2:3

Ang Kamatuoran Molungtad

Elder D. Todd Christofferson

Sa Korum sa Napulog Duha ka mga Apostoles

Usa ka Gabii uban ni Elder D. Todd Christofferson

Pakigpulong ngadto sa mga CES Religious Educator • Enero 26, 2018 • Salt Lake Tabernacle

Nagpasalamat ko sa akong Langitnong Amahan alang sa pribilehiyo nga makauban kamo karong gabhiona. Mapasalamaton ko nilang Elder Kim B. Clark ug Brother Chad H Webb. Nakadayeg kaayo ko sa tanan nga nahisgutan karong gabhiona o sa nalista diha sa na-print nga programa. Duna koy dakong pagdayeg sa Church Educational System, sa seminary ug institute. Duna koy dakong pagdayeg sa tanang nagserbisyo—sa mga kaubanan, mga volunteer, sa tanang mitampo. Nagtuo ko nga ang serbisyo nga inyong gihatag maoy pinakaimportante ug bililhon sa mga miyembro sa Simbahan, ilabi na sa matag bag-ong henerasyon, ug mapalasamaton ko kaninyo.

Gusto nakong mamulong kaninyo karong gabhiona mahitungod sa kamatuoran. Ang Church Educational System mapahinunguron sa pagtudlo ug pagsilsil sa kamatuoran, ilabi na kadtong importante ug sukaranang mga kamatuoran nga mao ang pundasyon sa kinabuhing dayon. Kanunay kining importante dili lang sa pagtudlo apan sa pagpanalipod sa kamatuoran, ug sa atong panahon kana nga panginahanglan daw nagkadako.

Nahinumduman natong tanan ang panagsultihanay sa Juan sa dihang gipasanginlan si Jesus sa atubangan ni Pilato ug namahayag nga mianhi Siya sa kalibutan aron “magapanghimatuod sa kamatuoran. Ang tanan sila nga iya sa kamatuoran,” miingon si Jesus, “nagapatalinghug sa akong tingog.”¹ Si Pilato, nga kon paminawon madudahon kaayo, mitubag, “Kay unsa bay kamatuoran?”² Klaro nga usa kadto ka dili literal nga pangutana. Mahimong wala siya motuo nga dunay kamatuoran, o tingali tungod sa politikanhong intriga, nawad-an na siya og paglaum nga makakab-ot sa unsa gayuy tinuod. Bisan pa man niana, ang iyang pangutana maayo, usa nga angayan natong hunahunaon.

Sa Iyang talagsaong pag-ampo alang sa uban atol sa Katapusang Panihapon, gipamatud-an sa Ginoo nga ang pulong sa Amahan kamatuoran.³ Namahayag Siya nga ang rekord o pagsaksi sa Balaang Espiritu tinuod, ug nga “ang kamatuoran magpabilin hangtud sa kahangturan.”⁴ Ang Amahan ug ang Anak gipamahayag nga “puno sa grasya ug kamatuoran.”⁵ Pinaagi sa pagpadayag ngadto ni Propeta Joseph Smith, ang Manluluwas mihatag sa tingali posible nga labing mubo nga depinisyon sa kamatuoran: “Ang kamatuoran mao ang kahibalo sa mga butang ingon nga sila mao karon, ug ingon nga sila mao sa kaniadto, ug ingon nga sila mao sa umaabut.”⁶

Samtang kana nga depinisyon direkta, ang implikasyon mao nga kon walay balaanong tabang, ang panabut sa tawo sa kamatuoran dili gayud kaayo dako. Ang BYU emeritus nga propesor nga si Chauncey C. Riddle mipasabut niining paagiha:

“Walay mortal nga nilalang ang makabaton og bisan unsa apan gamay ra nga kamatuoran mahitungod kon unsa ang mga butang karon, kaniadto, ug sa umaabut. Ug kay makasabut kita pinaagi sa mga relasyon, kita isip mga mortal dii makasabut nianang gamay [nga kamatuoran] nga atong nahibaloan sa kinatibuk-an niini tungod kay ang gamay importante lamang kon duna kini kalabutan sa bisan unsa pang butang ug sa nangagi, [karon] ug umaabut sa bisan unsa pang butang.

“Ang kamatuoran usa ka butang nga hingpit lamang nga masabtan sa mga dios, kadtong nahibalo sa tanan ug nakakita ug nasayud sa tanang butang sa nangagi, karon ug sa umaabut.”⁷

Si Propesor Riddle nagpadayon sa pag-ingon:

“ Aron maluwas ang katawhan niining limitado nga abilidad sa pag-ila sa kamatuoran, ang atong Amahan mihatag kanato sa atong Manluluwas, si Jesukristo, ug sa Espiritu Santo. Ang atong Manluluwas mihatag sa tanang kalalakin-an ug kababayen-an nga natawo niining kalibutana sa Kahayag ni Kristo, diin makaila sila sa maayo gikan sa dautan. … Kon ang tawo makadawat ug magmahal sa Kahayag ni Kristo, ug makakat-on sa paggamit niini kanunay sa pag-ila sa maayo gikan sa dautan, mahimo siyang andam sa pagdawat sa pagsaksi sa Espiritu Santo. … Ang tawo nga aduna [sa gasa sa Espiritu Santo] makabaton sa kanunay nga pagpakig-uban sa Espiritu Santo. Bisan kinsang tawo nga duna nianang kanunay nga pagpakig-uban maka-access sa tanang kamatuoran. ‘Ug pinaagi sa gahum sa Espiritu Santo kamo mahimo nga masayud sa kamatuoran sa tanan nga mga butang [Moroni 10:5].’”⁸

Gipamatud-an kini sa Manluluwas sa usa ka pamahayag atol sa Katapusang Panihapon: “Inig-abut sa Espiritu sa kamatuoran, kini siya mao ang magatultol kaninyo ngadto sa tibuok nga kamatuoran.”⁹ Ngadto kang Joseph Smith, Siya midugang, “Siya nga maghupot sa [akong] mga sugo makadawat og kamatuoran ug kahayag, hangtud siya pagahimayaon diha sa kamatuoran ug masayud sa tanan nga mga butang.”¹⁰

Ang unang butang nga kinahanglan natong masabtan mahitungod sa kamatuoran,dayon, ang mao nga pagkahibalo sa kamatuoran sa bisan unsa ka talagsaong matang nagkinahanglan og balaanong tabang, mahimong pinaagi sa Kahayag ni Kristo o pinaagi sa tabang sa Espiritu Santo. Sa atong limitado nga mortal nga kapasidad ug kapanguhaan, kon dili kita tabangan pinaagi sa pagpadayag, dili gayud kita makakab-ot og komprehensibong kahibalo bahin sa mga butang kon unsa kini kaniadto, karon, ug sa umaabut, ug sa unsang paagi ang usa ka butang dunay kalabutan sa lain pang butang kaniadto, karon, ug sa umaabut.

Bisan pa man niana, ang Ginoo mitambag kang Propeta Joseph Smith nga “magtuon ug magkat-on, ug mosinati sa tanan nga maayo nga mga basahon, ug sa mga pinulongan, mga dila, mga katawhan.”¹¹ Ug Iyang gipadangat kana nga tambag ngari natong tanan, “pangitaa ninyo gikan sa labing maayo nga mga basahon ang mga pulong sa kaalam [o mahimo natong isulti nga “kamatuoran”]; pangitaa ang pagtulun-an, gani pinaagi sa pagtuon ug usab pinaagi sa hugot nga pagtuo.”¹² Ug kinahanglan nato kining buhaton, Siya miingon nga, “makugihon,”¹³ Kinahanglan gayud natong ihatag ang atong pinakamaayong paningkamot, ug ang pinakamaayong paningkamot naglakip sa paggamit og hugot nga pagtuo—aktibong mangutana, mangita, ug manuktok aron ablihan ngari kanato ang kamatuoran ug kahayag nga naggikan sa Dios.¹⁴ Kini mao ang “lawom nga pagkat-on,” sama sa paghulagway ni Elder Kim Clark karong gabhiona.

Nagtuo ko nga kasagaran sa kamatuoran nga atong nadiskubrihan, kon dili man tanan, naggikan pinaagi sa balaanong tabang, ato man kining nailhan o wala. Nagsulat mahitungod sa Kahayag ni Kristo o sa Espiritu ni Kristo, si Presidente Boyd K. Packer miingon:

“Ang Espiritu ni Kristo motudlo sa imbentor, scientist, pintor, eskultor, komposer, tigpasundayag, arkitekto, ang tigpasiugda aron paghimo og mahinungdanon, gani dinasig nga mga butang alang sa panalangin ug kaayohan sa tanang katawhan.

“Kini nga Espiritu makaaghat sa mag-uuma sa iyang umahan ug sa mananagat sa iyang sakayan. Makadasig kini sa magtutudlo diha sa lawak klasehanan, sa misyonaryo sa pagpresentar sa iyang diskusyon. Makadasig kini sa estudyante nga naminaw. Ug ang pinakaimportante, modasig kini sa bana ug asawa, ug sa amahan ug inahan.”¹⁵

Kita, sa tanang tawo, kinahanglang igo nga mapainubsanon ug reyalistiko nga moila nga dili lamang moabut ang kaluwasan pinaagi sa grasya “human sa tanan nga atong mabuhat,” apan ang atong pagsabut sa kamatuoran susamang moabut pinaagi sa grasya “human sa tanan nga atong mabuhat.”¹⁶ “Kay ang pulong sa Ginoo mao ang kamatuoran, ug bisan unsa nga mga kamatuoran mao ang kahayag, ug bisan unsa nga kahayag mao ang Espiritu, gani ang Espiritu ni Jesukristo.”¹⁷

Mobasa na ko karon sa pamahayag sa Manluluwas, “ang kamatuoran magpabilin hangtud sa kahangturan.”¹⁸ Sa seksyon 93 sa Doktrina ug mga Pakigsaad, ang Ginoo namahayag, “Ang tanan nga kamatuoran nagbarug niana nga dapit nga gibutangan sa Dios niini, sa pagbuhat alang sa iyang kaugalingon, ingon usab sa tanan nga salabutan; kon dili walay binuhat.”¹⁹ Nakasabut ko nga nangahulugan kini nga ang tanang kamatuoran, lakip sa kamatuoran nga nagdumala sa atong kasamtangang kahimtang, anaa nga gawasnon ug managlahi. Dili kini maapektuhan sa akong gusto o sa inyong opinyon. Nagbarug kini nga gawasnon sa bisan unsang paningkamot sa pagkontrolar o pag-usab niini. Dili kini mahangyo o maimpluwensyahan sa bisan unsang paagi. Usa kini ka dili mausab nga reyalidad.

Miingon ang Manluluwas nga kon wala kining dili mausab nga reyalidad sa kamatuoran, “walay binuhat.”²⁰ Nagtuo ko nga mao kana ang gihunahuna ni Lehi sa dihang nagtudlo siya:

“Kon ikaw moingon nga walay balaod [ang balaod nga gigamit dinhi usa ka synonym sa kamatuoran––ang kamatuoran nga ‘gawasnon niana nga kahimtang diin kini gibutang sa Dios’], ikaw moingon usab nga walay sala [sala isip ang dili pagsunod sa balaod]. Kon ikaw moingon nga walay sala, ikaw moingon usab nga walay pagkamatarung [ang pagkamatarung nga mao ang pagkamasulundon sa balaod; sa laing mga pulong, kon walay balaod o kamatuoran walay angayang sundon o supakon]. Ug kon walay pagkamatarung walay kalipay [ang kalipay nga mao ang resulta sa pagkamatarung]. Ug kon walay pagkamatarung ni kalipay walay silot ni pagkauyamot [ang silot ug pagkauyamot nga mao ang sangputanan sa sala]. Ug kon wala kining mga butanga, walay Dios. Ug kon walay Dios kita wala usab, ni ang yuta; kay wala untay paglalang sa mga butang, ni palihukon ni pagaaghaton; busa, ang tanan nga mga butang mahanaw.”²¹

Nan, pinaagi niining mga butanga, masayud kita nga anaa ang kamatuoran, nga nagrepresentar kini og dili mausab ug dili malalis nga reyalidad, nga kon walay abag, ang gidaghanon sa kamatuoran nga mailhan sa mga mortal gamay ra gayud, nga magdepende kita sa tabang sa balaanong pagpadayag aron mahibalo “sa kamatuoran sa tanan nga mga butang,”²² ug nga kita ug ang Dios nagdepende sa kamatuoran sa paglihok ug sa paglalang, “kon dili walay binuhat.”²³ Sa laing dapit nahibaloan usab nato nga ang kamatuoran dili mosupak sa kamatuoran, apan sa pagkatinuod ang tanang kamatuoran mahimong malangkob ngadto sa usa ka dakong kinatibuk-an.

Karon, asa man nato makit-i ang atong kaugalingon sa kalibutan karon samtang maninguha kita sa pagtudlo ug pagpanghimatuod sa kamatuoran, ilabi na sa espiritwal nga kamatuoran?

Kasagaran sa kalibutan, ang relativist nga panghunahuna nahimo nang dominante nga pilosopiya. Sa relativism akong gipasabut ang panglantaw nga ang ethical o moral nga mga kamatuoran relative, nga nagdepende kini sa mga kinaiya ug mga pagbati niadtong naghupot niini, ug nga walay usa nga makahusga sa kabalido sa “kamatuoran” sa laing tawo. Makadungog mo og daghan niining mga panahona mahitungod sa “akong kamatuoran” ug “iyang kamatuoran.” Kining matang sa panghunahuna gihulagway sa kolumnista nga si David Brooks, nga nagribyu sa libro nga Lost in Transition sa sociologist sa Norte Dame nga si Christian Smith ug uban pa. Si Brooks mireport:

“Ang kasagaran nga tubag, nga balik-balik nga gipahayag sa kadaghanan sa [giinterbyu ni Smith], mao nga ang moral nga mga pagpili usa lamang ka butang sa indibiwal nga kagustuhan. ‘Personal kini,’ ang mga hingtungdan kasagaran moingon. ‘Anaa ra kini sa tagsa-tagsa. Kinsa man ko nga mosulti?’

“Sa pagsalikway sa pagtahud sa awtoridad nga dili mokwestyon, daghan sa mga batan-on ang nagpatuyang ra gayud: ‘Akong buhaton kon unsay akong mahunahunaan nga makalipay nako o unsay akong gibati. Wala koy laing paagi aron mahibalo unsay buhaton kondili unsay akong gibati.’

“Daghan ang dali nga maghisgot mahitungod sa ilang moral nga mga pagbati apan magduha-duha sa pagtakdo niini nga mga pagbati ngadto sa mas lapad nga panghunahuna mahitungod sa giambitan nga moral nga gituohan o obligasyon. Sama sa gisulti sa usa ka tawo, ‘Bitaw, siguro unsay nakapasakto sa usa ka butang mao ang unsay akong gibati bahin niini. Apan ang lain-laing mga tawo mobati og lain-laing mga paagi, busa dili ko makasulti alang ni bisan kinsa kon unsay sakto ug sayop.’”²⁴

Siguro mouyon mo nga ang pilosopiya sa moral relativism nakaangkon og nagkadakong suporta sa atong panahon. Ang “dili paghusga” nahimong hapit dili mahagit nga sumbanan sa panag-istoryahanay ug kinaiya. Apan sa reyalidad, mohimo kitang tanan og mga paghusga mahitungod kon unsay sakto ug sayop, ug dili lamang alang sa atong kaugalingon, apan alang sa mga tawo ug sa katilingban nga naglibut kanato. Ang mga balaod ug mga sistema sa balaod, bisan ang politikanhong mga sistema, mao ang representasyon sa moral nga mga hiyas ug gituohan nga mga kamatuoran. Sa usa ka katilingban nga nagkadaiya, mahimong magdebate kita kon unsa nga mga hiyas ang kinahanglang malakip diha sa mga balaod o mga lagda ug kon unsay sakto ug sayop o tinuod, apan sa katapusan, sa bisan unsang isyu, ang panglantaw sa usa ka tawo, o ang panglantaw sa pipila ka grupo, bahin sa kamatuoran mopatigbabaw ug ang tanan angayang mosunod niini.

Ang moral relativism dili gayud mosalir kon dunay kahapsay ug kaangayan sa katilingban. Ang pagpatay ba mahimong sayop alang sa kadaghanan apan sakto alang sa uban? Ang kawatan ba tugutan nga magtinir sa unsay iyang gikawat ug magpadayon sa pagpangawat tungod kay mituo siya nga ang pagpanulis sakto alang kaniya, ilabi na kay nagdako siya sa lisud nga kahimtang? O kalabut sa butang nga anaa gayud sa mga balita karon, ang lalaki ba tugutan nga moharas sa babaye sa sekswal nga paagi tungod kay nahiuyon kini sa iyang personal nga gituohan nga sakto ug sayop?

“Ah,” tingali moingon ang usa ka tawo, “naghisgot ka mahitungod sa mga butang nga sa kinatibuk-an gidawat nga sayop. Dunay mga hiyas nga anaa nga wala gimugna nga lahi sa pagpakabuhi sa tawo nga mao ang basihanan alang sa mga balaod batok sa pagpatay, pagpanglugos, pagpangawat, ug uban pang mga aksyon nga makadaut sa mga tawo o mobalda sa ilang lehitimong pagpaninguha sa kalipay. Mahinungdanon ug universal kini nga mga tawhanong katungod nga mosupak sa bisan unsang indibidwal nga katungod nga sukwahi niana. Sa lapas lamang niining giila nga mga tawhanong katungod nga magamit ang moral relativism, diin ang matag indibidwal mahimong matino alang sa iyang kaugalingon kon unsay sakto o sayop.” Apan kining matang sa pangatarungan nakahimo sa punto nga duna gayuy mga moral absolute, tawagon man ninyo kining universal nga mga tawhanong katungod o lain pa. Maayo na lang ang ubang mga kamatuoran ug moral nga mga konsepto anaa nga lahi sa personal nga tinguha o kagustuhan. Ang tinuod lamang nga debate, mao gayud, kon unsa kini ug unsa ka layo ang maabtan niini. Unsay atong gipasabut isip moral relativism mao gayud ang padayon nga debate mahitungod sa pagkamatugtanon [tolerance]: Unsa nga mga aksyon ug mga kalainan ang kinahanglan nga tugutan diha sa katilingban ug sa tawhanong mga relasyon?

Ang atong calling, ug mas dinalian kini niini nga kahimtang, mao ang pagtudlo sa kamatuoran bahin sa moral nga mga konsepto: kon unsa kini ug unsa ka layo ang maabtan niini. Atong gihatagan og bili ang kamatuoran bisan unsa nga hilisgutan gikan sa bisan unsa nga tinubdan, apan ang mahangturong kamatuoran, ilabi na kon magdala kini sa kahulugan ug sa katuyoan ug sa pamaagi sa kinabuhi, kinahanglan gayud natong mabatunan gikan sa Dios. Ang mga moral relativist kasagaran wala makakita sa tahas o sa kalabutan sa Dios niini nga panaghisgutan ug kadaghanan magduha-duha pa gani kon anaa ba gayud Siya. Dili kini kombenyente alang kanila kon anaa Siya, ug mas labaw pa kon makigsulti Siya sa tawo. Ang usa ka tawo makahunahuna lamang mahitungod sa kamatuoran isip relative kon wala ang Dios.

Ang Pew Research bag-ohay lang nga mireport nga sa unang higayon, kadaghanan sa mga Amerikano (56 porsyento) miingon nga dili kinahanglan nga magbaton og relihiyusong gituohan aron mahimong maayo nga tawo. “‘Ang Dios wala kinahanglana alang sa maayong mga hiyas ug moralidad,’ miingon si Greg Smith, ang associate director of research sa Pew, diha sa iyang post mahitungod sa mga resulta.”²⁵

Sigurado ko nga mouyon kita nga ang mga tawo kinsa mga atheist o kinsa walay relihiyon o relihiyusong gituohan mamahimo, ug kasagaran, maayo ug buotan nga mga tawo. Apan dili kita mouyon nga nahitabo kini nga wala ang Dios. Sama sa nahisgutan na sa sayo pa, gusto man niini ang tawo o dili, motuo man niini o dili, o gani nahibalo niini o dili, napuno siya sa Kahayag ni Kristo ug busa nakaangkon og komon nga ideya sa sakto ug sayop nga usahay atong gitawag og konsyensya. Miingon ang Manluluwas, “Ako ang tinuod nga kahayag nga nagdan-ag sa matag tawo nga moanhi sa kalibutan.”²⁶ Mabasa usab nato: “Ug ang Espiritu naghatag og kahayag ngadto sa matag tawo nga mianhi nganhi sa kalibutan; ug ang Espiritu naglamdag sa matag tawo pinaagi sa kalibutan, nga nagpatalinghug ngadto sa tingog sa Espiritu.”²⁷

Si Presidente Boyd K. Packer, sa artikulo nga akong gikutlo sa sayo pa, nagtudlo:

“Kada lalaki, babaye, ug bata sa kada nasud, tinuohan, o kolor—kada usa, bisan diin sila magpuyo o unsay ilang gituohan o ilang gibuhat—anaa kanila ang dili mahanaw nga Kahayag ni Kristo. Mahitungod niini, ang tanang mga tawo managsama nga gilalang. Ang Kahayag ni Kristo sa kada usa maoy pagpamatuod nga ang Dios walay pagtamud sa mga tawo (tan-awa sa D&P 1:35). Managsama nga tagdon Niya ang kada usa sa pagtuga nianang Kahayag ni Kristo.”²⁸

Ang Kahayag ni Kristo nga anaa sa matag mortal mao ang nahunahunaan ni Lehi sa dihang namahayag siya, “Ug ang mga tawo gitudloan sa igo nga sila masayud sa maayo gikan sa dautan. … Ug tungod kay sila natubos gikan sa pagkapukan sila nahimo nga gawasnon sa kahangturan, nasayud sa maayo gikan sa dautan; sa pagbuhat alang sa ilang mga kaugalingon.”²⁹ Miawhag si Mormon: “Magmakugihon sa pagpangita diha sa kahayag ni Kristo nga kamo masayud sa maayo gikan sa dautan; ug kon kamo maghupot sa matag maayo nga butang, ug dili kini ipanghimaraut, kamo mahimo sa pagkatinuod nga sumusunod ni Kristo.”³⁰

Ang moral relativism makahimo gayud og kadaut kay makapaminus kini sa konsyensya. Kon ilhon ug sundon, ang konsyensya moresulta sa mas dako nga kahayag ug kamatuoran. Apan ang pagbaliwala o pagpugong sa konsyensya klaro nga mopahilayo sa usa ka tawo gikan sa kahayag ug kamatuoran ug ngadto sa paglimud, sayop, ug pagmahay. Ang pagpakaaron-ingnon nga walay dili mausab, ang walay gidapigan nga kamatuoran susama lamang sa pagsulay og likay sa responsibilidad ug pagkamay-tulubagon. Dili kini butang nga moresulta sa kalipay.

Baynte ka tuig na ang milabay, si J. Budziszewski, usa ka propesor sa panggobyerno ug pilosopiya sa University of Texas, Austin, nagsulat og makapainteresado nga artikulo alang sa Catholic journal nga First Things nga giulohan og “The Revenge of Conscience.” Naghisgot siya bahin sa konsyensya isip kabahin sa natural nga balaod, “usa ka balaod nga gisulat diha sa kasingkasing sa matag tawo.” Kita, siyempre, mohulagway niini isip Kahayag ni Kristo. Sa bisan unsa nga kahimtang, ang iyang mga obserbasyon mahitungod sa mga pagsulay sa pagpugong sa konsyensya tulukibon.

Misulat siya nga “ang atong kahibalo bahin sa nag-unang mga baruganan [sama nianang nalakip sa Napulo ka mga Sugo] dili gayud makalimtan. Mga balaod kini nga imposible nga dili nato mahibaloan.”³¹ Ang moral relativism naglimud nga kining nag-unang mga baruganan anaa, o kon motuo sila, naglimud nga sakto kini alang sa tanan. Ang moral realism nangatarungan nga wala gayud kita masayud sa kamatuoran, apan matinuoron kitang nangita niini ug mohimo sa pinakamaayo kutob sa atong mahimo, nga maningkamot nga makakita sa unsay inyong masulti nga usa ka gabunon nga kagabhion. Si Budziszewski namahayag, “Mas nasayud kita; wala kita maghimo sa pinakamaayo kutob sa atong mahimo. … Kasagaran nahibalo kita sa sakto gikan sa sayop, apan nanghinaut nga wala na lang unta. Nagpatuo kita nga nangita kita sa kamatuoran—aron makahimo kita og sayop, mobaliwala sa sayop, o mopugong sa kahasol sa atong tanlag sa paghimo og sayop sa nangagi … Ang [a]tong pagkunhod masubay dili tungod sa moral nga kaignorante apan sa moral nga pagpugong. Wala kita ingon nga wala tudloi, apan anaa sa ‘paglimud.’ Wala kita magkulang sa moral nga kahibalo; ato kining gipugngan.”³²

Ang unsay gihulagway ni Alma ngadto sa iyang anak nga si Corianton isip “pagbasol sa tanlag”³³ tinuod, ug gipasabut ni Budziszewski nga ang mga pagsulay sa pagpugong sa konsyensya o pagbaliwala sa kahasol sa tanlag, nga walay paghinulsol, dili molampus sa katapusan. Ato kining makita sa mga tawo nga nagpakaaron-ingnon nga unsay ilang nahibaloan nga sayop dili sayop. Mahimong gituyo nila pagbalik-balik ang usa ka sala sa pagsulay nga mapugngan ang tingog sa konsyensya. Ang uban mahimong magtinguha sa padayon nga pagbalda pinaagi sa hingpit nga pagkalambigit sa ilang kaugalingon sa social media, mga video game, o kanunay nga musika sa ilang dunggan aron malikayan ang bisan unsa nga hilum nga gutlo sa dihang mahimong mosulti na ang konsyensya. Makita nato kini diha sa mga pangatarungan nga morag walay katapusan, sa gidaghanon man o sa pagkamamugnaon. Si Budziszewski naghisgot niining usa, “Akong giingnan ang akong kaugalingon nga ang pakighilawas [sa wala pa magminyo] okey ra kay makigminyo man ko sa akong partner, kay ganahan ko nga makigminyo nako ang akong partner, o kay kinahanglan kong masayud kon magmalipayon ba mi nga magminyo, … [o] ‘wala mi magkinahanglan og mga saad kay nagkahigugmaay man mi.’ Ang implikasyon, siyempre, mao nga kadtong [ganahan o] nagkinahanglan og mga saad nga nahigugma sa dili putli nga paagi.”³⁴

Lapas pa sa pagpakaaron-ingnon, pagbalda, ug pagpangatarungan, ang mga tawo mahimong mosulay sa pagpaapil sa uban sa masalaypon nga buhat isip paagi sa pag-justify sa ilang kaugalingon. Sila “wala lamang magpakasala sa pribadong paagi; nangagni pa sila.”³⁵ Makaingon kita nga si Satanas mao ang bantugang tig-agni, “kay siya nagtinguha nga ang tanan nga mga tawo unta mahimo nga mauyamot sama ngadto kaniya.”³⁶ Ang labing makapabalaka mao kadtong moinsister nga ang “katilingban kinahanglan gayud nga mausab aron dili na kini magbarug diha sa makalilisang nga paghukom. Busa mao kini nga ilang giusab ang mga balaod, gisudlan ang mga eskwelahan, ug nagmugna og maapil-apilon nga mga burukrasya sa social-welfare.”³⁷ Si Isaias tukmang mipasidaan, “Alaot ngadto kanila nga nagtawag sa pagkadautan nga matarung, ug ang pagkamatarung dautan; nga nagbutang og kangitngit alang sa kahayag, ug kahayag alang sa kangitngit; nga nagbutang og pait alang sa tam-is, ug tam-is alang sa pait!”³⁸

Sa ingon, si Budziszewski mitapos, ato kining mga paningkamot ang pagpugong sa gamhanang mga pwersa sa konsyensya ug ang pagpangatarungan sa kahasol sa tanlag nga nakapahisalaag sa katilingban palayo gikan sa moral nga mga kamatuoran.³⁹ Ako usab kining dugangan sa mga istorya bahin sa kasuko nga padayon nga miulbo sa bisan unsa nga gisulayan nga panaghisgutan nga naglambigit og mga sumbanan ug mga kinaiya sa katilingban.

Namulong ngadto kang Nicodemo, si Jesus miingon:

“Ug ang paghukom mao kini, nga ang kahayag mianhi sa kalibutan, ug ang kangitngit maoy gipalabi sa mga tawo sa paghigugma kay sa kahayag, kay dautan man ang ilang mga buhat.

“Kay ang tanan nga nagabuhat og mangil-ad nagadumot sa kahayag, ug dili moduol sa kahayag, sa kahadlok nga tingali unya masuta ang ilang mga buhat.

“Apan siya nga nagahimo sa matuod moduol sa kahayag, aron ikapadayag, nga ang iyang mga buhat nangahimo diha sa Dios.”⁴⁰

Ang mga pagsulay nga pugngan ang konsyensya dili lamang walay pulos, apan kon nasabtan sa mga tawo ang mga butang sa tinuod niining kahimtang, walay usa nga gusto gayud nga mosulay. Akong nahisgutan duol sa sinugdanan kon unsay gitudlo ni Lehi mahitungod sa paglikay sa silot ug pagkauyamot pinaagi sa paglimud sa katinuod sa sala—“kon ikaw moingon nga walay balaod, ikaw … moingon nga walay sala.”⁴¹ Kon atong mapapas ang balaod, o kamatuoran, sama niadtong gisulayan pagbuhat sa mga nakigbatok sa konsyensya, sa pagkatinuod mahimo gayud natong wagtangon ang kahasol sa tanlag o silot o pagkauyamot. Apan hinumdumi, sama sa pasidaan ni Lehi, kon wala ang balaod walay bili usab ang atong pagpakabuhi. Atong papason ang posibilidad sa pagkamatarung ug kalipay. Atong papason ang paglalang ug pagpakabuhi. Sa klaro nga paagi, ang ideya sa pagpapas o pagwagtang sa kamatuoran walay pulos, apan dunay paagi sa pagwagtang sa pagkauyamot samtang nagpreserbar sa oportunidad alang sa kalipay. Gitawag kini og doktrina o ebanghelyo ni Kristo—hugot nga pagtuo diha ni Kristo, paghinulsol, ug bunyag, pinaagi sa tubig ug sa Espiritu.⁴²

Kinahanglan natong tabangan ang atong mga estudyante, sama sa gipahayag sa Manluluwas, nga “nagahimo sa matuod,”⁴³—nga mao ang, kinasingkasing nga paghangup sa Kahayag ni Kristo nga anaa kanila ug modawat sa dugang nga kahayag ug kamatuoran nga moabut pinaagi sa Espiritu Santo. Ang pagsupak, pagpangatarungan, ug pagpakaaron-ingnon dili makahimo. Bugtong ang paghinulsol ug pagkamasulundon sa kamatuoran ang makapalingkawas sa “pagkatinuod [authenticity]” nga gitinguha sa daghan. Bugtong ang paghinulsol ug pagkamasulundon sa kamatuoran ang makapreserbar ug makadugang sa atong kalipay ug kagawasan.

Sayo sa akong legal nga panarbaho, personal nakong nakita ang mga sangputanan sa pagbaliwala sa konsyensya. Ako ang law clerk sa U.S. District Court Judge nga si John J. Sirica sa Washington D.C. Ang nasudnong iskandalo nga nailhan isip Watergate mao pa lang ang pagsugod sa wala pa magsugod ang akong pagka-clerk, ug ang mga buluhaton sa korte kalabut sa Watergate maoy mikuha sa panahon ni Judge Sirica, ug sa ako usab nga panahon, hapit tanan sulod sa nagsunod nga dul-an sa duha ka tuig ug tunga. Dili na mosubli sa mga detalye, moingon lang ko nga niadtong 1972 ang mga operatiba gikan sa kampanya ni Presidente Richard Nixon alang sa pagpapili og usab, ang Komitiba sa Pagpapili og Usab sa Presidente, nga migamit sa mga pagpanglungkab ug sekreto nga pagpaminaw sa mga panag-istoryahanay, misulay sa pagpangawat og impormasyon gikan sa Democratic National Committee. Gihimo ang mga pag-aresto, ug ang usa ka paningkamot nagsugod hapit diha-diha dayon aron itago ang bisan unsa nga koneksyon niining ilegal nga mga kalihokan ngadto sa kampanya ni Presidente Nixon o ni bisan kinsa nga opisyal sa White House. Kini nga pagsulay sa pagtago sa impormasyon naglangkob og kriminal nga pagpugong sa hustisya ug midako kini ngadto sa pagkaapil gani ni Presidente Nixon.

Alang nako dunay daghang panahon sulod sa duha ka tuig sa wala pa siya moluwat sa katungdanan sa dihang si Nixon, uban sa nahigmata nga konsyensya, makapahunong unta niana pinaagi sa pag-ingon, “Dili kini sakto, dili kita magpadayon, tuguti nga mahitabo ang butang bisan unsa pay sangputanan ug bisan unsa pay mahitabo,” ug mahimong malabyan ra unta niya ang politikanhong kaulawan ug ang dili kapugngan nga pagtamay ug humanon ang iyang termino. Apan wala gayud siya moingon nga hunong. Hinoon, nalambigit pa siya mismo og maayo sa pagsulay sa pagtago sa impormasyon. Ang lisud nga punto alang nako mao ang panahon sa dihang si Judge Sirica ug ako naminaw sa usa ka girekord nga panag-istoryahanay nga nahitabo niadtong Marso 21, 1973, tali sa presidente ug sa White House legal counsel, nga si John Dean, didto sa Oval Office.

Si Dean mao ang nagdumala sa pagsulay sa pagtago sa impormasyon sulod sa White House, ug gibati niya nga nagsugod na kini nga mahibaloan. Karon miadto siya aron mangutana ni Nixon alang sa direksyon. Diha niining narekord nga panag-istoryahanay, gipahibalo ni Dean kon unsay nabuhat atol sa nangaging mga pipila ka bulan, lakip na sa paghan-ay aron mahatud ang kwarta ngadto sa mga pamilya niadtong miangkon nga sad-an sa pagpanglungkab sa Watergate. Ang kwarta gihatag aron mahilum sila kalabut niadtong anaa sa taas nga katungdanan sa Komitiba sa Pagpapili og Usab sa Presidente kinsa maoy nagplano ug nagsugo sa pagpanglungkab, apan karon mihulga sila nga motug-an tungod kay ang kwarta alang sa ilang mga pamilya wala moabut o dili mao kon unsay gisaad ngadto nila.

Si Judge Sirica ug ako nakuratan samtang nadungog namo si Nixon nga kalmadong nangutana, “Unsa kadako sa kwarta ang gikinahanglan?” Sa tono sa iyang tingog, si Dean mismo morag nasurprisa niini nga tubag, ug unsay morag tira-pasagad ra nga numero mitubag siya, “Usa ka milyon ka dolyares.” Mitubag si Nixon nga dili problema ang pagkab-ot niana nga kantidad, apan nabalaka siya kon sa unsang paagi kini maapud-apod nga dili masubay. Ang huwes ug ako dili makatuo—dili mi gustong motuo—sa unsay among nadungog, ug gipasahan ko niya og mubong sulat nga nagsugyot nga among i-rewind ang tape ug maminaw pag-usab. Nahuman namo ang pagpaminaw sa panag-istoryahanay ug dayon, sa walay daghang istorya sa usag usa, gibutang ang tape ug namauli og sayo. Bisan karon, nahinumdom ko sa gibati nga kasagmuyo ug kasubo. Pipila pa kini ka bulan sa wala pa moluwat sa katungdanan si Nixon, apan nasayud mi nianang higayuna nga ang presidente matangtang kon dili siya moluwat og una sa iyang katungdanan.

Naghunahuna ko nianang higayuna, ug sukad nianang panahona, nganong gitugutan ni Nixon nga modako ug mograbe kini nga iskandalo. Nasurprisa gihapon ko sulod sa dugayng panahon nga ang iyang konsyensya napugngan gayud nga gani ang pagsulay og blackmail sa presidente sa Estados Unidos sa mga nanglungkab sa Watergate wala makapasuko kaniya. Ang leksyon sa kinabuhi nga akong gidala gikan niining kasinatian mao nga ang akong paglaum nga malikayan ang posibilidad sa susamang katalagman sa akong kaugalingong kinabuhi magagikan sa dili gayud paghimo og usa ka eksepsyon—kanunay ug dili magbalhin-balhin nga mopaubos sa unsay isulti sa konsyensya. Ang pagpugong sa kaligdong sa tawo, bisan alang sa daw ginagmayng mga butang, mohimo sa usa ka tawo nga mabutang sa peligro ngadto na gani sa dungan nga pagkawagtang sa benepisyo ug panalipod sa konsyensya. Sigurado ko nga ang uban “nakalingkawas niini,” sa paagi nga mibuhat sila sa dili matinuoron ug sa ilegal nga paagi diha sa negosyo o propesyonal o sa politikanhong kinabuhi ug wala gayud mapanubag (niining kinabuhia). Apan ang usa ka huyang nga konsyensya, ug sigurado nga napugngan nga konsyensya, nag-abli sa pultahan alang sa “mga Watergate,” madako man kini o magamay, hinugpong o personal—mga katalagman nga makadaut ug makaguba sa parehong sad-an ug sa inosente.

Girekord ni Juan ang gamhanang saad sa Manluluwas “sa mga Judeo nga misalig kaniya, Kon magpabilin kamo sa akong pulong, nan, kamo tinuod gayud nga akong mga tinun-an, ug kamo mahibalo sa kamatuoran, ug ang kamatuoran magahatag kaninyog kagawasan.”⁴⁴ Ang pagkasayud ug pagsunod sa kamatuoran sa labing sigurado nga paagi makapahimo kanato nga gawasnon—una gawasnon sa pagkaulipon sa kaignorante ug sa sala,⁴⁵ ug dayon gawasnon sa pagtinguha sa matag maayong butang hangtud nga atong madawat ang gingharian sa Amahan ug ang tanan nga Iyang mahatag.⁴⁶ Kay nasayud nga si Jesus Mismo “mao ang dalan, ang kamatuoran, ug ang kinabuhi,”⁴⁷ tingali ang labing importante nga kahulugan sa kamatuoran nga makapahimo kanato nga gawasnon mao nga pinaagi sa Iyang grasya, Iya kitang gipalingkawas gikan sa kamatayon ug sa impyerno.⁴⁸

Ang Ginoo namahayag, “Ang kahayag ug kamatuoran mobiya niana nga usa ka dautan [motapus sa pagkaulipon sa sala]. … [Apan] kana nga usa ka dautan miabut ug mikuha sa kahayag ug kamatuoran, pinaagi sa pagsukol, gikan sa mga anak sa mga tawo, ug tungod sa mga tradisyon sa ilang mga amahan.”⁴⁹

Duna kitay ehemplo diha sa Basahon ni Mormon bahin sa yawa nga mikuha sa kahayag ug kamatuoran pinaagi sa sayop nga mga tradisyon ug pagkadili masulundon. Mga usa ka siglo ug tunga sa wala pa moabut si Kristo, ang Lamanite nga katawhan gihulagway nga nahiagum sa mga sayop nga tradisyon ug “walay nahibaloan mahitungod sa Ginoo”⁵⁰ Sa diha lamang kadto nga ang mga anak ni Mosiah mihimo sa ilang talagsaong misyon nga dunay igong gidaghanon sa mga Lamanite ang nakadungog sa plano sa kaluwasan ug nakahibalo sa kamatuoran.⁵¹

Alang kang Haring Lamoni, ang hingpit nga kalipay nga makagawas sa kangitngit sa kasaypanan ngadto sa kahibulongan nga kahayag sa kamatuoran mipuno kaniya. “Ug ang kahayag nga nagdan-ag sa iyang hunahuna, nga mao ang kahayag sa himaya sa Dios, … nakapatuhop niana nga hingpit nga kalipay sa sulod ngadto sa iyang kalag, ang panganod sa kangitngit ingon nga nawala, ug nga ang kahayag sa kinabuhi nga walay katapusan mihayag sulod sa iyang kalag, … siya nasayud nga kini nakabuntog sa iyang kinaiyanhon nga bayanan, ug siya giagak ngadto sa Dios.”⁵²

Dunay duha lamang gayud ka kapilian. Ang usa mao ang pagtinguha sa kamatuoran pinaagi sa pagpatalinghug sa mga pulong ni Kristo—“Siya nga maghupot sa iyang mga sugo makadawat og kamatuoran ug kahayag, hangtud siya pagahimayaon diha sa kamatuoran ug masayud sa tanan nga mga butang.”⁵³ Ang lain mao nga pagakuhaon sa kaaway ug mosulay sa imposible—ang pagpangita og kalipay diha sa iyang mga hinimo-himo nga istorya. Ang usa ka tawo dili molampus sa kinabuhi dinhi o sa sunod pinaagi sa pagbaliwala sa reyalidad sa kamatuoran, apan ang uban, sa pagkatinuod daghan sa mga tawo, ang misulay niini—mora og mas sayon pa kini kay sa paghinulsol. Apan bugtong ang paghinulsol ug pagkamasulundon ngadto sa kamatuoran sa Dios ang makapalingkawas kanato gikan sa kalibutan sa pantasya nga gitino na nga mapakyas, “ug dako gayud ang iyang pagkapukan.”⁵⁴

Ang nag-unang mga kamatuoran, ang sentro nga mga reyalidad sa atong pagpakabuhi, nga kinahanglan gayud natong itudlo ug itudlo pag-usab uban sa tiunay nga kombiksyon ug tanang gahum nga mahatag kanato sa Dios mao kini:⁵⁵

Ang Dios, ang atong Langitnong Amahan, buhi, ang bugtong tinuod ug buhi nga Dios.
Si Jesukristo mao ang Bugtong Anak sa Dios.
Mianhi si Jesukristo sa yuta aron sa pagtubos sa Iyang katawhan; Siya nag-antus ug namatay aron sa pag-ula alang sa ilang mga sala.
Siya mibangon pag-usab gikan sa mga patay, nga nagpahinabo sa Pagkabanhaw.
Ang tanan mobarug sa Iyang atubangan aron pagahukman sa ug adlaw sa paghukom, sumala sa ilang mga binuhatan.

Hinaut nga kita magmahal ug magpakabuhi pinaagi niining mga kamatuoran. Ako mohatag sa akong pagsaksi nga kini mao ang kamatuoran. Hinaut nga kita aktibo ug madasigong magtinguha, magtudlo, ug magpakabuhi pinaagi sa kamatuoran, ako nag-ampo, sa pangalan ni Jesukristo, amen.