E Vërteta Reziston

Plaku D. Tod Kristoferson,

i Kuorumit të Dymbëdhjetë Apostujve

Një Mbrëmje me Plakun D. Tod Kristoferson

Bisedë drejtuar Mësuesve Fetarë të SAK-ut • 26 janar 2018 • Tabernakulli i Solt-Lejkut.

E falënderoj Atin tim Qiellor për privilegjin e të qenit me ju sonte. Jam mirënjohës për Plakun Kim B. Klark dhe Vëllanë Çed H. Ueb. I admiroj të gjithë ata që janë përmendur këtë mbrëmje ose që renditen në programin e shtypur. Kam një vlerësim të thellë për Sistemin Arsimor të Kishës, për seminaret dhe institutet. Kam një admirim të thellë për të gjithë ata që shërbejnë – bashkëpunëtorët, vullnetarët, të gjithë që japin ndihmesë. Besoj se shërbimi që jepni, është tej mase i rëndësishëm dhe me vlerë për anëtarët e Kishës, veçanërisht për çdo brez në rritje, dhe kam mirënjohje për ju.

Do të më pëlqente t’ju flisja rreth së vërtetës këtë mbrëmje. Sistemi Arsimor i Kishës i përkushtohet mësimdhënies dhe rrënjosjes të së vërtetës, veçanërisht atyre të vërtetave më të spikatura dhe më themelore që janë përforcueset e jetës së përjetshme. Ka qenë gjithnjë e rëndësishme që jo vetëm të jepet mësim e vërteta, por edhe të mbrohet ajo dhe, në kohën tonë, ajo nevojë duket se po shtohet.

Të gjithëve na kujtohet biseda te Gjoni kur Jezusi u kallëzua te Pilati dhe deklaroi se kishte ardhur në botë “që të dëshmoj[ë] për të vërtetën. Kush është për të vërtetën”, tha Jezusi, “e dëgjon zërin tim.”¹ Pilati, duke tingëlluar shumë cinik, iu përgjigj: “Ç’është e vërteta?”² Ishte dukshëm një pyetje retorike. Ai mund të mos e besonte që e vërteta ekzistonte, ose ndoshta pas një jete me intriga politike, i humbi shpresat se do të arrinte ta dinte ndonjëherë se ç’është njëmend e vërtetë. Megjithatë, pyetja e tij ishte e mirë, një pyetje për të cilën duhet të mendohemi.

Në lutjen e tij madhështore ndërmjetësuese në Darkën e Fundit, Zoti shpalli se fjala e Atit është e vërteta.³ Ai deklaroi se dëshmia ose dëshmimi i Shpirtit të Shenjtë është e vërtetë dhe se “e vërteta qëndron gjithmonë e përgjithmonë”⁴. Edhe Ati, edhe Biri shpallet se janë “plot hir dhe vërtetësi”⁵. Me anë të zbulesës ndaj Profetit Jozef Smith, Shpëtimtari dha ndoshta përkufizimin më të përmbledhur të mundshëm për të vërtetën: “E vërteta është dituri për gjërat siç janë dhe siç ishin, dhe siç do të jenë”⁶.

Ndërkohë që përkufizimi është i qartë, nënkuptimi është se pa ndihmë hyjnore, rrokjet e së vërtetës nga njeriu i vdekshëm nuk mund të jenë shumë të gjera. Profesori i nderit në UBJ, Çonsi C. Ridëll, e shpjegoi në këtë mënyrë:

“Asnjë qenie e vdekshme nuk mund të ketë veçse një grimë të vogël të së vërtetës rreth mënyrës se si janë, si ishin dhe si do të jenë gjërat. Dhe duke qenë se kuptojmë me anë të marrëdhënieve, ne si të vdekshëm nuk mund ta kuptojmë atë grimë [të së vërtetës] që e dimë, në tërësinë e saj, sepse grima e ka domethënien e saj të plotë vetëm kur lidhet me gjithçka tjetër dhe me të shkuarën, [të tashmen] dhe të ardhmen e gjithçkaje tjetër.

E vërteta atëherë, është diçka që rroket plotësisht vetëm nga perënditë, ata që janë të gjithëdijshëm dhe që i shohin dhe i dinë të gjitha gjërat në të shkuarën, të tashmen dhe të ardhmen.”⁷

Profesori Ridëll vazhdon duke vërejtur:

“Për ta shpëtuar njerëzimin nga kjo aftësi e kufizuar për ta shquar të vërtetën, Ati ynë na ka dhënë Shpëtimtarin tonë, Jezu Krishtin dhe Frymën e Shenjtë. Shpëtimtari ynë u jep të gjithë burrave dhe grave të lindur në këtë botë Dritën e Krishtit, me anë të së cilës mund ta dallojnë të mirën nga e keqja. … Nëse një njeri e merr dhe e do Dritën e Krishtit dhe mëson ta përdorë atë zakonisht për ta dalluar të mirën nga e keqja, ai ose ajo do të jetë gati për ta marrë dëshminë nga Fryma e Shenjtë. … Një njeri me [dhuratën e Frymës së Shenjtë] ka të drejtën e shoqërimit të vazhdueshëm të Frymës së Shenjtë. Çdo njeri që e ka atë shoqërim të vazhdueshëm, ka qasje tek e gjithë e vërteta. ‘Dhe nëpërmjet fuqisë së Frymës së Shenjtë, ju mund të dini të vërtetën e të gjitha gjërave [Moroni 10:5].’”⁸

Shpëtimtari e vërtetoi këtë në një pohim në Darkën e Fundit: “Por, kur të vijë ai, Fryma e së vërtetës, ai do t’ju prijë në çdo të vërtetë”⁹. Jozef Smithit, Ai i shtoi: “Ai që i mban urdhërimet e [mia], merr të vërtetë e dritë, derisa të përlëvdohet në të vërtetë dhe i di të gjitha gjërat”¹⁰.

Gjëja e parë që duhet të kuptojmë rreth së vërtetës, atëherë, është se një njohuri për të vërtetën në çfarëdo mase të konsiderueshme kërkon ndihmë hyjnore, qoftë nëpërmjet Dritës së Krishtit ose me anë të ndihmës së Frymës së Shenjtë. Prej mundësisë dhe burimeve tona të kufizuara në vdekshmëri, nëse nuk ndihmohemi nga zbulesa, ne thjesht nuk mund të arrijmë një njohuri gjithëpërfshirëse për mënyrën si kanë qenë, si janë dhe si do të jenë gjërat dhe se si lidhet çdo gjë me mënyrën si qe, është apo do të jetë gjithçka tjetër.

Megjithatë, Zoti e këshilloi Profetin Jozef Smith që të “studion[te] e mëson[te], dhe [të] njih[ej] me gjithë librat e mirë, dhe me gjuhët, të folurat dhe njerëzit”¹¹. Dhe Ai e shtrin këtë këshillë drejt të gjithëve ne: “Kërkoni nga librat më të mirë fjalët e urtësisë [ose mund të themi ‘të së vërtetës’]; kërkoni të mësoni, madje me anë të studimit dhe gjithashtu me anë të besimit”¹². Dhe Ai thotë se këtë duhet ta bëjmë “me zell”¹³, thotë ai. Duhet t’i kushtojmë kësaj përpjekjen tonë më të mirë dhe ajo përpjekje më e mirë përfshin ushtrimin e besimit – duke lypur, kërkuar dhe trokitur që të na hapet e vërteta dhe drita që vjen nga Perëndia.¹⁴ Kjo është “nxënia e thellë”, sikurse e ka përshkruar Plaku Klark sonte.

Besoj se shumica, në mos e gjithë e vërteta që jemi në gjendje të zbulojmë, vjen nëpërmjet ndihmës hyjnore, e dallofshim apo jo. Duke shkruar rreth Dritës së Krishtit ose Shpirtit të Krishtit, Presidenti Bojd K. Paker vërejti:

“Shpirti i Krishtit mund të ndriçojë shpikësin, shkencëtarin, piktorin, skulptorin, kompozitorin, interpretuesin, arkitektin, autorin për të prodhuar gjëra të mëdha, madje frymëzuese për bekimin dhe të mirën e të gjithë njerëzimit.

Ky Shpirt mund të nxi[t]ë fermerin në fushën e tij dhe peshkatarin në barkën e tij. Mund të frymëzojë mësuesin në klasë, misionarin në paraqitjen e diskutimit të tij. Mund të frymëzojë studentin që dëgjon. Dhe me një rëndësi të jashtëzakonshme, mund të frymëzojë burrë dhe grua, baba dhe nënë.”¹⁵

Ne, nga të gjithë njerëzit, duhet të jemi aq të përulur dhe realistë sa ta pranojmë se shpëtimi jo vetëm që vjen me anë të hirit “pas gjithçkaje që ne mund të bëjmë”, por rrokja e së vërtetës nga ana jonë në mënyrë të ngjashme vjen me anë të hirit “pas gjithçkaje që ne mund të bëjmë”¹⁶. “Sepse fjala e Zotit është e vërtetë dhe çfarëdo që është e vërtetë, është dritë, dhe çfarëdo që është dritë, është Shpirt, madje Shpirti i Jezu Krishtit.”¹⁷

Tani i drejtohem deklaratës së Shpëtimtarit “e vërteta qëndron gjithmonë e përgjithmonë”¹⁸. Në seksionin 93 të Doktrinës e Besëlidhjeve, Zoti shpall: “Gjithë e vërteta është e pavarur në atë sferë në të cilën Perëndia e ka vendosur, për të vepruar për vete, sikurse gjithë inteligjenca gjithashtu; përndryshe nuk ka ekzistencë”¹⁹. Këtë e kuptoj se do të thotë që e gjithë e vërteta, përfshirë të vërtetën që qeveris sferën tonë të tashme, ekziston e pavarur dhe më vete. Ajo është e paprekshme nga parapëlqimi im apo mendimi juaj. Ajo qëndron e pavarur nga çfarëdo përpjekjeje për ta kontrolluar apo ndryshuar. Nuk mund të veprohet ose ndikohet mbi të në asnjë mënyrë. Është një realitet i ngulët.

Shpëtimtari tha se, pa këtë realitet të ngulët të së vërtetës “nuk ka ekzistencë”²⁰. Dhe besoj se kjo është ajo që kishte Lehi në mendje kur dha mësim:

“Dhe në qoftë se ju do të thoni nuk ka ligj [ligji i përdorur këtu është një sinonim për të vërtetën – e vërteta që është ‘e pavarur në atë sferë në të cilën Perëndia e ka vendosur’], ju do të thoni gjithashtu nuk ka mëkat [ku mëkati është mosbindja ndaj ligjit]. Në qoftë se ju do të thoni nuk ka mëkat, ju do të thoni gjithashtu nuk ka drejtësi [ku drejtësia është bindja ndaj ligjit; me fjalë të tjera, pa ligj ose të vërtetë nuk ka asgjë së cilës t’i bindemi ose të mos i bindemi]. Dhe në qoftë se nuk ka drejtësi, nuk ka lumturi [ku lumturia është rrjedhoja e drejtësisë]. Dhe në qoftë se nuk ka as drejtësi as lumturi, nuk ka as ndëshkim as mjerim [ku ndëshkimi dhe mjerimi janë pasojat e mëkatit]. Dhe në qoftë se këto gjëra nuk janë, nuk ka Perëndi. Dhe në qoftë se nuk ka Perëndi, ne nuk jemi, as toka; pasi nuk do të mund të kishte qenë asnjë krijim gjërash, as që veprojnë, as që pësojnë; prandaj, të gjitha gjërat duhet të ishin zhdukur.”²¹

Me anë të këtyre gjërave, atëherë, e dimë se ajo e vërtetë ekziston, që përfaqëson një realitet të ngulët e të pandryshueshëm, që sasia e së vërtetës që të vdekshmit mund të shquajnë pa ndihmë, është relativisht e vogël, që ne varemi nga ndihma e zbulesës hyjnore për të mësuar “të vërtetën e të gjitha gjërave”²² dhe që ne dhe Perëndia varemi nga e vërteta për të vepruar e krijuar, “përndryshe nuk ka ekzistencë”²³. Tjetërkund mësojmë gjithashtu se e vërteta nuk përplaset me të vërtetën, por që njëmend e gjithë e vërteta mund të përfshihet në një të tërë të madhe.

Tani, ku e gjejmë veten në botën e sotme teksa kërkojmë ta japim mësim dhe ta pohojmë të vërtetën, veçanërisht të vërtetën shpirtërore?

Në pjesën më të madhe të botës, mendimi relativist është bërë një filozofi mbizotëruese. Me relativizëm nënkuptoj pikëpamjen që të vërtetat etike ose morale janë relative, që varen nga qëndrimet dhe ndjenjat e atyre që i kanë ato, dhe që askush nuk mund ta gjykojë vlefshmërinë e së “vërtetës” së dikujt tjetër. Dëgjohen shumë biseda këto ditë rreth “së vërtetës sime” dhe “së vërtetës së tij” ose “së vërtetës së saj”. Ky lloj të menduari përshkruhet nga gazetari Dejvid Bruks, kur dha përshtypjet për librin Lost in Transition nga sociologu Kristian Smith i Universitetit të Notre Dame-it e të tjerë. Bruku raporton:

“Qëndrimi tipik, të cilit shumica e [të intervistuarve nga Smithi] iu rikthye përsëri e përsëri, ishte se zgjedhjet morale varen thjesht nga parapëlqimet individuale. ‘Është personale’, ishte përgjigjja tipike e të intervistuarve. ‘Varet nga individi. Kush jam unë që ta them këtë?’

Duke hedhur poshtë bindjen e verbër ndaj autoritetit, shumë nga të rinjtë kanë kaluar në skajin tjetër, duke thënë: ‘Unë do të bëja atë çka do të mendoja se do të më bënte të lumtur ose do të veproja siç e ndieja. Unë nuk kam mënyrë tjetër për ta ditur ç’të bëj përveçse nga mënyra se si ndihem së brendshmi.’

Shumë të rinj flisnin me të shpejtë rreth ndjenjave të tyre morale por ngurronin t’i lidhnin këto ndjenja me një të menduar më të gjerë rreth një strukture apo detyrimi të përbashkët moral. Ashtu siç e shprehu njëri prej tyre: ‘Dua të them, ma merr mendja se ajo që e bën diçka të drejtë, është mënyra se si ndihem rreth saj. Por njerëz të ndryshëm ndihen në mënyra të ndryshme, ndaj nuk mund të flas në emër të askujt tjetër mbi atë që është e drejtë dhe e gabuar.’”²⁴

Mendoj se do të binit dakord që filozofia e relativizmit moral është përhapur shumë në kohën tonë. “Mosgjykimi” është bërë një standard pothuajse i pasfidueshëm për bisedat e sjelljen. Por në të vërtetë, të gjithë ne bëjmë gjykime rreth asaj që është e drejtë dhe e gabuar dhe jo vetëm për veten, por edhe për njerëzit dhe shoqërinë përreth nesh. Ligjet dhe sistemet ligjore, madje edhe sistemet politike, janë mishërimi i vlerave morale dhe i të vërtetave të perceptuara. Në një shoqëri të larmishme, ne mund të bëjmë debat për vlerat që duhet të vendosen në ligje ose norma dhe për atë që është e drejtë, ose e gabuar ose e vërtetë, por në fund, për çdo çështje të dhënë, mbizotëron pikëpamja e dikujt ose pikëpamja e një grupi për të vërtetën dhe të gjithë shtrëngohen prej saj.

Relativizmi moral thjesht nuk funksionon nëse duhet të ketë rend dhe drejtësi në shoqëri. A mund të jetë vrasja e gabuar për shumicën, por e drejtë për disa? A e ka një hajdut të drejtën ta mbajë atë që vjedh dhe të vazhdojë të vjedhë sepse beson që plaçkitja është e drejtë për të, veçanërisht ngaqë u rrit në rrethanë të pavolitshme? Ose duke marrë shkas nga diçka që është shumë nëpër lajme sot, a e ka një burrë të drejtën ta ngacmojë seksualisht një grua, për shkak se i duket në përputhje me ndjesinë e tij vetjake për të drejtën dhe të gabuarën?

“Epo”, mund të thotë dikush, “ti po flet rreth gjërave që pranohen përgjithësisht si të gabuara. Ka disa vlera vetekzistuese që gjenden në ekzistencën njerëzore, të cilat janë baza për ligjet kundër vrasjes, përdhunimit, vjedhjes dhe veprimeve të tjera që i lëndojnë njerëzit, ose që ndërhyjnë te kërkimi i tyre i përligjshëm për lumturi. Këto janë të drejta thelbësore dhe universale të njeriut që e shfuqizojnë çfarëdo të drejte vetjake për të kundërtën. Është vetëm përtej këtyre të drejtave të njeriut të pranuara vendi ku gjen zbatim relativizmi moral, ku çdo individ mund ta përkufizojë çfarë është e drejtë ose e gabuar për veten e tij ose të saj.” Por kjo linjë arsyetimi del në përfundimin se në fakt ka vlera morale absolute, qoftë nëse i quan ato të drejta universale të njeriut ose diçka tjetër. Të paktën disa të vërteta dhe koncepte morale ekzistojnë të pavarura nga trillet apo parapëlqimet vetjake. Debati i vetëm, në të vërtetë, është se cilat janë ato dhe deri ku shtrihen. Ai të cilit i referohemi si relativizëm moral, është në fakt një debat i vazhdueshëm mbi tolerancën: Çfarë veprimesh dhe ndryshimesh duhet të tolerohen në shoqëri dhe në marrëdhëniet njerëzore?

Thirrja jonë, dhe është gjithnjë e më e ngutshme në këtë mjedis, është që t’i japim mësim të vërtetat e koncepteve morale: cilat janë dhe deri ku shtrihen. Ne i caktojmë vlerën së vërtetës mbi çfarëdo teme nga cilido burim, por të vërtetën e përjetshme, veçanërisht ngaqë ndikon te domethënia e qëllimi dhe drejtimi i jetës, duhet ta marrim nga Perëndia. Relativistët moralë në përgjithësi nuk shohin asnjë rol apo rëndësi të Perëndisë në këtë diskutim dhe zakonisht e vënë në dyshim që Ai ekziston. Do të ishte gjëja më e pavolitshme për ta nëse Ai ekziston dhe madje më shumë nëse Ai i flet njeriut. Dikush mund ta mendojë të vërtetën si relative nëse Perëndia nuk është aty.

Qendra kërkimore Pew Research kohët e fundit raportoi se, për herë të parë, një shumicë amerikanësh (56 përqind) thonë se nuk është e nevojshme të kesh një bindje fetare për të qenë njeri i mirë. “‘Perëndia nuk është një parakusht për vlerat e mira dhe moralshmërinë’, tha Greg Smithi, bashkëdrejtor i kërkimit në qendrën Pew, në publikimin e tij rreth rezultateve të zbuluara.”²⁵

Jam i sigurt që do të binim dakord se njerëzit që janë ateistë ose që përndryshe nuk kanë fe ose bindje fetare të shpallur mund të jenë, dhe më së shumti janë, njerëz të mirë dhe të drejtë. Por nuk do të binim dakord se kjo ndodh pa Perëndinë. Sikurse e vërejta më herët, i pëlqen dikujt ose jo, e beson apo jo, është madje i vetëdijshëm për të apo jo, ai ose ajo është i mbushur me Dritën e Krishtit dhe rrjedhimisht zotëron një ndjesi të përbashkët të së drejtës e të gabuarës që ndonjëherë e quajmë ndërgjegje. Shpëtimtari tha: “Unë jam drita e vërtetë që ndriçon çdo njeri që vjen në botë”²⁶. Lexojmë gjithashtu: “Dhe Shpirti i jep dritë çdo njeriu që vjen në botë; dhe Shpirti ndriçon çdo njeri në botë, që i bindet zërit të Shpirtit”²⁷.

Presidenti Bojd K. Paker, në artikullin që citova më herët, dha mësim:

“Çdo burrë, grua dhe fëmijë i çdo kombi, bindjeje ose ngjyre – çdokush, pavarësisht [se] ku ata jetojnë ose çfarë besojnë, apo çfarë bëjnë – kanë brenda tyre Dritën e pavdekshme të Krishtit. Në këtë kuptim, të gjithë njerëzit janë krijuar të barabartë. Drita e Krishtit në çdo njeri është një dëshmi që Perëndia është i paanshëm (shih DeB 1:35). Ai trajton çdo njeri me barazi për sa i përket kësaj dhurate të Dritës së Krishtit.”²⁸

Drita e Krishtit që ekziston brenda çdo të vdekshmi, është ajo që kishte në mendje Lehi kur shpalli: “Dhe njerëzit janë udhëzuar mjaftueshëm që ata të kuptojnë të mirën nga e keqja. … Dhe për shkak se ata janë shëlbuar nga rënia, ata janë bërë të lirë përgjithmonë, duke ditur të mirën nga e keqja; të veprojnë për veten e tyre.”²⁹ Mormoni na nxiti: “Kërkoni me zell në dritën e Krishtit, që të mund të njihni të mirën nga e keqja; dhe në qoftë se do të mbështeteni në çdo gjë të mirë dhe të mos e dënoni, me siguri ju do të jeni një fëmijë i Krishtit”³⁰.

Relativizmi moral shkakton dëm të vërtetë teksa vepron për ta zbehur ndërgjegjen. Nëse pranohet dhe ndiqet, ndërgjegjja do të shtyjë drejt një drite dhe të vërtete gjithnjë e më të madhe. Por shpërfillja ose shtypja e ndërgjegjes qartas e shtyn dikë larg dritës e të vërtetës dhe nëpër mohim, gabim e keqardhje. Shtirja se nuk ka asnjë të vërtetë të ngulët e objektive nuk është asgjë tjetër veçse një përpjekje për t’iu shmangur përgjegjësisë dhe përgjegjshmërisë. Kjo nuk është një recetë për lumturinë.

Njëzet vite më parë, J. Baxizevski, një profesor i qeverisjes dhe filozofisë në Universitetin e Ostinit në Teksas, shkroi një material interesant për gazetën katolike First Things të titulluar “The Revenge of Conscience” [“Hakmarrja e Ndërgjegjes”]. Ai foli për ndërgjegjen si pjesë e ligjit të natyrës “një ligj i shkruar në zemrën e çdo qenieje njerëzore”. Ne, sigurisht, e përshkruajmë atë si Dritën e Krishtit. Gjithsesi, vëzhgimet e tij rreh orvatjeve për ta asgjësuar ndërgjegjen, janë të mprehta.

Ai shkroi se “njohuria jonë për parimet thelbësore [të tilla si ato të shprehura te Dhjetë Urdhërimet] është e pashueshme. Këto janë ligjet që nuk mund të mos i dimë.”³¹ Relativizmi moral e mohon faktin që këto parime thelbësore ekzistojnë, ose, nëse ekzistojnë, mohon faktin që janë të drejta për të gjithë. Realizmi moral argumenton me faktin që ne në të vërtetë nuk e dimë të vërtetën, por e kërkojmë sinqerisht dhe bëjmë më të mirën që mundemi, duke u përpjekur si të thuash, të shohim në një natë të mjegullt. Baxizevski deklaron: “Ne njëmend dimë më shumë se kaq; ne nuk po bëjmë më të mirën që mundemi. … Në përgjithësi, ne njëmend e njohim të drejtën nga e gabuara, por urojmë të mos e njihnim. Ne vetëm bëjmë sikur po e kërkojmë të vërtetën – që të mund të bëjmë të gabuarën, ta lejojmë të gabuarën ose ta shtypim brejtjen tonë të ndërgjegjes për gabimet e bëra në të shkuarën. … Përkeqësimi ynë nuk i detyrohet padijes morale, por shtypjes morale. Nuk jemi të pamësuar, por nën ‘mohim’. Nuk na mungon njohuria morale, e frenojmë ne atë.”³²

Ajo që Alma ia përshkroi birit të tij, Koriantonit, si “brejtje [e] ndërgjegjes”³³ është e vërtetë dhe Baxizevski nxjerr në pah se orvatjet për ta shtypur ndërgjegjen ose për ta lehtësuar brejtjen e ndërgjegjes, pa pendim, nuk kanë sukses në fund. E shohim këtë te njerëzit që shtiren se ajo që e dinë se është e gabuar, nuk është e gabuar. Ata mund ta përsëritin qëllimisht një mëkat pa reshtur duke u orvatur ta mbytin zërin e ndërgjegjes. Disa mund të ushtrojnë shpërqendrim të pandërprerë duke e zhytur veten në media shoqërore, videolojëra ose muzikë të vazhdueshme në veshë për të shmangur çdo çast të qetë kur mund të flasë ndërgjegjja. E shohim këtë në shfajësime për të cilat duket se nuk ka fund, qoftë nga numri apo aftësia krijuese. Baxizevski citon këtë [arsyetim]: “I them vetes se seksi [jashtë martese] pranohet sepse do të martohem me partnerin/en tim/e, sepse dua që partneri/ja im/e të martohet me mua ose sepse dua të zbuloj a mund të jemi të lumtur po të martohemi, … [ose] ‘nuk na duhen premtimet sepse jemi të dashuruar’. Nënkuptimi, sigurisht, është që ata që në të vërtetë [i dëshirojnë ose] kanë nevojë për premtime nuk dashurojnë me pastërti.”³⁴

Përtej shtirjes, shpërqendrimit dhe shfajësimit, njerëzit mund të përpiqen t’i bëjnë të tjerët të marrin pjesë në veprën e fajit si një mënyrë për të përligjur veten e tyre. Ata “nuk mëkatojnë vetëm, ata rekrutojnë”³⁵. Ne mund të themi që Satani është rekrutuesi mjeshtër “pasi ai kërkon që të gjithë njerëzit të jenë të mjeruar sikurse është ai vetë”³⁶. Më shqetësues janë ata të cilët këmbëngulin që “shoqëria duhet të shndërrohet që të mos qëndrojë më në gjykime të tmerrshme. Kështu ndodh që ata të ndryshojnë ligjet, të depërtojnë në shkolla dhe të krijojnë burokraci të bezdisshme për mirëqenien shoqërore.”³⁷ Isaia bëri mirë kur paralajmëroi: “Mjerë ata që e quajnë të mirë të keqen dhe të keqe të mirën, që ndërrojnë terrin në dritë dhe dritën në terr, që ndërrojnë hidhësirën në ëmbëlsi dhe ëmbëlsinë në hidhësi!”³⁸

Kështu, Baxizevski e mbyll, janë përpjekjet tona për t’i shtypur forcat e fuqishme të ndërgjegjes dhe për ta shfajësuar fajin që e shtyjnë shoqërinë akoma më thellë në humnerën morale.³⁹ Do të shtoja edhe që ato janë përgjegjëse për zemërimin i cili shpërthen gjithnjë e më shumë në çdo orvatje për diskutim që përfshin standardet dhe normat shoqërore.

Duke folur për Nikodemin, Jezusi tha:

“Tani gjykimi është ky: Drita erdhi në botë dhe njerëzit deshën errësirën më tepër se dritën, sepse veprat e tyre ishin të mbrapshta.

Sepse kushdo që bën gjëra të mbrapshta e urren dritën dhe nuk vjen te drita, që të mos zbulohen veprat e tij;

por kush bën të vërtetën vjen te drita, që veprat e tij të zbulohen, sepse u bënë në Perëndinë.”⁴⁰

Orvatjet për ta shtypur ndërgjegjen nuk janë vetëm të kota, por, nëse njerëzit do t’i kuptonin gjërat në dritën e tyre të vërtetë, askush nuk do të donte të përpiqej ndonjëherë. E përmenda nga fillimi atë që dha mësim Lehi rreth përpjekjes për t’i shpëtuar ndëshkimit dhe mjerimit duke e mohuar realitetin e mëkatit – “në qoftë se ju do të thoni nuk ka ligj, ju do të thoni … nuk ka mëkat”⁴¹. Nëse do të mund ta fshinim ligjin, ose të vërtetën, sikurse po përpiqen të bëjnë ata që po luftojnë kundër ndërgjegjes, ne njëmend do të çliroheshim nga faji, apo ndëshkimi ose mjerimi. Por mbani mend, sikurse na paralajmëroi Lehi: Pa ligj nuk do të kishte dobi as ekzistenca jonë. Ne do ta fshinim mundësinë e drejtësisë dhe lumturisë. Ne do ta fshinim krijimin dhe ekzistencën. Qartazi, ideja e fshirjes ose zhdukjes së të vërtetës është marrëzi, por ka një mënyrë për ta zhdukur mjerimin ndërkohë që ruhet mundësia për lumturinë. Ajo quhet doktrina e ungjillit të Krishtit – besimi në Krisht, pendimi dhe pagëzimi, edhe me ujë edhe me Shpirtin.⁴²

Ne duhet t’i ndihmojmë studentët tanë, me fjalët e Shpëtimtarit që të “bë[jnë të vërtetën]”⁴³, – që është, ta përqafojnë me gjithë zemër Dritën e Krishtit e cila është brenda tyre, dhe ta mirëpresin dritën dhe të vërtetën shtesë që vjen nëpërmjet Frymës së Shenjtë. Qëndresa, shfajësimi dhe shtirja nuk do të sjellin dobi. Vetëm pendimi dhe bindja ndaj së vërtetës mund ta sjellin “vërtetësinë” që shumë lakmojnë. Vetëm pendimi dhe bindja ndaj së vërtetës mund ta ruajnë dhe të na e zgjerojnë lumturinë dhe lirinë.

Herët në karrierën time juridike, i pashë nga afër frytet tragjike të shpërfilljes së ndërgjegjes. Isha nëpunësi juridik i gjykatësit të Gjykatës së Distriktit të SHBA-së, Xhon J. Sirika, në Uashington D.K. Skandali kombëtar i njohur si “Uotërgejt” filloi pak para se të niste puna ime dhe punimet në gjykatë të lidhura me Uotërgejtin e mbushën kohën e gjykatësit Sirika dhe rrjedhimisht edhe kohën time, pothuajse tërësisht për dy vite e gjysmë në vazhdim. Pa i përsëritur hollësitë, do të them thjesht që në vitin 1972, funksionarë nga fushata prej së cilës u rizgjodh presidenti Riçard Nikson, Komiteti për Rizgjedhjen e Presidentit, duke përdorur futje të paligjshme dhe përgjime, u përpoq të vidhte informacion nga Komiteti Demokratik Kombëtar. U bënë arrestime dhe filloi një përpjekje thuajse e menjëhershme për ta fshehur çfarëdo lidhjeje të këtyre veprimtarive të paligjshme me fushatën e presidentit Nikson ose çfarëdo zyrtari të Shtëpisë së Bardhë. Ky mbulim përbënte një pengim kriminal të drejtësisë dhe u zmadhua derisa përfshiu edhe presidentin Nikson.

M’u duk se kishte shumë pika gjatë dy viteve të ardhshme përpara se të jepte dorëheqjen, kur Niksoni, me një zgjim të ndërgjegjes, mund ta kishte parandaluar duke thënë: “Kjo nuk është e drejtë, nuk do të vazhdojmë, le të shkojë si të shkojë”, dhe mund t’i kishte shpëtuar turpërimit politik dhe kritikave të pashmangshme e ta kishte përfunduar mandatin e tij. Por ai nuk tha kurrë: “Ndal”! Përkundrazi, ai u zhyt vetë më thellë në komplotin e mbulimit. Kulmi për mua ishte kur gjykatësi Sirika dhe unë dëgjuam regjistrimin e një bisede që ndodhi më 21 mars 1973, midis presidentit dhe këshilltarit ligjor të Shtëpisë së Bardhë, Xhon Dinit, në Zyrën Vezake.

Dini kishte administruar mbulimin brenda Shtëpisë së Bardhë dhe ndiente se po fillonte të zbulohej. Tani ai kishte ardhur t’i kërkonte drejtim Niksonit. Në këtë bisedë të regjistruar, Dini shpjegoi ato që ishin bërë gjatë disa muajve të mëparshëm, përfshirë rregullimin që t’u shkonin para familjeve të atyre që ishin vetëshpallur fajtorë për futjet e paligjshme në Uotërgejt. Paratë ua dhanë për të blerë heshtjen e tyre lidhur me njerëzit me pozita të larta në Komitetin për Rizgjedhjen e Presidentit që i kishte planifikuar dhe urdhëruar futjet e paligjshme, por tani ata po kërcënonin se do të flisnin për shkak se paratë për familjen e tyre nuk po vinin në kohë ose nuk ishin aq sa mendonin se u ishte premtuar.

Gjykatësi Sirika dhe unë u tronditëm kur e dëgjuam Niksonin të pyeste me qetësi: “Sa para do të duhen?” Nga toni i zërit të tij, Dini vetë u duk i befasuar nga kjo përgjigje dhe me atë që dukej si një numër i thënë nga hiçi u përgjigj: “Një milion dollarë”. Niksoni u përgjigj se nuk do të ishte problem ta mblidhte atë shumë, por shqetësohej se si mund të shpërndahej pa u diktuar. Gjykatësi dhe unë nuk mund ta besonim – nuk donim ta besonim – atë që po dëgjonim, dhe ai më kaloi një pusullë duke sugjeruar që ta kthenim mbrapsht kasetën dhe ta dëgjonim përsëri. Mbaruam së dëgjuari bisedën dhe pastaj, pa i thënë shumëçka njëri-tjetrit, e vumë mënjanë kasetën dhe shkuam herët në shtëpi. Edhe tani, më kujtohet ndjesia e zhgënjimit dhe e trishtimit. Kjo ishte disa muaj përpara dorëheqjes së Niksonit, por ne e dinim atëherë që presidenti do të akuzohej nëse nuk jepte dorëheqjen përpara.

Pyetja veten në atë kohë dhe e kam pyetur që atëherë, pse lejoi Niksoni që ky skandal të rritej e të përshkallëzohej. Ende ndiej befasi që, me kalimin e kohës, ndërgjegjja e tij mundi të bëhej aq e mpirë sa madje as shantazhi në tentativë ndaj presidentit të Shteteve të Bashkuara nga hajdutët e Uotërgejtit nuk shkaktoi asnjë indinjatë tek ai. Mësimi për jetën që nxora nga kjo përvojë ishte që shpresa ime për ta shmangur mundësinë e një katastrofe të ngjashme në vetë jetën time qëndronte te mosbërja kurrë e një përjashtimi – dorëzimi i përhershëm dhe i palëkundshëm ndaj diktateve të ndërgjegjes. Lënia pezull e integritetit, madje edhe për veprime të vogla në dukje në çështje të vogla në dukje, e vendos dikë në rrezikun për ta humbur përfundimisht dhe një herë e mirë dobinë dhe mbrojtjen nga ndërgjegjja. Jam i sigurt që disa “ia kanë hedhur paq”, në kuptimin që ata vepruan pandershmërisht ose duke shkelur ligjin në biznes ose në jetën profesionale apo politike dhe nuk janë detyruar kurrë të japin llogari (së paku në këtë jetë). Por një ndërgjegje e dobët dhe sigurisht, një ndërgjegje e mpirë, ua hap dyert “Uotërgejtëve”, qofshin ato të mëdha apo të vogla, të përbashkëta apo vetjake – fatkeqësi që mund ta lëndojnë e shkatërrojnë edhe fajtorin, edhe të pafajshmin.

Gjoni shënon premtimin e fuqishëm të Shpëtimtarit ndaj “Judenjve që besuan në të: ‘Nëse do të qëndroni në fjalën time, jeni me të vërtetë dishepujt e mi; do ta njihni të vërtetën dhe e vërteta do t’ju bëjë të lirë’”⁴⁴. Njohja dhe ndjekja e së vërtetës me sigurinë më të madhe na bën njëmend të lirë – së pari të lirë nga robëria e padijes dhe mëkatit⁴⁵ dhe pastaj të lirë për të synuar çdo gjë të mirë derisa të marrim mbretërinë e Atit dhe gjithçka që Ai mund të japë.⁴⁶ Duke e ditur se Jezusi është Vetë “udha, e vërteta dhe jeta”,⁴⁷, ndoshta kuptimi më domethënës i faktit që e vërteta na bën të lirë është se, me anë të hirit të Tij, Ai na çliron nga vdekja dhe ferri.⁴⁸

Zoti shpalli: “Drita dhe e vërteta e braktisin atë të ligun [duke i dhënë fund robërisë së mëkatit]. … [Por] ai i lig vjen dhe largon dritën dhe të vërtetën nëpërmjet mosbindjes, nga fëmijët e njerëzve, dhe për shkak të traditës së etërve të tyre.”⁴⁹

Në Librin e Mormonit ne kemi një shembull të thellë të të ligut që e largon dritën dhe të vërtetën nëpërmjet traditave të rreme dhe mosbindjes. Rreth një shekull e gjysmë përpara ardhjes së Krishtit, populli lamanit përshkruhet si i rënduar nga tradita të rreme dhe se nuk dinte “asgjë në lidhje me Zotin”⁵⁰: Ndodhi vetëm kur bijtë e Mosias ndërmorën misionin e tyre të jashtëzakonshëm e dëgjoi planin e shpëtimit dhe e mësoi të vërtetën.⁵¹

Mbretin Lamoni, e pushtoi gëzimi i daljes nga errësira e traditave të rreme për te drita e mrekullueshme e së vërtetës. “Dhe drita që ndriçonte mendjen e tij, që ishte drita e lavdisë së Perëndisë, … i kishte futur kaq gëzim në shpirtin e tij, sa ia kishte zhdukur renë e errësirës dhe drita e jetës së përhershme ndriçonte në shpirtin e tij, po, kjo e kishte mundur trupin … natyror të tij dhe ai ishte rrëmbyer në Perëndinë.”⁵²

Vërtet, ka vetëm dy mundësi. Njëra është të synojmë të vërtetën duke ua vënë veshin fjalëve të Krishtit – “Ai që i mban urdhërimet e tij, merr të vërtetë e dritë, derisa të përlëvdohet në të vërtetë dhe i di të gjitha gjërat”⁵³. Tjetra është të gënjehemi nga kundërshtari dhe të orvatemi për të pamundurën – të gjejmë lumturi në trillimet e tij. Njeriu nuk mund të ketë sukses në jetën këtu apo pas kësaj jete duke e shpërfillur realitetin e së vërtetës, por disa, në fakt shumë njerëz, e provojnë – ajo thjesht duket shumë më e lehtë sesa pendimi. Por vetëm pendimi dhe bindja ndaj së vërtetës së Perëndisë na çlirojnë nga një botë fantazie që është e paracaktuar të dështojë “dhe rrënimi i saj [do të jetë] i madh”⁵⁴.

Të vërtetat thelbësore, realitetet qendrore të ekzistencës sonë, të cilat duhet t’i japim mësim e t’i përsëritim me bindje të pastër dhe me të gjithë fuqinë që na jep Perëndia, janë këto:⁵⁵

Perëndia, Ati ynë Qiellor, i vetmi Perëndi i vërtetë dhe i gjallë, jeton.
Jezu Krishti është Biri i Vetëmlindur i Perëndisë.
Jezu Krishti erdhi në tokë për ta shëlbuar popullin e Tij; Ai vuajti dhe vdiq për të shlyer për mëkatet e tyre.
Ai u ngrit sërish nga vdekja, duke bërë të ndodhë Ringjallja.
Të gjithë do të qëndrojnë përpara Tij për t’u gjykuar në ditën e fundit e të gjykimit, sipas veprave të tyre.

Paçim dashuri për këto të vërteta e jetofshim sipas tyre! Jap dëshminë time solemne se ato janë e vërteta. E kërkofshim, e dhënçim mësim dhe jetofshim sipas së vërtetës, gjallërisht dhe me entuziazëm, unë lutem, në emrin e Jezu Krishtit, amen.