Ako Lea Faka-Pilitāniá
Lēsoni 12: Taimí mo e Tohi Māhiná


“Lēsoni 12: Taimí mo e Tohi Māhiná,” EnglishConnect 1 maʻá e Kau Akó (2022)

“Lēsoni 12,” EnglishConnect 1 maʻá e Kau Akó

ʻĪmisi
kau finemui ʻoku nau talanoa

Lesson 12

Time and Calendar

Taumuʻá: Te u ako ke talanoa fekauʻaki mo e taimí mo e ʻahó.

Personal Study

Mateuteu ki hoʻo kulupu fepōtalanoaʻakí ʻaki haʻo fakakakato ʻa e ngaahi ʻekitivitī A ki he I.

ʻĪmisi
fakaʻilonga a
Study the Principle of Learning: Take Responsibility

Fatongia ʻAki

I have the power to choose, and I am responsible for my own learning.

ʻOku ou maʻu ʻa e mālohi ke filí, pea ʻoku ou fatongia ʻaki ʻeku ako pē ʻaʻakú.

Ko ha taha koe; ʻokú ke maʻu ʻa e mālohi ke fili pē maʻau. Taimi lahi ʻoku tau fakahehema ke tatali ki he kau takimuʻá, kau faiakó, pe ha niʻihi kehe ke talamai ʻa e meʻa ke tau fakahokó. ʻOku tau fiemaʻu ke nau ʻomai ha ngaahi fakahinohino sitepu-ki he-sitepu. ʻOku finangalo ʻa e ʻOtua ke mahino kiate kitautolu ʻi heʻetau hoko ko ʻEne fānaú, ʻoku ʻi ai ʻa e mālohi ʻi loto ʻiate kitautolu ke fakahoko ʻa e ngaahi fili lelei pea laka ki muʻa.

ʻOkú Ne folofola “ʻoku totonu ke femoʻuekina [ʻEne fānaú] ʻi he holi lahi ʻi ha ngāue lelei, pea fai ʻa e ngaahi meʻa lahi ko ʻenau fili tauʻatāina ʻanautolu pē, pea fakahoko ʻa e māʻoniʻoni lahi; He ʻoku ʻiate kinautolu ʻa e mālohi, ʻa ia ʻoku nau hoko ai ko e niʻihi ke fili maʻanautolu. Pea kapau ʻe fai ʻe he tangatá ʻa e ngāue lelei, he ʻikai ke teitei mole ʻa ʻenau totongí” (Tokāteline & Ngaahi Fuakava 58:27–28).

ʻOku ʻiate koe ʻa e mālohí. Te ke lava ʻo fatongia ʻaki hoʻo akó. Kapau ʻoku puke ʻa e faiakó pea ʻikai lava ke ʻalu atu, te ke lava ʻo fili ke ako fakataha mo e kau ako kehé. Kapau ʻoku ʻikai ke mahino kiate koe ha meʻa, te ke lava ʻo kole ha tokoni. Kapau ʻokú ke fiemaʻu ha ngaahi fakakaukau ki he founga ke fakahoko lelei ange ai hoʻo akó, te ke lava ʻo ʻeke ki he kau ako kehe ʻi hoʻo kulupú ʻa e founga ʻoku ngāue lelei taha maʻanautolú. ʻOkú ke maʻu ʻa e mālohi ke fili mo ngāue. Fakataha mo e ʻOtuá, te ke fili ʻa e meʻa te ke akó mo aʻusiá.

ʻĪmisi
tangata ʻoku ako ʻi hono tesí

Ponder

  • Ko e hā ʻokú ke tui ko ho fatongia ʻi hoʻo hoko ko e tokotaha akó?

  • Ko e hā te ke lava ʻo fakahoko ke ke tokangaekina ʻaki ʻa hoʻo ako pē ʻa koé?

ʻĪmisi
fakaʻilonga e
Memorize Vocabulary

Ako ʻa e ʻuhinga pea mo hono puʻaki ʻo e ngaahi foʻi lea takitaha kimuʻa pea fakahoko hoʻomou kulupu fepōtalanoaʻakí. ʻAhiʻahi ako ha ngaahi lea lahi ange ʻa ia te ke lava ʻo fakaʻaongaʻi ʻi he ngaahi sīpingá. Fakakaukau ke ke fakaʻaongaʻi ha tikisinali pe tokotaha liliu lea pe ko haʻo ʻeke ki ha kaungāmeʻa.

date

ʻaho

day

ʻaho

time

taimi

at

ʻi he

on

ʻi he

Time

noon

hoʻatā

midnight

tuʻuapō

five o’clock/5:00 a.m.

hoko ʻa e nimá/5:00 a.m.

five thirty/5:30 p.m.

nimá tolu noa/5:30 p.m.

Days

Sunday

Sāpate

Monday

Mōnite

Tuesday

Tūsite

Wednesday

Pulelulu

Thursday

Tuʻapulelulu

Friday

Falaite

Saturday

Tokonaki

Saturday, January 1st

Tokonaki, 1 Sānuali

Sio ki he fakamatala fakalahí ki ha monthslahi ange.

Sio ki he fakamatala fakalahí ki ha numberslahi ange.

Verbs

clean the house

fakamaau ʻa e falé

get the mail

ʻomai ʻa e meilí

wash the dishes

fufulu ʻa e peletí

Vakai ki he lēsoni 11 ki ha toe verbs lahi ange.

ʻĪmisi
fakaʻilonga f
Practice Pattern 1

Akoako hono ngāue ʻaki ʻa e ngaahi sīpingá kae ʻoua kuó ke lava lelei ʻo ʻeke mo tali e ngaahi fehuʻí. Te ke lava ʻo fetongi ʻa e ngaahi foʻi lea ʻoku laineʻí ʻaki ʻa e ngaahi foʻi lea ʻi he konga ki he “Memorize Vocabulary.”

Q: What time is it?A: It’s (time).

Questions

ʻĪmisi
sīpinga 1 fehuʻi ko e hā ʻa e taimí

Answers

ʻĪmisi
sīpinga 1 tali ko e taimí ʻeni

Examples

ʻĪmisi
tuhu ʻa e uasí ki he 5:00

Q: What time is it?A: It’s five o’clock.

Q: What day is it?A: It is Sunday.

ʻĪmisi
tohi māhina ʻoku siakaleʻi ai ʻa e ʻaho Sāpate 5 Fēpuelí

Q: What day is it?A: It’s February 5th.

ʻĪmisi
fakaʻilonga h
Practice Pattern 2

Akoako hono ngāue ʻaki ʻa e ngaahi sīpingá kae ʻoua kuó ke lava lelei ʻo ʻeke mo tali e ngaahi fehuʻí. ʻAhiʻahi fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi sīpingá ʻi ha fepōtalanoaʻaki mo ha kaungāmeʻa. Te ke lava ʻo talanoa pe fai ha tohi.

Q: When do you (verb)?A: I (verb) on (day).

Questions

ʻĪmisi
sīpinga 2 fehuʻi ko fē ʻa e taimi ʻokú ke veape

Answers

ʻĪmisi
sīpinga 2 tali ʻokú ou veape ʻi he ʻaho

Examples

ʻĪmisi
toko ua ʻokú na fakamaau fale

Q: When do they clean the house?A: They clean the house on Monday.

Q: When do you get the mail?A: I get the mail at noon.

ʻĪmisi
fufulu peleti ʻa ha toko ua

Q: When does he wash the dishes?A: He washes the dishes at 5:30 p.m.

ʻĪmisi
fakaʻilonga i
Use the Patterns

Hiki ha foʻi fehuʻi ʻe fā te ke lava ʻo ʻeke ki ha taha. Hiki ha tali ki he fehuʻi takitaha. Lau leʻolahi kotoa ia.

Additional Activities

Fakakakato ‘a e ngaahi ʻekitivitī mo e sivi ʻo e lēsoní ʻi he ʻinitanetí ʻi he englishconnect.org/learner/resources pe ʻi he Tohi Ngāue EnglishConnect 1.

Act in Faith to Practice English Daily

Hokohoko atu hono ako ʻa e lea faka-Pilitāniá he ʻaho kotoa pē. Fakaʻaongaʻi hoʻo “Founga Muimuiʻi ʻo e Ako Fakatāutahá.” Toe vakaiʻi hoʻo taumuʻa akó pea sivisiviʻi hoʻo ngaahi ngāué.

Conversation Group

Discuss the Principle of Learning: Take Responsibility

(20–30 minutes)

ʻĪmisi
tangata ʻoku ako ʻi hono tesí

ʻĪmisi
fakaʻilonga 1
Activity 1: Practice the Patterns

(10–15 minutes)

Toe vakaiʻi ʻa e lisi ʻo e ngaahi foʻi leá mo ha hoa.

Ako ʻa e sīpinga 1 mo ha hoa:

  • Akoako hono ʻeke ʻa e ngaahi fehuʻí.

  • Akoako hono tali ʻa e ngaahi fehuʻí.

  • Akoako ha fepōtalanoaʻaki ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi sīpingá.

Toe fakahoko ʻa e sīpinga 2.

ʻĪmisi
fakaʻilonga 2
Activity 2: Create Your Own Sentences

(10–15 minutes)

New Vocabulary

Is it Friday, June 9th?

Ko e Falaite, ʻaho 9 Suné?

ʻĪmisi
tohi māhina ʻo Suné

Sio ki he tohi māhiná. Fili ha ʻaho. ʻOua ʻe tali ki ho hoá ʻa e ʻaho naʻá ke filí. Fehuʻi pea tali ʻa e ngahi fehuʻí ke mateʻi ʻa e ʻahó. Taufetongi.

Example

ʻĪmisi
tohi māhina ʻoku siakaleʻi ai ʻa e Pulelulu ʻaho 14 Suné
  • A: What day is it?

  • B: It’s Wednesday.

  • A: Is it Wednesday, June 7th?

  • B: No.

  • A: Is it Wednesday, June 14th?

  • B: Yes, it’s Wednesday, June 14th.

ʻĪmisi
fakaʻilonga 3
Activity 3: Create Your Own Conversations

(15–20 minutes)

Part 1

Fehuʻi pea tali ʻa e ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e taimi ʻokú ke fakahoko ai ha meʻa. Fakaʻaongaʻi ʻa e lea mei he lēsoni ko ʻení mo e lēsoni 11. Lea ʻaki ʻa e lahi taha te ke lavá. Taufetongi. Fetongi ʻa e ngaahi hoá pea toe akoako pē.

Example
ʻĪmisi
fefine ʻokú ne toloi ʻa e fakatokanga ʻa e uasí
  • A: When do you wake up?

  • B: I wake up at 7:00 a.m.

  • A: When do you visit your friends?

  • B: I visit my friends on Saturday at 5:30 p.m.

Part 2

Fakakaukau ke ke fakaʻaongaʻi ha tikisinali pe tokotaha liliu lea pe ko haʻo ʻeke ki ha kaungāmeʻa. Fakakaukau ke ke fakaʻaongaʻi ha tikisinali pe tokotaha liliu lea pe ko haʻo ʻeke ki ha kaungāmeʻa. Lea ʻaki ʻa e lahi taha te ke lavá. Taufetongi.

New Vocabulary

anniversary

ʻaho fakamanatu

celebrate

kātoangaʻi

holiday

ʻaho mālōlō

Ngaahi Meʻa Mahuʻinga
  • Ko ho ʻaho fāʻeleʻí

  • ʻAho fāʻeleʻi ʻo ha mēmipa ʻi he fāmilí

  • Ko ha fakamanatu ʻo e ʻaho malí

  • Ko hoʻo ʻaho mālōlō manakó (Kilisimasí, ʻAho e Tauʻatāiná; Taʻu Foʻoú)

Example
ʻĪmisi
kakai ʻoku nau fakafiefia ʻi ha paati faiʻaho
  • A: When do you celebrate your sister’s birthday?

  • B: I celebrate my sister’s birthday on December 10th.

Evaluate

(5–10 minutes)

Sivisiviʻi hoʻo fakalakalaka ʻi he ngaahi taumuʻá pea mo hoʻo ngaahi ngāue ko ia ke akoako fakaʻaho ʻa e lea faka-Pilitāniá.

Evaluate Your Progress

I can:

  • Say the time and date.

    Fakahā ʻa e taimí mo e ʻahó.

    ʻĪmisi
    fofonga ʻoku ʻikai fakahaaʻi e ongó, fofonga fiemālie, fofonga fiefia
  • Ask for the time and date.

    ʻEke ʻa e taimí mo e ʻahó.

    ʻĪmisi
    fofonga ʻoku ʻikai fakahaaʻi e ongó, fofonga fiemālie, fofonga fiefia

Evaluate Your Efforts

Sivisiviʻi hoʻo ngaahi feinga ke:

  1. Ako ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻo e akó.

  2. Ako maʻuloto ʻa e ngaahi foʻi leá.

  3. Akoako ʻa e ngaahi sīpingá.

  4. Akoako ʻi he ʻaho kotoa.

Fokotuʻu ha taumuʻa. Fakakaukau ki he ngaahi fokotuʻu ki he akó ʻi he “Founga Muimuiʻi ʻo e Ako Fakatāutahá.”

Vahevahe ho taumuʻá mo ha hoa.

Act in Faith to Practice English Daily

“ʻOku ʻi loto ʻiate kitautolu takitaha ʻa e mālohi ke filí, pea he ʻikai ha meʻa te ne lava ʻo toʻo meiate kitautolu. ʻOku tau maʻu ʻa e mālohi ke fili ʻa hotau ʻalunga ʻi he moʻuí” (Harold C. Brown, “The Marvelous Gift of Choice,” Ensign, Dec. 2001, 49).

Paaki