Ngaahi Tohi Tuʻutuʻuní mo e Ngaahi Uiuiʻí
27. Ngaahi Ouau Fakatemipale maʻá e Kakai Moʻuí


“27. Ngaahi Ouau Fakatemipale maʻá e Kakai Moʻuí,” Ngaahi Konga naʻe Filifili mei he Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá (2023).

“27. Ngaahi Ouau Fakatemipale maʻá e Kakai Moʻuí,” Ngaahi Konga naʻe Filifili mei he Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá

ʻĪmisi
ongomeʻa mali

27.

Ngaahi Ouau Fakatemipale maʻá e Kakai Moʻuí

27.0

Talateú

Ko e temipalé ko e fale ia ʻo e ʻEikí. ‘Oku ne tataki kitautolu ki hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí. ‘I he temipalé, ʻoku tau kau ai ‘i ha ngaahi ouau toputapu mo fai ha ngaahi fuakava mo e Tamai Hēvaní ʻokú ne ha‘i kitautolu kiate Ia mo hotau Fakamoʻui. Ko e ngaahi fuakava mo e ngaahi ouau ko ‘ení ʻoku nau teuteu‘i kitautolu ke tau toe foki hake ki he ʻao ‘o e Tamai Hēvaní pea silaʻi ko ha fāmili ki he ta‘engatá.

ʻOku fakahā ʻi he ngaahi fuakava mo e ngaahi ouau fakatemipalé ʻa e “mālohi ʻo e anga faka-ʻOtuá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:20

ʻOku toputapu e ngaahi ouau mo e ngaahi fuakava fakatemipalé. ʻOku ʻikai totonu ke talanoaʻi ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻoku fekauʻaki mo e ngaahi fuakava fakatemipalé, ʻi tuʻa mei he temipalé. Pea ʻoku ʻikai totonu ke tau talanoaʻi ʻa e fakamatala toputapu ʻoku tau palōmesi ʻi he loto temipalé ke ʻoua naʻa fakahāhāholó Ka neongo ia, ʻe lava ke tau aleaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi taumuʻa mo e tokāteline ʻo e ngaahi fuakava mo e ngaahi ouau fakatemipalé pea mo e ngaahi ongo fakalaumālie ʻoku tau maʻu ʻi he temipalé.

ʻOku aleaʻi ʻe he kau taki fakauōtí mo fakasiteikí ʻa e fakamatala ʻi he vahe ko ʻení mo e kāingalotu ʻoku nau teuteu ke maʻu ʻenitaumení pe maʻu e ngaahi ouau ʻo e silá.

27.1

Ko Hono Maʻu ʻa e Ngaahi Ouau Fakatemipalé

27.1.1

Ko e Teuteu ke Maʻu ʻa e Ngaahi Ouau Fakatemipalé

‘Oku totonu ke teuteuʻi fakalaumālie ‘e he kāingalotú kinautolu ke nau maʻu e ngaahi ouau ‘o e temipalé pea mo fakahoko mo tauhi e ngaahi fuakava ʻo e temipalé.

ʻOku ʻa e ngaahi mātuʻá ʻa e tefitoʻi fatongia ke tokoniʻi ʻenau fānaú ke nau mateuteu ke maʻu e ngaahi ouau fakatemipalé. ‘E poupouʻi ‘e he kau taki fakasiteikí mo fakauōtí, kau tangata mo e kau fefine ngāue fakaetauhí, mo e kāingá, ʻa e mātu‘á ʻi he fatongia ko ‘ení.

ʻOku lava ke maʻu ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoni ke tokoniʻi e kāingalotú ke mateuteu ke maʻu e ngaahi ouau fakatemipalé ʻi he temples.ChurchofJesusChrist.org

ʻOku poupouʻi ʻa e kāingalotu ʻoku nau teuteu ke maʻu honau ʻenitaumení pe sila ki ha hoa malí, ke nau kau ʻi he kalasi teuteu ki he temipalé (vakai, 25.2.8).

27.1.3

Kāingalotu ʻOku Faingataʻaʻia Fakatuʻasinó

ʻOku malava ke maʻu ʻe he kāingalotu moʻui taau ʻoku faingataʻaʻia fakatuʻasinó ʻa e ngaahi ouau fakatemipale kotoa pē. ʻOku poupouʻi ʻa e kāingalotu ko ʻení ke nau ō ki he temipalé mo hanau fāmili pe kaungāmeʻa kuo ʻosi maʻu ʻenitaumeni ʻoku nau tuʻunga tatau ʻe lava ke tokoni kiate kinautolú. Kapau he ʻikai lava ʻa e mēmipá ke ō mo ha mēmipa ʻo e fāmilí pe kaungāmeʻa, ‘e lava ke nau fetuʻutaki kei taimi ki he temipalé ke vakai pe ko e hā ha fokotuʻutu‘u ʻe lava ke fai.

27.1.4

Tokoni ki he Liliu Leá pe Fakatonuleá

Kapau ‘e fiemaʻu ‘e he kāingalotú ha tokoni ki he liliu leá pe fakatonuleá, ‘oku totonu ke nau fetuʻutaki kei taimi ki he temipalé ke vakaiʻi pe ‘e lava ke maʻu ia.

27.1.5

Vala ke Tui ki he Temipalé

Ko e taimi ʻoku ʻalu ai ki he temipalé, ʻoku totonu ke tui ʻe he kāingalotú ʻa e vala ʻoku angamaheni ʻaki ke nau tui ki he houalotu sākalamēnití.

Vakai, 27.3.2.6 ki he fakamatala fekauʻaki mo e vala ke tui ki ha mali pe sila he temipalé.

Vakai ki he 38.5 ke ma‘u e fakamatala fekauʻaki mo e:

  • Vala ke tui lolotonga e ouau ‘enitaumení mo e silá.

  • Ko hono ma‘u, tui mo tokangaʻi ‘o e vala ouau temipalé mo e kāmeni temipalé.

27.1.6

Tokangaʻi ʻo e Fānaú

Kapau ʻoku ʻi ai ha longaʻifānau ʻi he temipalé, kuo pau ke tokangaʻi kinautolu ʻe ha taha lahi. ʻE lava ke tokangaʻi ‘e he kau ngāue fakatemipalé ʻa e fānaú ʻi he ngaahi tūkunga pē ko ‘ení:

  • Kapau ‘oku ʻamanaki ke sila kinautolu ki he mātuʻá

  • Kapau ‘oku nau mamata ki hono silaʻi honau ngaahi tuongaʻane, tuofefine, pe tokoua ʻoku kei moʻuí, ko e fānau moʻui ʻa e mali ua ʻa e mātuʻá, pe fānau moʻui ʻa e mātuʻá mo e mali uá, ki he‘enau mātuʻá.

27.1.7

Ko e Fakataha mo e Kāingalotú ʻi he hili ʻEnau Maʻu ‘a e Ngaahi Ouau Fakatemipalé

ʻOku faʻa ʻi ai ha ngaahi fehuʻi ʻa e kāingalotú ʻi he hili ʻenau maʻu ʻa e ngaahi ouau fakatemipalé. ʻE lava ke fakataha ʻa e kāingalotú mo e kau mēmipa ʻo e fāmilí kuo maʻu ʻenitaumení, ko e pīsopé, kau takimuʻa kehe ʻi he uōtí, mo e kau tangata mo e kau fefine ngāue fakaetauhí ke aleaʻi ʻenau aʻusia ʻi he temipalé.

ʻOku maʻu ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoni ke tali ʻaki ha ngaahi fehuʻí ʻi he temples.ChurchofJesusChrist.org.

27.2

Ko e ʻEnitaumení

ʻOku ʻuhinga ʻa e foʻi lea ʻenitaumeni ki he “meʻaʻofa.” Ko e ʻenitaumeni fakatemipalé ko ha meʻaʻofa moʻoni ia mei he ʻOtuá ʻa ia ʻokú Ne tāpuekina ʻaki ʻEne fānaú. Ko ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻafoaki ʻoku maʻu ʻe he kāingalotú ʻo fakafou ʻi he ʻenitaumeni fakatemipalé ko e:

  • ʻIlo lahi ange ki he ngaahi taumuʻa mo e ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí.

  • Mālohi ke fai e meʻa kotoa pē ʻoku finangalo e Tamai Hēvaní ke fakahoko ʻe Heʻene fānaú.

  • Fakahinohino fakalangi ʻi he taimi ʻoku ngāue tokoni ai maʻá e ʻEikí, ko honau fāmilí mo e niʻihi kehé.

  • ʻAmanaki lelei, fiemālie, mo e melino lahi ange.

‘Oku makatuʻunga hono fakahoko ‘o e ngaahi tāpuaki ko ʻení ʻi he faivelenga ki he ongoongolelei ‘o Sīsū Kalaisí.

ʻOku maʻu ʻa e ʻenitaumení ʻi ha konga ʻe ua. ‘I he konga ʻuluakí, ʻe maʻu ai ‘e ha taha ha ngaahi ouau teuteu ʻoku ui ko e ‘inisitolí. ʻOku kau ʻi he ʻinisitolí ha ouau ʻe tolu: fufulu, pani, mo e fakakofuʻi (vakai, ʻEkesōtosi 29:4–9). ‘Oku kau ai ha ngaahi tāpuaki makehe ʻoku fekauʻaki mo e tukufakaholo mo e ivi malava fakalangi ‘a e tokotahá.

ʻI he lolotonga ʻo e ʻinisitolí, ʻe fuakava ai ʻa e mēmipá ke tui ʻa e kāmeni faka-temipalé. ʻOku fakafofongaʻi ʻe he kāmení ʻa ʻene vā fetuʻutaki fakafoʻituitui mo e ʻOtuá pea mo e tukupā ke talangofua ki he ngaahi fuakava kuo fakahoko ʻi he temipalé. Ko e taimi ʻoku tauhi faivelenga ai ʻe he kāingalotú ʻa ʻenau ngaahi fuakavá ʻo tui totonu ʻa e kāmení ʻi he toenga ʻo ʻenau moʻuí, ʻoku toe hoko foki ia ko ha maluʻi. Ke ma‘u ha fakamatala fekauʻaki mo hono tui mo tokanga‘i ʻo e kāmení, vakai ki he 38.5.5.

‘I he konga hono ua ʻo e ‘enitaumení, ʻoku akoʻi ai ‘a e palani ʻo e fakamo‘uí, ʻo kau ai ʻa e Fakatupú, ko e Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví, ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, ko e Hē mei he Moʻoní, pea mo hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí. ʻOku toe maʻu foki ai ʻe he kāingalotú ha fakahinohino ki he founga ke toe foki hake ki he ʻao ʻo e ʻEikí.

‘I he ʻenitaumení, ‘oku fakaafeʻi ai ‘a e kāingalotú ke nau fakahoko ha ngaahi fuakava toputapu ʻo hangē ko ʻení:

  • Mo‘ui ʻaki e fono ‘o e talangofuá pea feinga ke tauhi e ngaahi fekau ʻa e Tamai Hēvaní.

  • Talangofua ki he fono ‘o e feilaulaú, ʻa ia ko hono ʻuhingá ke feilaulau ke tokoni ki he ngāue ʻa e ‘Eikí pea fakatomala ʻi he loto-mafesifesi mo e laumālie fakatomala.

  • Talangofua ki he fono ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.

  • Tauhi ʻa e fono ʻo e angamaʻá, ʻa ia ko hono ʻuhingá ke fakaʻehiʻehi mei ha feohi fakasekisuale ʻoku ʻikai mali fakalao ai ha tangata mo ha fefine, ʻa ia ʻoku fakatatau mo e fono ʻa e ʻOtuá.

  • Tauhi ‘a e fono ʻo e fakatapuí, ‘a ia ko hono ‘uhingá ke fakatapui ʻe he kāingalotú honau taimí, ngaahi talēnití mo e meʻa kotoa pē kuo tāpuekina ʻaki kinautolu ʻe he ‘Eikí ki hono langa hake ʻo e Siasi ‘o Sīsū Kalaisí he māmaní.

Ko e tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku talaʻofa ʻa e Tamai Hēvaní ko kinautolu te nau kei tauhi faivelenga ʻenau ngaahi fuakava fakatemipalé ʻe fakakoloaʻi kinautolu “‘aki ha mālohi mei ʻolunga” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:32, 38; vakai foki, Luke 24:49; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 43:16).

27.2.1

Ko Hai ʻe Lava Ke Ne Maʻu ‘a e ʻEnitaumení

ʻOku fakaafeʻi ʻa e kāingalotu kakai lalahi kotoa pē ʻo e Siasí ʻe ala fakamāuʻia ke nau mateuteu ke maʻu honau ʻenitaumení. Kuo pau ke ʻuluaki fakahoko mo lekooti kotoa ʻa e ngaahi ouau paú kimuʻa pea toki lava ke maʻu ʻe he kāingalotú honau ʻenitaumení (vakai, 26.3.1).

27.2.1.1

Kāingalotu Toki Papi Foʻoú

ʻE lava ke maʻu ʻe he kāingalotu foʻou ʻoku moʻui tāú ʻa honau ʻenitaumení ʻo ka hili ha taʻu kakato ʻe taha pē lōlōa ange mei he ʻaho ʻo honau hilifakinimá.

27.2.1.2

Kāingalotu ʻOku ʻIkai Maʻu ʻEnitaumeni Honau Hoá Malí

ʻE lava ke maʻu ʻe ha mēmipa moʻui taau ka ʻoku ʻikai maʻu ʻenitaumeni hono malí, ʻa hono ʻenitaumení ʻi he taimi kuo feau ai e ongo makatuʻunga ko ʻení:

  • Kuo ʻomi ʻe he mali ʻoku ʻikai maʻu ʻenitaumení ʻa ʻene fakangofuá.

  • ʻOku loto-falala ʻa e mēmipá, pīsopé mo e palesiteni fakasiteikí he ʻikai hoko ʻa e fatongia ki he ngaahi fuakava fakatemipalé ko ha fakafeʻātungia ki he vā ʻo e nofomalí.

ʻOku fakaʻaongaʻi e ongo makatuʻunga ko ʻení ʻo tatau ai pē pe ko e hoa malí ko ha mēmipa ʻo e Siasí pe ʻikai.

27.2.1.3

Kāingalotu ʻOku Faingataʻaʻia Fakaeʻatamaí

ʻE malava ke maʻu ʻe he kāingalotu ʻoku faingataʻaʻia fakaeʻatamaí ʻa honau ʻenitaumení ʻo kapau:

  • Kuo nau ma‘u ʻa e ngaahi ouau kotoa pē ʻoku fiemaʻu pau ke nau ʻuluaki maʻú (vakai, 26.3.1).

  • ‘Oku nau maʻu ‘a e ivi malava fakaeʻatamai ke mahino, fakahoko mo tauhi e ngaahi fuakava ‘oku fekauʻaki mo iá.

ʻE talatalaifale ʻa e pīsopé mo e mēmipá, pea ʻi he feituʻu ʻe fiemaʻu aí, mo e ongomātuʻa ʻo e mēmipá. Te ne lotua foki e fakahinohino ʻa e Laumālié. ʻE lava ke ne talatalaifale mo e palesiteni fakasiteikí.

27.2.2

Ko Hono Fili e Taimi ke Maʻu ʻEnitaumení

Ko e fili ko ia ke maʻu ʻenitaumení ʻoku fakafoʻituitui ia pea ʻoku totonu ke fai ia ʻi he faʻa lotu. Ko e ʻenitaumení ko ha tāpuaki ia ʻo e mālohi mo e fakahā maʻanautolu kotoa pē ʻoku mateuteu ke maʻu iá. ʻE lava ke fili ʻe he kāingalotú ke maʻu honau ʻenitaumení ʻi he taimi kuo nau feau kotoa ai ʻa e ngaahi makatuʻunga ko ʻení:

  • Kuo pau ke nau ʻosi taʻu 18.

  • Kuo nau ʻosi mei he akó pe ʻoku ʻikai ke nau toe ako ʻi he ako māʻolungá pe ko ha ako ʻoku tatau mo ia.

  • Kuo ‘osi ha ta‘u kakato ʻe taha mei honau hilifakinimá.

  • ‘Oku nau ongoʻi ha holi ke ma‘u mo tauhi e ngaahi fuakava toputapu ʻo e temipalé ‘i he kotoa ʻo ʻenau mo‘uí.

Ko e kāingalotu kuo nau maʻu honau uiuiʻi ngāue fakafaifekaú pe ʻoku teuteu ke sila ʻi he temipalé, ʻoku totonu ke nau maʻu ʻenitaumeni.

Kimuʻa pea foaki ha lekomeni temipale ki ha mēmipa ke maʻu hono ʻenitaumení, ʻoku totonu ke ongoʻi ʻe he pīsopé mo e palesiteni fakasiteikí ʻoku mateuteu ʻa e tokotahá ke mahino kiate ia ʻa hono tauhi ʻo e ngaahi fuakava fakatemipalé ke toputapú. Ko e tuʻunga taau ko ʻení ʻoku fakafuofuaʻi fakafoʻituitui ia ki he tokotaha taki taha.

27.2.3

Ko Hono Palani mo Fakataimitēpile‘i ʻo e ‘Enitaumení

27.2.3.1

Ko Hono Maʻu ha Lekomeni ki he Ngaahi Ouau Moʻuí

Kuo pau ke maʻu ʻe ha mēmipa ha lekomeni ki he ngaahi ouau moʻuí ke hū ki ha temipale ke maʻu ʻenitaumeni. Ke maʻu ha fakamatala fekauʻaki mo e ngaahi lekomeni ko ʻení, vakai ki he 26.5.1.

27.2.3.2

Fetuʻutaki ki he Temipalé

Ko e kāingalotu ʻoku palani ke maʻu honau ʻenitaumení, ʻoku totonu ke nau fetuʻutaki ki he temipalé ʻi ha taimi lahi kimuʻa ke fakataimi-tēpileʻi ʻa e ouaú.

27.2.3.3

Kau Fakafeʻao ki he Kāingalotu ʻOku Maʻu ʻEnitaumení

ʻE lava ke fakaafeʻi ʻe he kāingalotu ʻoku ʻamanaki ke maʻu ʻenitaumení ha mēmipa kuo ʻosi maʻu ʻenitaumeni ʻokú na tuʻunga tangata pe fefine tatau, ke ne hoko ko ha fakafeʻao mo ha tokoni kiate ia lolotonga e sēsini maʻu ʻenitaumení. Ko ha taha ʻe fakafeʻaó kuo pau ke ʻi ai haʻane lekomeni temipale ʻoku kei ʻaongá. ʻE lava ke ʻomi ʻe he temipalé ha tokotaha fakafeʻao ʻo ka fiemaʻu.

27.3

Sila ʻo e Husepānití mo e Uaifí

Ko e sila ʻi he temipalé ʻokú ne fakatahaʻi ha husepāniti mo ha uaifi ki taimi mo hono kotoa ʻo e nofo taʻengatá. Te na maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ko ʻení kapau te na tauhi faivelenga ʻa e ngaahi fuakava ʻokú na fai ʻi he temipalé. ʻI he ouaú ni, ʻe lava ai foki mo ʻena fānaú ʻo hoko ko ha konga ʻo hona fāmili taʻengatá.

ʻE poupouʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e kāingalotú ke nau mateuteu ke mali mo sila ʻi ha temipale. Ko e feituʻu ʻoku ʻikai tali fakapuleʻanga ai ʻa e mali temipalé, ʻe lava ʻe he kau taki ʻo e Siasí pe ko ha niʻihi kehe kuo fakamafaiʻi ʻo fakahoko ʻa e ngaahi mali fakapuleʻangá kae toki muimui mai ha sila ʻi he temipalé (vakai, 38.3). ʻE lava foki ke muimui ki he sīpinga ko ʻení ʻi he taimi ʻe fakatupu ai ʻe ha mali temipale ha ongoʻi liʻekina ʻa ha mātuʻa pe kau mēmipa tonu ʻo e fāmilí koeʻuhí he ʻikai ke nau lava ʻo kau ki he ouau he temipalé.

27.3.1

Niʻihi ʻe Lava ke Sila ʻi ha Temipale

ʻOku fakaafeʻi ʻa e kāingalotu kakai lalahi kotoa pē ʻo e Siasí ʻe ala fakamāuʻia ka ʻoku teʻeki ke nau mali, ke nau mateuteu ki ha sila ʻi he temipalé. ʻOku poupouʻi ʻa kinautolu kuo nau mali fakalaó ke nau sila ʻi he temipalé ki taimi mo ʻitāniti ʻi he taimi pē te nau mateuteu aí. Kuo pau ke ʻuluaki maʻu ʻenitaumeni ʻa e kāingalotú kimuʻa pea toki lava ke nau sila (vakai, 27.2).

Ko e ngaahi mali ʻoku silaʻi ʻi he temipalé kuo pau ke (1) ʻosi mali fakapuleʻanga kimuʻa pea toki silá pe (2) mali mo silaʻi ʻi he ouau temipale tatau. Vakai, 27.3.2

27.3.1.2

Kāingalotu ʻOku Faingataʻaʻia Fakaeʻatamaí

ʻE lava ʻa e kāingalotu ʻoku faingataʻaʻia fakaeʻatamaí ke sila ki honau malí pe tokotaha ʻoku teu mali mo iá kapau:

  • Kuo nau ʻosi maʻu ʻa e ngaahi ouau kotoa pē ʻoku fiemaʻu paú, ʻo kau ai ʻa e ʻenitaumení (vakai, 27.2.1.3).

  • ‘Oku nau maʻu ‘a e ivi malava fakaeʻatamai ke mahino, fakahoko mo tauhi e ngaahi fuakava ‘oku fekauʻaki mo iá.

ʻE talatalaifale ʻa e pīsopé mo e mēmipá pea mo hono malí pe tokotaha ʻoku teu mali mo iá. Te ne lotua foki e fakahinohino ʻa e Laumālié. ʻE lava ke ne talatalaifale mo e palesiteni fakasiteikí.

27.3.2

Ko Hono Palani mo Fakataimitēpileʻi ha Mali pe Sila ʻi he Temipalé

27.3.2.1

Ko Hono Maʻu ha Lekomeni ki he Ngaahi Ouau Moʻuí

Kuo pau ke ma‘u ʻe ha mēmipa ha lekomeni ki he ngaahi ouau moʻuí kae toki sila ki hono malí. Ke maʻu ha fakamatala fekauʻaki mo e ngaahi lekomeni ko ʻení, vakai ki he 26.3.

27.3.2.2

Fetuʻutaki ki he Temipalé

Ko e kāingalotu ʻoku palani ke mali pe sila ki hano hoa malí, ʻoku totonu ke nau fetuʻutaki ki he temipalé ʻi ha taimi lahi kimuʻa ke fakataimi-tēpileʻi ʻa e ouaú.

27.3.2.3

Ko Hono Ma‘u ha Laiseni Mali

Kuo pau ke ma‘u ʻe ha ongome‘a mali ha laiseni mali fakalao ʻoku ʻaongá ʻi he feituʻu ʻe fai ai e malí, kimuʻa pea toki fai ʻa e malí. Kapau ‘e palani ʻa e ongome‘a malí ke na mali mo sila ai pē he ouau tatau, kuo pau ke na ʻomi ha laiseni mali totonu ki he temipalé.

Ko e ongomeʻa mali ʻoku sila ʻi he hili ha mali fakapuleʻangá, he ʻikai fiemaʻu ia ke na ʻomi ha laiseni mali ki he temipalé. Ka te na ʻomi ʻa e ʻaho mo e feituʻu ne fai ai ʻena mali fakapuleʻangá ko ha konga ʻo e ngāue ke fakapapauʻi e lekōtí.

27.3.2.4

Kau Fakafeʻao ki he Fefine Malí mo e Tangata Malí

ʻE lava ʻe ha fefine kuo ʻosi maʻu ʻenitaumeni ʻo fakafeʻao ʻa e fefine malí ke tokoni kiate ia ʻi he loki fetongí. ʻE lava ʻe ha tangata kuo ʻosi maʻu ʻenitaumeni ʻo fai ʻa e meʻa tatau ki he tangata malí. Ko ha taha ʻe fakafeʻaó kuo pau ke ʻi ai haʻane lekomeni temipale ʻoku kei ʻaongá. ʻE lava ke ʻomi ʻe he temipalé ha tokotaha fakafeʻao ʻo ka fiemaʻu.

27.3.2.5

Tokotaha ʻOkú Ne Fakohoko ʻa e Mali pe Sila he Temipalé

Ko e mali pe sila he temipalé ‘oku meimei ke faʻa fakahoko ia ‘e ha tokotaha faisila kuo vahe ki he temipale ʻe mali pe sila ai ʻa e ongomeʻa malí. Kapau ʻoku maʻu ʻe ha mēmipa pe maheni ʻo e fāmilí ʻa e mafai faisilá pea ʻoku vahe ki he temipale ʻe mali pe sila ai ʻa e ongomeʻa malí, ʻe lava ke na fakaafeʻi ia ke ne fakahoko ʻa e malí pe silá.

27.3.2.6

Vala ʻOku Taau ki ha Mali pe Sila ʻi he Temipalé

Kofu ʻo e Fefine Malí. Ko e kofu ʻe tui ʻe he feine malí ʻi he temipalé ʻoku totonu ke lanu hinehina, molumalu hono sīpingá mo hono tupenú, pea ʻikai fuʻu tōtuʻa hono teuteuʻí. ʻOku totonu foki ke ne ʻufiʻufi ʻa e kāmeni temipalé. ʻOku totonu ke ʻaofi ʻa e tupenu ʻoku ātá.

Ko e kofu ʻo e fefine malí ʻoku totonu ke nima lōloa pe fakalaka hifo e nimá he tuiʻinimá, ke fenāpasi mo e ʻū kofu kehe ‘oku tui ʻi he temipalé. ʻOku ʻikai totonu ke ʻi ai ha veili toho (train) ʻi mui ʻi he kofú tukukehe kapau ʻe lava ke toki pineʻi pe toʻo kae fakahoko ʻa e ouau silá.

ʻE lava ke ʻoatu ʻe he temipalé ha kofu kapau ʻe fiemaʻu.

Vala ‘a e Tangata Mali. ʻE tui ʻe he tangata malí ʻa e vala temipale angamahení he lolotonga ʻa e ouau malí pe silá (vakai, 38.5.1 mo e 38.5.2).

Vala ʻa e Kau Fakaafé. Ko e kau fakaafe ʻoku nau ʻalu ki ha ouau mali pe sila, ʻoku totonu ke nau tui ʻa e vala ʻoku tatau mo e vala ʻoku tui ki he houalotu sākalamēnití. ʻE lava pē ke tui ʻe ha kāingalotu ʻa honau teunga ouau fakatemipalé ʻo kapau ʻoku nau omi fakahangatonu ki ha sila mei ha sēsini ʻenitaumeni.

Matalaʻiʻakaú. ʻOku ʻikai totonu ke tui ʻe he ongomeʻa malí mo ʻena kau fakaafé ha matalaʻiʻakau lolotonga ʻa e ouau malí pe silá.

27.3.2.7

Ko e Fakafetongi Mama hili ha Mali pe Sila he Temipalé

Ko e fakafetongi mamá ʻoku ʻikai ko ha konga ia ʻo e ouau sila ʻi he temipalé. Neongo ia, ka ʻe lava ke fakafetongi mama ʻa e ongomeʻa malí ʻo ka hili e ouaú ʻi he loki silá. ʻOku ʻikai totonu ke toe fakafetongi mama e ongomeʻa malí ʻi ha toe taimi pe feituʻu kehe ʻi he temipalé pe ʻi tuʻa he kelekele ʻo e temipalé.

ʻE lava ke toki fakafetongi mama ʻa e ongomeʻa mali ʻoku mali mo sila ʻi he ouau tataú, ʻi ha taimi ʻamui ange ke feʻunga mo e fiemaʻu ʻa e kau mēmipa ʻo e fāmilí ne ʻikai ke nau kau ki he mali temipalé. ʻOku ʻikai totonu ke faʻifaʻitaki ʻe he fakafetongi mamá ha konga ʻo e ouau mali pe sila he temipalé. ʻOku ʻikai totonu ke fefuakavaʻaki ʻa e ongomeʻa malí ʻi he hili ʻa e mali pe sila ʻi he temipalé.

Ko e ongomeʻa mali naʻá na mali fakalao kimuʻa pea toki fakahoko ʻena sila he temipalé, ʻe lava ke na fakafetongi mama ʻi heʻena ouau fakapuleʻangá, ʻi heʻena sila he temipalé, pe fakatoloua ʻo e ongo ouaú.

27.3.4

Ko Kinautolu ʻe Lava ʻo Kau ki ha Mali pe Sila he Temipalé

ʻOku totonu ke fakaafeʻi pē ʻe he ongomeʻa malí ʻa e kau mēmipa ʻo e fāmilí mo e ngaahi kaungāmeʻa ofí ki he mali pe sila he temipalé. Ko e kāingalotu ʻoku lava ke fakamāuá, kuo pau ke nau ʻosi maʻu ʻenitaumeni mo maʻu ha lekomeni temipale kae lava ke nau kau mai.

ʻE lava ke fakamafaiʻi ʻe he palesiteni fakasiteikí ha taha kuo teʻeki papitaiso pe maʻu ʻenitaumeni koeʻuhí ko ha faingataʻaʻia fakaeʻatamai ke ne mamata ʻi he mali temipale pe sila ʻo hano tuongaʻane, tuofefine pe tokoua ʻoku kei moʻui. Ko e tokotahá kuo pau ke ne:

  • ʻOsi taʻu 18 pe lahi ange.

  • Lava ʻo tangutu ʻapasia lolotonga e ouaú.

ʻE faitohi ʻa e palesiteni fakasiteikí ʻo fakahaaʻi ai kuo fakangofua ʻa e tokotahá ke ne mamata ʻi he silá. ‘Oku fakahā ʻa e tohi ko ‘ení ʻi he temipalé.

27.4

Silaʻi ʻo e Fānau Moʻuí ki he Mātuʻá

Ko e fānau ko ia ʻoku fāʻeleʻi hili hano silaʻi ʻo ʻenau faʻeé ki hono husepānití ʻi he temipalé, ʻoku fāʻeleʻi kinautolu ʻi he fuakava ʻo e sila ko iá. ʻOku ʻikai fiemaʻu ke toe fakahoko kiate kinautolu ʻa e ouau sila ki he mātuʻá.

ʻE lava ke hoko ʻa e fānau naʻe ʻikai fāʻeleʻi ʻi he fuakavá ko ha konga ʻo ha fāmili taʻengata ʻi hano silaʻi kinautolu ki heʻenau mātuʻa totonú pe mātuʻa ohí. ʻOku maʻu ʻe he fānau ko ʻení ʻa e ngaahi tāpuaki tatau mo ia ʻoku maʻu ʻe he fānau ne fanauʻi ʻi he fuakavá.

27.4.2

Fetuʻutaki ki he Temipalé

Ko e ongomātuʻa ʻoku loto ke silaʻi kiate kinaua ʻena fānaú, pe ko e fānau ʻoku loto ke sila ki heʻenau mātuʻa kuo pekiá, ʻoku totonu ke nau fetuʻutaki kei taimi ki he temipalé ke fakataimi-tēpileʻi ʻa e ouaú.

Paaki