah sihpw epwiki, a emen ahpw salongala dahme e pahn wia? E soh pahn pwilikihdi me duwehk duwemeno nan eh kehl, oh kohwei rapahkiseli me salongalahro, e lao diar?
“Oh ansou me e diaradahro, e pwokadahng pohn pwopwe, oh pereperen.”2
Sangete mahs, karasaras pwoatet kawehwediong kitail pwehn sewesei kitail en kak mwekid oh kohwei kapwurehdo sihpw me salongalahr akan oh kohwei oh sewese irail kan me salongalahr akan. Pwehki met e kesempwal oh mwahu, I pil medewe me miehte kisehn met.
E sou mwahu dahme Sises wia, tapiada doadoahk wet, oh padahngki duwen Silepen Sihpw Mwahuwo?
E sou mwahu ah kadkadehde Sapwelimen Koht limpoak ong Sapwelime serih kan me salongalah kan?
E sou mwahu Sapwelimen Sounkomouro padahko kasalehiong kitail me Koht ketin nsenohki irail kan me salongalahr—oh me e pahn ketin rapahkin irailda, oh ketwei oh doareiraila?
Ma met kak wiawi, dahme irail sihpw kan pahn wia pwe irail en kak warohng sawas wet me sang nanleng?
Sihpwo anahne ese iamwomwen ah pahn ese doadoahngki mehn sososhng wet pwehn kak sohngada iawen reirei de tehlap? E anahne doadoahngki GPS pwe en kak kasalehieng iawasa e pahn kohla ie? E anahne me semen kan en wiahda ehu app pwe en kak rapahki sawas loale? Sihpwo anahne mweimwei sang irail sounsawas kan mwohn Silepen Sihpw mwahuo ah pahn kohdo pwehn doarehla?
Soh. Soh douluhl! Sihpwo warohng ale sawas sang nanleng wet pwehki Silepen Sihpw mwahuwo poakohng.
Ong ie, karasaras en Sihpw salongalahu wia ehu padahk en koapwoaroapwoar me keieu kaselel me mihmi nan pwuhk sarawi.
Atail Sounkomouro, Silepen Sihpw Mwahuwo, mwahngih kitail oh poakong kitail. E mwahngih ihs kowe oh poakong uhk.
E mwahngih ansou me ke salongala, oh E mwahngih iawasa ke mih ie. E mwahngih ahmw pahtou. Ahmw pekipek soh sansal kan. Ahmw masak. Pilen mesemw.
Sohte katepen iawen ahmw salongala—mehndahte pwehki sang ni ahmw pilipil sapwung kan de pwehki dolahn ahmw madmadau kan.
Dahme ke anahne ese me ke wia Sapwelime seri. Oh E poakohng uhk E poakong Sapwelime serih kan.
Pwehki Eh poakong komwi, E pahn diar uhk. E pahn ketkinuhkada pohn pwopwe kan, pereperen. Oh ni Eh pahn ketkinuhkodo ni tehnpesehu, E pahn ketin masanihong koaros, “Iangie perenda; Pwe I diarehr nei Sihpw me salongalahu.”3
Dahme kitail pahn wia?
Ahpw, kumwail pahn medmedewe, dahme kitail pahn ale? Mehlel I anahne wia mehkot mwahusang ahi pahn awiawih sawasepei.
Dahme kupwuren Samatail kitail Sapwelime seri koaros en pwurala Reh, ahpw E sohte pahn idingkitail.4 Koht sohte pahn doareikitaila ma kitail sohte pwungki.
Eri dahme kitail pahn wia?
Sapwelime luhk me mengei:
“Sohpei … dohng ie.”5
“Kumwail Kohdo Rehi”6
“Keido limwahi oh I pil pahn keiwei limwahmw.”7
Ih met mwomwen atail pahn kasalehiong me kitail men en kapitkitaila.
E udahn anahne en mie ekis pwoson. Ahpw kedeh salongala. Ma ke sohte kak ahniki pwoson ansouwet, tepkihda koapwoaroapwoar.
Ma ke sohte kak nda me Koht ketket mwo, ke kak koapwoaroapwoarki me e ket mwo. Ke kak inengieng en kamehlele8 Met itar ken tepkihda.
Eri, mwekidki koapwoaroapwoar, pahn lel rehn Samatail Nanleng. Kauno pahn kalaudehla Sapwelime limpoak ong uhk, oh Sapwelime doadaohk en sewesei iukoh wekiduhkala pahn tepda.
Lel wen ansouieu, ke pahn tehkada Sapwelime doadoahk nan ahmw mour. Ke pahn pehmada Sapwelime limpoak. Oh ahmw inengieng en weid nan Sapwelime marain oh idawehn Sapwelime koasoandi pahn kalaudehla ahmw pwoson nan ehu ehu rahn.
Kitail kin kadaniki kahk en pwoson “peik”
E sohte wia mahsen ndahnd rahn pwukat. Ahpw peik wia padahk kaselel na rongamwahu en Sises Krais pwe kitail ese me “sang ni Tomwpen Krais, aramas koaros pahn komourla, sang ni peikiong kosoned kan oh tiahk sarawih kan en Rongamwahuwo.”9
Ni atail keirda ni pwoson, atail pwoson pil pahn lalaudla. Mwowe I koasoaia soun nting en German men me ntingiada duwen ohlahn Dresden. E pil ntingihdi ire wet “Es gibt nichts Gutes, ausser: Man tut es.” Ong irail kan me sehse mahsen en celestial, iet wewehn “Sohte mehkot mwahu lau ke pahn wia.”10
Kowe oh ngehi pahn koasoia mehkot laud me pid duwen pali ngehn. Kitail pahn wiahieng aramas akan wen atail kak en kawewehiong irail oaralap en mwomwohdiso wet. Kitail pahn koasoaia duwen mwomwohdiso wet oh “ouraman en [atail] wasahn kousaon me mihmi powe.”11 Ahpw ma atail pwoson sohte pahn wekidala mwomwen atail momour ma atail kamehlele sohte pahn sewese atail pilipil en ehu ehu rahn akan atail mwomwohdiso sohte katepe, oh atail pwoson, ma e sohte pahn mehla, oh eri e pahn mihmi nan keper en mehla.12
Peik me wia komour pen pwoson. Pwoson me kitail kak alehkihdi marain en palinwaratail kan.
Ahpw ekei pak I leme kitail sohte kin wewehki dahkot peik. Kitail kak kilang peik ni imwilahn ansou, sang weweh ni imwilahu. De kitail en medewe karasaras en amahn peik me kin paspasur metehn kosoned akan pwe en kak wekidala irail kan me kitail poakpoake, sang ni kangkakarakar oh kapwkapwurehiong paspasur, e pahn wiahla mehkot sarawi, me kisehn nanleng.
Sohte peikasal en soang pwukat, mie ansou me kitail anahne kahpwal me pahn karehda koluhla. Mehlel, mie ekei me kin koluhla sang ni arail kin lel soangen wiepe wet.
Ahpw mehlel mie ehu soangen wiepe me kak kawehwehda dahme karehda kitail kin peikiong kosoned en Koht akan. Mwein kaidehn peik me udahn wia mehn kainene, wilik, oh ididingehng kitail dahme kitail sohte men. Ih udahn wiepehn, kitail en ese ni mehlel iawasa me kitail wiawi sangie.
Kitail kapikipik dahsang ni Roson en Koht. Ih iei Samatail. Kitail iei Sapwellime seri ngehn kan. Kitail wiawi dahsang ni dipwsou en nanleng me keieu kaselel oh udahn mwakelekel, oh ansou koaros kitail weuwa sohso sarawi.
Wasaht pohn sampa, kin kahrehda, atail madamadau kan oh wiwiah kan kin direkihla wihwia sapwung kan, sohte sarawi, oh samin. Pwel par en sampa kin kasaminehla palinwaratail kan, kin karehda atail kin sohla tehk oh tamtaman iawasa kitail kohsangie oh kahrepen atail ipwidi.
Ahpw soang pwukat koaros sohte kak wekidala ihs kitail ni mehlel. Poahsoan en sohso sarawio mihmihte rehtail. Oh ansou me kitail kin mweidohngehr atail mohngiong kan rehn atail Sounkomouro oh kaunopada pwe kitail en wiahla sapwelime tohn padahk, ekei pak kitail kin kilang manaman. Limpoak en Koht pahn audehda atail mohngiong kan, oh marain en mehlelo pahn audehda atail madmadau kan, kitail kin tepda sohla men wiahda dihp, oh kitail sohla pahn men alu nan rotorot.13
Kitail anahne peik kaidehn en kalokei kitail ahpw e wiahte ahl ehu mehn sewesei kitail ong kapai en sohso sarawio. Oh e pahn ekis ekis, ohla, pwel par, oh wiwiahn sampa wet pahn kokohlahsang kitail. Ni imwilahu, soahng koaros me me kihsang kitail ngehno me sang rehn samatail nanleng pahn pwurehng sansalada, oh marain en me mwahu koaros pahn pwurodohng kitail.
Ke warohng en kepitpitla.
Riei ohl oh lih akan, kempoakepahi kan, I kadeddeh me Koht mwahngih udahn ihs kitail—oh E ketin mwahngih me kitail warohng en kepitpitla.
Ke kak pepehm me ahmw mour olahr. Ke wiadahr dihp. Ke kak masepwehk, lingeringer, pahtou, de nsensuwed sang ni omw peikasal. Ahpw ihte me Silepen Sihpw mwahuwo pahn diarakihda Sapwelime sihpw salongalahu, iei ansou me ke pahn mweidehng ahmw mohngiong rehn Sounkomour pen sampa, E pahn ketin diar uhk.
Epahn doarei komwihla.
E pahn pwokuhkada oh ketkidionguhk pohn pwopwe kan.
E pahn ketin waiukala ni tehnpesehu.
Ma pehn aramas kak wekidala mete ohla kan oh wiahkihda ihmw kaselel wasahn kaudok, eri kitail kak ahniki koapworopwor oh likih Samatail Nanleng me E kak oh pahn ketin onehda sapahl emen emen kitail. Sapwelime plahn iei en ketin onehda sapahl emen emen kitail ong mehkot mwahu sang dahme emen emen kitail kak medemedewe. Ehu ehu kahk en pwoson ong ahl en wihala tohnpadahk, marain soutuko kin kekekeirda oh popohl me udahn koasoandiong kitailo kin kohdo.
Ih met ahi kadedeh, ahi kapai, oh ahi kapakap ni mwar sarawi en atail Kaun, ni mwaren Sises Krais, amen.
© 2016 by Intellectual Reserve, Inc. All rights reserved. Ntingdahr nan USA. Kamanaman ong lokaiahn wai: 6/15. Kamanaman ong kawehwe: 6/15. Kawehwehpen Visiting Teaching Message, May 2016. Pohnpeian. 12865 885