“30. Ngaahi Uiuiʻi ʻi he Siasí,” Ngaahi Konga naʻe Filifili mei he Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá (2023).
“30. Ngaahi Uiuiʻi ʻi he Siasí,” Ngaahi Konga naʻe Filifili mei he Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá
30.
Ko e Ngaahi Uiuiʻi ʻi he Siasí
30.0
Talateú
ʻOku ʻoange ʻe he ngaahi uiuiʻí ha faingamālie ke ongoʻi ai ʻe he kāingalotú ʻa e fiefia ʻo e tauhi ki he ʻOtuá ʻi heʻenau tokoni ki Heʻene fānaú (vakai, Mōsaia 2:17). ʻOku toe tokoni foki ʻa e ngaahi uiuiʻí ki hono fakatupulaki e tui ʻa e kāingalotú mo nau ʻunu ke ofi ange ki he ʻEikí.
ʻOku ʻikai taau ke holi ki ha ngaahi uiuiʻi pau ʻi he Siasí (vakai, Maʻake 10:42–45; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:34–37). Pe ʻe “hiki hiki holo” (advance) ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí mei ha uiuiʻi ki ha uiuiʻi kehe. Ko e ngāue faivelenga ʻi ha uiuiʻí ʻoku mahuʻinga ange ia ʻi he tuʻunga ʻo e uiuiʻi ko iá. ʻOku tali ʻe he ʻEikí ʻa e ʻosi-kia-velenga ʻa e taha kotoa ʻoku ngāue ʻi Hono Siasí.
30.1
Ko Hono Fakapapauʻi pe Ko Hai ʻe Uí
30.1.1
Ngaahi Fakahinohino Fakalūkufua
Ko kinautolu ʻoku ngāue ʻi he Siasí ʻoku ui kinautolu ʻe he ʻOtuá (vakai, Hepelū 5:4; Ngaahi Tefito ʻo e Tuí 1:5). ʻE lotua ʻe he kau takí e fakahinohino ʻa e Laumālié ke ʻiloʻi pe ko hai ʻe uí (vakai foki, 4.2.6). Te nau toe fakakaukauʻi foki mo e:
-
Tuʻunga moʻui taau ʻa e mēmipá (ʻi hano fakapapauʻi ʻi ha ʻinitaviu).
-
Ngaahi meʻafoaki mo e ivi malava ʻoku maʻu ʻe he mēmipá, pe te ne lava ʻo fakatupulakí, ke tāpuekina ai e niʻihi kehé.
-
Ngaahi tūkunga fakafoʻituitui ʻo e mēmipá, kau ai ʻene tuʻunga moʻui leleí mo ʻene ngāué.
-
Ko e ola ʻo e uiuiʻí ki he nofomali mo e fāmili ʻo e mēmipá.
ʻOku tāpuekina e kāingalotú ʻi he ngaahi feilaulau ʻoku nau fakahoko ke ngāue ʻi he Siasí. Neongo ia, ka ʻoku ʻikai totonu ke fakamafasiaʻi ʻe ha uiuiʻi ʻa e niʻihi fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí. ʻOku ʻikai totonu ke fakafaingataʻaʻiaʻi ʻe he ngaahi uiuiʻí e ngaahi ngāue maʻuʻanga moʻui ʻa e kāingalotú.
Ko e angamahení, ʻoku ui ʻa e mēmipa takitaha ke ngāue ʻi he fatongia pē ʻe taha ʻi ha taimi, ʻo tānaki atu ki heʻene hoko ko e tangata pe fefine ngāue fakaetauhí.
Ko e taimi ʻoku fakahoko ai ha uiuiʻi ki ha mēmipa kuo ʻosi malí, ʻe fakapapauʻi ʻe he kau takí ʻoku ʻiloʻi ʻe hono malí mo poupouʻi ʻa e uiuiʻí. Kimuʻa pea fakahoko ha uiuiʻi ki ha talavou pe finemui, ʻoku totonu ke ʻuluaki maʻu ʻe he kau takí ha fakangofua mei heʻene mātuʻá pe tauhí.
Kimuʻa pea toki fakahoko ha uiuiʻí, ʻe tomuʻa vakaiʻi fakalelei ʻe he pīsopé ʻa e lekooti mēmipasipi ʻo e tokotahá ke fakapapauʻi ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha kiʻi fakamatala pe fakataputapui ki hono tuʻunga mēmipasipí.
30.1.2
Ngaahi Uiuiʻi ki he Kāingalotu Foʻoú
ʻOku tokoni e ngaahi faingamālie ke ngāué ke tupulaki fakalaumālie ʻa e kāingalotú.
ʻE ʻoange ʻe he kau taki fakauōtí ha ngaahi faingamālie ki he kāingalotu foʻoú ke nau ngāue ʻi he hili pē honau papitaisó mo e hilifakinimá.
30.1.3
Ngaahi Uiuiʻi Maʻanautolu ʻOku ʻIkai Mēmipá
ʻE lava ke uiuiʻi ha kakai ʻoku ʻikai kau ki he Siasí ki ha ngaahi fatongia, hangē ko e tā-ʻōkaní, talēkita ʻo e hivá, pe ko ha fatongia ʻe tokoni ki hono palani ha ngaahi ʻekitivitī. Neongo ia, ka ʻoku ʻikai totonu ke ui kinautolu ko ha kau faiako, kau mēmipa ʻo e kau palesitenisī fakakōlomú pe fakahoualotú, pe ko ha kau taki faihiva ʻi he Palaimelí.
30.1.4
Tuʻunga ʻIkai Fakahāhāholó
Ko e ngaahi uiuiʻí mo e tukuangé ʻoku toputapu. Koeʻuhí ko e meʻá ni, he ʻikai ke fakahāhāholo ʻe he kau takí ha fakamatala fekauʻaki mo e ngaahi uiuiʻi mo e tukuange ʻoku ʻamanaki ke fakahokó.
30.1.5
Ngaahi Fokotuʻu mo Hono Fakangofua ʻo e Ngaahi Uiuiʻí
ʻOku hā ʻi he Saati ʻo e Ngaahi Uiuiʻí ʻa e tokotaha te ne fai ʻa e fokotuʻu ki he uiuiʻi takitaha pea mo e tokotaha te ne fakangofuá (vakai, 30.8).
ʻE fakakaukauʻi fakalelei ʻe he kau pīsopé mo e kau palesiteni fakasiteikí ʻa e fokotuʻu takitaha, mo ʻiloʻi naʻe fai ia ʻi he faʻa lotu. ʻOku ʻa e kau pīsopelikí pe kau palesitenisī fakasiteikí ʻa e fatongia aofangatuku ke maʻu e tataki fakalaumālie fekauʻaki mo e taha ke uiuiʻí.
30.2
Ko Hono Fakahoko ʻo ha Uiuiʻi
ʻOku totonu ke hoko hono maʻu ʻo ha uiuiʻí ko ha aʻusia fakalaumālie mahuʻinga ki he mēmipá.
Ko e taimi ʻoku fakahoko ai ʻe ha taki ha uiuiʻi, te ne fakamatalaʻi ʻoku haʻu ia mei he ʻEikí.
ʻE toe lava foki ʻa e takí ke:
-
Fakamatalaʻi ʻa e taumuʻá, ko hono mahuʻingá, pea mo e ngaahi fatongia ʻo e uiuiʻí.
-
Poupouʻi e mēmipá ke ne lotua e Laumālie ʻo e ʻEikí ʻi hono fakahoko ʻa hono uiuiʻí.
-
Fakamoʻoniʻi ki he mēmipá ʻe tokoniʻi mo tāpuekina ia ʻe he ʻEikí ʻi heʻene ngāue faivelengá.
-
Fakahā ki he mēmipá ʻa e tokotaha te ne akoʻi mo poupouʻi ia ʻi hono fatongiá.
-
Fakahā ki he mēmipá ha faʻahinga fakataha pē ʻoku totonu ke kau ki ai mo ha faʻahinga maʻuʻanga tokoni pē ʻoku maʻu.
30.3
Ko Hono Hikinimaʻi e Kāingalotú ʻi he Ngaahi Uiuiʻí
ʻOku totonu ke fokotuʻu ke hikinimaʻi ʻa kinautolu ʻoku ui ki he ngaahi uiuiʻi faka-Siasí kimuʻa pea nau toki kamata ngāue (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28:13; 42:11).
ʻE ʻuluaki fakahā ʻe he tokotaha ʻokú ne fakahoko ʻa e hikinimaʻí ʻa e tokotaha ʻoku tukuange mei he lakangá (kapau ʻoku kaunga ki ai). Te ne fakaafeʻi ʻa e kāingalotú ke fakahaaʻi ʻenau fakamālō ki he ngāue ʻa e tokotahá (vakai, 30.6).
Ko e taimi ʻoku fokotuʻu ai ha taha ke hikinimaʻí, ʻe fakaafeʻi ia ʻe he taki lakanga fakataulaʻeiki kuo fakamafaiʻí ke ne tuʻu ki ʻolunga. ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he takí ʻa e fakalea ko ʻení:
“Kuo ui ʻa [Hingoá] ki he [lakanga]. Ko kinautolu ʻoku loto ke poupouʻi [iá] kātaki ʻo fakahaaʻi ia ʻaki e hiki homou nimá ki ʻolunga. [Kiʻi longo taimi siʻi.] Kapau ʻoku ʻikai ha taha ʻe loto ki ai, fakahā mai. [Kiʻi longo taimi siʻi.]”
Kapau ʻoku fakafepakiʻi ʻe ha mēmipa mālohi ʻa e fatongiá, ʻe talanoa fakataautaha ʻa e taki maʻu mafai pulé pe ko ha taki lakanga fakataulaʻeiki ne vahe ki ai, mo e tokotaha ko iá, ʻi he hili ʻa e fakatahá.
30.4
Ko Hono Vaheʻi ʻo e Kāingalotú ke Ngāue ʻi ha Ngaahi Uiuiʻí
Ki ha fakamatala lahi ange, vakai, 18.11
30.6
Ko Hono Tukuange ʻo e Kāingalotú mei he Ngaahi Uiuiʻí
Ko e taimi ʻoku tukuange ai ha palesiteni pe pīsope, ʻoku tukuange fakataha ai pē mo e ongo tokoní.
Ko e fakahoko ʻo e tukuangé ko ha faingamālie mahuʻinga ia ki ha taki ke ne fakahaaʻi ha houngaʻia mo fakahaaʻi e toʻukupu ʻo e ʻOtuá ʻi he ngāue ʻa e mēmipá. ʻE talanoa fakafoʻituitui ʻa e takí mo e mēmipá ke fakahoko ki ai ʻa e tukuangé kimuʻa pea toki fakahā he fakatahá. Ko kinautolu pē ʻoku totonu ke nau ʻiló, ʻe fakahā ki ai ʻa e tukuangé kimuʻa pea toki fakahā ʻi he fakatahá.
ʻE fakahā ʻe ha taki lakanga fakataulaʻeiki kuo fakamafaiʻi ʻa e tukuangé ʻi he feituʻu tatau naʻe hikinimaʻi aí. ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he takí ha ngaahi lea hangē ko ʻení:
“Kuo tukuange ʻa [Hingoá] mei heʻene hoko ko e [lakanga]. Ko kinautolu ʻoku fie fakahaaʻi ʻenau fakamālō koeʻuhí ko ʻene ngāué, ʻe lava ke fakahaaʻi ia ʻaki e hiki homou nimá ki ʻolunga.”
He ʻikai ke ‘eke ʻe he takí pe ‘oku ‘i ai ha taʻeloto.
30.8
Saati ʻo e Ngaahi Uiuiʻí
30.8.1
Uiuiʻí |
Fakaongoongoleleiʻi ʻe |
Fakangofua ʻe |
Hikinimaʻi ʻe he |
Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe |
---|---|---|---|---|
Uiuiʻí | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Kau palesitenisī fakasiteikí, ʻo fakaʻaongaʻi e LCR | Fakangofua ʻe Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá | Hikinimaʻi ʻe he Kāingalotu ʻo e uōtí | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Palesiteni fakasiteikí hili ʻene maʻu ha fakangofua mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí |
Uiuiʻí | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Pīsopé | Fakangofua ʻe Kau palesitenisī fakasiteikí mo e fakataha alēleaʻanga māʻolungá | Hikinimaʻi ʻe he Kāingalotu ʻo e uōtí | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Palesiteni fakasiteikí pe ko hano tokoni ne vahe ki ai |
Uiuiʻí | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Kau pīsopelikí | Fakangofua ʻe Kau palesitenisī fakasiteikí mo e fakataha alēleaʻanga māʻolungá | Hikinimaʻi ʻe he Kāingalotu ʻo e uōtí | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Palesiteni fakasiteikí pe ko hano tokoni ne vahe ki ai pe aleaʻanga māʻolunga |
Uiuiʻí | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Kau pīsopelikí | Fakangofua ʻe Kau palesitenisī fakasiteikí mo e fakataha alēleaʻanga māʻolungá | Hikinimaʻi ʻe he Kāingalotu ʻo e uōtí | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Palesiteni fakasiteikí pe ko hano tokoni ne vahe ki ai pe aleaʻanga māʻolunga |
Uiuiʻí | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Kau palesitenisī fakasiteikí (ʻi haʻanau feongoongoi mo e pīsopé) | Fakangofua ʻe Kau palesitenisī fakasiteikí mo e fakataha alēleaʻanga māʻolungá | Hikinimaʻi ʻe he Kāingalotu ʻo e uōtí | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Palesiteni fakasiteikí |
Uiuiʻí | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Palesiteni ʻo e kōlomú (ʻi haʻane feongoongoi mo e pīsopé) | Fakangofua ʻe Kau palesitenisī fakasiteikí mo e fakataha alēleaʻanga māʻolungá | Hikinimaʻi ʻe he Kāingalotu ʻo e uōtí | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Palesiteni fakasiteikí pe ko hano tokoni ne vahe ki ai pe aleaʻanga māʻolunga |
Uiuiʻí Ngaahi uiuiʻi kehe ʻi he kōlomu kaumātuʻá | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Kau palesitenisī ʻo e kōlomú | Fakangofua ʻe Kau Pīsopelikí | Hikinimaʻi ʻe he Kau mēmipa ʻo e kōlomú | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Palesiteni ʻo e kōlomú pe ko hano tokoni ne vahe ki ai |
Uiuiʻí Kau palesiteni fakahoualotu ʻo e uōtí | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Kau pīsopelikí | Fakangofua ʻe Kau pīsopelikí | Hikinimaʻi ʻe he Kāingalotu ʻo e uōtí | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Pīsopé |
Uiuiʻí Ongo tokoni ʻi he kau palesitenisī fakahoualotu ʻo e uōtí | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Palesiteni ʻo e houalotú | Fakangofua ʻe Kau Pīsopelikí | Hikinimaʻi ʻe he Kāingalotu ʻo e uōtí | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Pīsopé pe ko hano tokoni ne vahe ki ai |
Uiuiʻí Ngaahi uiuiʻi kehe ʻi he uōtí ki he Fineʻofá, Kau Finemuí, Palaimelí, mo e Lautohi Faka-Sāpaté | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Palesitenisī ʻo e houalotú | Fakangofua ʻe Kau Pīsopelikí | Hikinimaʻi ʻe he Kāingalotu ʻo e uōtí | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Pīsopé pe ko hano tokoni ne vahe ki ai |
Uiuiʻí | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Kau Pīsopelikí (ʻi haʻanau feongoongoi mo e palesiteni ʻo e kōlomu ʻo e kaumātuʻá mo e Fineʻofá) | Fakangofua ʻe Kau Pīsopelikí | Hikinimaʻi ʻe he Kāingalotu ʻo e uōtí | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Pīsopé pe ko hano tokoni ne vahe ki ai |
Uiuiʻí | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Kau pīsopelikí pe ongo palesiteni ʻo e kōlomu kaumātuʻá mo e Fineʻofá | Fakangofua ʻe Kau Pīsopelikí | Hikinimaʻi ʻe he Kāingalotu ʻo e uōtí | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Pīsopé pe ko hano tokoni ne vahe ki ai |
Uiuiʻí | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Kau Pīsopelikí (ʻi haʻanau feongoongoi mo e ongo palesiteni ʻo e kōlomu ʻo e kaumātuʻá mo e Fineʻofá) | Fakangofua ʻe Kau Pīsopelikí | Hikinimaʻi ʻe he Kāingalotu ʻo e uōtí | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Pīsopé pe ko hano tokoni ne vahe ki ai |
Uiuiʻí Ongo ʻasisiteni ki he palesiteni ʻo e kōlomu ʻo e taulaʻeikí | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Pīsopé (ko e palesiteni ia e kōlomu ʻo e taulaʻeikí) | Fakangofua ʻe Kau Pīsopelikí | Hikinimaʻi ʻe he Kau mēmipa ʻo e kōlomú | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Pīsopé |
Uiuiʻí | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Kau pīsopelikí | Fakangofua ʻe Kau pīsopelikí | Hikinimaʻi ʻe he Kau mēmipa ʻo e kōlomú | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Uiuiʻi ʻe he pīsopé pe ko hano tokoni ne vahe ki ai; vaheʻi ʻe he pīsopé |
Uiuiʻí | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Palesiteni ʻo e kōlomú | Fakangofua ʻe Kau pīsopelikí | Hikinimaʻi ʻe he Kau mēmipa ʻo e kōlomú | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Pīsopé pe ko hano tokoni ne vahe ki ai |
Uiuiʻí | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Kau Pīsopelikí (ʻi haʻanau feongoongoi mo e kau palesitenisī ʻo e Kau Finemuí) | Fakangofua ʻe Kau pīsopelikí | Hikinimaʻi ʻe he Kau mēmipa ʻo e kalasí | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Pīsopé pe ko hano tokoni ne vahe ki ai |
Uiuiʻí Kau tokoni ʻi he kau palesitenisī fakakalasi ʻo e Kau Finemuí mo e kau sekelitali fakakalasí | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Palesiteni fakakalasí | Fakangofua ʻe Kau pīsopelikí | Hikinimaʻi ʻe he Kau mēmipa ʻo e kalasí | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Pīsopé pe ko hano tokoni ne vahe ki ai |
Uiuiʻí Ngaahi uiuiʻi kehe ʻi he uōtí | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Kau pīsopelikí | Fakangofua ʻe Kau pīsopelikí | Hikinimaʻi ʻe he Kāingalotu ʻo e uōtí | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Pīsopé pe ko hano tokoni ne vahe ki ai |
30.8.2
Uiuiʻí |
Fakaongoongoleleiʻi ʻe |
Fakangofua ʻe |
Hikinimaʻi ʻe he |
Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe | ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Uiuiʻí | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Kau palesitenisī fakasiteikí, fakamisioná, pe fakavahefonuá | Fakangofua ʻe Kau palesitenisī fakasiteikí mo e fakataha alēleaʻanga māʻolungá pe kau palesitenisī fakamisioná | Hikinimaʻi ʻe he Kāingalotu ʻo e koló | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Palesiteni fakasiteikí pe fakamisioná (pe palesiteni fakavahefonuá kapau ʻe vahe ki ai) | ||||||||||||
Uiuiʻí | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Palesiteni fakakoló | Fakangofua ʻe Kau palesitenisī fakasiteikí mo e fakataha alēleaʻanga māʻolungá pe kau palesitenisī fakamisioná (pe, ʻi hano fakamafaiʻi ʻe he palesiteni fakamisioná, pe kau palesitenisī fakavahefonuá) | Hikinimaʻi ʻe he Kāingalotu ʻo e koló | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Palesiteni fakasiteikí, fakamisioná, pe fakavahefonuá pe ko hano tokoni ne vahe ki ai | ||||||||||||
Uiuiʻí | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Kau palesitenisī fakakoló | Fakangofua ʻe Kau palesitenisī fakasiteikí mo e fakataha alēleaʻanga māʻolungá pe kau palesitenisī fakamisioná (pe, ʻi hano fakamafaiʻi ʻe he palesiteni fakamisioná, ko e kau palesitenisī fakavahefonuá) | Hikinimaʻi ʻe he Kāingalotu ʻo e koló | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Palesiteni fakasiteikí pe ko hano tokoni ne vahe ki ai pe aleaʻanga māʻolunga (ki he ngaahi kolo ʻi he ngaahi siteikí); palesiteni fakavahefonuá pe ko ha taki lakanga fakataulaʻeiki te ne vahe ki ai (ʻi he ngaahi kolo he misioná) | ||||||||||||
Uiuiʻí | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Kau palesitenisī fakasiteikí, fakavahefonuá, pe fakamisioná (ʻi haʻanau feongoongoi mo e palesiteni fakakoló) | Fakangofua ʻe Kau palesitenisī fakasiteikí mo e fakataha alēleaʻanga māʻolungá pe kau palesitenisī fakamisioná (pe, ʻi hano fakamafaiʻi ʻe he palesiteni fakamisioná, ko e kau palesitenisī fakavahefonuá) | Hikinimaʻi ʻe he Kāingalotu ʻo e koló | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Palesiteni fakasiteikí pe fakamisioná (pe palesiteni fakavahefonuá kapau ʻe vahe ki ai) | ||||||||||||
Uiuiʻí | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Palesiteni ʻo e kōlomú (ʻi haʻane feongoongoi mo e palesiteni fakakoló) | Fakangofua ʻe Kau palesitenisī fakasiteikí mo e fakataha alēleaʻanga māʻolungá pe kau palesitenisī fakamisioná (pe, ʻi hano fakamafaiʻi ʻe he palesiteni fakamisioná, ko e kau palesitenisī fakavahefonuá) | Hikinimaʻi ʻe he Kāingalotu ʻo e koló | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Palesiteni fakasiteikí pe fakamisioná pe ko hano tokoni ne vahe ki ai pe aleaʻanga māʻolunga (pe ko e palesiteni fakavahefonuá pe ko ha toe taki lakanga fakataulaʻeikikehe, kapau ʻe vahe ki ai) | ||||||||||||
Uiuiʻí Ngaahi uiuiʻi kehe ʻo e koló | Fakaongoongoleleiʻi ʻe Vakai, 30.8.1, fetongi e palesiteni fakakoló ki he pīsopé mo e koló ki he uōtí. | Fakangofua ʻe Vakai, 30.8.1, fetongi e palesiteni fakakoló ki he pīsopé mo e koló ki he uōtí. | Hikinimaʻi ʻe he Vakai, 30.8.1, fetongi e palesiteni fakakoló ki he pīsopé mo e koló ki he uōtí. | Uiuiʻi mo vaheʻi ʻe Vakai, 30.8.1, fetongi e palesiteni fakakoló ki he pīsopé mo e koló ki he uōtí. |