38.

Kaetieti ao Kainibaire n te Ekaretia

38.1

Irakin Waaki n te Ekaretia

Tamara are i Karawa e tangiriia Natina. “Ao titebo aroia ni kabane imatan te Atua,” ao E kaoia ni kabane “bwa a na nakoina ma ni katoonga ana raoiroi” (2 Nibwaai 26:33).

38.1.1

Te Rooroko n ana Bootaki te Ekaretia

A bane ni butimwaeaki aomata ni kabane ni ira bootakin te toa, bootaki ake tabeua n te tabati, ao bootaki ni iwawaaki n Ana Ekaretia Iesu Kristo Ibukiia aika Itiaki ni Boong aika Kaitira. Bon taben te tia kairiiri are e tararua ni kakoauaa bwa ni kabane ake a roko ao a na karinea aron kakaawakin te waaki.

Te koraki ake a roko a riai n aki kamangao ke ni karaoi mwakuri ni kan taraaki ni kaitaraa wakin te nebonebo ke kaantaninga riki tabeua n te bootaki. Ni kaineti ma te ririki ao aroaro aika a kantaningaaki n ana bootaki aika a kakaokoro te Ekaretia a na riai ni karineaki. Anne e tangiraki iai bwa a na aki karaoaki aroaro ni kareke tangira ke ringakin te aomata ao kunikai ke aron katikiraoam are e na karika te kabwakabwaka. E na totokoa naba taekinakin rongorongo ni kan tautaeka iaoia tabeman ke n taekina aron temanna n tangira oin raona ni mwaane ke n aine ke anuan temanna n te aro ae e a uruani bwaai aika a boboto iaon te Tia Kamaiu.

Ngkana e kaoti te anua ae e aki riai, te bitiobi ke te beretitenti n te titeiki e na anga te reirei ae e onoti inanon tamnein te tangira. E na kaungaia te koraki ake aki boraoi aron anuaia ma te bwai are e karaoaki bwa a na buoka aron kateimatoan tabun te tabo ibukiia ni kabane ake a roko ma nanoia ae onoti n neboakin Tamara are i Karawa ao te Tia Kamaiu.

Ana auti ni bootaki te Ekaretia a tiku bwa ana bwai aika a onoti ake a mena iaan taian kaetieti n te Ekaretia. Aomata ake aki kan irii kainibaire aikai a na tuangaki n te kawai ae karinerine bwa a na aki irii bootaki ao waaki ake e karaoi te Ekaretia.

38.2

Kaetieti Ibukin Otenanti ao Kakabwaia

Rongorongo ni kabuta ibukin otenanti ao kakabwaia e katauraoaki inanon mwakoro 18. Rongorongo ibukin otenanti n te tembora e katauraoki inanon mwakoro 27 ao 28. Te bitiobi e na reitaki ma te beretitenti n te titeiki ngkana iai ana titiraki. A kona beretitenti n te titeiki n tareboonia te Beretitentii n te Aono ngkana iai aia titiraki.

38.3

Te Mareaki n Te Tua

Taan kairiiri n te Ekaretia a na kaungaia membwa bwa ana tau nakon te mare n te tembora ao ni mareaki ao ni kabaeaki n te tembora. Ngkana e kariaiakaki n tuan te tabo, a kona taan karirii n te Ekaretia, ni karaoa te mare n te tua.

A riai maare n te tua ni karaoaki ni kangaraoaki ma tuan te tabo are e karaoaki iai te mare.

38.3.1

Antai Ae e na Kona Ni Karaoa te Mare n te Tua

Ngkana e kariaiakaki n tuan te aba, aobitia n te Ekaretia ake atibwa mwakuri inanon weteaia a kona ni karaoa te mare ni kaeti ma te tua:

• Beretiteinti n te mition

• Titeiki beretitenti

• Beretitenti n te mwakoro

• Bitiobi

• Beretitenti n te mwaanga

Aobitia aikai a na tii kona ni karaoa te mare ni kaeti ma te tua imarenan te mwaane ao te aine. A na bane n iraki nanon aikai ni karaoaki:

• Te tia mare te aine ke te tia mare te mwaane bon kaain te Ekaretia ke iai bongin ana tai ni bwabetito.

• Tao ngkana ana membwatibu rekooti te tia mare te mwaane ke te aine e karaoaki n te tai anne, ke e na karaoaki imwiin te bwabetito, inanon ana iunite te Ekaretia are e tararua iai te aobitia.

• Iai kariaiakan te aobitia n te Ekaretia iaan te tua bwa e na karaoa te mare n te tabo are e na karaoaki iai te mare.

38.3.4

Te Mareaki n te Tua ae Booaki n ana Kateitei te Ekaretia

Te bukamaru ibukin te mare e kona ni karaoaki n ana kateitei te Ekaretia ngkana e na aki urua aron babairean tain ana waaki te Ekaretia. E riai n aki booaki te mare n te Tabati ke n tairikin te Moanibong. Maare ake a booaki n ana kateitei te Ekaretia a riai ni bebete ao ni karinerine. E na riai ni mimitong te katangitang, karinerine, ao ni kakukurei.

A kona ni karaoaki maare n te umantabu, te mwaneaba, ke n te ruu riki teuana ae tau. A riai maare n irii kainibaire ibukin kabonganakin raoi te autinibootaki.

38.3.6

Te Nebonebo n te Mare n te Tua

Ni karaoan te mare n te tua, te aobitia n te Ekaretia e na taekina ae kangai nakoia taanga, “Taiaoka taubai n angatai.” Ngkanne e na kangai, “[Aran te tia iein te mwaane ae bwanin] ao [aran te tia iein te aine ae bwanin], kam a tia n tau bai n angataimi ni kanikinaea te taeka ni bau are kam nang rin ngkai inanona i matan te Atua ao taan kakoaua aikai.” (E kona te taanga n rinea ke n anga araia taan kakoaua aikai imwaain taina.)

Te Aobitia ngkanne e na taetae nakon te tia mare te mwaane ao n titiraki, “[Aran te tia mare te mwaane ae bwanin] ko karekea [aran te tia mare te aine ae bwanin] bwa buum ni mare iaan te tua, ao ko karaoia n te berita n oin nanom ma am rinerine ma te koaua raoi bwa raom ao buum ni mare iaan te tua bwa kona nim ma ngaia ao akea riki; bwa ko na kakawakin tuua ni kabane, tabem, ao mwiokoam ake a kaineti ma tuan te mare ae tabu; ao bwa ko na tangiria, karinea, ao ko na kababanea nanom irouna inanon ami bong ni maiu?”

Ana kaeka te tia mare te mwaane, “Eng” ke “Nanou anne.”

Te tia mwakuri n te Ekaretia ngkanne e na taetae nakon te tia mare te aine man titiraki, “[Aran te tia mare te aine ae bwanin], ngkai ko ana [aran te tia mare te mwaane ae bwanin] bwa buum ni mare iaan te tua, ao ko koaua ma nanom ni koaua ao n rinerine ni berita ma te koaua bwa ko na ana teuaei bwa raom ao buum ni mare iaan te tua are ko na nim ma ngaia ao akea riki; bwa ko na karinei tuua ni kabane, tabem, ao bukinakim ni kaineti ma te mwakuri ae tabu n te mare; bwa ko na tangiria, karinea, ao n tataruaia ni karokoa tokin maium?”

E kaeka te tia mare te aine, “Eng” ke “Nanou anne.”

E na taetae te aobitia n te Ekaretia nakoia taanga man taku: “Ni Mwaakan te nakoa n unimwane ae I a tia ni karekea n Ana Ekaretia Iesu Kristo Ibukiia Aika Itiaki ni Boong Aika Kaitira, I kangai nakoimi, [aran te tia mare te mwaan]e ao [aran te tia mare te aine], bumwaane, buaine, ae kam a tia ni mareaki iaan te tua n ami tai ni maiu.”

(Aron tein te taeka ibukin te chaplains ae aki beku bwa te aobitia n tararua n te Ekaretia: “Ni mwakan te nakoa ae I a tia n anganaki bwa te chaplains ni [mwaangan te taanga ni buaka ke ae tiaki te botaki n te taanga ni buaka], I kangai nakoim, [aran te tia mare te mwaane] ao [aran te tia mare te aine], bumwaane ao te buuaine, ae kam a tia ni mareaki iaan te tua n ami tai ni maiu.”)

“E na kakabwaiai ngkami te Atua n ami tai ni iein ma te kimwareirei n ami tai ni kariki ao te kukurei ae teimatoa, ao ke E kakabwaiai ngkami ni kakawakin tabun taeka ni bau ake kam a tia ni karaoi. Kakabwaia aikai ake I a katokai iaomi n aran te Uea Iesu Kristo, amen.”

Te kakao ni kaboria n tatabemanira nako bwa bumwane ao buaine e bon nakon katein abaia taanga ake a tia ni mareaki.

38.4

Kaetieti n Te Kabaeaki

Otenanti ibukin te kabaebae n te tembora e tomaia utu ibukin te maiu ae akea tokina ngkaia a kataia membwa ni karinei aia berita aika tabu ake a karaoi ngke a karekea te otenanti. Otenanti n te kabaebae a kaairaki ma:

• Kabaeakin te bumwaane ao te buuaine.

• Kabaeakiia naati nakoia kaaro.

Naake a kawakin aia berita ana kateimatoai kakabwaia ake a katauraoaki man te kabaebae. E koaua aei ngkana a tia n urua ana berita te kainaba ke ni kanakoaki man te mare.

Ataei aika a kakaonimaki ake a kabaeaki nakoia aia karo ke a bungiaki inanon te berita a kateimatoa te kakabwaia ni karo are akea tokina. Aei e koaua e ngae ngkana a tia ni kamaunai aia kabaebae n te mare aia karo, e kamaunaaki aia membwatibu n te Ekaretia, ke a bubai man aia membwatibu.

A riai membwa ni marooro ma aia bitiobi ngkana iai aia titiraki iaon tuan te kabaebae. Te bitiobi e reitaki ma te beretitenti n te titeiki ngkana iai ana titiraki. Beretitenti n te titeiki a kona n reitaki ma beretitentii n te tembora ni mwakoron aia tembora, Beretitentii n te Aono, ke aia Aobiti te Moan Beretitentii ngkana iai aia titiraki.

38.5

Kunnikain ao Kamenti n te Tembora

38.5.1

Kunnikain te Tembora

N tain te entaumente ao karaoan otenanti ibukin te kabaeaki n te tembora, a kabonganai kunnikai aika a mainaina kaain te Ekaretia. Aine a kabonganai kunnikai aika a mainaina n aron aikai: ae mwarairai baina ke te kunnikai n aine ae te teniua ni kuata mwarain baina (ke te kamumun ao ae marairai baina ke te kabaraaki n aine ae te teniua ni kuata mwarain baina), tiaokiti ke titaokin, ao kaau ao tiribwati.

Mwaane a na kabonganai kunnikai aika a mainaina n aron aikai: te kabwaraaki ae marairai baina, neketai ke te boutaai, kawaerake, tiaokiti, ao kauniwae ke tiribwati.

N tain te entaumente ao karaoan otenanti ibukin te kabaeaki, membwa a karini iaoia tatabeua riki kunnikai ni bukamaru iaon aia kunnikai te mainaina.

38.5.2

Karekean Kunnikai ao Kamenti n te Tembora

Taan kairiiri n te uoote ao titeiki a kaungaia membwa ake a tia n entaute bwa a na karekei oin kunnikaia man te tembora. Kunnikain te Tembora ao kaamenti a kona ni kabooaki man ana Titoa n Tibwatibwa te Ekaretia store.ChurchofJesusChrist.org. A kona kiraaka n titeiki ao uoote ni buokiia membwa n otana aia kunnikai.

38.5.5

Bwainakin ao Tararuaan te Kaamenti

Membwa ake a reke aia entaumente a tia ni karaoa te berita ae tabu bwa a na bwainii kaamenti man te tembora ni karokoa tokin maiuia.

Kunikain te tembora bon te kauring ni berita aika a tabu ake a karaoaki i nanon te tembora ao, ngkana a bwainaki raoi i nanon maiun temanna, e na riki bwa te otanga n totokoa te kaririaki ao te buakaka. E na riai ni bwainaki te kaamenti iaan te kunnikai are mai itinaniku. E aki riai ni buutaki ibukin takakaro ke waaki nako ake a kona ni karaoaki ao ni bwainaki iai kunikain te tembora, ao e riai n aki manga karaoaki teina ae boou ni kaangaraoaki ma teini kunikai aika mwaiti aroia. Membwa ake a tia n entaute a riai n ukera ana kairiiri te Tamnei ae Raoiroi ni kaekai oin aia titiraki ibukin kabonganaakin te kamenti.

Bon te waaki ae tabu bwainakin kaamenti ao karoana bon kaotan te motinnano n iriira te tia Kamaiu Iesu Kristo.

E bon nakoim bwa ko tangiria ni bwain kunnikai ake tabeua iaan te kaamenti man te tembora.

Taraa 26.3.3.

38.5.7

Karenakoan Kaamenti ao Kunnikai n Nebonebo n te Tembora

Karenakoan kaamenti n te tembora ake aikoa bongana, a riai membwa ni koreia man urui taian kanikinaa. Membwa a na manga korea te kunnikai n te aro bwa e na aki kinaaki bwa te kaamenti. Nikiran te kunnikai e na kabuokaki.

A kona membwa n anganako kaamenti aika kunnikain te tembora ake a tararaoi nakoia tabeman membwa ake a tia n entaau.

38.5.8

Kunnikai n Taunimate n te Tembora

Ngkana e kona, membwa ake a tia ni mate ake a tia n reke aia entaumente a riai n taunaki ke ni kabuokaki ni kamannangaaki ma kunnikain te tembora. Ngkana katein te aba ke aron karaoan taunimate a karika te aki nakoraoi ke te kaangaanga, e kona te kunnikai n rukumaki man katukaki irarikin rabwatan te mate.

Rabwatan te mwaane e kunnikainnaki n te kaamenti man te tembora ao kunnikai mainaina aikai: te kabaraaki ae mainaina ae mwarairai baina, neketai, kawaerake, tiaokiti, ao kaau ke tiribwati. Rabwatan te aine e kunnikainna n te kaamentii kunikain te tembora ao kunnikai aika mainaina aikai: kunikai, (te kamumun ao te burauti), tiaokiti ke tiaokiti ake a mwarairai, ao kaau aika mainaina ke tiribwati.

Kunnikai n nebonebo n te tembora e na katukaki iaon te rabwata n aron are e kabwarabwaraaki n te entaumente. Te niinira ni kunnikai e katokaki iaon te angatai ao ni kabaeaki ma bwain kakoana n te korea i nuka n te angamaing. Te eiburon e kabaeaki ni katobibia te korea. Te kabae e kabaeaki ni katobibia te korea ao n anuanaki ni kabaeaki iaon bebena te maing. Bwaran te mwaane e na katokaki n tainako irarikin rabwatana ni karokoa e roko tain kainakin te bwaoki. Te bwara e katokaki ma bwain kabaeana iaon te taninga te angamaing. E kona rabunan ubun te aine ni katoka iaon te uninga ibukin atuna. Rabunakin ubun te aine imwaain taunakina ke kabuokana e nakon am rinerine, n aron are e baireki man te utu.

38.6

Kaetieti iaon Aroaro aika Riai

38.6.1

Kabwakan te teei

E anga te tua te Uea, “Ko na tai…tiritiri, ke ni karaoi bwaai ae aekakiia nako” (Reirei ao Berita aika Tabu 59:6). Te Ekaretia e kaitaraa karaoakin kabwakaan te teei ibukin oin nanom ke nanoia tabeman. A riai membwa n aki kabaeaki nakon, karaoan, baireakin, kabwakaakin te mwane ibukin, anga am kariaia nakon, ke ni kaunga kabwakaan te teei. Ma tii kariaiakan karaoakin aio ngkana:

• Te bikoukou e reke man te tautau ae kairoro ke te kabwaroua.

• Te taokita ae mwaatai e kunea bwa maiun ke marurungin te tina e mena inanon te kabuanibwai ae kakaiaki.

• Te tia bwai n aoraki ae konabwai e kunea bwa te teei ae tuai bungiaki iai te kakaiaki ae korakora nakoina are e na karika aki maiuna imwin bungiakina.

Ma waaki aika a kariaiakaki aikai aki anga te kariaia n te tai ae waekoa nakon kabwakaan te teei. Kabwakaan te ataei bon te waaki ae kakaiaki arona. E kona ni iangoaki karaoana ti ngkana te aomata are e na karaoia e a tia ni karekea te kamatoa rinanon te tataro. Membwa a kona ni marooro ma aia bitiobi bwa mwakoron te waaki aei.

38.6.2

Te Bwainikiriinaki

Bwainikirinan temanna bon karaoan ae aki riai ke kakean bonganaia tabeman n te kawai are e karika te kaikoaki nakon te rabwata, n te tangako, n te iango, ke n te mwane. Ana baire te Ekaretia bwa bwainikirinakin temanna e bon aki kariaiakaki n aroia nako. Te koraki ake a bwainikiriniia buia, natiia, kain te utu ake tabeman, ke temanna riki e urua ana tua te Atua ao te aomata.

Membwa ni kabane, riki kaaro ao tan kairiiri, a kaungaki bwa a na taratara ao ni iango raoi ao ni karaoi bwaai ni kabane ake a konai ni kamanoia ataei ao tabeman ni kaitara te bwainikiriinaki. Ngkana membwa a ata taekan bwainikirinan temanna, a riai n ribootinna nakoia mataniwi n te tua ao ni marooro ma te bitiobi. Taan kairiiri n te Ekaretia a riai n tarai ribooti iaon te bwainikirinaki bwa a kakaiaki ao a na aki katinanikui.

Ni kabane ikawai ake a mwakuri ma ataei ke kairake a na kabwanina karaoan te kataneiai iaon kawakinaia ataei ao kairake inanon teuana namwakaina man te tai are a kamatoaaki iai (taraa ProtectingChildren.ChurchofJesusChrist.org). Ikawai ake a mwakuri ma ataei ao kairake a na kaokioka te kataneiai aei ni katoa teniua te ririki.

Ngkana e riki te bwainikirinaki, tabeia ae moan te kakawaki taan kairiiri n te Ekaretia bon buokaia naake a tia ni bwainikirinaki ao ni kamanoia aomata ake a kai rootaki man mwakuri n iowaawa aika ana roko. A riai taan kairiiri n aki kaunga te aomata bwa e na teimatoa n tiku inanon te mweenga ke n te waaki are e bwainikirinaki iai ke te aki mano.

38.6.2.1

Te Rain n Ibuobuoki n te Bwainikirinaki

N tabeua aaba, te Ekaretia e karaoa te rain ae mano ibukin te ribooti n te bwainikirinaki ni buokiia beretitenti n titeiki ao bitiobi. A riai taan kairiiri aikai ni waekoa n tareboonia te rain n ibuobuoki ibukin waaki ni kabane n te bwainikirinaki are e rinanona te aomata—ke ae e na riki nakoina. A riai naba ni kabongana te rain n ibuobuoki ngkana a ataia bwa te membwa e matakuakin, e kaboii, ke e tibwatibwai tamnei n tangako iaoia ataei.

Inanon aaba ake akea iai te rain n ibuobuoki, te bitiobi are e ongo taekan te bwainikirinaki e na reitaki ma ana beretitenti n te titeiki. E riai te beretitenti n te titeiki ni kakaea kairana mai iroun te rooia n te tua n aobitin te aono.

38.6.2.2

Te Anga Reirei Ngkana Iai te Bwainikirinaki

Aomata ake a bwainikirinaki angin te tai a maraki n te bwai ae aki kakukurei. Beretitenti n te titeiki ao bitiobi a kaeka ma te nanoanga are a namakinna inanoia ao te atatai. A katauraoi taeka n reirei n tamnei ao te boutoka ni buokiia aomata n tokanikai iaon mwiin te urubwai man te bwainikirinaki.

N tabetai aomata ake a bwainikirinaki iai namakinan te mamaa ao te kairua irouia. Aomata ake a bwainikirinaki a aki karaoa te bure. Taan kairiiri a buokiia ma aia utu n ataa ana tangira te Atua ao te kamarurungaki are e roko rinanon Iesu Kristo ao Ana Mwakuri ni Kamaiu (taraa Aramwa 15:8; 3 Nibwaai 17:9).

A riai beretitenti n titeiki ao bitiobi ni buokiia naake a tia ni bwainikiriniia tabeman bwa a na rairinanoia ao ni katoka te anua n iowawa. Ngkana te ikawai e a tia ni karaoa te bure n tautau nakon te teei, te anua aio e na bae ni matoa aron te bitaki iai. Waakin te rairannano iai e na anaa te tai ae maan. Taraa 38.6.2.3.

Ni ikotaki ma karekean te buoka man ana kairi te tamnei mairouia taan kairiiri n te Ekaretia, naake a bwainikirinaki, taan bure, ao aia utu a kainnanoi taeka n ibuobuoki mai irouia aika a mwaatai. Ibukin rongorongona, taraa 31.3.6.

38.6.2.3

Bwainikirinaia Ataei ke Kairake

Bwainikirinan te ataei ke te kairake bon te bure ae kakaiaki (taraa Ruka 17:2). N ae e kabonganaaki ikai, bwainikirinan te ataei ke te kairake e airi ma aekakin waaki aikai:

• Bwainikirinan te rabwata: karaoan te kaikuaki nakon te rabwata n te mwakuri n iowawa. Tabeua kaikuaki aki kona n noraki.

• Bwainikirinaki n tangakoaki ke ni kairoro ni karaoan are nanom: Karaoan te mwakuri n tautau ma te ataei ke te kairake ke n anga te kariaia ke ni buokiia tabeman ni karaoi mwakuri ae aekan akanne. N aron ae kabonganaaki ikai, te bwainikirinaki n tangakoaki e aki irekereke ma te wenenibure are a kariaia ni karaoia uoman ataei aika uarereke ae e kuri titebo aia ririki.

• Bwainikirinaki n te iango: Kabonganakin mwakuri ao taeka ake a na urua aron onimakinam ibon iroum ke bonganam. Aio e irekereke ma kaokiokan ao reitinakoan taekinan taeka aika a kamatauninga, mwamwanaki, ao taekinan taekam aika a na kamamaeko ao ni kakeaa bonganam. E kona naba ni kairaki te tararua ae e aki mwamwanano.

• Kabonganakiia ataei n tamnei aika tangako: Taraa 38.6.6.

Ngkana te bitiobi ke te beretitenti n te titeiki e kunea ke e kanamakina bwainikirinan te ataei ke te kairake, e na waekoa n ira te kaetieti inanon 38.6.2.1. E na taraia naba bwa E na buoka totokoan te bwainikirinaki ae e na reke imwiina.

E kainnanoaki te membwatibu kauntira n te Ekaretia ao ni koreaki taekana iaon te rekooti ngkana te membwa ae e ikawai e bwainikirina te ataei ke te kairake n aron are e kabwarabwaraaki inanon te tiekition aei. Taraa naba 38.6.2.5.

38.6.2.4

Bwainikirinan te Kainnaba ke Temanna te Ikawai

N angiin te tai kanga bon akea raoi teuana nanon te taeka ae te bwainikirinaki are e kona ni katuruaki nakon bwai aika a riki ni kabane. Ma irarikina, a mwaiti aekakin nako kakaiaki ae reke n te anua ni bwainikirinaia tabeman. Waaki aika mwaiti aikai a kabonganaaki man taeka aika kammaraki ake a kariki kangaanga aika korakora.

Ngkana te bitiobi ke te beretitenti n te titeiki e ataa taekan bwainikirinakin te kainnaba ke te ikawai temanna, e na waekoa n ira te kaetieti inanon 38.6.2.1. E na taraia naba bwa E na buoka totokoan te bwainikirinaki ae e na reke imwiina.

Taan kairiiri a na ukora ana kairi te Tamnei ni baireia ngkana e raoiroi riki anganakin temanna reiakinana ae e onoti ke tewean te membwatibu kauntira n rinanon te mwakuri ni bwainikirinan temanna. Ana kona naba ni maroro ma aia tia kairiiri n te nakoanibonga iaon te kawai are a na iria. Ma e ngae n anne, waaki nako ni bwainikirinan te kainnaba ke temanna te ikawai are e reke n te karinan ae e kabwarabwaraaki inano e kainnanoa iai tewean te membwatibu kauntira.

• Bwainikirinan te rabwata: karaoan te kaikoaki nakon te rabwata n te mwakuri n iowawa. Tabeua kaikoaki a kona n aki noraki.

• Bwainikirinaki n tangakoaki Taraa te bwai ae riki are e taekinaki inanon 38.6.18.3.

• Bwainikirinaki n te iango: Kabonganakin mwakuri ao taeka ake a na urua aron karineakim ibon iroum ke bonganam. Aio e irekereke ma kaokiokan ao reitinakoan taekinan taeka aika a kamatauninga, mwamwanaki, ao taekinan taekam aika a na kamamaeko ao ni kakeaa bonganam.

• Bwainikirinaki n te mwane: Babakanikawaian temanna ni kaineti ma te mwane. Aio e kairaki ma uruakan te tua ke n akean ana kariaia te aomata n ana bwai, ana mwane, ke bwaai tabeua aika a kakawaki. E kairaki naba ma karekean te mwaaka n anaan te mwane iaan temanna n te aro ni babakanikawai. E kona ni kairaki ma kabonganakin te mwaakan te mwane ni kairoroa anuan temanna ni karaoa are e tangiria.

38.6.2.5

Wewete n te Ekaretia, Rekomente nakon te Tembora, ao te Kabwarabwara iaon te Membwatibu Rekooti

Membwa ake a tia ni bwainikiriniia tabeman a na aki anganaki nakoaia n te Ekaretia ao a na aki kona n anganaki te beeba ni kariaia nakon te tembora ni karokoa ae a tia n rairi nanoia ao taian totoko iaon kaainaakin te Ekaretia a tia ni kamaunaaki.

Ngkana te aomata e tangakoa te ataei ke te kairake ke e bwainikiriniia ataei ke kairake n aia iango ke n rabwataia n te aro ae kakaiaki, e na koreaki kabwarabwaraana iaon ana membwatibu teuanne ke neienne. Teuanne ke neienne e na aki anganaki nakoana ke katabeana ae e irekereke ma ataei ke kairake. Aio e kairaki ma aki anganakina katabeana n te mwakuri n ibuobuoki nakon te utu are iai kairake ke ataei inanon te mweenga. E kairaki naba ma aki karekean toana n te mwakuri n ibuobuoki ae te kairake. Totoko aikai a na tiku n aroia ma ti ngkana te Moan Beretitentii e anga te kariaia bwa a na kamaunaki kabwarabwaraan rongorongo ake inanona.

38.6.2.6

Kauntira n te Titeiki ao te Uoote

Ni bowin te kauntira n te titeiki ao te uoote, n tainako ao beretitentii n te titeiki ao bitiobiriki ana rinanoi tuua ao kaetieti iaon totokoan ao kaitaraan te mwakuri n iowawa. A riai taan kairiiri ao membwa n te kauntira ni ukoukora ana kairiiri te Tamnei ngkana a anga reirei ao a maroroakina taekan te bwai ae kai roota ana namakin temanna.

Kaain te kauntira ana kabanea naba aia kataneiai ni kamanoaia ataei ao kairake (taraa 38.6.2).

38.6.2.7

Kaangaanga n te Tua Aika Kaineti ma Bwainikirinaia Tabeman

Ngkana ana mwakuri te membwa iaon bwainikirinakin temanna e urua te tua are e bwainaki, te bitiobi ke te beretitenti n te titeiki e na kaumaka te membwa n ribotin mwakuri aikai nakon te tia mwakuri ae tabe ma te tua ke ana tabo ni mwakuri te tautaeka ake tabeua ake a irekereke ma te waaki aei.

A riai taan kairiiri ao membwa n te Ekaretia ni kakoroi nanon katabeaia ni kabane iaan te tua n ribotin mwakuri n iowawa nakoia taan mwakuri n te tua.

38.6.4

Babairean te Utu

Bon te tibwanga nakoia taanga ake a kona ni karikiia natiia ni karekei rabwataia aika mamate ibukiia natin te Atua aika tamnei, are bon tabeia te kamaiuia ao kaikawaakiia (taraa 2.1.3). Te babaire bwa a na mwaitira ataei are a riai n reke ao nningai ae a na rekeia iai e bon rangi n raba ao n onoti. E riai ni katukaki imarenan te taanga ao te Uea.

38.6.5

Te Itiaki ao Te kokoaua

Ana tua te Uea iaon te itiaki bon:

• Katokan karaoan mwakuri n tangako itinanikun te mare ae kinaaki n te tua imarenan te mwaane ao te aine.

• Te kokoaua inanon te mare.

Te maiu n taanga imarenan te buumwaane ao te buuaine e kantaningaaki bwa e na tamaroa ao e na tabu. E katabuaki iroun te Atua ibukin karikaia ataei ao ibukin kaotan te tangira imarenan te buumwaane ao buuaine.

38.6.6

Kabonganakiia Ataei n Tamnei aika Tangako

Te Ekaretia e kabuakaka kabonganakiia ataei n tamnei aika tangako n aekana nako. Ngkana te bitiobi ke te beretitenti n te titeiki e ataia ae te membwa e irekereke ma kabonganakiia ataei n tamnei aika tangako, e na waekoa n ira te kaetieti inanon 38.6.2.1.

38.6.8

Korean Aineia Aine

Te Ekaretia e aki butimwaea korean aineia aine.

38.6.10

Kabwaroua

Te Ekaretia e kabuakaka te waaki ni kabwaroua n aekana nako. N aron ae kabonganaaki ikai, te kabwaroua bon te wenenibure imarenan:

• Te karo ao te nati.

• Te tibu ae e ikawai ao te tibu ae e uarereke.

• Tarina ao mwanena.

• Ai te tama ke ai te tina ao ai natiia te mwane ke te aine.

N aron ae kabonganaaki ikai, te ataei, te tibu te teei, tarim ao mwanem, ai natim te aine ao ai natim te mwaane ni ikotaki ma ae bon raram, e tabekaki, ai natim mai iroun kainabam, ke ko tobwaa natin temanna.

Ngkana te tei ae e tuai ikawai ae e rootaki man te mwakuri ni kabwaroua, te bitiobi ke te beretitenti n te titeiki e na tareboniia te rain ni ibuobuoki ibukin te bwainikirinaki n te Ekaretia n taabo ake e tauraoi iai (taraa 38.6.2.1). N tabeua aaba, te beretitenti n te titeiki e riai ni kakaea kairana mai iroun te rooia iaon te tua n te aono n aobitin te aono. E kaungaaki naba bwa e na maroro ma te titabu man te Family Services ke warebea ao te manatia n te maiu n toronibwai n aobitin te aono.

Te membwatibu kauntira n te Ekaretia ao kabwarabwaraan taekana iaon te rekooti e na karaoaki ngkana te membwa e karaoa te mwakuri ni kabwaroua. Te mwakuri ni kabwaroua n tainako e tangiraki iai ae te Ekaretia e na buuta ana membwatibu te membwa.

Ngkana te teei e tuai n roro ni ikawai e karaoa te kabwaroua, te beretitenti n te titeiki e na reitaki ma ana Aobiti te Moan Beretitenti ibukin te kairiiri.

Aomata ake a bwainikirinaki angin te tai a maraki n te bwai ae aki kakukurei. Taan kairiiri a kaeka ma te nanoanga ao te atatai. A katauraoi boutoka n tamnei ao n anga taekan reirei ni buokiia aomata n tokanikai iaon mwiin te urubwai man te kaoki.

N tabetai aomata iai namakinan te mamaa ao te kairua irouia. Aomata ake a bwainikirinaki a aki karaoa te bure. Taan kairiiri a buokiia ma aia utu n ataa ana tangira te Atua ao te kamarurungaki are e roko rinanon Iesu Kristo ao Ana Mwakuri ni Kamaiu (taraa Aramwa 15:8; 3 Nibwaai 17:9).

Ni ikotaki ma karekean aia ibuobuoki taan kairiiri n te Ekaretia man ana kairi te tamnei, aomata ake a rootaki ao aia utu a kainnanoi taeka n ibuobuoki mairouia aika a mwaatai. Ibukin rongorongo riki tabeua, taraa 38.6.18.2.

38.6.12

Mwakuri n Tabunea

Te mwakuri n tabunea e boboto iaon te rootongitong ao e kairiko nakon te mwamwanaaki. E urua te onimaki iroun Kristo.

Te mwakuri n tabunea e raonaki ma taromaurian Tatan. E raonaki naba ma te atatai ni waaki ni kakukurei ake aki booraoi ma ana euangkerio Iesu Kristo. Waaki ni kakukurei n aron aikai e raonaki ma (aki tianakina nakon) taekinan kanoan taai aika a na roko, kamaraia, ao mwakuri ni kamarurung ake a karaoaki bwa katotongan mwaakan te Atua ae te nakoanibonga (taraa Moronaai 7:11–17).

Membwa n te Ekaretia a na aki kabaeaki n aekakin nako ana waaki n taromauri Tatan ke n reitaki ma kawai nako ma waaki n tabunea. A riai n aki boboto iaon mwakuri n roo n aron te maroro ke inanon ana bootak te Ekaretia.

38.6.13

Tamnei aika Tangako

Te Ekaretia e kabuakakaa aekan nako tamnei aika tangako. Kabonganaan tamnei aika tangako n aekana nako e urua maeiuia tatabeman, utu, ao te botanaomata. E totokoa nako naba Tamnein te Uea. Membwa n te Ekaretia a riai ni katinanikui ni kabane aekan tamnei n tingako ao ni totokoi kararoakiia, kabutinakoana, ao kamanenakina.

Te anga reirei ae onoti nakon temanna ao tianakin ana membwatibu e bon aki tau ni buokakin te aomata ae raira nanona man kabonganaa tamnei aika tangako. E aki riai tewean te membwatibu kauntira. Ma, e kainanoaki te kauntira ngkana kabonganaan tamnei aika tangako e a rangi ni korakora ke e a aki kona ni katokaki are e a uruana ana mare te membwa ke te utu (taraa 38.6.5). E kainnanoaki te kauntira ngkana te membwa e karaoa, e tibwaa, e kawakinii, ke e aki toki ni matakuakinii tamnei aika tangako iaoia ataei (taraa 38.6.6).

38.6.14

Te Riribaii

Aomata ni kabane bon natin te Atua. Ni kabane bon mwaaneraa ao tarira ake iteran Ana utu aei mairoun te Atua (taraa “Te Utu: Te Katanoata nakon te Aonaaba”). Te Atua “e karaoia botanaomata ni kabaneia n te rara ae ti teuana” (Mwakuri 17:26). “Titebo aroia ni kabane” Imatana (2 Nibwaai 26:33). Aomata n tatabemaniia nako “titebo kakawakin temanna imatana n ai aron kakawakin are temanna” (Iakobo 2:21).

Te riribai e aki booraoi ma ana taeka te Atua ae kaokaki. Nanonano ke riribai iroun te Atua e bon kaineti nakon te kakaonimaki Nakoina ao Ana tua, tiaki iaon kunin te aomata ke anua riki tabeua.

Te Ekaretia e weteia aomata ni kabane bwa a na katoki anuaia ao aia mwakuri iaon te riribai nakoia kurubu ke te aomata. Membwa n te Ekaretia a riai ni kairiiri ni karikirakean te karinerine nakoia natin te Atua ni kabane. Membwa a toumwiin ana tua te Atua n tangiriia tabeman (taraa Mataio 22:35–39). A kataia n riki bwa aomata aika a rangi n iraorao ma ni ibuobuoki nakoia ni kabane, n totokoa te riribai n aekaia nako. Aio e raonaki ma te kaokoroaki are e aanaki iaon te reeti, katei, te aba, baronga, rikim bwa te mwaane ke te aine, ririki, aki toamau, te aomata ae iai arona ae kaubwai, kakoaua n te aro ke n aki kakoaua, te kaitataan ae reitinako.

38.6.15

Kabwakabwaka ni Mwaine ao Katei ni Mwaine

Te Ekaretia e kaungaia utu ao membwa bwa ana karoko irouia ma te tabeaianga, te tangira, ao te karinerine nakoia aomata ake a anaaki nanoia irouia ae bon raoia ni mwane ke n aine. E karikirakea naba te Ekaretia te ota nakoia kaain te botaki are e kaoti ana reirei iaon te akoi, karinakiia, te tangira ibukiia tabeman, ao te karinerine ibukiia ni kabane aomata. N te Ekaretia ao bon akea nnen te aro n tangako imarenan te mwaane ma te mwaane ao te aine ma te aine.

Ana tua te Atua e katabui ni kabane katei aika aki riai, n te aro n tangako imarenan te mwaane ao te aine ke te mwaane ma te mwaane ao te aine ma te aine. Taan kairiiri n te Ekaretia a na marooro ma membwa ake a urua tuan te itiaki. Taan kairiiri a buokiia ni karekea te ota ae itiaki n te onimaki iroun Iesu Kristo ao Ana Mwakuri ni Kamaiu, kawain te rairannano, ao bukin te maiu iaon te aba.

Namakin ni kaitataan imarenan te mwaane ma mwaane ao te aine ma aine tiaki te bure. Membwa ake iai namakin aikai irouia ma a aki karaoia ke ni mwakuriia a bon maiuakina are e booraoi ma ana babaire Tamara are i Karawa ibukia Natina ao ana reirei te Ekaretia. A boutokaaki ao ni kaungaaki nanoia irouia taan kairiiri ni buokan aroia ni maiu nakon ana tua te Uea. Membwa ake iai namakin aikai irouia a konaa ni karekei wewete man te Ekaretia, iai aia beeba ni kariaia nakon te tembora, ao ni karekei otenanti n te tembora, ngkana a tau. A kona membwa aika mwaane n te Ekaretia ni karekea ao ni kamwakura te nakoanibonga.

Ni kabane membwa ake a kawakin aia berita aika tabu a na reke irouia kakabwaia ake a tia n taekinaki n te berita n te maiu ae akea tokina ngkana tao e riki ke e aki ni bwaai ake a rinanona ni karekea kakabwaia n te mare ae akea tokina ao te aro ni karo inanon maiuia (taraa Motiaea 2:41).

38.6.16

Te Mare ni Mwaine

N aron ana reirei te aro, are e boboto iaon boki aika a tabu, e kamatoa te Ekaretia bwa te iein imarenaia mwaane ao aine e bon riai nakon ana babaire te Tia Karikibwai ibukin kawaia Natina nakon te maiu are akea tokina. E kamatoa naba te Ekaretia bwa ana tua te Atua e katerea bwa te mare bon te ikotaki imarenan te mwaane ao te aine ae katauaki ao n eti iaan te tua.

38.6.17

Te Reirei Iaon Bwain Rabwataia ni Kakariki Mwaane ao Aine

Kaaro iai tabeia ae kakawaki ibukin te reirei iaon bwain rabwataia ni kariki mwane ao aine nakoia natiia. A riai kaaro ni kokoaua, n itiaki, n aia mamaroro ma natiia ibukin te aro n reitaki ni bwain rabwataia n te aro ae kamarurung, ao n kororaoi.

38.6.18

Mwakuri n Tangako, Tautau, ao Aekan Tabeua Mwakuri n Tangako

Te Ekaretia e kabuakakaa bwainikirinan temanna n te aro n tangako. N aron ae kabonganaki ikai, te bwainikirinaki n tangakoaki e nanonaki n ae te mwakuri ni kairoro ni karaoan te wenenibure nakon te aomata temanna. Mwakuri n tangako nakon te aomata are e aki kariaia e taraaki bwa bwainikirinan temanna n tangakoaki. Te bwainikirinaki n tangakoaki e kona n riki ma te kainnaba ke n te reitaki ni kareke tangira. Ibukin rongorongon riki te bwainikirinaki n te tangakoaki nakoia ataei ke kairake, taraa 38.6.2.3.

Mwakuri n tangako e irekereke ma mwakuri aika a rangi ni mwaiti, man bwainikiriinan temanna nakon te mwakuri ni kairoro n tautau ao aekan nako mwakuri n tangako nakon temanna. E kona n riki ni kammarakan te rabwata, n te taetae, ao n aro riki tabeua. Ibukin te kairiiri ibukin taeka n ibuobuoki nakoia membwa are a rinanon te bwanikirinaki n mwakuri n tangako, tautau, keaekakin tein nako mwakuri n tangako, taraa 38.6.18.2.

Ngkana taan kairiiri ao membwa a namakina ke a ataa anangin te bwainikirinaki n mwakuri n tangako, a na waekoa ni karaoa te mwakuri bwa a na kamanoa te aomata are e rootaki ao aomata tabeman n te tai ae waekoa. Aio e raonaki ma ribootinakina nakoia mataniwi n te tua ao ni kauekea nakon te bitiobi ke te beretitenti n te titeiki. Ngkana e a tia ni bwainikirinaki te ataei, a riai membwa n ira nanon te kaetieti inanon 38.6.2.

38.6.18.2

Te Maroro ma te Aomata are E Bwanikirinaki n te Mwakuri n Tangako, Tautau, ao Aekan Tabeua Mwakuri n Tangakoaki

Aomata ake a bwanikirinaki n tangakoaki, tauaki, ke aekan waaki riki tabeua n tangoaki a rangin n rootaki kakaiaki n te bwai ae riki. Ngke a mwioko iroun te bitiobi ke te beretitenti n te titeiki, e kaeka ma nanoanga ae korakora ao te atatai. A katauraoi taeka n ibuobuki n tamnei ao te boutoka ni buokiia aomata bwa a na tokanikai mai imwiin korakoran tte urubwai man te bwainikirinaki. E tarebonia naba te rain n ibuobuoki n te Ekaretia ibukin te kairiiri n te tabo are e tauraoi ia.

N tabetai aomata ake a bwainikirinaki iai namakinan te mamaa ao te kairua irouia. Aomata ake a bwainikirinaki a aki karaoa te bure. Taan kairiiri aki bukina te aomata are e rootaki. A buokiia aomata ake a rootaki ao aia utu n ota n ana tangira te Atua ao te kamarurungaki are e roko rinanon Iesu Kristo ao Ana Mwakuri ni Kamaiu (taraa Aramwa 15:8; 3 Nibwaai 17:9).

Ngkai membwa a rineia bwa a na tibwauai rongorongo n taekan te bwainikirinaki ke te tangakoaki, a riai taan kairiiri n aki kabotoi aia iango iaon rongorongo ae riaon ae kainnanoaki. Aei e kona ni karika te kaikoaki nakoia naake a rootaki.

Ni ikotaki ma karekean aia ibuobuoki taan kairiiri n te Ekaretia man ana kairi te tamnei, aomata ake a rootaki ao aia utu a kainnanoi taeka n ibuobuoki mairouia aika a mwaatai. Ibukin rongorongona, taraa 31.3.6.

38.6.18.3

Membwatibu Kauntira

Te membwatibu kauntira e kainnanoaki ibukin te aomata are e karaoaki te mwakuri n tangko nakoina ke e bwainaikirina temanna. E kainnanoaki te membwatibu kauntira ngkana te membwa e karaoa te mwakuri n tautau ke e bukinaki bwa e bwainikirina temanna n tangakoia.

38.6.20

Te Bakabure

Te maiu ae mamate bon te bwaintangira mairoun te Atua—te bwaintangira ae e na kawakinaki raoi ao ni kamanoaki. E matoatoa te Ekaretia ni boutoka totokoan te bakabure.

Angiina aomata ake a iangoa taekan te bakabure a tangiria ni kareka buokaia man kamarakin te rabwata, iango, namakin, ke te maiu n tamnei. Aekaki n aomata aikai a kainnanoa te tangira, ibuobuoki, ao te boutoka man te utu, taan kairiiri n te Ekaretia, ao taan rabakau aika a rianako aia atatai.

Te bitiobi e kautauraoa te boutoka man te aro ngkana te membwa e iangoa te bakabure ke e a tia ni karaoia. E na waekoa ni karekea buokan te membwa mairoun te aomata ae rabakau.

N aki tabe ma aia konabwai aika a raraoi utu aika tangiraki, taan kairiiri, ao aomata aika a rabakau, te bakabure e aki kona ni katokaki n taainako. E na katuka te uruaki n nano ae moan te korakora, bitakin te namakin, ao titiraki aika tuai kona ni kaekaaki ibukiia utu aika a tangiraki ao tabeman riki. A riai taan kairiiri ni maroro ao ni kabebetea nanon te utu. A katauraoa te tararua raoi ao te boutoka.

E aki eti iroun te aomata bwa e na bakabureia teuanne ke neienne. E ngae n anne, bon tii te Atua ae kona ni motika taekan ana iango te aomata, ana mwakuri, ao arona ni bukintaeka (taraa 1 Tamuera 16:7; Reirei ao Berita aika Tabu 137:9).

Naake a bua aia utu ae tangiraki irouia man te bakabure e kona ni kunea te kantaninga ao te kamaiuaki iroun Iesu Kristo ao Ana Mwakuri ni Kamaiu.

38.6.23

Aomata Ake a Kan Bita Rikiia bwa Mwane ke Aine

Aomata ake a kan riki bwa mwane ke aine a kaitarai kangaanga aika a mwaiti. Membwa ke ake tiaki membwa ake ataaki bwa a kan bita rikiia bwa mwaane ke aine—ao aia utu ke raraoia—a riai n rangi ni mwananoaki, akoaki, nanoangaaki, ao ni kaotaki nakoia anuan Kristo n tangira ae moan te bati. A bane ni butimwaeaki aomata ni ira botakin te toa, bootaki ake tabeua n te tabati, ao bootaki ni iwawaki n te Ekaretia (taraa 38.1.1).

Te riki ni mwaane ke n aine bon te kinaaki ae kakawaki n ana babaire ni kakukurei Tamara are i Karawa. N ae e nanonaki raoi n te riki bwa te mwaane ke te aine inanon te te katanoata nakon te aonaaba bon arom ni mwaane ke n aine ngke ko bungiaki. Tabeman aomata a rinanon te namakin ae kaokoro imarenan are bon aroia ae mwaane ke aine ngke a bungiaki ao kinakiia n tein rabwataia bwa antai raoi ngaiia. Ao n tokina, a kinaaki bwa aomata ake a bita rikiia ni mwaane ke n aine. Te Ekaretia e aki anga bwa e tei iaa n te bwai ae riki irouia aomata ake a bita aron karikaia ngke a bungiaki.

Irakin angiin bwaai ake a karaoaki n te Ekaretia ao tabeua otenanti n te nakoanibonga akea kaokorona bwa te mwaane ke te aine ngkoe. Te aomata are e anua ni mwaane ke n aine ngke bon te mwaane ke te aine ngaia a kona ni bwabetitoaki ao ni kamatoaki n aron are e kabwarabwaraaki n 38.2.8.10. A na kona naba n anaa te toa ke ni karekei kakabwaia n te nakoanibonga. Ma e ngae n anne, te otenanti n te nakoanibonga ao te otenanti n te tembora a karekeaki ni kaineti ma rikim ngke ko bungiaki.

Taan kairiiri n te Ekaretia a na marooro ni kaitaraa te iangoa n anaakin te bwai n aoraki ke karaoan te korokoro ibukin tangiran bitakin tein rabwatan temanna nakon te mwaane ke te aine n aron are bon teina ngke e bungiaki (“bitakin arom bwa te mwane ke te aine”). Taan kairiiri a na anga te kauring bwa karaoan mwakuri aikai e na karekea te tiatianaki iaon kainakin te Ekaretia.

Taan kairiiri a na marooro naba ni kaitara te waaki ni ikotaki ni karaoi mwakuri ni bitiko bwa kanga te mwaane ke te aine. Te bitiaki n te aro n reitaki e raonaki ma bitakin te kunnikai ke katikiraoam, ke bitakin te ara ke aron atongana, ni karika teim bwa kanga temanna ngkoe ae tiaki arom ngke ko bungiaki. Taan kairiiri a na anga te kauring bwa naake a karaoa te ikotaki ni bita aron rikiia a na rinanon tabeua taian tutoki ni karinaki iaon kaainakin te Ekaretia ti inanon te maan are a rinanon te bitaki aei.

Taian tutuki a kairaki ma aron karekean ke kamwakuran te nakoanibonga, karekean ke kabongana te rekomente nakon te tembora, ao karekean taian wewete n te Ekaretia. E ngae ngke tabeua taian kariaiakaki ni kaainakin te Ekaretia a tukaki, a kona n iraki waaki ake tabeua n te Ekaretia.

Ngkana te membwa e iangoia ni bita arana ke e tangira bitakin aron taekinana, te ara are e tangiraki e na kona ni koreaki iaon te membwatibu rekooti iaan te tabo are te ara ae e tangiraki. E na weteaki te aomata anne n arana are e tangiria n te uoote.

Te waaki ae karaoaki e kona n rangi ni kaokoro n te iunite teuana nakon teuana ao man te aomata temanna nakon temanna. Membwa ao taan kairiiri a na uaia ni marooro ao ma te Uea. Beretitentii n te Aono a na buokiia taan kairiiri n te tabo n rangi ni iango ma te karaurau ngkana a maroroakina aron a na waaki temanna. Bitiobi a marooro ma te beretitenti n te titeiki. Titeiki beretitenti ao mition beretitenti a riai n kakaei buokaia man te Beretitentii n te Aono (taraa 32.6.3).

38.7

Kaetieti n te Bwain Aoraki ao te Kamarurung

38.7.2

Taunakina ke Kamannangaaki

Ana utu te aomata are e mate a na baireia ngkana rabwatan teuanne ke neienne e riai n taunaki ke ni kabuokaki ni kamannangaaki. A karinea ana iango te aomata.

Inanon aba tabeua, te tua e tangira kamannangan rabwatan te mate. Ni keiti tabeua, te taunimate bon tiaki te mwakuri ke e na kaboaki ibukin te utu. Ni kaeiti ni kabane, e riai te rabwata ni karauaki ma te karinerine ke ni kaota te karinerine. A riai membwa ni kakoaua bwa mwaakan te Mangauti e mwakuri n taainako (taraa Aramwa 11:42–45).

Ngkana e riai, rabwatan te membwa ae mate are e a tia ni kabaeaki e na kunnikainaki ni kunikain te tembora ngkana e taunaki ke ni kabuokaki ni kamannangaaki (taraa 38.5.8).

38.7.3

Ataei ake a Mate imwaain Bungiakiia (Ataei aika a Mate ni Bungiakiia ao Bwakaia Ataei inanon Bikoukouakiia)

A kona ni baireia kaaro ngkana e na karaoaki te kauring ke taromauri n te ruanimate.

Otenanti n te tembora aki kainnanoaki ke ni karaoaki ibukiia ataei ake a mate imwaain bungiakiia. Ma, aio e aki kakea te koaua are te teei ae e bungiaki ni mate e na riki bwa mwakoron te utu n te maiu are akea tokina. A kaungaaki kaaro bwa a na onimakina te Uea ao n ukora Ana karaunano.

38.7.4

Eutanatia

Te maiu n rabwata bon te bwaintangira ae rangi ni kakaawaki mairoun te Atua. Te eutanatia bon katokan maiun te aomata are e korakai man te aoraki ae kangaanga katokana ke kangaanga riki tabeua. Te aomata are ira karaoan te eutanatia, ni ikotaki ma buokan temanna bwa e na mate ni karaoan te bakabure, e urui ana tua te Atua e kona n urua tuan te aba.

Katokan ke n akean te boutoka n te maiu ae kangaanga are e baireaki ibukin te aomata n tokin maiuna e aki warekaki bwa te eutanatia (taraa 38.7.11).

38.7.5

Ituaki n te HIV ao te AIDS

Membwa ake a ituaki n te HIV (uruakan ana ootanga te aomata n te wairati) ke are e reke irouna te AIDS (karekean uruakan ana ootanga te aoraki) a na butimwaeak nakon ana bootaki te Ekaretia ao waaki ni kakukrei. Rorokoia tiaki te bae e na karekea te aoraki nakoia tabeman.

38.7.8

Bwainaoraki ao Tararuaan te Mauri

Ukoran te buoka ni bwainaoraki ae bane aroia, kamwakuran te onimaki, ao karekean kakabwaia man te nakoanibonga a uaia ni mwakuri ibukin te kamarurungaki, ni kaineti ma ana kantaninga te Uea.

Membwa a na aki kamanenai bwainaoraki ke mwakuri ni kamarurung are a kananououa nakon arora n aomata, n roota maiun tamneira, ni i kararaoma ni kaineti ma te tua. Naake iai aia kangaanga ni marurungiia a riai ni maroro ma taan bwainaoraki aika bane aroia man mwaatai ake iai aia raitienti n taabo ake a mwakuri iai.

38.7.9

Bwainaoraki ibukin te Marijuana

Te Ekaretia e kaitara kabonganaakin te marijuana n te kaantaninga ae akea rekerekena ma bwainaoraki. Taraa 38.7.14.

38.7.11

Te Maiu ae Teimaan (N raonaki ma Boutokaan te Maiu)

Membwa a riai n aki namakina te kabaeaki ibukin kananauan maiuia n rabwata n aanga aika a riao. Babaire aikai a karaoaki raoi iroun te aomata, ngkana e kona, ke irouia kaain te utu. A riai n ukora ana taeka n reirei te tia bwainaoraki ae wanawana ao te kairi ae mairoun te Atua rinanon te tataro.

38.7.13

Te Iti ni Kaotokan te Aoraki

Te iti ibukin katokan te aoraki a anga taan bwainaoraki aika a rabakau man wanawana ni kamanoa marurungin te rabwata ao ni katana te maiu. Kaain te Ekaretia a kaungaaki bwa a na bon kamanoiia, natiia, ao aia komiuniti rinanon te iti ibukin katokan te aoraki.

N tokin te tai, aomata a bukintaeka ni karaoi oin aia babaire ibukin te iti ni katokan te aoraki. Ngkana kaaina iai aika raraoma, a riai ni maroro ma taan mwakuri n te o n aoraki aika a mwatai ao ni ukera naba ana kairiri te Tamnei ae e Raoiroi.

38.7.14

Tuan te Mauri ao Mwakuri ni Kamarurung

Tuan te Mauri bon ana tua te Atua. A tia burabeti ni kamataata bwa reirei inanon Reirei ao Berita aika Tabu 89 a raonaki ma ko na tabuiko man te bakee, mooi aika a matoatoa (arekooro), ao mooi aika a kabuebue (te ii ao kobee).

Iai tabeua bwaai aika a kamamate ao mwakuri ake aki taekinaki n Tuan te Mauri ke irouia taan kairiiri n te Ekaretia. A riai membwa ni wanawana ao ni babaire n irianna ma te tataromwaaka ni karaoan rinerine ni karikirakei marurungin rabwataia, tamneia ao aia iango.

38.8

Kaetieti n te Waaki ni Babaire

38.8.1

Te Tabetabe ao Te Tia Tararua n te tai ae Uarereke

Tabekaia ataei ao karaoan te tararua n ae kanga bon natim e kona ni kakabwaiaia ataei ao utu. A kona ni karikaki utu aika tangira, ao akea tokiia rinanon te tabetabe. Tao a roko ataei nakon te utu rinanon te tabetabe ke te bungiaki, bon kakabwaia aika kakawaki aika ti tebo aroia.

Membwa ake a tangiria n tobwaia ke n tararuaia ataei a riai n irii tuua aika bwainaki n aaba ao n tautaeka ake a irekereke.

38.8.4

Aia Kanikinaa ae a Koreia ni Baia ao Tamneia Mataniwi ni Kabuta, Aobitia ni Kabuta ao Itingauan n te Aono

A riai membwa n te Ekaretia n aki ukoukori aia kanikinaa ae a koreia ni baia Mataniwii ni Kabuta, Aobitia ni Kabuta, ke Itingaun n Aono. Karaoakina e kamangora tabun weteakiia ao te tamnei n taian bootaki. E na kona n totokoia man kamaurakiia tabeman membwa.

A riai membwa n aki rawei tamneia Mataniwi ni Kabuta, Aobitia ni Kabuta, ke Iitingaun n te Aono inanon taabo n taromauri.

38.8.7

Ana Maekatin te Ekaretia

Ana maekatiin te Ekaretia iai inanona:

• Te Rao ibukiia ataei.

• Ibukin Kakorakoraia Kairake ibukiia kairake.

• Te Riaona ibukiia ikawai.

Te Moan Beretitentii e kaungaia memebwa ni kabane bwa a na wareka ana maekatiin te Ekaretia. A konaimaekatiin ni buokiia membwa n reiakina ana euangkerio IesuKristo, kamatebwaia aia reirei burabeti aika a maiu, n nanamkina te reitaki ma utu n te Ekaretia ni kabuta te aonaaba, ni kaitarai kangaanga n te onimaki, ao ni kaaniko ma te Atua.

38.8.8

Aran te Ekaretia, Banna ae e Kinaaki Iai, ao Kanikinaeana

Aran te Ekaretia, ana banna ae e kinaaki iai, ao te kanikina bon kiing ibukin kinaakin te Ekaretia.

Ana Baana ae Kinaaki iai ao te Kanikina. Ana banna ae kinaaki iai te Ekaretia ao te kanikina (taraa te kamataata n te tamnei ane ieta) a na ti kabonganaaki man ana kariaia te Moan Beretitenti ao te Kooram n Abotoro n te Tegaun ma Uoman. A na aki kabonganaaki bwa bwaai ni katamaroa. Ke ni kabonganaki bon ibukim, bwaai ni karekemwane, ke te kawai n anainano.

38.8.10

Kombiuta

A riai kombiuta ao tiaobutuea aika kabonganaki n ana auti ni bootaki te Ekaretia a katauraoaki ao n tararuaki man ana etukuata te Ekaretia ke te aobiti man te aono. Taan kairiiri ao membwa a kabonganai bwaai n ibuobuoki aikai ni boutokai ana kaantaninga te Ekaretia, n raonaki ma te mwakuri n rongorongon te utu.

A riai tiaobutuea iaon kaombiuta aikai n raitienti raoi nakon te Ekaretia.

38.8.12

Karikiram ibukin Bwaai n Reirei

E katauraoi bwaai aikai te Ekaretia ni buokiia membwa n reiakina ao ni maiuakina ana euangkerio Iesu Kristo. A raonaki aikai ma booki aika tabu, rongorongo man te maungatabu ni kabuta, maekatiin, manuo, booki, ao bwaai n ibuobuoki riki tabeua. Taan kairiiri a kaungaia membwa bwa a na kabonganai booki aika tabu ao bwaai n ibuobuki riki tabeua aika kainnanoaki ni kamatebwaia te euangkerio n te mweenga.

38.8.14

Kunnikaira ao Taraakira

Kaain te Ekaretia a kaungaaki bwa a na kaota karinean rabwataia n aia rinerine ibukin kunnikaira aika a riai ao taraakira. Tera te aekaki ae riai ae riaon taian katei ao ibukin kakaokoron taai aika a riki.

38.8.16

Bong N Aki Mamatam

A kona membwa n aki mamatam n te tai ane a bon taku. E ngae n anne, a taneiai n taraia bwa moan Tabatin te namwakaina bon te bong n aki mamatam.

Te bong n aki mamatam e raonaki ma te tataro, a na akea te amwarke ao te mooi inanon 24-te aoa (ngkana e marurung te rabwata), ao n anga te angabwai n aki mamatam ma te nano n tituaraoi. Te angabwai n aki mamatam bon te anganano ni buokiia naake a rootaki n te kainnano (taraa 22.2.2).

N tabetai te Ekaretia ni kabuta ke bootaki n te tabo a karaoaki ni moan Tabatin te namwakaina. Ngkana e riki aei, e na baireia te beretitentii n te titeiki te Tabati riki teuana ibukin te aki mamatam.

38.8.17

Kemboro ao Kaboan bebwa n takakaro n te mwane

Te Ekaretia e totokoi ao ni kaaitarai waaki aika irekereke ma te kemboro. Aio are irekereke ma te bwaka mwane ibukin kakaean te moanna n taian takakaro ao tenaan waaki ni katekeraoi ibukin te mwane ake a mwanenaki mai iroun te tautaeka.

38.8.19

Imikureition

Kaain te Ekaretia ake a maeka ni bon oin abaia n tainako a konaa n reke aia tai ni karikirakea ao ni kakorakoraa te Ekaretia ikekei. Ma e ngae n anne, ao te mwaing nakon te aba teuana bon ana rinerine te aomata.

Membwa ake a mwaing nakon te aba teuana a riai ni karinei tuan te aba anne ni kabane (taraa Reirei ao Berita aika Tabu 58:21).

Aaki riai mitinare ni mwanenii mwamwanangaia tabeman.

38.8.22

Tuua ibukin te Aba

A riai membwa n ongotaeka, karinea, ao ni boutokai tuan aaba n taabo ake a maeka ke ni mwananga nako iai (taraa Reirei ao Berita aika Tabu 58:21–22; Taekan te Onimaki 1:12). Aio are e karin tuua are e katabua rairan te aomata.

38.8.25

Reitakiia Membwa ma ana Etekuata te Ekaretia

Aki kaungaaki membwa bwa a na reitaki n te tareboon, n te imeeri, ke n te koroboki nakoia Mataniwii ni Kabuta ibukin aia titiraki iaon taian reirei, aia kaangaanga, ke aia bubuti. A kaungaaki membwa bwa a na kawari aia mataniwii n aia tabo, n ikotaki ma aia beretitenti n te Bootaki n Aine ke te kooram n unimwaane, ibukin kakaean ana kairiiri te tamnei (taraa 31.3).

38.8.27

Kaain te Aro aika Aki Toamau

A kaungaaki taan kairiiri ao membwa ni maroroakin kainnanoia ni kabane ake a maeka inanon aia iunite. Membwa aika aki toamau a kakawaki ao a kona n anganako ni kawai aika a manena. Te aki toamau e kona n ae man te iango, te aro n reitaki, namakin, ke n rabwata.

38.8.29

Onimaki ake Tabeua

E mwaiti ae anaaki nanoia, aika karineaki, ao aika kororaoi n te karineaki ae rietata a kuneaki n onimaki ake tabeua. Mitinare ao tabeman membwa a bon riai ni kai namakini ao ni bwaina te karinerine nakon aia onimaki ao aia katei tabeman.

38.8.30

Waaki n Te tautaeka ao te Bootan aomata

A kaungaaki membwa n te Ekaretia bwa a na iri waaki n tautaeka ao ni kairiiri. N aaba aika mwaiti, aei e konaa n irekereke ma te:

• Rinerine.

• Kaainakin ao te beku n taian botaki n tautaeka.

• Karekean mwaane ni boutoka.

• Te reitaki ma kaain bwaatei ao taan kan rineaki.

• Te beku inanon aobiti aika rineaki inanoaa ao n ana tautaeka te aba.

A kaungaaki membwa bwa a na iri waaki aika manena ibukin karekean te marurung inanon aia komiunite ibukin maekaia ao karikirakean aia utu.

Aki riai taan kairiiri inanon te Ekaretia n karaoi babaire ibukiia membwa bwa a na iri kaoti iango iaon te waaki n tautaeka. Ngke ni kaoti itera ake a na kona ni kaungaiia membwa bwa a na iri.

A riai naba taan kairiiri ao membwa ni katinanikui rongorongo ke anua ake e na kona ni kabwaranakoaki bwa ana boutoka te Ekaretia ibukin bwatei n te tautaeka, te kainibaire, te tua, ke te tia kan rineaki.

38.8.31

Inaomataia Membwa

A kairoroaki taan kairiiri n te Ekaretia bwa a na kamanoa rongorongoia membwa. Ana rekooti te Ekaretia, tarekituri, ao bwaai n aron aikai a na aki kona ni kamanenaaki ibukin te aomata, iokinibwai, ke ibukin ana waki te tautaeka.

38.8.35

Taenikai

Ibuakon tabeia ibukin tararuaakiia te koraki ake a kainanoia (taraa Motiaea 4:26), kaain te Ekaretia aanga aia tai, aia tarena, aia reitaki n iraorao ao ni butimwaia taan birinako mai abaia bwa kain aia komuinite.

38.8.36

Bubuti ibukin Mwaane ni Buoka man te Ekaretia

A kaungaaki membwa ake a kan buokaki bwa a na maroro ma aia bitiobi nakon are a bon reitaki naba ma ana etekuata te Ekaretia ke ni bubuti te mwane mai irouia mataniwii n te Ekaretia ke membwa riki tabeman.