Sēkope 4

“ʻOku Tuʻu Maʻu Ai ʻA ʻEmau Tuí”

Naʻe ʻikai ko ha ngāue faingofua hono tā tongitongi ʻo e ngaahi leá ki he ʻū lauʻi peleti ukameá (vakai, Sēkope 4:1). Ko e hā leva ne foua ai ʻe Sēkope ʻa e ngāue ke fai iá? Kuó ne aʻusia ʻa e fiefia ʻi hono ʻiloʻi ʻa e Fakamoʻuí peá ne holi ke tokoniʻi kitautolu ke tau haʻu foki ki he Fakamoʻuí. ʻE lava ke tokoniʻi koe ʻe he lēsoni ko ʻení ke fakamālohia hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí ʻaki hono ʻiloʻi, lekooti mo fakalaulauloto ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi moʻoni naʻe akoʻi ʻe Sēkopé.

Ko hono ʻiloʻi e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he folofolá Tokoniʻi e kau akó ke nau ako ke ʻiloʻi ʻa e tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he folofolá ʻo fakafou ʻi he faʻa fakakaukau mo e akoako fakahoko. ʻOku faʻa ʻomi mahino pē e ngaahi meʻá ni ʻi he taimi ʻe niʻihi, pea taimi ʻe niʻihi ʻoku ʻomi kinautolu ʻi ha talanoa fakafolofola. ʻI hono fakatupulaki ʻe he kau akó ʻa e taukei ko ʻení, te nau fekumi lahi ange ai ki he folofolá ke maʻu ha fakahinohino mo ha ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻí.

Teuteu ʻa e tokotaha akó: Fakakaukau ke fakaafeʻi e kau akó ke nau lau ʻa e Sēkope 4:7–14 pea teuteu ke vahevahe ha tefitoʻi moʻoni pe foʻi moʻoni ʻoku nau pehē ʻoku matuʻaki fiemaʻu ʻi he māmaní he ʻahó ni.

Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó

Ko e hā te ke vahevahé?

ʻI he ʻekitivitī tohi ko ʻení, fakakaukau ke fakaafeʻi e kau akó ke lau e fakamatala ʻa Sēkope ki he faingataʻa ʻo e tohi ʻi he ʻū lauʻi peletí ʻi he Sēkope 4:1–3. Fakaafeʻi leva ha kau ako ke nau fakaʻaongaʻi ha faʻahinga meʻa faingataʻa ʻoku kehe mei ha peni pe penivahevahe ke vauvau pe “tongitongi” ʻaki ha kiʻi palakalafi nounou ʻi ha laʻifoila pe pepa. ʻE ala tokoni ʻeni ke nau houngaʻia ange ai ʻi he ngāue naʻe foua ʻe Sēkope ke lekooti ʻene ngaahi leá maʻatautolú.

Naʻe fakahoko ʻe Sēkope ha fekau ke tohi ʻi he ʻū lauʻi peleti īkí “ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa [naʻá ne] pehē ʻoku mahuʻinga tahá” (Sēkope 1:2) ke lau ʻe he ngaahi toʻu tangata ʻi he kahaʻú (vakai, Sēkope 4:1–3). Fakakaukauloto kuo kole atu ke ke fai ha kiʻi pōpoaki nounou maʻá e kakai ʻi he kahaʻú.

Hiki ha palakalafi ʻe taha ʻoku ʻi ai e ngaahi meʻa mahuʻinga taha ʻokú ke ʻiloʻi pe kuó ke aʻusiá ke lau ʻe hoʻo fānaú mo e makapuná ʻi he kahaʻú.

Fakaafeʻi ha niʻihi te nau loto-fiemālie ke vahevahe ha konga ʻo e meʻa ne nau tohí mo e kalasí.

Pōpoaki ʻa Sēkope maʻatautolú

ʻI hoʻo ako e pōpoaki naʻe ueʻi fakalaumālie ʻa Sēkope ke tongitongi ʻi he Sēkope 4 ke lau ʻe he kakai ʻi hotau kuongá, te ke maʻu ha faingamālie ke akoako hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi taukei ako folofola ʻoku ʻaongá. ʻOku kau ʻi he ngaahi taukeí ni ʻa e:

1. ʻIloʻi mo lekooti e ngaahi tefitoʻi moʻoní mo e ngaahi moʻoní

2. Fakalaulauloto mo fai ha ngaahi fehuʻi ʻe tokoni ke mahino lelei ange ai kiate koe e ngaahi moʻoní mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní

ʻE lava ke tokoni hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi taukei ko ʻení ke ke ako mo ongoʻi lahi ange ai e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hoʻo ako e folofolá.

ʻOku fakataumuʻa ʻa e konga ko ʻeni ʻo e lēsoní ke ʻoange ki he kau akó ha sīpinga ʻo e founga hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi taukei ako ko ʻení.

1. ʻIloʻi mo lekooti ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoní mo e ngaahi moʻoní

ʻOku tokoni ke kiʻi mālōlō ʻi he taimi ʻokú ke lau ai e folofolá pea lekooti e meʻa ʻokú ke akó ko ha fakamatala nounou ʻo e moʻoní. Te ke lava ʻo fakaʻaongaʻi ha ngaahi lea pē ʻaʻau pe fakaʻaongaʻi fakahangatonu e ngaahi foʻi leá mo e kupuʻi leá mei he folofolá.

Akoako fekumi ki he ngaahi tefitoʻi moʻoní mo e moʻoní ʻaki hono:

• Lau ʻa e Sēkope 4:1, 4–6, ʻo kumi e meʻa naʻe ueʻi ʻa Sēkope ke ne lekooti fekauʻaki mo e Fakamoʻuí.

• Fakaʻilongaʻi e ngaahi lea pe kupuʻi lea ʻoku ʻuhingamālie kiate koé.

• Hiki ʻi hoʻo tohinoa akó pe ʻi hoʻo folofolá ʻa e meʻa ʻokú ke ongoʻi ko e ngaahi pōpoaki mahuʻinga taha ʻi he ngaahi veesi ko ʻení.

Fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe ʻa e ngaahi fakamatala ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni pe ngaahi moʻoni ne nau maʻú. Kapau ʻoku fiemaʻu ʻe he kau akó ha sīpinga, fakakaukau ke vahevahe ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻoku mataʻāʻā ʻi he palakalafi ko ʻení.

Ko ha sīpinga ʻo ha tefitoʻi moʻoni te ke lava ʻo ʻilo mei he veesi 6 ko e ʻe hanga ʻe he fekumi fakamātoato ʻi he ngaahi lea ʻa e kau palōfitá ʻo fakamālohia ʻeku tui kia Sīsū Kalaisí. Fakakaukau ke hiki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa akó pe ʻi hoʻo folofolá ʻo ofi ki he veesi 6.

2. Fakalaulauloto mo fai ha ngaahi fehuʻí

ʻE lava ke tokoni atu ʻa e fakalaulaulotó ke mahino kiate koe mo ke fakaʻaongaʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi moʻoni ʻokú ke ʻiloʻí. ʻE lava ke ke ʻeke ha ngaahi fehuʻi peheni:

Fakakaukau ke fakaʻaliʻali pe ʻoange ha tatau ʻo e ngaahi fehuʻi ko ʻení. ʻE lava ke tokoni ʻeni ke mahino lelei ange ki he kau akó ʻa e founga hono fakaʻaongaʻi ʻo e taukei ako ko ʻení. ʻE toe lava foki ke nau vakai ki ai ʻi heʻenau akoako fakaʻaongaʻi e taukei ko ʻení ʻiate kinautolu pē ʻamui ange ʻi he lēsoní.

• Ko e hā ʻoku ou pehē ai ʻoku fiemaʻu ke ʻilo ʻe he kakai ʻi hotau kuongá ʻa e moʻoni ko ʻení?

• ʻOku fekauʻaki fēfē nai ia mo ʻeku moʻuí?

• Ko e hā ʻoku finangalo e ʻEikí ke u fai koeʻuhí ko e meʻa ne u akó?

Hili ha taimi ke fakalaulauloto ai, fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe e meʻa ne nau ako ʻi heʻenau fakalaulauloto ki he tefitoʻi moʻoni pe moʻoni ne nau maʻu ʻi he potufolofola ko ʻení. Fakakaukau ke vahevahe ha aʻusia fakataautaha ʻo e founga kuo faitāpuekina ai hoʻo moʻuí ʻe ha foʻi moʻoni ʻi he potufolofola ko ʻení.

ʻOku fakataumuʻa ʻa e konga hoko maí ke tokoniʻi e kau akó ke nau akoako e ngaahi taukei ʻo hono kumi, lekooti mo fakalaulauloto ki he meʻa ʻoku nau ako mei he folofolá. Fakakaukau ke fakaafeʻi e kau akó ke fili pe te nau fie ngāue mo hanau hoa pe ngāue toko taha pē ke fakakakato ʻa e ʻekitivitī ko ʻení.

Akoako fakaʻaongaʻi e ngaahi taukei ako folofolá

Akoako fakahoko e ngaahi taukei ʻo hono ʻiloʻi, lekooti mo fakalaulauloto ki he ngaahi tefitoʻi moʻoní mo e ngaahi moʻoní ʻaki hono:

1. Ako ʻa e Sēkope 4:7–14, ʻo kumi e ngaahi akonaki mahuʻinga naʻe fili ʻe Sēkope ke lekooti fekauʻaki mo e Fakamoʻuí.

2. Hiki ʻi hoʻo tohinoa akó pe ʻi hoʻo folofolá ha tefitoʻi moʻoni pe foʻi moʻoni ʻokú ke ongoʻi ʻoku mahuʻinga ke mahino ki he kakai ʻi he māmaní he ʻahó ni.

   Fakakaukau ke kiʻi taʻofi kimuʻa pea vahevahe ʻa e sitepu hokó ke fakaafeʻi ha niʻihi ʻe loto-fiemālie ke hiki ʻi he palakipoé ha tefitoʻi moʻoni pe moʻoni naʻa nau ʻiloʻi. ʻE fakahaaʻi heni ha ngaahi sīpinga ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoní mo e ngaahi moʻoní ki he kau ako ʻoku siʻi ange ʻenau taukei ʻi hono ʻiloʻi kinautolú.

3. Fakalaulauloto ki he mahuʻinga ʻo e meʻa naʻá ke maʻú. Fai ha ngaahi fehuʻi ʻe lava ʻo tokoni atu ke mahino lelei ange kiate koe peá ke fakaʻaongaʻi ia ʻi hoʻo moʻuí. (ʻOku maʻu e ngaahi sīpinga ʻo e ngaahi fehuʻi te ke lava ʻo fakalaulauloto ki aí ʻi he konga ki muʻa ʻo e lēsoní ʻi he “Fakalaulauloto mo fai ha ngaahi fehuʻí.”

   Talaange ki he kau akó ʻe ʻi ai ha ngaahi miniti siʻi te nau teuteu ai ke vahevahe e tefitoʻi moʻoni pe foʻi moʻoni ne nau filí, ko e ngaahi veesi fē ne nau maʻu aí pea mo e ʻuhinga ʻoku nau pehē ai ʻoku mahuʻingá. Te nau lava ʻo teuteu ke fakamatalaʻi ki he kau ako kehé ʻa e meʻa ne nau akó. Pe te nau lava ʻo teuteu ke vahevahe ʻi ha ngaahi founga kehe, hangē ko hono faʻu ha meme, tā ha fakatātā, pe teuteu ha kiʻi tohi ʻe lava ke vahevahe ʻi he mītia fakasōsialé. ʻE lava ke fakaʻaliʻali e ngaahi poini ko ʻení ke tokoni ki he kau akó ʻi heʻenau teuteú.

   Kumi e kau ako ʻe ala fiemaʻu tokoní, pea fai ha tokoni. Fakakaukau ke vahevahe ha fakamatala mahuʻinga mei he konga ki he “Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá” mo e “Ngaahi ʻEkitivitī Fakalahi ki he Akó.”

• Founga ʻe lava ke tokoniʻi ai ʻe he tefitoʻi moʻoní pe moʻoní ha taha taʻu hongofulu tupu ke fakamālohia ʻene tui kia Sīsū Kalaisí

• Ngaahi potufolofola pe fakamatala kehe mei he kau taki ʻo e Siasí ʻoku tokoni atu ke mahino lelei ange kiate koe ʻa e tefitoʻi moʻoni pe moʻoni ko ʻení

• Ngaahi meʻa te ke lava ʻo fakalaulauloto ki ai mo e ngaahi fehuʻi te ke lava ʻo fai ke tokoni ke mahino lelei ange kiate koe ʻa e tefitoʻi moʻoni pe moʻoni ko ʻení

• Ngaahi founga te ke lava ai ʻo fakaʻaongaʻi e meʻa naʻá ke akó ke fakamālohia hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí

• Ngaahi aʻusia ʻi he taimi kuo faitāpuekina ai koe pe ko kinautolu ʻokú ke ʻiloʻí ʻi hoʻo fakaʻaongaʻi e meʻa naʻe akoʻi ʻe Sēkopé

Fakaafeʻi e kau akó ke nau takai holo ʻi he lokí, kumi ha tokotaha ako kehe, pea taufetongi ʻi hono vahevahe e meʻa ne nau teuteu ki aí ʻi ha miniti nai ʻe ua. Ka ʻi ai ha taimi feʻunga, ʻe lava leva ʻa e kau akó ʻo fetongi hoa pea taufetongi ʻi hono toe vahevahe e meʻa ne nau teuteú.

Hili ʻenau vahevahé, fakaafeʻi e kau akó ke hiki ʻi heʻenau tohinoa akó ha faʻahinga meʻa ne nau ako te nau fie fakaʻaongaʻi ʻi heʻenau moʻuí. Fakaafeʻi kinautolu ke fakaʻaongaʻi e ngaahi taukei ne nau akoako fakahoko ʻi he kalasí he ʻahó ni ʻi heʻenau ako folofola fakatāutahá.

Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá

Sēkope 4:10. ʻE lava fēfē ke tō ʻa e kakai leleí ki he tauhele ʻo e ʻikai ke nau tali e faleʻi mei he ʻOtuá?

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Melioni G. Lomenī (1897–1988) ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻo pehē:

ʻOku ʻikai ke u tui ʻoku [muimui] ha kāingalotu tokolahi ʻo e Siasí ʻi he ʻiloʻilo pau ki he ngaahi fakaʻaiʻai ʻa e tangatá pe ko ʻanautolú pē kae ʻikai ke tokanga ki he akonaki ʻa e ʻEikí. Ka neongo ia, ʻi he taimi ʻoku ʻikai ke tau feinga ai ke tau ʻiloʻi e faleʻi ʻa e ʻEikí, ʻoku tau fakahehema ai ke fetongi ʻEne akonakí ʻaki haʻatautolú. Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ha toe meʻa kehe te tau lava ʻo fai ka ko e muimui ki heʻetau akonakí he taimi ʻoku ʻikai ke tau ʻilo ai e fakahinohino ʻa e ʻEikí. (Marion G. Romney, “Seek Not to Counsel the Lord,” Ensign, Aug. 1985, 5)

Sēkope 4:14. Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku tokanga ai ʻa e kakaí ki he “ngaahi meʻa [ʻoku] ʻikai mahuʻingá” he ʻahó ni?

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Kuenitini L. Kuki ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻOku ʻi ai ha kāingalotu ʻoku nau fakamahuʻingaʻi ha ngaahi meʻa ʻoku lelei ʻo laka ange ia he tefitoʻi tokāteline ʻo e ongoongoleleí. ʻOku nau mateakiʻi e meʻa ko iá ʻo hoko ia ko ʻenau tukupā ʻuluakí kae tukuhifo ʻenau mateakiʻi e Fakamoʻuí mo ʻEne ngaahi akonakí ke fika ua ia. Kapau te tau fakamahuʻingaʻi ange ha meʻa ʻi heʻetau mateakiʻi e Fakamoʻuí, pea tau tala ko Iá ko ha faiako pē kae ʻikai ko e ʻAlo fakalangi ʻo e ʻOtuá, ʻoku tau taʻe tokanga leva ki he meʻa ʻoku mahuʻingá. Ko Sīsū Kalaisi ʻa e tokotaha mahuʻingá! (Quentin L. Cook, “Toʻa ʻi he Fakamoʻoni ʻo Sīsuú,” Liahona, Nōvema 2016, 43)

Ngaahi ʻEkitivitī Fakalahi ki he Akó

Sēkope 4:6–7. “Ka neongo iá, ʻoku fakahā kiate [kitautolu] ʻe he ʻEiki ko e ʻOtuá ʻa [hotau] vaivaí”

Fakaafeʻi e kau akó ke fakaʻilongaʻi e foʻi lea “ka neongo iá” ʻi he Sēkope 4:7. Fakaafeʻi leva kinautolu ke kumi e ngaahi fakakaukau naʻe akoʻi kimuʻa ʻi he veesi 6 pea ʻi he hili ʻa e foʻi leá ʻi he veesi 7. Te ke lava ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ʻEta 12:27 ke aleaʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku ʻomi ai ʻe he ʻEikí kiate kitautolu ʻa e vaivaí pea mo e fatongia ʻo ʻEne ʻaloʻofá ʻi heʻetau moʻuí.

Sēkope 4:11. Fakalelei mo e ʻOtuá

Fakaafeʻi e kau akó ke nau hiki ha ʻuhinga ʻe taha ʻo e foʻi lea fakaleleí ʻi he tafaʻaki ʻo e Sēkope 4:11. (ʻE lava ke ʻuhinga ʻa e fakaleleí ko hono ʻomi ke uouangataha.)

Fakakaukau ke tā ha ngaahi nota ʻi ha meʻalea fakamūsika ʻoku faaitaha hono fakafaʻafaʻahí pe tā ha foʻi hiva ʻoku ongo lelei hono fakafaʻahí. Tā leva ha fanga kiʻi nota pe foʻi hiva ʻoku ʻikai fakafaʻahi lelei. ʻI hono fakaʻaongaʻi e fakaʻuhinga ʻi ʻolunga ki he foʻi lea fakaleleí, fakaafeʻi e kau akó ke fakafehoanaki e founga ʻe ala tokoni ai ʻeni ke mahino kiate kitautolu e ʻuhinga ʻo e Sēkope 4:11. Ko e hā te ne lava ʻo fakatupu ha moʻui ke ʻoua naʻa feongoongoi mo e ʻOtuá? ʻOku lava fēfē ʻe he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻo ʻai ke malava ha faʻahinga moʻui pehē ʻo fakalelei pe fakafoki mai ke feongoongoi mo e ʻOtuá?

Sēkope 4:10. Ko hono tali ʻo e faleʻi mei he ʻEikí

ʻE lava ke aleaʻi ʻe he kau akó pe ko hai te nau ʻalu ki ai ke maʻu ha faleʻí pea mo hono ʻuhingá. Lau ʻa e Sēkope 4:10 pea kumi ʻa e ʻuhinga ʻe lava ke tau falala ai ki he faleʻi ʻa e ʻOtuá. ʻE lava foki ke lau ʻe he kau akó ʻa e Mōsaia 4:9 mo e ʻĪsaia 55:8–9 ke ʻiloʻi e ngaahi ʻuhinga ʻoku totonu ke tau fekumi mo muimui ai ki he faleʻi ʻa e ʻOtuá. Aleaʻi e ngaahi ʻuhinga kehekehe ʻe ala fekumi pe ʻikai fekumi ai e kakaí mo muimui ki he faleʻi mei he ʻEikí. ʻE lava ke tokoni e lea ʻa Palesiteni Lomenī ʻi he “Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá” ki he fealēleaʻakí.

Sēkope 4:13. “ʻOku folofola ʻaki ʻe he Laumālié ʻa e moʻoní”

Fakakaukau ke lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:24–25 fakataha mo e Sēkope 4:13, ʻo kumi e founga ʻoku fakaʻuhingaʻi ʻaki ʻe he ʻOtuá ʻa e moʻoní. Aleaʻi e founga ʻe lava ke tau maʻu ai ʻa e moʻoní.

Sēkope 4:14. “Tokanga ki he ngaahi meʻa naʻe ʻikai mahuʻingá”

Fakaafeʻi e kau akó ke lau ʻa e Sēkope 4:14, ʻo kumi e kupuʻi lea “ngaahi meʻa naʻe ʻikai mahuʻingá.” Fakaʻaliʻali e lea ʻa ʻEletā Kuki ʻi he konga “Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá” pea fakaafeʻi e kau akó ke lekooti ʻi heʻenau folofolá ʻi he tafaʻaki ʻo e veesi ko ʻení ʻa e “Ko Sīsū Kalaisi ʻa e tokotaha mahuʻingá.”

Fakaafeʻi e kau akó ke aleaʻi e meʻa te ne ala fakatupunga ha mēmipa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí ke ne sio ʻo ope atu ʻi he “ngaahi meʻa naʻe ʻikai mahuʻinga” ʻi heʻenau moʻuí.