“E Anaaki Nanou, ni Bon Oin Au Taetae”
Maria Salas Calvo, temanna mai buakoia kaain te aba mai Guam ni moan kaaina te Ekaretia, ao ni wareka naba Ana Boki Moomon n taetaen abana, CHamoru (ae tiberingiaki ngkoa bwa “Chamorro”). CHamoru bon teuana man taetae aika uoua n taetaen Austronesia aika 450 mwaitiia aika a kabonganaaki n aonon te Betebeke ae aki irekereke ma te kurubu n Oceanic. E taraa n ae te taetae n CHamoru e roko mairouia aomata aika a mwananga man te kurubu n aomata aika a kanaokoro mai Southeast Asia nakon te Marianas n ririki aika 3,500–4,000 n nako.
Maria ma kainabana, Don, ae kaain naba te Ekaretia ibukia Aika Itiaki ni Boong aika Kaitira, a bane naba aia tai n iangoia bwa a kanga aaba mai abatera man te ka16 n tienture ni waerake e roota aron te taetae ni CHamoru ao te katei i aon Guam. “A bitaki katei aikai man katei aika reke mairouia tenaan n Spanish,” e taku Maria. Ngke I mena i Guam, ao a baireia tenaan Spanish bwa a na nako n taui taekaia tenaan CHamoru. “Aki kukurei kaain te aba,” e kabwarabwara Don.
E kerikaaki mwaitiia CHamoru, n aron kateia ao aia taetae tenaan CHamoru. Ni moan te ka 20 n tienture, iaan ana tautaeka te taanga ni buaka n te US iaon Guam, te taetae ni CHamoru e katokaki, ao te tautaeka n tautia a kabueki rikitinare ni CHamoru-English. Ni moan 1970 are e a moana iai ana mwakuri te tautaeka ni manga kaoka aron taetaen ao katein te aba.
E baaireia Maria bwa e na rairi mwakoron Ana Boki Moomon ake a rineaki nakon te taetae n CHamoru. Te rairi taeka anne e na kaungaa te mwakuri ni manga kaoka aron maiuia ao korakoraia CHamoru i aon Guam. E reitaki n taainako ma Ann Rivera, te tarekita n te bilingual burokuraem n te Bootaki n Reirei i Guam, ni kakoaua bwa ana rairairi e irii ana kainibaire ae boou te CHamoru iaon te tibering ao n te kuramwa. E mwakuri korakora ni karaoan te rairairi i nanon te maan ae uoua te ririki.
“N tabetai n tain au mwakuri n rairairi, e rang rootaki nanou ao ni bwaronako rannimatau,” e taku. “E anaaki nanou, ni bon oin au taetae, bwa Tamau are i Karawa E aki bati n titiraki. E ti tuangiira bwa ti na Tangiria ma nanora ao ara iango ni kabane.”
N 1989, Maria e katiai rairakin booki n te taetae n CHamoru aika rineaki man Ana Boki Moomon: Sileksion Siha Ginen I Leblon Mormon—Otror Na Testamenton Jesu Kristo. Ngaia ma kaain te Ekaretia ake tabeman a uoti booki ake a tia n rairaki nakoia taan kairiiri n te tabo, n raonaki ma Governor Joseph F. Ada. Iai i nanon te Territorial Library ni Guam te rairairi n CHamoru n te mwakoro ae onoti n ana tabo ni kawakin rongorongon bwaai Guam.
N Nobembwa 24, 1989, te bootaki ni karao tua n te aba e ira te babaire ae bwainaki ni kamoamoa ana mwakuri Maria. E kamoamoaa “Maria Salas Calvo, kaain te Moomon ae e nanomwaaka ao man karinerine ao te i Chamorro naba ae kamoamoaaki ao n inaomata,” ibukin te bwai ae e a tia ni kakoroa bukina. E katanoataaki bwa rairakin Ana Boki Moomon nakon te taetae n CHamoru “e tei ibukin koronbukin te bwai ae moan te kakawaki ni kamanoakin te taetae n Chamorro, ae katauraoaki i Chamorro ae tikiraoi rongorongon ana euangkerio Iesu Kristo.”