Ngaahi Fakataha Lotu 2018
Ko e Fononga ʻo e Moʻui Fakamatelié


Ko e Fononga ʻo e Moʻui Fakamatelié

Ko ha Efiafi mo ʻEletā Dieter F. Uchtdorf

Fakataha Lotu Fakamāmani Lahi maʻá e Kakai Lalahi Kei Talavoú • Sānuali 14, 2018 • Senitā Konifelenisi

Siʻoku ngaahi kaungāmeʻa ʻofeina, siʻoku ngaahi tokoua mo ngaahi tuofāfine ʻoku ou haʻu mo e ʻofa mo e ngaahi tāpuaki ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá.

ʻOku ou ongoʻi e mole ʻa Palesiteni Thomas S. Monson. Ko hoku kaumeʻa ne u tukulotoʻi mo fakamahuʻingaʻi ko ʻeku faiako pea mo e fai fakahinohino. Ka ʻoku ou fakapapauʻi atu, ko e ʻEikí Tonu ʻoku ʻulu ki Hono Siasí, Ko Hono Siasí, ʻio ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. Kuo ʻomi ʻe he ʻEikí ha palani fakalangi koeʻuhi ke tataki maʻu pē ʻa Hono Siasí ʻe ha kau palōfita, kau tangata kikite, mo ha kau tangata maʻu fakahā.

Ko kimoutolu ʻoku mou ʻi heʻemau ngaahi fakakaukaú maʻu pē. ʻOku mau lotua kimoutolu, pea ʻoku mau ʻofa mo fiefia ʻi hoʻomou faivelengá.

Ko e taha e sīpinga hoʻomou ngāue leleí ʻa e fakataha fakamāmani lahi mo e vahevahe ne fai kimuʻá pea ʻe hokohoko atu hili ʻa e fakatahaʻanga ko ʻení. Kuo lauiafe ʻa kimoutolu kuo mau kau ʻi ha ngaahi founga fakaofo, mei hono tokoniʻi ʻo e niʻihi loto-mafasiá ki hono hikiʻi fakalaumālie hake ʻo ha niʻihi ʻo fou ʻi he ngaahi hivá. Pea ne fakataumuʻa kimoutolu ke mou vahevahe ʻa e pōpoaki ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻo fakafou ʻi he ngaahi pōpoaki fakasōsialé pea pehē foki ʻi ha ngaahi founga kehe ʻo kau ai ʻa hoʻomou ngaahi tā sīpinga fakatāutahá. Fakamālō atu ʻi hoʻomou loto lelei ke tokoni ki he ʻOtuá mo e kāungā fonongá.

ʻOku fakaʻofoʻofa ke ʻi heni mo kimoutolu ʻi he ʻahó ni pea ke ongoʻi ʻa hoʻomou laumālié, mālohingá, pea mo hoʻomou iví foki. ʻOku ou fiefia ʻaupito ne tau maʻu ha faingamālie ke fanongo ai mei hoku uaifí. Ko Harriet ʻa hoku fiefiaʻanga moʻoní. ʻOku ʻofeina ia ʻe he taha kotoa pē ʻoku nau ʻiloʻi iá.Ko ha fefine ʻokú ne ʻai ke fiefia mo lelei ange e taha kotoa pē ʻoku feohi mo iá. Kuó ne fai e meʻa tatau ki heʻeku moʻuí.

Naʻá ma toki fakamanatu e taʻu ʻe 55 ʻema malí. ʻOku ma fakatumutumu he meʻa lahi kuó ma malava ʻi heʻema moʻuí, heʻema sio ki heʻema fānau ʻe toko ua mo hona malí, homa makapuna ʻuluaki ʻe toko onó mo honau fāmilí, pea pehē ki homa makapuna ua ʻe toko tolú.

Ko e Kuonga Hono Maʻu ʻo e Talí he Taimi pē Ko iá

Ne ʻi ai ha fakakaukau mālie ne haʻu kiate au ʻi heʻeku teuteu ki he fakatahaʻanga ko ʻení. ʻIo, ʻoku moʻoni, ʻoku ʻikai ke toe loko fai ha manatu ki he taimi ne u taʻu 18 ki he 30, ka neongo hoku taʻu motuʻá, ʻoku ou ongoʻi kei siʻi pē. Ko hono moʻoní, ko e tokolahi ʻo kimautolu ʻoku mau matuʻotuʻa angé, ʻoku mau pehē pē ʻoku mau kei talavou siʻi pē ka ʻoku mau moʻui ʻi ha taimi lōloa.

ʻOku lahi ange ʻa e ngaahi meʻa ʻoku mou tatau ai mo e ngaahi toʻutangata matuʻotuʻa angé he meʻa ʻoku mou mei fakakaukau ki aí. ʻOku ou tui ʻoku siʻisiʻi pē e meʻa ʻoku faikehekehe ai e fānau ʻa e Tamai Hēvaní ʻo fakahoa ki he meʻa ʻoku nau faitatau aí, tatau ai pē ko e hā honau taʻu motuʻá.Hangē ko ʻení, ʻoku ʻi ai hamou tokolahi ʻoku ʻi ai haʻamou fehuʻi kau ki he ʻOtuá mo koe—ngaahi fehuʻi angamaheni mo loloto ʻo tatau tofu pē mo e ngaahi fehuʻi ʻoku fai ʻe ha kakai ʻoku matuʻotuʻa ange ʻiate kimoutolu:

“ʻOku moʻui nai e ʻOtuá?ʻOkú Ne tokanga mai?”

ʻOku ou ʻi he hala totonú nai?

“Ko e hā ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku ou faʻa ongoʻi liʻekina, lomekina, ʻikai fakamahuʻingaʻi, pe tukuhausiá?”

“Ko e hā ʻoku ʻikai ke kau mai ai ʻa e ʻOtuá ʻi heʻeku moʻuí?

Ko e hā naʻá Ne ʻikai ke tali ai ha lotú?

“Ko e hā ʻokú Ne fakaʻatā ai ke u foua e mamahí ni, mahamahaki, pe faingataʻa ko ʻení?”

Ko e ngaahi fehuʻí ni ʻe lava pē ke fuʻu faingataʻa hono talí.

ʻI he kuonga ʻoku maʻu e talí he taimi pē ko iá—ʻa ee ko e ʻilo ʻoku ngali ʻasi tonu pasika pea ʻikai toe fehuʻia ʻoku maʻu ngofua pē ʻi he ʻinitanetí—ʻoku tau ongoʻi loto-foʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku kiʻi tuai ai e tali ki heʻetau ngaahi fehuʻi fakafoʻituituí, mahuʻinga mo vivilí.ʻOku tau hanga hake hotau lotó ki he langí, kae hangē ko e meʻa ʻoku ʻasi ke tau maʻu peé ko e kiʻi meʻatuhu ʻoku kei vilovilo talitali he komipiutá.”

ʻOku ʻikai ke tau saiʻia he faʻa tatalí.

ʻI he taimi ʻoku tau tatali ai ʻi ha lau sekoni ke ngāue e ʻinitanetí, ʻoku tau fakakaukau mahalo ʻoku mate pe maumau e fehokotaki faka-ʻinitanetí.ʻI heʻetau loto puputuʻú, te tau lava pē ke tūkua ʻa ʻetau fekumí. Ka ʻi he taimi ʻoku tau aʻu ai ki he ngaahi fehuʻi ʻoku taʻengatá, mo e ngaahi meʻa mahuʻinga ʻo e lotó kuo pau ke tau toe anga fakamaʻumaʻu ange.

ʻOku ʻikai ke mahuʻinga tatau ʻa e ngaahi tali kotoa pē.ʻOku maʻu ngofua pē e tali mei he fakakaukau fakamāmaní pe fakakaukau ʻoku manakoá, ka ʻoku mole vave pē honau mahuʻingá he taimi ʻoku maʻu mai ai ha ngaahi fakakaukau pe ākenga foʻoú.Ko e ngaahi tali fakalangi, ngaahi tali ʻoku taʻengatá, ʻoku ʻikai lava ke fakatataua. Ko hono maʻu e ngaahi talí ni ʻoku lahilahi hono fiemaʻu ke fai e feilaulaú, ngāué, pea mo e anga fakamaʻumaʻú.

Ko e ngaahi talí ni ʻoku feʻunga ʻānoa mo e tatali ʻoku faí.

Ko ʻeku taumuʻa he ʻaho ní ke fai atu ʻeku fakamoʻoni pau ʻoku ʻafioʻi koe ʻe hoʻo Tamai Hēvaní, ʻokú Ne fanongo mai kiate koe, pea heʻikai ke Ne teitei liʻaki koe.ʻI hoʻomou fakaongo homou ngaahi lotó kiate Iá mo feinga ke muimui ki Heʻene foungá, te Ne kau atu ki hoʻomou moʻuí mo tataki homou halá ʻi hoʻomou fononga fakaofo mo fakafiefia he moʻui fakamatelié.

Fakafehokotaki ‘a e Ngaahi Foʻi Totí

Ko e fakakaukau ʻeni ʻa e taha ʻo e kau tangata tuʻukimuʻa hotau kuongá, ʻa ia ko Steve Jobs ʻo e Kautaha Komipiuta ko e Apple: Naʻá ne pehē, “ʻE ʻikai te ke fakaʻūtaha e ngaahi totí ni ʻi haʻo vakai ki muʻa.” “Te ke lava pē ʻo fakaʻūtaha kinautolu ʻi haʻo vakai ki mui. Ko ia ai ʻoku fiemaʻu ke ke falala ko e ngaahi totí ni te nau fāʻūtaha ʻi ho kahaʻú.”1

Ko e hā nai ʻene ʻuhingá? Mahalo ʻe tokoni ke ʻoatu ha fakatātā. ʻI he konga kimui ʻo e senituli 19, ne kamataʻi ʻe he kau tā fakatātā hangē ko Georges Seurat mo Paul Signac ha tā valivali ʻi ha founga foʻou ne ʻiloa ko e neo-impressionism. Ko ʻenau founga tāvalivalí naʻe fakahoko ʻaki ia hono totitotiʻi e pepa tāvalivalí ʻaki e fanga kiʻi toti fakalanulanu. ʻI heʻene hā ofi maí, ʻoku hangē ʻoku taʻe maau mo ʻikai ha fehokotaki ʻa e ngaahi foʻi totí. Ka ʻi hoʻo siofi fakalelei e fakatātā kakató, te ke toki lava ʻo sio ki he anga e fehokotaki lelei ʻa e ngaahi foʻi totí mo e ngaahi lanú pea mo e anga hono foʻu ʻe he ngaahi lanú ʻo faifai pea hā mai ha ngaahi sīpinga fakaʻofoʻofa. Ko e meʻa ko ē ne hā ngali taʻemahinó mo fihí ne kamata ke hā mahino. ʻI he taimi ʻe niʻihi ko ʻetau moʻuí ʻoku hangē ko e faʻahinga tā valivali ko ʻení. Ko e ngaahi toti fakalanú ʻoku nau faʻu ʻa e ngaahi mōmeniti mo e ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi hotau ngaahi ahó, ʻe lava ke nau ʻasi mai ʻoku ʻikai ke nau pikitaki pea mo taʻemaau he ngaahi taimi. ʻOku ʻikai ke tau sio ʻi ha faʻahinga maau ʻiate kinautolu. ʻOku hangē ki heʻetau vakaí ʻoku ʻikai haʻanau taumuʻa ʻe taha.

Ka ʻi heʻetau kiʻi tuʻu ʻo vakai mei he tuʻunga ʻoku taʻengatá, pea sio ki heʻetau moʻuí mei he tūkunga ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, ʻoku toki kamata leva ke tau sio ki he anga e fekauʻaki ʻa e ngaahi totitoti kehekehe ʻoku hoko heʻetau moʻuí.Mahalo heʻikai ke tau sio leva ki he fakatātaá fakalukufua, ka ʻe feʻunga pē meʻa te tau sio ki aí ke tau falala ʻoku ʻi ai e faʻunga fakaʻofoʻofa mo māʻongoʻonga ʻi ai. ʻI heʻetau feinga ke falala ki he ʻOtuá mo muimui ki Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí, ʻe ʻi ai e ʻaho te tau toki mamata ai ki hono tuʻunga totonú, pea tau ʻiloʻi naʻe tataki moʻoni ʻetau laká ʻe he toʻukupu ʻo e ʻOtuá.

Te tau ʻilo ta ʻoku ʻi ai ha palani ʻa e Tokotaha ʻAati Mataotao Tahá ki he ngaahi totí ni mei he kamataʻangá. Te tau ʻilo ne Ne hanga ʻo fakalahi hotau talēnití, teuteuʻi ha ngaahi faingamālie, mo fakafeʻiloaki kitautolu ki ha ngaahi meʻa ʻoku nāunauʻia lahi ange he meʻa ne tau fakakakauʻí pe lavaʻi ʻiate kitautolu peé.

Kuó u mamata tonu heni ʻi heʻeku moʻuí.

Ko ʻEku Fononga Fakamatelié

ʻOku ʻiloʻi ʻe he tokolahi ʻo kimoutolu ne tuʻo ua hono fakamālohiʻi homau fāmilí heʻeku kei talavoú ke hiki mei homau ʻapí pea liʻaki e meʻa kotoa pē.Ne mahino mei he ongo meʻá ni hono tala ʻe he kakai ʻi homau ʻātakai foʻoú ʻoku mau “maʻulalo ange” ʻiate kinautolu.Ne hanga ʻe he faʻahinga tō ʻeku leá ʻo fakamahino ʻoku ou kehe mei hoku toʻú, ʻa ia ko ha tupuʻanga ki heʻenau manukí mo e kakatá.

Ne faingataʻaʻia ʻeku ongo mātuʻá he feinga ke tokonaki maʻa homau fāmilí.Ne kamataʻi heʻeku faʻeé ha pisinisi fō, pea hoko ʻeku pasikalá mo e salioté he tuku ʻa e akó ko ha “feʻaveʻaki makehe ki he ngaahi ʻapí” ki he kautaha ko iá.

Ne hoko e faingataʻa mo e haʻahaʻa ʻo e fehikitaki ʻakí ke ne uesia lahi ʻeku akó, ʻo aʻu ki haʻaku liʻaki ako ʻi ha taʻu kakato.

Ne u ako e lea faka-Lūsiá ʻi Siamane Hahake ko e lea fika uá ia.Naʻe faingataʻa ka ne u lava pē.Ka ʻi Siamane Hihifo naʻe fie maʻu ke u ako e lea faka-Pilitāniá.

Ne asi fuʻu faingataʻa moʻoni kiate au. Naʻá ku tui naʻe ʻikai ngaohi hoku ngutú ki he lea faka-Pilitāniá.

ʻI he ngaahi taʻu ne ukei talavou siʻi aí, ne u fuʻu tokanga ki ha kiʻi taʻahine fakaofo ne kanoʻimata lanu melomelo mo fakaʻofoʻofa. Kae pangó, he naʻe ʻikai ha meʻi tokanga mai ia ʻa Harriet kiate au.Ko e hā pē meʻa neu ʻahiʻahiʻí, naʻe ʻikai ngali ia ʻe maʻu haʻaku faingamālie. Kaikehe, kuo mou ʻosi fanongo ki heʻene tafaʻakí ʻi he foʻi talanoá.

Ko ia ko au ē ko ha talavou taʻe ʻiloa mo nofo faingataʻaʻia ʻi Siamane hili ʻa e taú pea hangē heʻikai ke maʻu ha faingamālie lahi ke maʻu ha lavameʻa ʻi he moʻuí.

Neongo ia, ne ʻi ai ha ongo meʻa lelei ne hoko kiate au.

Ne u ʻilo ne ʻofaʻi au ʻe hoku fāmilí.Ne fakalotolahiʻi au heʻeku kau faiako he ʻapiakó mo e siasí ke ʻai maʻu pē ke māʻolunga ʻeku taumuʻá.ʻOku ou kei manatuʻi ha faifekau kei talavou ʻAmelika naʻá ne akoʻi e tefitoʻi moʻoni ko ʻení mei he folofolá: “Kapau ko e ʻOtuá ʻoku kau mo [kimoutolu], ko hai ia te ne lava ke fakafepakiʻi [kimoutolu]?”2

Naʻe ʻi ai ʻa e meʻa ʻi he tefitoʻi moʻoní ni ne tau ʻiate au ʻaki ʻa e ivi lahi. Ne u fakakaukau, kapau ko e meʻa ia ʻoku hokó pea ko e hā kau ka ilifia ai?

Ko ia, naʻá ku tui. Pa naʻá ku falala ki he ʻOtuá.

Ne ʻi ai ha taimi ne u ako ngāue ai.Ne fakatukupaaʻi au ʻe ha taha ʻo ʻeku kau faiakó ke u fokotuʻu ha taumuʻa māʻolunga ange pea ke u kei ako poʻuli he malaʻe ʻo e ʻenisiniá.Ne fuʻu lahi e ngāue ke faí, ka naʻá ne taki au ke u ʻiloʻi ʻa ʻeku manako moʻoni he puna vakapuná. Naʻá ku fuʻu ʻohovale heʻeku ʻiloʻi ʻe fie maʻu ke u poto he lea faka-Pilitāniá kapau ʻoku ou fie hoko ko ha pailate.Naʻá ku fie hoko moʻoni ko ha pailate, pea hangē ne hoko ha mana ki hoku ngutú, ʻo ʻikai ke toe hoko ʻa e lea faka-Pilitāniá ko ha fuʻu lea faingataʻa.

Ne u maʻu ha ivi foʻou, mo ha tukupā foʻou ke ngāue mālohi, pea ʻi heʻeku falala ki he Tamai Hēvaní, ne u fai ha fanga kiʻi ngāue naʻá ne tokoniʻi au ke langa ʻa ʻeku falala te u lava pē ʻo fakahoko ia.

Ne mahino pē ʻoku ʻikai ʻuhinga ia ʻe hoko hamolemole e ngaahi meʻá.

Ne u folau ki San Antonio ʻi Tekisisi ʻi hoku taʻu 19, ke kamata ʻeku ako pailate ʻi he Laulā Puná. Ne u tangutu he vakapuná ʻi he tafaʻaki ʻo ha tangata ne lea he afo matolu faka-Tekisisi.Naʻá ku fakatokangaʻi ʻi heʻeku tāfuʻuá ta ko e lea faka-Pilitānia ne u ngāue lahi ke akó, ʻoku ʻikai ko e lea faka-Pilitānia ia ʻoku nau leaʻaki ʻi Tekisisí!

ʻI he ʻapiako ako pailaté ne toe faingataʻa pē mo e ngaahi meʻa ia aí. Ko e polokalama fuʻu feʻauʻauhi ʻaupito, he naʻe feinga e tokotaha kotoa ki he tuʻunga māʻolunga taha he fakaʻosi akó. Naʻá ku ʻiloʻi he taimi pē ko iá ʻoku ou ʻi ha matavaivai he ko e lahi taha hoku kaungā akó ko ʻenau lea fakafonuá e lea faka-Pilitāniá.

Ne toe fakahā mai heʻeku kau faiako pailaté ha toe ngalingali matavaivai ʻe taha—ʻoku fuʻu lahi hoku taimi ʻoku fakamoleki ʻi he siasí Ne talitali lelei au ʻe he kāingalotu fakalotofonuá ki honau koló mo honau ʻapí, pea mau langa fakataha ha falelotu ʻi Big Spring.Ne hohaʻa ʻeku kau faiakó ʻe hanga ʻe he faʻahinga ʻekitivitī peheé ʻo holoki hoku faingamālie ki ha tuʻunga māʻolunga. Ne ʻikai ke u tui ki ai. Ne u falala ki he ʻOtuá pea fai hoku lelei taha te u lava ʻo fakahokó.

Ne faifai pē peá u lea faka-Pilitānia (ka neongo ia, ʻoku ou kei ngāue pē ki ai). Naʻá ku lavaʻi lelei ʻeku ako pailaté (peá u ʻosi ko e ʻuluaki ʻi hʻemau kalasí). Ne u hoko ko ha pailate vakapuna tau pea hoko kimui ko ha kapiteni ʻi ha kautaha vakapuna.Ka e fēfē e finemui kanoʻimata mata fakaʻofoʻofa lanu melomelo ʻo ʻeku ngaahi misí?Ko ia ai, ʻokú ne ʻi heni mo au.

Fai e Fanga Kiʻi Meʻa Īkí ki he lelei tahá

ʻOku ʻi ai ha lēsoni he meʻá ni?ʻOku ou tui ʻoku lahi!

Ko e taha ai ko ʻeni: ʻOua naʻa lomekina koe ʻe he ngaahi ngāue lahi mo faingataʻa ʻo e moʻuí. Kapau te ke tukupā ke fai e fanga kiʻi meʻa “faingofuá”—fanga kiʻi meʻa “iiki” ʻoku kole atu ʻe he ʻOtuá ke ke faí—peá ke fai ia ki he lelei taha te ke malavá, ko e ngaahi meʻa lalahi leva ʻe hoko maí.

Ko e niʻihi ʻo e fanga kiʻi meʻa “iiki mo faingofua” te ke lava ʻo fai leleí ko e lotu fakaʻahó, ako e ngaahi folofolá, moʻui ʻaki e Lea ʻo e Potó, ʻalu ki he lotú, lotu fakamaatoato, mo totongi e vahehongofulú mo e ngaahi foakí.

Fai e ngaahi meʻá ni ʻo aʻu pē ki he taimi ʻoku ʻikai ke ke loto ke fakahoko. Ko e ngaahi “feilaulaú ni” ʻe lava pē ke nau ʻasi siʻisiʻi, ka ʻoku mahuʻinga, he “ʻoku ʻomi ʻe he feilaulaú e ngaahi tāpuaki ʻo e langí.”3

ʻI hono moʻoní, ko hoʻo ngaahi feilaulau “iiki mo faingofuá” ʻa e ngaahi toti ʻo e moʻui fakaʻaho ʻa ē te ne foʻu e fakatātā kakato ʻa hoʻo moʻuí.Mahalo he ʻikai te ke lava ʻo sio he taimí ni ki he fehokotaki ʻa e ngaahi totí, pea ʻoku teʻeki ai fie maʻu ia ke pehē.Faingofua tahá pē ke ke maʻu pē ha tui feʻunga he taimi ko ʻeni ʻokú ke lolotonga moʻui aí. Falala ki he ʻOtuá, pea “[ʻe tupu] mei he ngaahi meʻa īkí ʻa e ngaahi meʻa lalahí.”4

Falala ki he ʻOtuá

Mahalo pē teke pehē, “ʻEletā Uchtdorf, ʻoku sai kotoa pē ia kiate koe. He ko e ʻAposetolo koe. ʻOku ʻikai ke u pehē au.ʻOku ʻikai ke u mahuʻinga ki he ʻOtuá.Ko ʻeku ngaahi lotú ʻoku ʻikai tali mai. ʻOku ʻikai ha taumuʻa ia ʻeku moʻuí Kapau ʻoku ʻi ai ha palani maʻaku, ʻoku hangē pē ia ko e falekoloa vala sekeniheni fakatau maʻamaʻa. Ko ha palani ʻoku tukuhifo-mei-ʻolunga. Ko ha palani-ʻoku-mate-atu-pē-kiate koe-ke ke-fiemālie-pē he meʻa ʻokú ke-maʻú.

Siʻoku ngaahi kaungāmeʻa ʻofeina, manatuʻi e lea ʻa Steve Jobs: “Heʻikai ke mahino kiate koe ʻa e fepikitaki ʻa e ngaahi toti ʻi hoʻo vakai ki muʻá; ka te ke toki fakafepikitaki kinautolu ʻi haʻo manatuʻi kinautolu he kuohilí.”

ʻI heʻeku ʻi homou toʻú, ne ʻikai ke u ʻiloʻi pe ʻe ʻave au ʻe heʻeku moʻui ki fē? Naʻe ʻikai ʻaupito ke u sio ʻoku fefaka-fepikitaki ʻa e ngaahi toti ʻi muʻa ʻiate aú.

Ka naʻá ku falala pē ki he ʻOtuá.Ne u fanongo ki he faleʻi ʻa ha fāmili ʻofa mo ha kaungāmeʻa poto, pea kaka he ngaahi fanga kiʻi sitepu ʻo e tuí, ʻo tui kapau te u fai hoku lelei tahá he taimi ko iá, ʻe toki fakakakato leva ʻe he ʻOtuá ʻa e foʻi fakatātā kakató.

Naʻá ne fakahoko ʻeni.

Naʻá Ne ʻafioʻi e ikuʻangá mei he kamataʻangá ka naʻe ʻikai ke u ʻilo ki ai.

Naʻe ʻikai ke u lava ʻo sio ki he kahaʻú, ka naʻá ne lava ʻi he hala lahí.

ʻO aʻu pē ki he ngaahi taimi faingataʻa, ne u fakakaukau ai ne liʻaki au, Ka naʻá Ne ʻiate au pē-ʻOku ou ʻiloʻi ia he taimí ni.

ʻOku tau maʻu mei he Lea Fakatātaá e talaʻofa mahuʻinga ko ʻení: “Falala ki [he ʻEikí] ʻaki ho lotó kotoa; pea ʻoua naʻá ke faʻaki ki ho poto ʻoʻoú.Ke ke fakaongoongo kiate ia ʻi ho hala kotoa pē, pea ʻe fakatonutonu ʻe ia ho ngaahi ʻaluʻangá.”6

ʻOku ʻikai ke u tui ʻoku ʻi ai ha fakaʻilonga fehuʻi he fakaʻosinga ʻo e veesi ko iá.

ʻIkai, ʻoku ou tui ʻoku totonu ke ʻi ai ha fakaʻilonga lea fakaofo!

Ko ia ai, ʻeke pē kiate koe, “ʻE lava ke u maʻu pē ha tui feʻunga ke u tui ki he ʻOtuá? ʻOku ou falala nai ʻokú Ne ʻofa ʻiate au mo finangalo ke tataki hoku ʻaluʻangá?”

ʻI hono moʻoní, mahalo te ke lava lelei ʻi hoʻo feinga pē ʻiate ko e he ngaahi meʻa lahi. Ka ʻoku ou kole atu ke ke tui ʻe toe lelei ange hoʻo moʻuí kapau te ke falala ki he ʻOtuá ke ne tataki koe ʻi ho ngaahi laká.ʻOkú Ne ʻafioʻi e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai malava ke ke ʻiloʻí, pea ʻoku ʻi ai hao kahaʻu ʻoku ʻikai malava ke ke fakakaukaua kuó Ne teuteuʻi maʻau.Ne fakamoʻoni e ʻAposetolo maʻongoʻonga ko Paulá, “ʻOku teʻeki ai mamata ʻe ha mata, pe fanongo ʻe ha telinga, pea ʻoku teʻeki ai hū ki he loto ʻo ha tangata ʻa e ngaahi meʻa ʻoku teuteu ʻe he ʻOtuá maʻanautolu ʻoku ʻofa kiate iá.”6

ʻOkú ke loto ke tataki, tāpuekina mo tokangaʻi koe ʻe hoʻo Tamai Hēvaní?

Peá ke tui.

ʻOfa ʻiate Ia.

Fekumi kiate Ia ʻaki ho lotó kotoa.

ʻAʻeva ʻi Hono ʻalungá—ʻa ia ʻoku ʻuhinga ia ki hono tauhi ʻo e ngaahi fekaú, tauhi hoʻo ngaahi fuakavá, muimui he ngaahi akonaki ʻa e kau palōfitá, pea talangofua ki he ueʻi ʻa e Laumālié.

Fai ʻeni pea ʻe hanga ʻe he ʻOtuá ʻo “fakalahi ko e tuʻo tahaafe pea tāpuakiʻi ʻa kimoutolu ʻo hangē ko ia kuó ne talaʻofa atú!”7

ʻOku Tau Tali Ui ki he ʻOtuá

ʻOku mahino kiate au ʻoku ngali faingofua ʻeni ki ha niʻihi ka ʻoku faingataʻa ʻa hono fakahokó.ʻOku ou ʻilo ʻe ʻikai te ke fononga loloto ʻi he toʻonga moʻui ʻo e ʻaho ní ke ke fanongo ki he ngaahi leʻo fakafepaki ʻa ē te ne faka-lotosiʻi ʻo aʻu pē ki he manukia ʻa e tui ki he ʻOtuá pea tautautefito ki he ʻetau lotú.

ʻOku toe fakaleʻolahi mai e ngaahi leʻo ko ʻení ʻi hotau ʻahó ni, ʻaki e ngaahi fakalakalaka ʻoku ʻikai hano toe tatau ʻi he fetuʻutakí.

Ko ho tūkiaʻangá ia. Ka ʻoku toe hoko pē ko hao tāpuaki.

ʻOku ou ʻiloʻi fakapapau te ke maʻu ha founga ke fakahoko ia he founga ʻa e ʻEikí!

Ko ha konga ia hoʻo fononga fakamatelié.Ko e anga hoʻo fakahoko iá te ne tākiekina lahi ho kahaʻú pea mo e konga te ke feau ʻi he ngāue ʻa e ʻEikí ʻi heni he māmāní ni.

Ka Neongo ia, ko e meʻa ʻokú ke aʻusia he moʻuí ʻoku ʻikai ke toe fuʻu makehe ia.ʻOku ʻikai ko homou toʻutangatá pē mo hoʻomou tui ʻi he ʻOtuá ʻoku fakafehuʻia mo manukiʻí. Ko hono moʻoní, ʻoku ngali ʻasi ʻeni ko e konga ʻo e tesi fakamatelie ki he fānau kotoa ʻa e ʻOtuá.

Ne fakahā ʻe Sīsū ki Heʻene kau ākongá,“Ka ne ʻo māmani ʻa kimoutolu, ʻe ʻofa ʻa māmani ʻi he meʻa ʻaʻaná: ka koeʻuhí ʻoku ʻikai ʻo māmani ʻa kimoutolu, ka kuó u fili ʻa kimoutolu mei māmani, ko ia ʻoku fehiʻa ai ʻa māmani kiate kimoutolu.”8

Ke ke mateuteu ke ke tali e foʻi moʻoni ko hoʻo loto pē ke muimui he Fakamoʻuí, ʻe hoko mai e taimi ʻe taukaeʻi lahi koe ʻe he kakai mei he fuʻu fale lahi— mo ʻataʻataá.9 Mahalo te nau feinga ke fakamālohiʻi mo fakamaaʻi koe.

Ka ke manatu ʻoku ʻikai ke ke tali ui kiate kinautolu.ʻOkú ke tali ui ki he ʻOtuá.ʻE ʻi ai e ʻaho te ke tuʻu ai ʻi Hono ʻaó ʻo fakamatala ki hoʻo moʻuí.

Te Ne ʻeke atu ko e hā e meʻa naʻá ke fai ke ikunaʻi ai e ngaahi fakatauele ʻa e māmaní kae muimui he hala ʻo e māʻoniʻoní.Te Ne ʻeke atu pe naʻá ke muimui ki he Fakamoʻuí, pe naʻá ke ʻofa ʻi ho kaungāʻapí, mo feinga fakamaatoato ke nofo maʻu he hala fakaākongá.

Siʻoku ngaahi kaungāmeʻa kei talavou, siʻoku ngaahi tokotua mo tuofāfine heʻikai te ke lava ʻo maʻu e ongo tafaʻakí ʻe ua. Heʻikai te ke lava ke maʻu ha ngaahi tāpuaki taʻe-faʻa-laua ʻo e moʻui fakaākongá ka ʻi he taimi tatau ʻokú ke kei feinga pē ke tauhi ho ngaahi lekooti mēmipasipi he Uooti ʻUluaki ʻo Pāpiloné. ʻE hoku ngaahi tokoua mo e tuofāfine, ko e taimi ʻeni ke tukupā ai kia Kalaisi mo muimui ʻi Hono ʻalungá.

ʻE ʻi ai e ʻaho ʻe ʻiloʻi kotoa ʻe he fānau ʻa e ʻOtuá e meʻa ʻoku totonú—ʻo kau ai ʻa kinautolu ʻoku manuki ki he moʻoní.Te nau tūʻulutui ʻo vete ko Sīsū ʻa e Kalaisí, ko e Huhuʻi, ko e Fakamoʻui ʻo e māmaní.10 Te nau ʻiloʻi naʻá Ne pekia maʻanautolu.

ʻI he ʻaho ko iá ʻe mahino lelei ko Hono leʻó tokotaha pē ʻoku fuʻu mahuʻingá.

Te ke ʻiloʻi fakapapau hono tāpuekina koé he naʻá ke tuʻu maʻu ʻi he tuí, tauhi e ngaahi fekaú, ngaāue fakasevāniti ki ho kāingá, mo langa hake e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní.Siʻoku ngaahi kaungāmeʻa ʻofeina, tui—pea ʻe ʻafio e ʻOtuá mo koe.Ofeʻi ho lotó kiate Ia—pea te Ne tataki koe ʻi he fononga fakamatelie lahi mo fakafiefiá ni.

ʻOku Tatau ai Pē

Ko ia, ʻi heʻetau laaulea fekauʻaki pea mo e tuku ki he ʻOtuá ke ne tataki ʻetau moʻuí, ʻoku ou fie fakamaʻalaʻala ʻa e meʻa ko ʻeni ʻe taha. Mahalo pē heʻikai te ke saiʻia ʻi he meʻa ʻoku ou teuteu ke u tala atu kiate koé. ʻI hoʻo kole ki he ʻOtuá e meʻa ke fai ʻi hoʻo ngaahi fili ʻi hoʻo moʻuí—kau ai e ngaahi fili ʻoku mahuʻingá—mahalo heʻikai te Ne ʻoatu ha tali mahino. Ko hono moʻoní ʻoku tatau ai pē ki he ʻEikí pe ko e hā hoʻo filí, koloa pē ke ke tuʻu maʻu ʻi he ngaahi fuakava tefito mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí.

ʻI he ngaahi keisi lahi, ko e ngaahi fili ʻokú ke faí ʻe hangē ʻoku ikai mahuʻinga ʻo hangē ko ia ʻokú ke faí ʻi he ʻosi hoʻo fakahoko hoʻo filí.

Hangē ko ʻení, ʻe ʻi ai ha ongo meʻa te na loto ke na mali neongo ʻoku ʻi ai ha niʻihi he fāmilí ʻoku nau pehē ʻoku ʻikai ko e fakahoa lelei tahá ia. Neongo ia, ʻoku ʻi ai ʻeku ʻamanaki lelei lahi ki he ongo meʻa mali peheé, hili hono fai ʻena fili ko iá, kapau te na fetauhiʻaki kiate kinaua pea ki he ʻEikí ʻaki e kotoa hona lotó pea mo e ʻatamai kotoá. ʻI heʻena fetauhiʻaki ʻi he ʻofa pea mo e manavaʻofa pea nofo taha heʻena ngaahi fie maʻu fakaeongó, fakalaumālié mo fakatuʻasinó—ʻo fakahoko maʻu pē e fanga kiʻi meʻa “īkí”—te na hoko leva ko e ongo meʻa mali hoa tatau.

ʻOku kehekehe ʻeni ʻo fakafehoanaki mo ha ongo meʻa ʻokú na fakakaukau ke na fili ʻa e tokotaha “haohaoa” pehē ko e ngaahi fuakavenga mamafa kuo lavá. Kapau ʻe tuku ʻena teití, fetuʻutaki fakataautahá, pea heheke holomui ki he hikisia mo moʻui siokita—ko e ongo meʻa ni ʻokú na ʻi he hala ʻoku fou he mamahí mo e fakaʻiseʻisá.

Ko e tefitoʻi moʻoni tatau pē ʻeni mo e ngaahi fili ki ha ngāué. ʻOku ou ʻamanaki lahi kiate kinautolu ʻoku nau fili ha ngāue ʻoku ʻikai fuʻu māʻolunga ka ʻoku fai e lelei tahá ke nau lava ʻo maʻu ha founga ke manakoa mo fakafiefia ai ʻenau ngāué.

ʻOku ou maʻu ha ʻamanaki siʻisiʻi kiate kinautolu ʻoku fili ha ngaahi ngāue ʻoku ongo māʻolunga ka ʻi heʻenau fononga atu he ngāué, kuo mole ʻa e lotoʻi ngāue ʻoku fie maʻu ke ngaohi kinautolu ke lavameʻa ʻi heʻenau ngāué. ʻI hono moʻoní, ko hoʻo fetongi lelei ki he ngaahi fetongi ʻi hoʻo feituʻu ngāué ʻe hoko ia ko e ngaahi tefitoʻi ʻulungaanga ʻo homou toʻu tangatá kuo pau ke mou fakatupulaki ke mou lava ʻo feʻiloaki mo e kahaʻú.

Ko ia ʻoku anga fēfē ʻa hono fie maʻu ko e ʻe he ʻEikí ke ke fakahoko e ngaahi fili mahuʻinga?

Ko ʻene ngaahi akonaki kia ʻŌliva Kautelé pea mo Siosefá ne fuʻu tokoni lahi kiate au. Ne fakahā ʻe he ʻEikí kiate kinaua, “Kuo pau ke ke fakakaukauʻi ia ʻi ho ʻatamaí; pea kuo pau ke ke toki fehuʻi mai kiate au, pe ʻoku totonu ia.”11

Kuo foaki atu ʻe he Tamai Hēvaní ha ʻatamai mo ha loto kiate koe.Kapau te ke falala kiate Ia, te Ne tokoniʻi ko e ke ke fakaʻaongaʻi totonu kinaua ki hoʻo ngaahi founga filí.

ʻI he ngaahi fili lahi, ʻe lahi ange ʻi he meʻa lelei keke feli mei aí ha taha. ʻI he taimi ne hoko ai ʻeni kia Siosefa mo hono ngaahi hoa ngāué, ne ngāue ʻaki ʻe he ʻEikí ha kupuʻi lea mālie ʻi heʻenau fekumi ki Heʻene fakahinohinó.Ko e kupuʻi lea ko iá ko e, “ʻOku tatau ai pē.”12

Ka naʻe toe folofola mai ʻa e ʻEikí he taimi ko iá, “Kae tui faivelenga pē.”13

Ko hoʻo ngāué ke fai e fili lelei taha te ke lava ʻo fakahoko, ʻo fakatefito he fakamatala ʻokú ke maʻú pea makatuʻunga he ngaahi meʻa mahuʻinga mo e tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí.Pea feinga ʻaki ho iví kotoa ke ikunaʻi e ngaahi meʻa ʻokú ke faí-pea mo faivelenga.

Fai ia pea ʻe toki fepikitaki e ngaahi totí.

Mahalo e ngali fakamamahi ke ʻilo ʻoku ʻikai ke ʻomi ʻe he ʻOtuá ha fakamatala fakaikiiki ki hoʻo fononga he moʻuí.Ka te ke fie maʻu ha fakahinohino ki he fakaikiiki kotoa pē hoʻo moʻuí?

ʻOkú ke fiemaʻu ha taha ke ʻoatu kiate ko e ha ngaahi fakaʻilonga kākā kimuʻa ke ke maʻu ha faingamālie ke ke fikaʻi e ngaahi meʻa ʻiate koe peé? Ko e faʻahinga fononga ia ʻe fēfē?

Siʻoku kaungāmeʻa mamae, ʻe tuʻo taha pē hoʻo foua e fononga fakamatelié. ʻIkai nai ʻe hanga ʻe he fononga ne fakataumuʻa ke fai fakafakafoʻituituí mo e ngaahi fakamatala ki he kahaʻú mo e tali ki he ngaahi fehuʻi maʻongoʻonga ʻo e moʻuí ʻo toʻo atu e ongoʻi fiefia ʻo e lavameʻá mo e tupulaki hoʻo falala14 ki he ʻEikí pea mo koe?

Koeʻuhi naʻe foaki atu ʻe he ʻOtuá e tauʻatāina ke filí, ʻoku lahi e ngaahi taumuʻa te ke lava ʻo fili ke fou ai pea kei lava pē ke taki ha moʻui fiefia. Ko e moʻui fakamatelié ʻoku lahi hono ngaahi faingamālie, fili hoʻo fononga ʻaʻaú mo hono talanoá meiate koe. ʻOkú ke maʻu e ngaahi fekaú, maʻu hoʻo ngaahi fuakavá, maʻu e faleʻi fakapalōfita ʻoku tataki fakalaumālié, mo e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.ʻOku hulu ʻānoa ia ke nau tataki koe ki ha moʻui fakamatelie fiefia mo nekeneka taʻengata.ʻOua ʻe siva hoʻo ʻamanakí kapau ʻoku ʻi ai haʻo ngaahi fili ʻoku ʻikai ke lelei.Ko e founga ia te ke ako aí.He ko e konga pē ia ʻo e fonongá!

ʻOku ʻikai ha fononga ia ʻe lelei pē mei he kamatá ki heʻene ʻosí, ka ʻo kapau te tau faivelenga, te ke ʻilo pau ʻa e ikuʻanga ʻoku fakafiefiá.Fakakaukau ki he sīpinga ʻa Siosefa ʻo ʻIsipité.ʻI he ngaahi meʻa lahi, ko ʻene moʻuí naʻe ʻi he fakatuʻutāmaki. Naʻe fakatau ia ʻe hono ngaahi tokouá ke nofo pōpula.Ne lī ia ki he fale fakapōpulá ki ha hia ne ʻikai ke ne fai.Neongo e ngaahi meʻa fakamamahi ne hoko fakamālohi kiate iá, ne tuʻu tauhi pē heʻene tuí.Naʻá ne falala ki he ʻOtuá.Naʻá ne fai hono lelei tahá mei he meʻá ni. Hili ha ngaahi taʻu—neongo ne hangē ne ngalo mo liʻekiná—naʻá ne kei tui pē.Ne afe maʻu pē e loto ʻo Siosefá he ʻOtuá.Ne fakahaaʻi ʻe he ʻOtuá ʻokú Ne malava ke liliu e ngaahi meʻa fakamamahí ki ha ngaahi meʻa fakafiefia.15

Ko e ʻahó ni, taʻu nai ʻe 4000 mei ai, ʻoku tau kei maʻu pē ha tataki fakalaumālie mei he talanoa ʻo Siosefá.

Mahalo heʻikai ke fuʻu ʻilonga fēfē hoʻo fonongá, ka ʻe ʻi ai pē hono maʻolunga mo hono maʻulalo. Ko ia manatuʻi pē e sīpinga ʻa Siosefá: Tuʻu maʻu he fai-ʻosikiavelengá. Tui Faitotonu. ʻOua te ke hoko ko ha tokotaha mahi e lotó. ʻOua ʻe fakamamahi.ʻOfa ʻi ho kāingá. Falala ki he ʻEikí, neongo ʻoku ʻasi fakataʻelata e ngaahi meʻa ʻe hokó.

Mahalo ʻe ʻikai te ke lava ʻo sio ki ai kae ʻoleva kuo fuoloa ange, ka te ke toki vakai kimui ʻa mui ange pea te ke ʻilo tā naʻe taki pea tataki koe ʻe he ʻEikí ʻi ho halá.

Ta ʻoku fehokotaki pē e ngaahi foʻi totí.

Ngaahi Meʻa ʻe Nima ke Manatuʻi

Ko e hā e meʻa ʻoku ou loto ke mou manatuʻi mei heʻetau feohi he ʻaho ní?

ʻUluakí, ke ke ʻiloʻi ʻoku faʻa fakatatali hono tali ʻe he ʻOtuá hoʻo ngaahi fehuʻi mahuʻinga tahá pea hoko mai ia ʻi ha founga ʻoku ʻikai te ke ʻamanaki ki ai. Ko e ngaahi tali ʻa e ʻOtuá ʻoku taʻengata ʻa hono mahuʻingá. ʻOku nau feʻungaʻānoa mo e tatali ʻoku faí.

Uá, maʻu ha kiʻi tui.Ofeʻi ho lotó ki he ʻOtuá.Tui ʻokú ke mahuʻinga ki he ʻOtuá, pea falala te Ne fai ha meʻa lahi ange maʻau he meʻa te ke lavá ʻo fai maʻau.Ako meiate Ia.ʻOfa ʻiate Ia. Tui kiate Ia.Talanoa maʻu pē kiate Ia, pea fai fakamātoato. Fakafanongo ki Hono leʻó.

Tolú, ʻaʻeva he lelei taha te ke lava he fononga ʻi he hala ʻo e ākongá. ʻOua naʻá ke tuku ke lōmekina koe.Fai pē e fanga kiʻi meʻa īkí ki he haohaoa taha te ke malavá, pea ʻe toki tonu pē e ngaahi meʻa lalahi ki honau feituʻu.

Faá, ʻoua naʻa hanga ʻe he ngaahi leʻo fakalotofoʻí ʻo ofeʻi koe mei hoʻo fononga he tuí.Manatu, ʻoku ʻikai teke tali ui ki hoʻo kau fakaangá.ʻOkú ke tali ui ki hoʻo Tamai ʻi Hēvaní.Ko ʻene ngaahi mahuʻingá ʻoku lau ia.

Nimá, fakahoko ʻa hoʻo fili lelei tahá ʻaki ʻa hoʻo muimui ki he ngaahi ueʻi ʻoku haʻu ki ho lotó mo hoʻo fakakaukaú. Fai ho lelei tahá ke muimuiʻi ia.Maʻu ha tui, pea ʻe fakatapui koe ʻe he ʻOtuá ʻi hoʻo ngāue totonu ki hoʻo lelei taʻengatá.16

Fai ʻeni pea ʻe lelei e meʻa kotoa pē ʻi he ikuʻangá.

ʻOku ou tuku atu ʻeku tāpuakí he ʻahó ni, ʻi he kamataʻanga ʻo e taʻu foʻoú ni, ʻi hoʻo feinga fakamaatoato ke ʻilo ki ho ʻOtuá, ʻe tupulaki hoʻo tuí.ʻI hoʻo feinga ke muimui ki ho Fakamoʻuí, ʻe tupulaki ʻa e maʻu hoʻo lotó.17 ʻI hoʻo ʻaeva angatonu mo fakaava ho lotó ki he maama ʻo Kalaisí, ko hoʻo ʻofa ki he ʻOtuá ʻe toe fakamatuʻotuʻa ange, pea ko hoʻo ivi ke ke ʻofa ki ho kaungāʻapí ʻe toe haohaoa ange.

ʻE ʻomi kotoa ʻe he meʻá ni ha fiefia mo ha nekeneka kiate koe.

Te ne ʻomi kiate koe e melinó.

ʻE ʻi ai e ʻaho te ne ʻomai kiate koe ʻa e naunau taʻengata.

ʻI he ʻaho ko ia he kahaʻú, te ke toe sio kimui ki he fononga fakafiefia mo fakaholomamata ko ʻeni ʻo e moʻui fakamatelié, pea ʻe toki mahino leva kiate koe.Te ke toki sio ki he fehokotaki lelei ʻa e ngaahi toti kotoa ʻo maʻu ai ha fakatātā fakaʻofoʻofa, ʻo laka ange ia ʻi ha meʻa naʻá ke ʻamanaki ki ai.Te ke lava ke mamata Tonu ki he ʻOtuá ʻi Heʻene ʻofa taʻe fakangatangatá, ʻaloʻofa, mo e manavaʻofa, he ʻoku ʻi ai maʻu pē ke tokangaʻi koe, tāpuekina koe, mo tataki hoʻo fonongá ʻi hoʻo ʻaʻeva kiate Iá ʻaki ha houngaʻia ʻoku ʻikai lava ke fakamatalaʻi.

ʻOku ou fakamoʻoni ki he ngaahi meʻá ni pea ʻoku ou tuku atu ʻa e tāpuaki ʻi heʻeku hoko ko e ʻAposetolo ʻo e ʻEikí, ʻi he huafa toputapu ʻo hotau ʻEikí, ʻi he huafa ʻo hotau Fakamoʻuí mo e Huhuʻi, ko Sīsū Kalaisí, ʻemeni.

Paaki