E Tudei na Dina

Elder D. Todd Christofferson

Ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua

“Dua na Yakavi vata kei Elder D. Todd Christofferson”

Tukutuku vei ira na Qasenivuli ni Lotu ena VVL • 26 ni Janueri, 2015 • Valecavu e Salt Lake

Au vakavinavinakataka na Tamaqu Vakalomalagi ena gauna totoka oqo meu mai tiko kei kemuni ena bogi nikua. Au vakavinavinakataki Elder Kim B. Clark, kei Brother Chad H. Webb. Sa dua na ka noqu rokovi ira era sa cavuti ena yakavi oqo se o ira era volai toka na yacadra ena parokaramu tabaki. Sa titobu na noqu vakavinavinakataka nai Vakarau ni Vuli ena Lotu, baleta na semineri kei na inisitute. Sa dua na ka na noqu rokovi ira na veiqaravi tiko—ira na vakailesilesi, volodia, kei ira kece era vakaitavi. Au vakabauta ni veiqaravi o ni vakarautaka ena dua beka vei ira e cecere ena Lotu kei ira na lewena, vakabibi vei ira na itabatamata tubucake tiko mai, au vakavinavinakataki kemuni.

Au vinakata meu vosa vei kemuni ena bogi nikua me baleta na dina. Na iVakarau ni Vuli ena Lotu sa vakanamata vakatabakidua ena vakavuvulitaki kei na teivaki titobu ni dina, vakabibi na kena e laurai levu ka bibi ka ra duru ni bula tawamudu. Sa dau ka bibi sara, sega walega na kena vakavulici ia na taqomaki ni dina, ena noda gauna oqo sa vaka e tubu cake tikoga na gagadre oqori.

Eda nanuma kece tiko na veivosaki ena gauna sa kau mai kina vei Pailato o Jisu ka tukuna ni sa lako mai ki vuravura ko Koya me “dautukuna na ka dina. O koya yadua sa vakabauta na ka dina,” sa kaya ko Jisu, “sa rogoca na noqu vosa.”¹ O Pailato, ni vakavoqataka na vakatitiqa, e sauma, “Na cava na ka dina?”² E matata ni oya e dua na taro veicavilaki. E rairai sega beka ni vakabauta ni tiko na ka dina, se rairai ni oti nona a bula voli ena ivadi vakapolitiki, sa sega nona inuinui ni na yacova ena dua na gauna na dina.Ia, e dua na taro vinaka nona taro, ka dodonu me da vakasamataka.

Ena Nona masu ni vakatakekere ena vukuda ena iOtioti ni Vakayakavi, a vakadinadinataka kina na Turaga ni vosa nei Tamana sai koya na dina.³ E tukuna ni itukutuku se ivakadinadina ni Yalo Tabu e dina, ka ni “na taura matua na dina me sega ni mudu ka sega ni mudu.”⁴ O rau ruarua na Tamana kei na Luvena e tukuni rau “sa sinai ena loloma soli wale kei na dina.”⁵ Ena ivakatakila vua na Parofita o Josefa Simici, a solia kina na iVakabula e rairai na ivakamacala matata duadua beka ni dina: “Ia na dina sai koya na kena kilai na veika ena kedra ituvaki ena gauna oqo, kei na kedra ituvaki ena veigauna se bera mai.”⁶

E vakadodonu sara tu ga na ivakamacala oya, kena ibalebale ke sega na veivuke vakalou, ena sega ni rabailevu na veika e kila na tamata baleta na dina. E vaoqo nona ivakamacala na parofesa emeretesi ni BYU o Chauncey C. Riddle:

“E sega ni dua na tamata e rawa ni tu vua e dua, ia e dua na meme lailai ni dina me baleta na ituvaki ni ka ena gauna oqo, gauna sa oti, kei na gauna sa bera mai.Me vaka ni da qai kila ena isema eda semati kina, o keda na tamata eda na sega ni vakasamataka rawa na meme [ni dina] oya eda kila na kena taucoko baleta na memena oya ena qai taucoko na kena ibalebale ni sa veiwekanitaki kei na veika kece tale kei na veika sa oti, [gauna oqo] kei na veisiga ni mataka ni veika kece tale.

“O koya gona kina na dina e dua na ka era kila na kena taucoko na veikalou, o ira era kila na ka kecega ka ra raica ka kila na ka kece mai liu, gauna oqo kei na gauna sa bera mai.”⁷

A tomana o Parofesa Riddle ena nona kaya:

“Me vueta na tamata mai na kaukauwa vakaiyalayala ni kila na dina, sa solia mai kina na Tamada na noda iVakabula, o Jisu Karisito, kei na Yalo Tabu. Sa solia mai na noda iVakabula vei keda kece na tagane kei na yalewa eda sucu mai ki vuravura oqo na Rarama i Karisito, ka rawa ni ra tukuna kina na vinaka mai na ca. … Kevaka e dua na tamata e ciqoma ka lomana na Rarama i Karisito, vulica me nona itovo na kena vakayagataki me kila na vinaka mai na ca, sa na vakarau tu o koya me ciqoma na ivakadinadina ni Yalo Tabu. … Na tamata e tu vua na [isolisoli ni Yalo Tabu] sa nona na dodonu ni veitokani tudei kei na Yalo Tabu. Na tamata kecega e tu vua na veitokani tudei oya sa rawa ni kila na dina kecega. “Ia ena kaukauwa ni Yalo Tabu dou na kila kina na dina ni veika kecega” [Moronai 10:5].’”⁸

A vakadeitaka oqo na iVakabula ena dua na malanivosa ena iOtioti ni Vakayakavi: “Ia ni sa lako mai ko koya, na Yalo Tabu na vu ni ka dina ena tuberi kemudou ena ka kecega e dina.”⁹ Vei Josefa Simici, a vakuria ko Koya, “Ia ko koya sa muria na [noqu] vunau, sa rarama kina ka kila na ka dina, ia sa vakavukui sara ka kila na ka kecega.”¹⁰

O koya, na imatai ni ka e dodonu me da kila baleta na dina, me da kila na dina ena kena ivakarau cava ga e gadrevi kina na veivuke vakalou, ena Rarama i Karisito se ena veivuke ni Yalo Tabu. Ena kaukauwa kei na ivurevure yalani vakatamata, kevaka e sega na veivuke ni ivakatakila, eda na sega ni rawata e dua na kila ka rabailevu ni veika ena kedra ituvaki e liu, ena gauna oqo, kei na gauna sa bera mai.

Ia, a vakasalataka na Parofita o Josefa Simici na Turaga “mo vuli mo kila ka, ka yaco mo kila na vei ivola vivinaka kecega, ka vakakina na ivosavosa, na vosa, kei ira na tamata.”¹¹ Qai vakarabailevutaka na ivakasala oya vei keda kece, “dou vakasaqara mai na ivola vinaka na vosa ni yalomatua; dou vakasaqara na kila ka, io ena vuli kei na vakabauta.”¹² Ia oqo e dodonu me da kitaka, e kaya o Koya, me “vagumatua.”¹³ Sa dodonu me da solia kina noda sasaga kaukauwa duadua, na sasaga kaukauwa oqori e okati kina na cakacakataki ni vakabauta—vakatataro, vakasaqaqara, ka tukituki tikoga me tadolavi vei keda na dina kei na rarama e vua mai vua na Kalou.¹⁴ Na vuli titobu, me vaka sa vakamatatataka o Elder Clark ena bogi nikua.

Au vakabauta ni dua na iwase levu, kevaka e sega ni o koya kece, na dina eda na kila e yaco mai ena veivuke vakalou, se da na vakadinadinataka se sega. Ni vola tiko baleta na Rarama se Yaloi Karisito, e tukuna kina o Peresitedi Boyd K Packer:

“Na Yaloi Karisito e rawa ni vakararamataki koya na daubulibuli, na dauvakadidike, na dauboroboro, na dauceuceu, na daunivucu, na dauvakatasuasua, na daudroini, na dauvolavola me ra cakava na veika cecere, io na veika veivakauqeti sara mada ga me vakalougatataki ka vinaka kina na kawatamata.

“Na Yalo oqo e rawa ni uqeta na dauteitei ena nona iteitei kei na gonedau ena nona waqa. E rawa ni vakauqeta na qasenivuli ena nona valenivuli, na daukaulotu ena nona vakarautaka nona lesoni ni kaulotu. E rawa ni vakauqeta na gonevuli e vakarorogo. Ka vakaitamera sara na kena bibi, ni rawa ni vakauqeta na veiwatini tagane kei na yalewa, kei na tama kei na tina.”¹⁵

O keda, mai vei ira kece na tamata, e dodonu me malumalumu na yaloda ka rai na matada me da vakadinadinataka ni sega walega ni rawa na veivakabulai ena loloma soliwale “ni sa oti na veika kece eda rawa ni cakava,” ia na noda kila na dina e vakakina ni na rawa mai na loloma soliwale “ni sa oti na veika kece eda rawa ni cakava.”¹⁶ Ni dina na vosa ni Turaga, ia ni ka kecega e dina e vu ni rarama, ia na ka kecega e vu ni rarama e Yalo Tabu, io na Yaloi Jisu Karisito.”¹⁷

Au na goleva ena gauna oqo na nona vosa na iVakabula, “na taura matua na dina me sega ni mudu ka sega ni mudu.”¹⁸ Ena wase 93 ni Vunau kei na Veiyalayalati, e kaya kina na Turaga, “Na dina taucoko era sa tu vakataki ira ga ena vanua sa biuti ira kina na Kalou, me lewai koya ga, sa vakakina na vuku kece sara; kevaka e sega ena sega na bula.”¹⁹. Au vakabauta ni kena ibalebale oqo na dina taucoko, oka kina na dina e liutaki kina noda vuravura oqo, e tu vakataki koya ka duatani. Ena sega ni yavalata na ka au taleitaka se na nomu nanuma. E tu vakataki koya mai na sasaga kecega e via lewa se veisautaka. E sega ni rawa ni solevaki na kena ile se vakayarayarataki ena sala cava ga. Oqo e dua na ka dina tudei.

E kaya na iVakabula kevaka e sega na dina tudei oqo, “ena sega na bula.”²⁰ Au vakabauta oqori na ka a vakasamataka tiko o Liai ena gauna e vakavuvulitaka kina:

“Kevaka dou na kaya ni sega na lawa [na vakayagataki eke ni lawa e vosa tautauvata kei na dina, ‘na dina sa tu vakataki koya ga ena vanua sa biuti koya kina na Kalou’], dou na kaya talega ni sega na ivalavala ca [na ivalavala ca sai koya na talaidredre ki na lawa]. Kevaka ko na kaya ni sega na ivalavala ca, ko na kaya talega ni sa sega na ivalavala dodonu [na ivalavala dodonu sai koya na talairawarawa kina lawa; se, kevaka e sega na lawa se dina e sega ni tiko e dua na ka me da vakamuria se talaidredre kina. Ia kevaka e sega na ivalavala dodonu ena sega na marau [na marau na vua ni bula dodonu]. Ka kevaka sa sega na ivalavala dodonu se na marau ena sega na itotogi se na rarawa [na itotogi kei na rarawa na isau ni ivalavala ca]. Ia kevaka sa sega na veika oqo sa sega na Kalou. Ka kevaka sa sega na Kalou, sa sega koi keda, ka sega talega na vuravura; ni na sega ni buli e dua na ka, ni sa sega na ka me caka se me cakacakataki; o koya, sa qai takali yani kina na veika kece.”²¹.

Mai na veika oqo eda sa qai kila kina ni tiko na dina, ni matataka e dua na dina tudei sega ni veisau, ni sega ni vukei, e lailai sara na dina e rawa ni ra kila na tamata, ni da sa vakararavi ga ena veivuke ni ivakatakila vakalou me da vulica “na dina ni veika kecega,”²² vakakina o keda kei na Kalou eda sa vakararavi ga ki na dina me da cakacaka ka bulibuli kina, “kevaka e sega ena sega na bula.”²³ Ena veivanua eso eda vulica talega kina ni dina e sega ni dau veisaqasaqa kei na dina, ia na dina taucoko ena vakataudeitaki ki na dua na ka taucoko.

Ia, evei na vanua eda kunei keda kina ena vuravura nikua ni da tovolea me da vakavulica ka vakataudeitaka na dina, vakauasivi na dina vakayalo?

Ena vuqa na veivanua e vuravura nikua, na vakasama vakaveiwekanitakisa yaco me dua na yavu veiuabaleti. Ena vakasama veiwekani au kaya na rai ni ra veiwekani na dina vakavakasama kei na dina vakaivalavala, ka rau na vakatau ena nodra ivakarau ni bula kei na nodra vakanananu o ira e tu vei ira, ka na sega ni dua e rawa ni vakalewa na yaga ni nona “dina” e dua tale.Eda na rogoca e levu na vosa ena gauna oqo me baleta na “noqu dina” kei na “nona dina na tagane” se “nona dina na yalewa.” Na mataqali vakasama vaqo e vakamacalataka na dauvolavola o David Brooks, ena nona railesuva na ivola Lost in Transition mai vei Norte Dame na kenadau ena bula vakaveimaliwai o Christian Smith kei na so tale. E tukuna kina o Brooks:

“Na nodra vakabauta tudei, ka vuqa vei ira era taleva lesu tale tiko mai vakavica, ni digidigi ni bula savasava sa nona na tamata yadua ga. ‘E nona ga o koya,’ era kaya vakaoqori na saumi taro. ‘Qori e nona ga na tamata o ya. Meu kua ni vosa kina?’

“Na gole tani mai na talairawarawa dina, e vuqa vei ira na itabagone era sa mua ki na yasana tani, era kaya: ‘Au na vakayacora ga na veika au na marau kina se sa lomaqu ga. Sa sega tale niu kila na sala meu kila kina na ka meu cakava ia sa ka ga au kila e yaloqu.’”

“E vuqa a totolo nodra tukuna na veika era nanuma vakatamata ia a berabera nodra semata na vakanananu oqori ki na dua na vakasama rabailevu me baleta e dua na ituvatuva ni bula savasava se icolacola. Me vaka e tukuna e dua, ‘Au kaya, na ka e donu kina e dua na ka sai koya na veika au vakila kina. Ia e duidui na tamata ka duidui na nodra nanuma, o koya au na sega ni rawa kina ni vosa ena vukuna e dua tale me baleta na ka e donu kei na ka e cala.’”²⁴

Au vakabauta ni ko ni na duavata ni vakasama ni veiwekani ni ivalavala savasava sa vakaimawe vakalevu sara ena noda gauna. Sa voleka sara me yaco na “sega ni daulelewa” me dua na itagede sega ni bolei rawa ni veivosaki kei na itovo. Ia na ka dina, eda dau lelewa kece me baleta na dodonu kei na cala, sega ni baleti keda ga, ia baleti ira na tamata kei na umatamata era wavoliti keda. Na lawa kei na ivakarau ni lawa, na ivakarau sara mada ga ni politiki, era votuka ni bula savasava kei na dina kilai. Ena veimatatamata veicurumaki, eda na veivosakitaka beka na itovonibula vakacava beka me na matataki ena lawa, kei na cava e donu, cala, se dina, ia e muri, ena leqa cava ga e basika, nona rai e dua, se nodra rai e dua na ilala baleta na dina, ena yaco ka vauci kece kina na tamata.

Na veiwekani ni bula savasava ena sega ni yaga kevaka me na tiko na ivakarau kei na lewa dodonu ena itikotiko. E rawa beka ni cala vei ira e lewe levu na laba ia e donu vei ira eso? E dodonu beka vua na daubutako me maroroya na ka e butakoca baleta ni vakabauta ni dodonu vua na butako, vakauasivi ni a tubu cake mai ena bula dravudravua? Se me da raica mada e dua na ka sa takalevu tu ena tabana ni itukutuku nikua, e dodonu beka vua e dua na tagane me vakasaurarataka e dua na yalewa baleta ni solia vua na vakacegu ka salavata kei na veika e nanuma ni dodonu kei na ka e cala?

“Io,” ena kaya beka e dua, “o vosa tiko ena dua na ka sa ciqomi raraba tu ni cala. Eso na itovo vinaka ni tamata yadua era sa tudei tu ena bula vakatamata ka ra yavu ni lawa e kovuta na laba, kucu, butako, kei na ivalavala tale eso ka dau vakamavoataka na tamata se vakasugusugu ena nodra sasaga ni bulamarau. Oqo na dodonu yaga raraba vakatamata ka na vakacala na dodonu ni tamata yadua e veisaqasaqa kaya. Ena gauna duadua ga sa sivia kina na dodonu vakatamata oqo sa na qai rawa ni curu mai na veiwekani vakaivalavala savasava, me na lewa kina vakataki koya na tamata na ka e dodonu se cala.” Ia na yavu ni vakasama oqo e dusia ni ra tu na itovo ni bula savasava, se o vakatoka me dodonu raraba vakatamata se dua tale na ka. Eso na dina kei na vakasama savasava era tu sega ni wili vata kei na isakisaki ni tamata yadua se ka e taleitaka. Na ka duadua ga me veivosakitaki, sai koya na cava dina sara oya ka vakacava na kena rabailevu. Na ka eda vakatoka me veiwekani savasava e dua na ka ena dau veivosakitaki tikoga me baleta na veivosovosoti: Na ivalavala kei na duidui cava e dodonu me vosoti ena bula kei na veiwekani vakatamata.

Na noda ilesilesi, ka sa bibi vakalevu cake tikoga ena draki ni bula oqo, me vakavuvulitaki na dina ni vakasama eso baleta na bula savasava: na cava o ira ka vakacava na kedra rabailevu. Eda dau maerqeta na dina mai na ivurevure cava ga, ia na dina tawamudu, vakauasivi ni baleta na ibalebale kei na inaki ni bula, e dodonu me da rawata mai vua na Kalou. O ira na daututaka na bula vakatamata era sega ni raicae dua na itavi seka e vaka na Kalou ena veivosaki oqo ka ra sega ni vakabauta ni tiko e dua na Kalou. Ena sega ni logavinaka vei ira kevaka e tiko dina o Koya, ka qai levu cake sarakevaka e dau vosa vei ira na tamata. Ena qai nanuma beka e dua ni tiko na dina kevaka e sega na Kalou.

Eratou tukuna na Dauvakadidike na Pew ni ena imatai ni gauna era kaya kina na iwase levu ni kai Amerika (56 na pasede) ni sega ni gadrevi na vakabauta vakalotu me da tamata vinaka. “‘Na Kalou e sega ni dua na ka e gadrevi ena bula vinaka ka savasava, e kaya o Greg Smith, na dairekita veivuke ni vakadidike, ena dua na ilavelave ni veika a kune kina.”²⁵

Au kila ni da na duavata ni o ira na tamata era sega ni vakabauta na Kalou se e sega nodra vakabauta vakalotu e rawa ni ra, ka vakavuqa, ni ra dau tamata vinaka ka dodonu. Ia eda na sega ni duavata ni yaco oqo ka sega kina na Kalou. Me vaka sa tukuni oti, kevaka e vinakata e dua se sega, vakabauta se sega, se kila sara mada ga se sega, e tu vua na Rarama i Karisito o koya sa kila tiko kina na dodonu se na cala ka da dau vakatoka ena so na gauna me lewa e loma. A kaya na iVakabula: “Ka ni sai Au na rarama dina sa vakararamataka na tamata kecega sa lako mai ki vuravura.”²⁶ Eda wilika talega:“Ia na Yalo sa vakararamataki ira na tamata kecega era sa lako mai ki vuravura; ka vakakina ni Yalo sa vakararamataki ira na tamata kecega e vuravura, era vakatudaliga ki na domo ni Yalo.”²⁷

E vakavuvulitaka o Peresitedi Boyd K. Packer, ena itukutuku au a cavuta taumada:

“Na tagane kei na yalewa taucoko, kei na gone ni veimatanitu, duivosavosa se roka—na tamata kece sara, veitalia se vanua cava era tiko kina se na ka era vakabauta se na ka era cakava—sa tu e lomadra na Rarama sega ni oti rawa i Karisito. Ena vuku ni ka oqo sa buli kina vakatautauvata na tamata kecega. Na Rarama i Karisito ena tamata kecega sa ivakadinadina ni sa dau nanumi ira vakatautauvata na tamata kecega na Kalou (raica na V&V 1:35). Sa sotava vakatautauvata na tamata kecega ena isolisoli ni Rarama i Karisito.”²⁸

Na Rarama i Karisito ka tu ena tamata kecega sai koya na ka a vakasamataka tiko o Liai ena nona tukuna “A sa vakavulici vakavinaka na tamata me kila kina na vinaka mai na ca. … Ia ni ra sa vueti mai na lutu tani era sa galala kina ka sega ni mudu, ka ra sa kila na vinaka mai na ca; me vakatulewa vakataki koya.”²⁹ A vakauqeta kina o Momani “Dou vakasaqaqara vagumatua ena rarama i Karisito, mo dou kila kina na vinaka mai na ca; ka kevaka dou sa taura matua na veika vinaka ka sega ni vosa vakacacataka dou na yaco dina sara mo dou luve i Karisito.”³⁰.

Ena vakacaca dina sara na tutaki ni bula vakatamata ni vakalailaitaka na lewaeloma. Kevaka e vakadinadinataki ka muri, ena veiliutaki na lewaeloma ki na rarama kei na dina levu cake. Ia ni vagalui se tabonaki na lewaeloma ena kauta tani e dua mai na rarama kei na dina ki na caki, cala, kei na veivutuni. Me nanumi ni sega na dina tudei vakainaki e sega tale ni dua na ka ia na kena tovolei ga me levei na itavi kei na vakatulewa. Oqo e sega ni isaluwaki ni bulamarau.

O J. Budziszewski, e dua na parofesa ni veiliutaki kei na filosofi ena University of Texas, e Austin, a vola e dua na itukutuku taleitaki ki na ivolaniveisiga ni Katolika First Things ena 20 na yabaki sa oti ka yacana na “The Revenge of Conscience.” E tukuna ni lewaeloma e dua na tiki ni lawa taumada, e dua na lawa sa volai tu e uto ni tamata kecega.” Io eda na vakamacalataka me Rarama i Karisito. Ia na nona vakadidike me baleta na sasaga me tabonaki na lewaeloma e sega ni vakasama vinaka.

E vola o koya ni “noda kila na ivakavuvuli bibi [me vaka na kena e umani koto ena iVunau e Tini] ena sega ni guilecavi rawa. Oqo na lawa e sega ni rawa ni da sega ni kila.”³¹ Na vakabibitaki ni bula vakatamata e cakitaka ni tiko na ivakavuvuli bibi vakaoqo, se kevaka era vakadinata, era cakitaka ni dodonu vei keda kece. Na dina vakatamata e kaya ni da sega ni kila na dina, ia eda dau vakasaqara ena yalodina ka da cakava na kena vinaka duadua eda rawata, eda tovolea me da rai ena dua na bogi kabukabu.E kaya o Budziszewski, “Eda kila vinaka cake, ia eda sega ga ni solia tiko noda igu kece. … Ia eda kila na dodonu mai na cala, ia eda diva tu me a kua. Eda vakalasulasutaka tu ga noda vaqara na dina—me rawa ni da caka cala, ciqoma na cala, se tabonaka noda yaluma ena caka cala e liu. … Na noda tuvakasuka e sega ni baleta na lecaika ia e baleta noda tabonaka na bula vakatamata. Eda sega ni sega ni vakavulici, ia eda ‘cakitaka.’ E sega ni lailai noda kilaka ni bula vakatamata; eda sega ni dau vakaraitaka.”³²

Na ka e vakamacalataka o Alama vua na luvena o Korianitoni me “kilai yalona kina na tamata”³³ e dina, ka dusia o Budziszewski ni sasaga me tabonaki na kilai yalona se vueta na itotogi, sega na veivutuni ena sega ni qaqa e muri. Eda raica vei ira na tamata era vakalecalecava ni ka era kila ni cala e sega ni cala. Era cakava beka vakavica e dua na ivalavala ca ena sasaga me yali yani na domo ni kilai yalona. Eso era na segata na veivagolei tani ena nodra dromuci ira ena tabana vakaitukutuku ni veimaliwai raraba, na qito ni vidio, se ivakatagi e daligadra e veigauna me kua kina ni dua na gauna vakadigagalu ni vakatulewa e loma. Eda raica ena vakatitiqa sega ni oti rawa, ena iwiliwili se na veika eda cakava. E tukuna oqo o Budziszewski, “Au tukuna vei au ni veiyacovi ena [taudaku ni vakamau] e donu tu baleta niu na vakamautaki noqu itokani, baleta niu vinakata me vakamautaki au na noqu itokani, se baleta niu vinakata meu kila se rawa ni na mamarau na neirau bula vakamau, … [se] ‘keirau sega ni gadreva na yalayala baleta ni keirau veilomani.’ Kena ibalebale,oya, o ira era [vinakata se] gadreva na yalayala [e matata] ni sega ni savasava nodra veilomani.”³⁴

E levu cake mai na vakalecalecava, veivagolei tani, kei na vakatitiqa, era na segata beka na tamata me ra cakava eso tale na tamata me ra dodonu kina Era “sega ni ivalavala ca vakataki ira ga; era vakasokumuni ira mai na tamata.”³⁵ E rawa ni da kaya ni o Setani na kenadau ni veivakasokumuni, ni “sa segata ko koya me ra rarawa sara na tamata kecega me vakataki koya.”³⁶ E veivakaleqai vakalevu duadua o ira era tukuna tiko ni “dodonu me veisau na kawatamata me kakua kina ni tu tale ena veilewai rerevaki. O koya era veisautaka kina na lawa, curubasikata na veikoronivuli, ka tara na veisoqosoqo ni veivuke raraba.”³⁷ E veivakasalataki vakaoqo o Aisea, “Era na ca ko ira era vakatoka na ca me vinaka, kei na vinaka me ca; era kaya sa rarama na butobuto, ka butobuto na rarama; era kaya sa kamikamica na ka gaga, ka gaga na ka kamikamica!”³⁸

O koya, sa tinia kina o iBudziszewski, sa noda sasaga me da tabonaka na kaukauwa ni lewaeloma kei na vakatitiqa ka dau dreta na vuravura vakatitobu kina na ile ca vakatamata.³⁹ Au na vakuria ni na tukuna talega na cudru ka dau kacabote e veigauna ena veivosaki e dau sagai me baleta na itagede kei na veika tudei ni kawatamata.

Ni vosa tiko vei Nikotimo, e kaya ko Jisu:

“Ia, ko koya oqo era sa cudruvi kina, ni sa lako mai na rarama ki vuravura, era sa vinakata na butobuto ko ira na tamata ka cata na rarama, ni sa ca na nodra ivalavala.

“Ni sa cata na rarama ko koya yadua sa ivalavala ca, a sa sega ni lako mai kina rarama de kunei na nona ivalavala.

“Ia, ko koya sa muria na ivalavala dina sa na lako kina rarama, me vakaraitaka na nona ivalavala ni sa vinaka vua na Kalou”⁴⁰

Na sasaga me tabonaki na lewaeloma e sega walega ni matewale, ia kevaka era kila na veika ena kedra vakasama dina, e sega ni dua ena via tovolea. Au tukuna ena itekivu na ka a vakavulica o Liai ena kena tovolei me drotaki na itotogi kei na yaluma ena cakitaki ni dina ni ivalavala ca—“kevaka dou na tukuna ni sega na lawa, dou na kaya … ni sega na ivalavala ca.”⁴¹ Kevaka e rawa ni da bokoca na lawa, se na dina, me vakataki ira era vorata tiko na lewaeloma, sa na rawa ni da kauta laivi na kilaiyaloda, na itotogi, kei na yaluma. Ia nanuma, me vaka e vakasalataka o Liai, kevaka e sega na lawa ena sega ni vakaibalebale na bula. Eda na bokoca na kena rawa na buladodonu kei na marau. Eda sa na bokoca na veibuli kei na bula oqo. E matata ni vakasama baleta na bokoci laivi kei na kau laivi ni dina e sega ni vakaibalebale, ia e tiko e dua na sala me maroroi kina na madigi ni bulamarau.E vakatokai me ivunau se kosipeli i Karisito—vakabauti Karisito, veivutuni, kei na papitaiso, ruarua ena wai kei na Yalo.⁴²

Me da vukei ira noda gonevuli ena nona ivosavosa na iVakabula, “cakava na dina,”⁴³ena yalomu taucoko karona na Rarama i Karisito e tu kina ka kidavaka na ikuri ni rarama kei na dina ka yaco mai ena Yalo Tabu. E sega ni rauta na vorata na vakatitiqa, kei na vakalecalecava. Na veivutuni ga kei na talairawarawa ki na dina e rawa ni sereka na “taucoko” era dau kocova e levu.Na veivutuni ga kei na talairawarawa ki na dina e rawa ni maroroya ka vakalevutaka na noda marau kei na galala.

Ena itekivu ni noqu cakacaka vakalawa, au a raica vakavoleka sara na vua ni kena vagalui na lewaeloma ka vakararavi ki na lasu. Au a nona vunivola ni lawa na Turaganilewa ni Valeniveilewai ni Tikina e Amerika o John J. Sirica e Washington D.C. A tekivu na leqa ka vakatokai me Watergate ni voleka tiko ni tekivu noqu veiqaravi vakavunivola, ka dau taura vakalevu sara na gauna nei Turaganilewa Sirica na veika e baleta na Watergate, ka vakakina na noqu gauna taucoko me rauta na rua veimama na yabaki ka tarava. Au sega ni railesuva na kena matailalai, ia au na kaya ga o ira na yamata mai na sasaga me digitaki tale o Peresitedi Richard Nixon, na Komiti ni Digitaki na Peresitedi, era a basuvale ka vakarorogo butako, me ra butakoca na itukutuku mai na Komiti Raraba ni Democratic. Era a vesu eso, ka tovolei sara me vunitaki na isema ni cakacaka cala vakalawa oqo ki na sasaga nei Nixon se o ira na vakailesilesi ni White House. A okati ena sasaga ni wereubiubi oqo na vakalatilati vakailowa ki na lawa ka yaco me oka talega kina o Peresitedi Nixon.

E vaka vei au ni levu sara na ka ena rua na yabaki ka tarava ni se bera ni qai kerea nona vakacegu, a rawa kina vei Nixon, me yadra nona lewaeloma, me tarova ka kaya, “E sega ni dodonu oqo, eda sa na sega ni tomana tale, laiva me tau na lewa ena vanua e dodonu me tau kina,” ke a lako sivita beka na madua vakapolitiki kei na veivakacacani matailelevu ka vakaotia nona gauna ni veiqaravi. Ia a sega ni tarova. Ia, a coko vakatitobu sara o koya ena cakacaka ni wereubiubi. Na gauna lolovira sara vei au sai koya na neirau rogoca kei Turaganilewa Sirica e dua na veivosaki katoni a yaco ena 21 ni Maji, 1973, ena valenivolavola na Oval, vei rau na peresitedi kei na dauvakasala vakalawa, o John Dean.

A liutaka tiko o Dean na wereubiubi ena loma ni White House, ka vakila ni sa tekivu me kilai mai. A mai taro ivakasala vei Nixon. Ena veitalanoa katoni oqo, a tuva kina o Dean na veika a yaco ena vica na vula i liu, oka kina na kena vakarautaki na ilavo me soli yani vei ira na nodra matavuvale o ira era sa tukuni ira ni ra a vakaitavi ena basuvale ni Watergate. A soli na ilavo me isogo ni gusudra me baleti ira na vakaitutu cecere ena Komiti me Digitaki Tale na Peresitedi era a nakita na basuvale, ia oqo era sa tukuna tiko ni ra na tukutuku baleta ni sa sega tiko ni yaco yani na ilavo baleta nodra matavuvale se sega beka ni vaka na kena levu era nanuma ni a yalataki vei ira.

Keirau kurabui kei Turaganilewa Sirica ni keirau rogoca nona taroga mai o Nixon, “E vica na ilavo e vinakati?” Ena irogorogo ni domona, o Dean mada ga e vaka ni kurabui ena isau ni vosa oya, ka vaka e tomika ga mai maliwalala e dua na matanifika ka sauma yani, “E dua na milioni na dola.” E sauma o Nixon ni sega ni dua na leqa ena kena rawati na ilavo oya, ia e lomaleqa ga me na veisoliyaki vakacava ka sega ni kilai. Keirau sega ni vakabauta kei turaganilewa—keirau sega ni vinakata me keirau vakabauta—na ka keirau rogoca tiko, ka solia mai vei au o koya e dua na itukutuku ka vakatura me wiri lesu tale na tepi ka keirau rogoca tale. Keirau rogoca oti na veivosaki, keirau sega ni veivosaki vakalevu, biu na tepi ka keirau gole totolo yani i vale. Ena gauna mada ga oqo, au se nanuma tu ga na yalo sega ni veivakabauti kei na rarawa. Oqo ni vo toka e vica na vula me kere vakacegu o Nixon, ia keirau sa kila ena gauna oya ni na tarogi nona yalodina na peresitedi kevaka e sega ni kerea rawa nona vakacegu.

Au a taroga ena gauna oya, ka se taroga tikoga me yacova mai nikua, na vuna e vakatara kina o Nixon me tete ka levu na leqa oya. Au se kurabuitaka tikoga ni toso na gauna sa yaco me sega ni cakacaka nona lewaeloma ena kena tovolei sara mada ga me coriti na peresitedi kei Amerika mai vei ira na daubutako ni Watergate e sega ni bau vakayadrata e dua na yalo ni cudru vua. Na lesoni ni bula oqo au vulica rawa mai na ka oqo sai koya na noqu inuinui meu levea na kena rawa ni yaco vei au e dua na leqa vakaoqo sai koya meu kua ni vakatara e dua na ka duatani—meu na dau muria tikoga vakadodonu na noqu lewaeloma. Nona biuta toka vakawawa e dua nona buladokai, ena veika lalai sara mada ga, ena rawa ni vakavuna nona vakayalia vakadua na yaga kei na veitaqomaki ni nona lewaeloma. Au kila ni so era sa “drotaka rawa,” ena nodra cakacaka sega ni dina se vakailawaki ena bisinisi, ena cakacaka, se bula vakapolitiki ka ra sega ni saumitaro kina (ena bula mada ga oqo). Ia na lewaeloma malumalumu, kei na lewaeloma vakanunutaki, e dolava na katuba ni “Watergates,” se ra ka lelevu se lalai, lewelevu se tamata yadua—na leqa e rawa ni vakamavoataka ka vakarusai ira e sega nodra cala ka ra savasava.

E vola o Joni na nona yalayala qaqa na iVakabula“vei ira na kai Jutia era sa vakabauti koya,Kevaka dou sa muria tikoga na noqu vosa dou sa qai noqu tisaipeli dina; ia dou na kila na ka dina, ia na ka dina ena sereki kemudou.”⁴⁴ E dina sara noda kila ka muria na dina eda na sereki kina—taumada mai na vesu ni vakabobulataki ena lecaika kei na ivalavala ca,⁴⁵ oti eda qai sereki me da segata na veika vinaka kecega me yacova ni da sa rawata na matanitu i Tamada kei na veika kece e rawa ni solia o Koya.⁴⁶ Ni da kila ni o Jisu Vakataki Koya “na sala kei na vu ni dina, kei na vu ni bula,”⁴⁷ rairai na ibalebale levu duadua ni sereki keda na dina sai koya ena Nona loloma soliwale, sa sereki keda o Koya mai na mate kei eli.⁴⁸

E kaya na Turaga, “Na rarama kei na dina sa biuta laivi na tevoro [sa tinia na ivesu ni ivalavala ca]. … [Ia] sa lako mai na ca ka kovea tani na rarama kei na dina mai vei ira na luve ni tamata, ena vuku ni talaidredre kei na nodra ivakarau na nodra qase.”⁴⁹

E tu ena iVola i Momani e dua na ivakaraitaki bibi ni nona kauta tani na tevoro na rarama kei na dina ena ivakarau ni bula lasu kei na talaidredre. Rauta ni dua veimama na senijiuri ni bera ni yaco mai na Karisito, era vakamacalataki na Leimani ni ra “sega ni kila e dua na ka me baleta na Turaga”⁵⁰ Ena gauna ga eratou qarava kina na luvei Mosaia na nodratou itavi vakasakiti era sa qai kila kina e dua na iwase levu ni Leimani na dina me baleta na veiivakavuvuli lasu ka sa vakamatabokotaki ira tu mai vakabalavu.⁵¹

A rawai Tui Lamonai na reki, na reki ni sa lako tani mai na butobuto ni ivakavuvuli lasu ki na rarama vakasakiti ni dina. “Kei na rarama ka sa vakararamataka na nona vakasama, na rarama ni nona lagilagi na Kalou, … sa vakavuna na marau ni yalona, sa vakasavi tani kina na o ni butobuto, ka sa vakacaudreva na yagona kei na yalona na rarama ni bula tawavakaiyalayala, io, sa kila ko koya ni sa rawa na yagona na ka oqo, ka sa kau yani vua na Kalou.”⁵²

E rua walega na digidigi.E dua mo vakasaqara na dina ena nomu muria na vosa i Karisito—“Ia ko koya sa muria na nona ivakaro sa rawata na ka dina kei na rarama, me yacova ni sa vakalagilagi ena ka dina ka kila na ka kecega.”⁵³ Na kena ikarua me tauri iko na vunica ka tovolea na veika dredre—mo kunea na marau ena nona veika lasu. Ena sega ni rawa ni qaqa e dua ena bula eke se ni sa oti eke ena nona cakitaka na dina, ia eso, e levu sara na tamata era dau tovolea—e rairai rawarawa sara mai na veivutuni. Ia na veivutunikei na talairawarawa duadua ga ena dina ni Kalou ena sereki keda mai na vuravura ni lasa ka sa nona ivotavota tu na druka, “ia na ka levu na kena bale.”⁵⁴

Na uto ni dina, na itakele ni noda tu eke, me da vakavulica ka vakavulica tale ena yalodina kei na kaukauwa taucoko sa solia vei keda na Kalou sai koya oqo:⁵⁵

Ni bula na Kalou na Tamada Vakalomalagi, na Kalou dina bula duadua ga.
Sa i Jisu Karisito na Luvena e Duabau ga ka Luvena Daulomani na Kalou.
A lako mai ki vuravura o Jisu Karisito me vueti ira na Nona tamata; a vakararawataki ka mate me sorovaka noda ivalavala ca.
A tucake tale mai na mate, sa rawata kina na Tucaketale.
Ena tucake na tamata kecega me lewai mai Vua ena iotioti ka siga ni veilewai, me vaka na nodra cakacaka.

Me da lomana ka bula ena veidina oqo. Au vakadinadinataka ni sai ira oqo na dina. Me da segata vakaukauwa ena vakanuinui me da vakasaqara, vakavulica, ka bulataka na dina, au masuta ena yaca i Jisu Karisito Emeni.