Kapitulo 11
Sa Bisan Hain nga Laing Nasod
Sa sayo sa Oktubre 1968, si Isabel Santana diha sa iyang ikaduhang tuig sa Benemérito de las Américas. Ang eskwelahan sa Simbahan karon adunay napulog duha ka gatos nga estudyante—labaw sa doble kon pilay aduna niini sa dihang miabot si Isabel didto—ug usa ka nagkadako nga kampos nga may bag-ong awditoryum-gymnasyum, usa ka gamay nga tindahan sa grocery, duha ka gambalay sa tindahan, usa ka sentro nga dawatanan og bisita, ug katloan ug lima pa ka kapoy-an nga gagmay nga mga balay. Sa dihang si Presidente N. Eldon Tanner miadto sa Siyudad sa Mexico mas sayo sa tuig sa pagpahinungod sa bag-ong mga gambalay, ang Tabernacle Choir mianha usab sa pagpasundayag diha sa serbisyo.
Si Isabel ug ang iyang manghod nga babaye nga si Hilda dali nga nakapahiuyon sa kinabuhi diha sa eskwelahan. Si Isabel natural nga maulawon, apan siya midumili sa pagtugot sa iyang pagkamaulawon nga mobabag sa iyang edukasyon. Nakahigala siya og suod, nakakat-on sa pagdala sa kalainan sa kultura nga iyang gikasugat, ug gihimo niya ang labing maayo sa pagpakigsulti ngadto sa mga tawo nga wala siya makaila.
Mipakita usab siya sa iyang kaugalingon isip usa ka makugihon nga estudyante. Kanunay siya nga mangayo og tambag sa mga magtutudlo ug sa mga tigdumala sa eskwelahan. Usa sa mga magtutudlo, si Efraín Villalobos, nakatambong og mga eskwelahan sa Simbahan sa Mexico isip usa ka batan-ong lalaki sa wala pa magtuon og siyensya sa pagdumala sa yuta ug pagtanom [agronomy] sa Brigham Young University. Siya maayong mopakatawa, ug si Isabel ug ang ubang mga estudyante sa Benemérito nakakita kaniya nga maayo kaayong makighigala. Layo gikan sa panimalay, mangita sila kaniya isip usa ka motabang sa pagtudlo [tutor], giya, ug mora og usa ka amahan.
Lain nga magtutudlo kinsa midasig kaniya mao si Leonor Esther Garmendia, kinsa mitudlo og pisika ug matematika sa eskwelahan. Sa panahon sa unang tuig ni Isabel, mihangyo si Leonor sa mga estudyante sa pagpataas sa ilang mga kamot kon sila gusto og matematika. Daghang mga kamot ang miisa. Nangutana siya kinsa ang dili gusto sa subject. Miisa si Isabel sa iyang kamot.
“Nganong dili ka gusto niini?” Nangutana si Leonor.
“Tungod kay ako dili makasabot niini,” miingon si Isabel.
“Masabtan mo kini dinhi.”
Ang trabaho sa klase ni Leonor dili sayon. Apan usahay mohatag siya sa klase og buluhaton ug dayon mohangyo sa matag estudyante sa pag-adto sa iyang lamesa sa pagsulbad og mga problema sa math uban kaniya. Sa wala madugay, nasabtan ni Isabel ang mga problema diha sa iyang ulo—usa ka abilidad nga siya wala gayod magtuo nga siya aduna.
Sama sa kadaghanan sa iyang kauban sa klase, gibalanse ni Isabel ang mga responsibilidad sa eskwelahan uban sa trabaho. Gitubag sa Simbahan ang kadaghanan sa mga galastohan sa pag-eskwela aron magpabilin ang matrikula nga barato. Bayaran nila ang nahibilin, ang pipila sa mga estudyante milimpyo sa mga gambalay o mitrabaho diha sa dapit sa eskwelahan nga gatasan. Nakakita og trabaho si Isabel isip usa ka operator sa switchboard sa telepono alang sa eskwelahan. Matag takna, milingkod siya sa usa ka gamay kaayong kahon sa telepono ug gikonektar ang mga tawag sa tibuok kampus naggamit sa switchboard nga may tuslokanan sa socket ug mga numero. Ang trabaho sayon, ug siya kasagaran midala og basahon sa pagtabang og palabay sa oras.
Niana nga panahon, ang mga estudyante sa unibersidad sa tibuok kalibotan nagprotesta batok sa ilang mga gobyerno. Sa Siyudad sa Mexico, daghang mga estudyante miadto sa mga kadalanan sa pagpadayag alang sa dugang nga ekonomikanhon ug politikanhon nga hustisya. Sila usab naglagot sa impluwensya sa Estados Unidos diha sa mga lider sa Mexico. Diha sa mga hunahuna sa mga estudyante, ang Politikal ug Diplomatikong Tensyon [Cold War] tali sa Estados Unidos ug sa Soviet Union usa ka oportunidad alang sa gamhanang mga nasod sa pagpanglupig sa ilang mas gagmay, mas huyang nga mga silingang nasod.
Nagpasamot og kalisod, ang Siyudad sa Mexico nangandam sa pag-abiabi sa Summer Olympics—ang unang Olympics sukad nga himoon diha sa usa ka Latin American nga nasod. Ang tensyon miabot sa kinatas-an kaniadtong Oktubre 2, 1968, napulo ka adlaw sa wala pay Olympics, sa dihang armadong pwersa nga Mexicano mipabuto sa mga demonstrador diha sa Tlatelolco Square sa Siyudad sa Mexico, nagpatay hapit kalim-an ka tawo. Sa mga semana nga misunod, ang mga awtoridad midakop sa mga lider sa kalihokan sa estudyante samtang ang gobyerno ug ang media misulay sa wala kaayo paghatag og importansya sa kabangis sa pangpatay sa Tlatelolco.
Ang Benemérito duol ngadto sa inagasay sa dugo, ug si Isabel naguol sa dihang iyang nahibaloan ang mahitungod sa mga pangpatay. Apan gibati niya ang kahilwasan diha sa eskwelahan, diin ang kadaghanan sa mga estudyante ug mga magtutudlo wala moapil sa politikal nga mga pagprotesta.
Usa ka hapon, hinoon, usa ka lalaki mitawag sa eskwelahan ug nanghadlok nga kawaton ang mga bus niini. Nahadlok si Isabel, apan wala siya malisang. “Kinsa ning nagsulti?” nangutana siya.
Gi-hung up sa nanawag.
Wala masiguro kon unsa ang buhaton, iyang gisuksok ang usa ka pin ngadto sa switchboard ug gitawag si Kenyon Wagner, ang direktor sa eskwelahan.
“Isabel,” siya miingon, “amo kining atimanon.”
Ang tawag nahimong usa ka walay unod nga hulga, ug si Isabel nahupay nga walay ngil-ad nga nahitabo. Ang Benemérito nahimo niyang lugar sa kalipay, usa ka malinawong lugar diin siya makatuon sa ebanghelyo ug makakuha og edukasyon.
Samtang siya atua didto, nahibalo siya nga siya pagapanalipdan.
Sa buntag sa Nobiyembre 10, 1968, si Henry Burkhardt mipundok kauban sa pipila ka 230 ka mga Santos alang sa usa ka komperensiya sa district sa Görlitz, usa ka siyudad sa silangan nga utlanan sa German Democratic Republic. Ang tulo ka andana nga gambalay diin sila nagpundok nagkahugno. Napabantang nga mga tisa makita libot sa mga bintana diin ang atubangan sa balay nag-anam og kaguba.
Sa kalit, ang hingpit nga kalipay midagayday ngadto sa meetinghouse. Si Apostol Thomas S. Monson mitunga diha sa komperensiya , nagsorpresa sa mga Santos. Sulod sa pito ka tuig sukad ang Paril sa Berlin gipatas-an, sila dihay gamay nga mga kahigayonan nga makahimamat og usa ka kinatibuk-ang awtoridad.
Si Elder Monson bag-ohay nga gihatagan og bulohaton sa pagdumala sa German og sinultihan nga mga misyon, ug si Henry, isip ang lider sa Simbahan diha sa GDR, naghinamhinam sa pakigtrabaho uban kaniya. Sa kwarenta y uno, si Elder Monson pipila lamang ka tuig ang iyang pagkamagulang. Apan siya usa ka apostol—ug kana sa tinuod nakalahi kaniya sa mga mata ni Henry. Sama sa unsa siya? Magkauyon kaha sila?
Kini nga mga pangutana nawala hapit diha dayon sa pagsulod ni Elder Monson ngadto sa meetinghouse. Siya praktikal ug makadani. Dili siya makasulti og German, ug si Henry dili makasulti og Iningles apan nahimo silang mga managhigala.
Ang komperensiya misugod sa alas diyes. Ang mga Santos diha sa kongregasyon mga mapahiyumon, tataw nga mapasalamaton sa pagkaanaa ni Elder Monson. Ang pipila kanila siguro nga mga tigpahibalo—mga miyembro sa Simbahan kinsa mireport ngadto sa gobyerno sa mga pulong ug mga lihok sa ilang isig ka mga Santos. Naghunahuna si Henry nga siya nakaila sa kadaghanan kanila, apan wala siya misulay sa paghunong kanila. Mas gusto pa siya nga ang gobyerno makakuha og mga report gikan sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw nga mga tigpahibalo kinsa misulti sa kamatuoran mahitungod sa Simbahan kay sa mas dili kaayo mabination nga mga tinubdan.
Naglagot siya sa daghang pagdili nga gipahamtang diha kaniya ug sa ubang mga German sa Silangan, bisan pa. Ang paggiya sa Simbahan ubos niini nga mga kahimtang mipadayon kaniya sa pagpahilayo gikan sa iyang pamilya og unom ka adlaw sa usa ka semana, ug karon siya ug si Inge adunay ikaduhang anak, usa ka lalaki nga ginganlan og Tobias. Sa matag panahon nga siya makigsabot sa mga opisyal sa gobyerno—nga kanunay—sila maninguha sa pagkumbinsir kaniya kabahin sa kaayohan sa komunismo. Wala siya makakita niini. Kon siya maghunahuna mahitungod sa mga kahimtang diha sa nasod ug sa usa ka sistema nga nagtintal sa mga Santos sa pagreport kabahin sa ubang mga Santos, pangutan-on niya ang iyang kaugalingon, “Unsaon sa bisan unsa nga sama niini nga mahimo?”
Si Elder Monson nakita nga natandog sa mga kahimtang usab diha sa GDR. Sa dihang siya mitindog sa pakigpulong sa mga Santos diha sa komperensiya, mga luha mipuno sa iyang mga mata. Siya naningkamot sa pagpamulong, apan ang iyang tingog mikurog, natuok sa pagbati. Sa kataposan siya miingon, “Kon ikaw magpabilin nga tinuod ug matinud-anon ngadto sa mga sugo sa Dios, ang matag panalangin nga ang bisan kinsa nga miyembro sa Simbahan nalingaw sa bisan diin nga nasod mahimong maimo.”
Alang kang Henry ug sa ubang mga Santos diha sa kongregasyon, si Elder Monson mao pa lamang ang pagsaad sa tanang butang nga ilang gihandom isip mga miyembro sa Simbahan. Apan daghan ang kinahanglan nga mausab diha sa GDR alang sa mga pulong nga mahimong tinuod. Sa dihang ang mga lider sa Simbahan misugyot sa pagbuhat og usa ka stake diha sa GDR, misalikway sa ideya si Henry, naguol nga kini modani og wala kinahanglana nga pagtagad gikan sa gobyerno. Ug ang panalangin sa templo dili makab-ot sukad gihigpit sa GDR ang mga utlanan niini. Sa matag higayon ang mga Santos mangayo og pagtugot sa pag-adto sa Swiss Temple, ang gobyerno dili motugot sa ilang mga hangyo.
Sa gihapon usa ka katingalahan nga espiritu mipuno sa kwarto. Gipanalanginan ni Elder Monson ang mga Santos, ug ilang gitapos ang miting uban sa usa ka matinguhaon nga himno:
Mga ingon niini nga panahon, sa Kasadpang nasod nga Afrikano sa Ghana, si Joseph William Billy Johnson nasiguro nga iyang nakaplagan ang tinuod nga ebanghelyo ni Jesukristo. Upat ka tuig ang milabay, ang iyang higala nga si Frank Mensah nakahatag kaniya og usa ka Basahon ni Mormon ug ubang basahon ug mga pamphlet sa Santos sa Ulahing Adlaw. Sama sa silingan niini nga Nigeria, ang Ghana walay kongregasyon sa Simbahan. Si Frank gustong mousab niana.
“Gibati nako nga ikaw ang tawo nga kinahanglan akong ikauban og trabaho,” siya misulti ni Billy.
Sukad niana, nakatukod sila og upat nga dili opisyal nga mga kongregasyon sa Santos sa Ulahing Adlaw diha ug sa tibuok Accra, ang ulohan sa Ghana. Ingon nga nakakontak sa mga punoang buhatan sa Simbahan, nahibalo sila mahitungod sa pagpanuko sa Simbahan sa pagpadala og mga misyonaryo ngadto sa kasadpang Africa. Apan si LaMar Williams ug uban nakaawhag kanila sa pagtuon sa ebanghelyo ug sa pagpundok uban sa sama og panghunahuna nga mga tumutuo. Sa dihang sila nahibalo nga si Virginia Cutler, usa ka propesor gikan sa Brigham Young University, anaa sa Accra aron sa pagsugod og programa sa home economics sa University of Ghana, misugod sila og usa ka sinemana nga Sunday school uban kaniya.
Nahigugma si Billy sa pagpakigbahin sa ebanghelyo. Mitrabaho siya sa import-eksport nga industriya, apan gusto niya nga moundang sa iyang trabaho ug mogahin og mas daghang panahon ngadto sa misyonaryo nga buhat. Ang iyang asawa dili sama sa iyang pagtuo. “Kini nga pagtuo bag-o kaayo,” miingon siya. “Ako dili gusto nga ikaw moluwat.”
Apan si Billy matinguhaon sa pagsangyaw pa og dugang. “Adunay usa ka butang nga nagdilaab sulod kanako diin dili nako ikatago,” siya misulti kaniya.
Ang relihiyon dugay na kaayong importante ngadto ni Billy. Ang iyang inahan, si Matilda, usa ka deboto nga Methodist, ug siya mipadako kaniya sa pagbaton og hugot nga pagtuo diha sa Dios ug sa paghigugma sa Iyang pulong. Sa eskwelahan. kasagaran si Billy mangita og usa ka pribado nga dapit sa pagkanta og mga himno ug sa pag-ampo samtang ang uban nga mga estudyante nanagdula. Usa sa iyang mga magtutudlo nakamatikod ug misulti kaniya nga siya pila ka adlaw mahimong usa ka pari.
Samtang si Billy nagkadako, ang iyang hugot nga pagtuo namatud-an pinaagi sa talagsaong mga damgo ug mga panan-awon. Wala madugay human si Frank Mensah mipaila kaniya ngadto sa gipahiuli nga ebanghelyo, nag-ampo si Billy sa dihang siya nakakita sa kalangitan nga miabli ug usa ka panon sa mga anghel mipakita nga naghuyop sa mga trumpeta ug nag-awit og mga pagdayeg ngadto sa Dios. “Johnson, Johnson, Johnson,” usa ka tingog mitawag kaniya. “Kon ikaw modala sa akong trabaho ingon nga ako mosugo kanimo, mopanalangin ako kanimo ug mopanalangin sa imong yuta.”
Dili tanan ang midawat ni Billy ug ni Frank o sa ilang mga pagtuo, hinoon. Ang pipila sa mga tawo nakaingon nga sila misunod og usa ka bakak nga simbahan. Ang uban miakusar kanila sa wala pagtuo diha ni Jesukristo. Ang ilang mga pulong nakapasakit ni Billy. Naghunahuna kon siya ba nahisalaag, misugod siya sa pagpuasa. Human sa tulo ka adlaw, misulod siya sa usa ka kwarto sa iyang balay diin siya nakabitay og mga hulagway sa mga presidente sa Simbahan diha sa bongbong. Miluhod siya ug miampo ngadto sa Dios alang sa panabang.
“Gusto ko nga makakita niini nga mga propeta,” miingon siya. “Ako gusto kanila nga mohatag kanako og mga panudlo.”
Nianang gabhiona, samtang natulog si Billy, gidamgo niya nga si Joseph Smith mipakita kaniya ug miingon, “Hapit na gyod kaayo ang mga misyonaryo moanhi. Si Presidente McKay naghunahuna kanimo.”
Lain nga lalaki miduol usab kaniya ug mipaila sa iyang kaugalingon isip si Brigham Young. “Johnson, kami uban kanimo,” siya miingon. “Ayaw pagpakawala og kadasig.” Sa wala pa matapos ang kagabhion, nakita ni Billy ang matag propeta sa ulahing adlaw ngadto ni George Albert Smith.
Ang tinguha ni Billy sa pagdeboto og dugang pa nga panahon sa pagpakigbahin sa ebanghelyo sa wala madugay migiya kaniya sa paghunong sa iyang trabaho ug mibalhin ngadto sa Cape Coast, usa ka siyudad sa habagatan-kasadpan sa Accra, diin iyang giplano ang pag-uma ug ang pagsugod og bag-ong kongregasyon. Ang iyang asawa wala mosuporta sa iyang desisyon, busa kay sa mobalhin uban sa pamilya, gibulagan niya si Billy, nagbiya kaniya sa pag-amuma sa ilang upat ka gagmay nga bata.
Nahugno si Billy, apan nakaplagan niya ang suporta diha sa iyang inahan, si Matilda. Siya dihay iyang kaugalingon nga mga pagduhaduha mahitungod sa pagluwat ni Billy sa iyang trabaho ug sa pagbalhin sa pamilya ngadto sa Cape Coast, naghunahuna kon siya magmalampuson ba diha sa usa ka siyudad nga adunay daghan na nga mga simbahan. Apan si Billy mao ra ang iyang buhi nga anak, ug siya nagsalig kaniya alang sa iyang kaayohan, busa siya miuban kaniya.
Karon si Matilda nakig-uban sa pagtuo sa iyang anak nga lalaki. Sa dihang si Billy misulti kaniya og una sa iyang bag-ong mga pagtuo, siya dili seryosong naminaw niini. Apan human makita kon giunsa niini nga mga pagtuo pag-usab kaniya ug sa mga tawo nga iyang gitudloan, iyang naamgohan nga ang iyang anak nga lalaki nakakaplag og usa ka butang nga espesyal. Siya nahibalo nga siya ug daghan pang uban mapanalanginan kon ang Simbahan moabot sa Ghana, ug kini nga kahibalo mihatag kaniya og kaisog.
Sa dihang ang pamilya namuyo sa Cape Coast, giatiman ni Matilda ang mga anak ni Billy samtang iyang gitukod ang iyang bag-ong kongregasyon. Siya mihatag usab kaniya og moral nga suporta ug pag-awhag, nagtabang kon siya makahimo sa paglig-on sa kongregasyon.
“Walay pagtagad sa mga kahimtang, walay pagtagad sa umaabot,” iyang gipamatud-an, “Ako andam sa pakig-away og matinud-anong gubat alang sa Simbahan.”
Human mapagawas ang ilang album uban ni Stan Bronson, ang mga tig-awit sa Songjuk Orphanage sa wala madugay nakaplagan ang ilang mga kaugalingon nga nagpasundayag kanunay sa mga base militar ug diha sa mga Amerikano ug Koreano nga pasundayag sa telebisyon. Ang tanan, lakip ang presidente sa Habagatang Korea ug ang embahador sa U.S., ingon og nahigugma sa koro sa gagmay nga mga batang babaye.
Si Hwang Keun Ok nalingaw sa pagtrabaho kauban ni Stan ug sa mga tigkanta. Ang grupo adunay usa ka positibo nga epekto diha sa batang mga babaye. Usa ka rason alang niini mao nga, ang pag-apil nagkinahanglan nga ilang mahuman ang ilang homework sa hustong oras. Apan labaw kay sa niana, nahimuot si Keun Ok sa pagtan-aw sa batang mga babaye nga nag-angkon og pagbati sa bili sa kaugalingon gikan sa ilang pag-awit. Samtang ang kabantog sa grupo nagkadako, siya ug si Stan mipabilin nga maawhagon, inanay nga naggiya sa mga tig-awit pinaagi sa ilang matag pagbansay, pasundayag, ug pagrekord.
Gusto nilang tabangan ang gagmay nga batang mga babaye diha sa orphanage sa karon ug sa umaabot. Samtang mipahulay sa miaging tuig, si Stan nakaistorya ngadto sa mga tawo diha sa iyang lungsod nga natawhan mahitungod sa pagpalit sa matag batang babaye og bag-ong kupo o monyeka alang sa Pasko. Dayon siya mihangyo og usa ka higala nga nagsulti og Koreano sa pagsul-ob isip Santa Klaus sa paghatod sa mga regalo. Wala madugay, siya ug si Keun Ok mihunahuna sa paghangyo sa mga tawo sa Estados Unidos sa paghatag og binulan nga pinansyal nga suporta alang sa batang mga babaye.
Sa dihang si Stan migawas gikan sa kasundalohan, siya mitukod og dili pangganansiya nga organisasyon sa Utah. Namulong usab siya sa mga fireside, mihatag og mga konsiyerto, ug mibaligya og mga album sa pagtukod og pag-amgo diha sa batang mga babaye ug sa ilang mga panginahanglan og salapi. Sa dili pa makapadagan sa organisasyon diha sa Habagatang Korea, bisan pa niana, kini nagkinahanglan og lisensiya gikan sa gobyerno. Ang gobyerno sa Habagatang Korea mipugong sa langyaw nga mga organisasyon gikan sa pagbuhat og sosyal nga buhat sulod sa nasod. Maayo na lang, si Keun Ok nakahimo sa paggamit sa popularidad sa tig-awit nga grupo ug sa iyang mga koneksiyon diha sa gobyerno sa pagkuha og lisensiya alang sa organisasyon ni Stan.
Samtang nagtukod sa iyang dili pangganansiya, nagbasa si Stan og usa ka makadasig nga basahon nga giulohan og Tender Apples mahitungod sa usa ka babaye nga Santos sa Ulahing Adlaw kinsa mitabang og batang mga babaye nga namiligro. Siya ug si Keun Ok nakagusto sa ulohan, busa iyang gikontak ang tigsulat, kinsa miuyon nga nganlan nila ang ilang organisasyon og ang Tender Apples Foundation. Giusab ni Keun Ok ang usa ka kwarto sa iyang duha ka andana nga panimalay sa Seoul ngadto sa Koreano nga opisina alang sa dili pangganansiya nga organisasyon, ug si Stan mitrabaho didto sa dihang siya didto sa Korea. Sa wala madugay, ang tig-awit nga grupo midala usab sa ngalan nga Tender Apples.
Usa ka adlaw, pipila sa mga batang babaye miagik-ik samtang ilang gidala ang usa ka diksyonaryo ngadto ni Stan. Ingon nga nakaawit sa mga miting sa Santos sa Ulahing Adlaw diha sa usa ka base militar sa Amerikano, sila nahibalo nga si Stan usa ka miyembro sa Simbahan. Apan sama sa kadaghanan sa mga Koreano, sila wala gihapon makahibalo og daghan mahitungod sa Simbahan o unsay gitudlo niini. Sa dihang ilang gitan-aw ang “Mormon” diha sa diksyonaryo, kini nagpasabot sa pulong isip usa ka “katingad-an og kinaiya nga mga tawo.”
“Unya,” nangutana si Stan sa batang mga babaye, “kamo ba nagtuo nga ako katingad-an?”
“Oy dili,” miingon sila.
“Nagtuo ba kamo nga si Miss Hwang katingad-an?”
Ang batang mga babaye nahingangha. Walay usa kanila nahibalo nga ang ilang superintendente usa ka “Mormon” usab.
Gisultihan ni Stan si Keun Ok kon unsay nahitabo. Nahibalo siya nga kini panahon lamang ang giagad sa dili pa mahibaloan sa mga sponsor nga Protestante ang mahitungod sa iyang pagkamiyembro sa Simbahan, ug giandam niya ang iyang kaugalingon alang sa ilang tubag.
Wala siya kinahanglana nga mohulat og dugay. Sa dihang ang mga sponsor nakahibalo nga si Keun Ok usa ka Santos sa Ulahing Adlaw—ug nga pipila sa batang mga babaye diha sa orphanage nahimong interesado sa Simbahan—sila mihatag kaniya og kapilian. Siya mahimong mobiya sa Simbahan o moluwat sa iyang posisyon. Alang kang Keun Ok, kana dili gyod pagpilian.
Gipanguha niya ang iyang mga butang ug mibiya sa orphanage. Daghan sa magulang nga batang mga babaye kinsa nahigugma ni Keun Ok sa wala madugay misunod kaniya, nagdala sa ilang diyotay nga mga kabtangan uban kanila. Sa dihang sila mipakita diha sa iyang pultahan, nahibalo siya nga siya kinahanglang mangita og pipila ka paagi sa pag-atiman kanila.
Sa Utah, si Truman Madsen walay bisan unsa apan maayong mga balita alang sa iyang komitiba nga nagsiksik sa gigikanan sa Simbahan. Sa tibuok nga ting-init sa 1968, ang mga magsasaysay mipadala kaniya og mga pagbag-o gikan sa ilang mga biyahe sa pagsiksik ngadto sa silangang Tinipong Bansa. Salamat ngadto sa pagpundo gikan sa Unang Kapangulohan, nakapangita sila og mga librarya ug mga tipiganan sa mga dokumento, nakapangita og makasaysayanong mga dokumento ug nakapakompirma sa importanting mga petsa ug mga kamatuoran.
“Kini nindot kaayo nga ting-init!” Si Truman mipahayag. Siya masaligon nga ang mga magsasaysay nga Santos sa Ulahing mga Adlaw sa karon mas maayo nga pagkaandam sa pagtubag ngadto sa mga pangangkon ni Wesley Walters mahitungod sa Unang Panan-awon.
Usa sa ilang labing mahinungdanon nga mga nadiskobrehan nianang ting-init mao ang usa ka lig-ong ebidensiya sa relihiyosong pagbuhi pag-usab duol sa panimalay ni Joseph Smith sa 1820. Si Milton Backman, usa ka propesor sa kasaysayan ug relihiyon sa Brigham Young University, mi-obserbar nga si Joseph Smith nakahulagway sa relehiyosong kaguliyang sa kinatibuk-ang mga pulong, nga walay pag-ila sa bisan unsa nga piho nga mga nahimutangan. Kini naggiya ni Milton sa pagtuo nga si Wesley Walters nakatutok sa iyang pagsiksik nga pig-ot kaayo diha sa Palmyra. Human maggahin og mga semana sa pag-imbestigar og maayo sa makasaysayanong mga rekord sa kasadpang New York, nadiskobre ni Milton nga usa ka “kulba-hinam” og gubot nga kalihokan sa tinuod miagi sa rehiyon libot sa Palmyra sa 1819 ug 1820—ingon lamang sa paghulagway sa propeta diha sa iyang 1838 nga Unang Panan-awon nga asoy.
Sa sunod pipila ka bulan, si Truman ug ang ubang mga magsasaysay mitrabaho sa mga artikulo mahitungod sa ilang mga nakaplagan. Gusto niyang imantala og dungan ang tanang pagsiksik diha sa isyu sa BYU Studies, usa ka akademik nga journal nga gimantala sa Brigham Young University.
Sa samang higayon, si Hugh Nibley mipadayon sa pagtuon sa mga tipik sa papyrus gikan sa Metropolitan Museum of Art. Sa dihang ang Simbahan nakaangkon sa mga artifact, daghang mga tawo ang matinguhaon nga makakat-on kon unsa ang ilang gipadayag mahitungod sa Basahon ni Abraham ug ang hubad niini. Sulod sa labaw ka gatosan, bisan pa, pipila ka tawo nagduda sa paghubad ni Joseph Smith sa tulo ka “facsimile” nga gimantala dungan sa Basahon ni Abraham. Gikopya gikan sa mga paghulagway nga nakaplagan diha sa papyri, kini nga mga facsimile hapit gyod maparehas ngadto sa mga imahe sa sagad nga Ehiptohanong mga linukot sa lubong nga ingon og walay kalabotan ni Abraham o sa iyang mga kapanahonan.
Unang mga pagtuki ug mga paghubad sa mga tipik mikompirma nga kini mga teksto sa lubong gikan sa mga gatosan human sa panahon ni Abraham, ug ni ang Simbahan ni si Hugh milalis niini nga nakaplag. Gani si Hugh mituo nga ang dugang nga pagtuon makahatag og dugang pa nga impormasyon sa papyrus ug sa paghubad sa propeta. Diha sa sobra pa sa usa ka dosena nga mga artikulo nga namantala sa 1968 ug 1969, siya mikuha sa iyang kahibalo sa karaang mga kultura ug mga pinulongan sa pagsugyot og daghang mga teyoriya mahitungod sa Basahon ni Abraham ug ang relasyon niini ngadto sa karaang Ehiptohanong relihiyon ug kultura. Iyang namatikdan, sama pananglitan, nga pipila sa labing lig-on nga ebidensya sa katinuod sa Basahon ni Abraham mao ang pagkasusama niini ngadto sa ubang karaan nga mga teksto sa templo ug ang liboan ka karaang mga tradisyon mahitungod ni Abraham nga si Joseph Smith malagmit wala mahibalo bisan unsa mahitungod niini. Ang panulat ni Hugh mipamatuod usab sa gamhanang mga panabot ngadto sa pagkapari, mga ordinansa sa templo, ug sa plano sa kaluwasan.
Sa tingpamulak sa 1969, ang pagsiksik nga gidumala sa komitiba ni Truman migula sa BYU Studies. Ang isyu mipresentar sa labing bag-o nga impormasyon kabahin sa Unang Panan-awon ug mihatag og lig-on nga makasaysayanong suporta alang sa pagpamatuod ni Joseph Smith. Si Leonard Arrington ug si James Allen, duha ka miyembro sa komitiba, gi-summarize ang anaa na nga mga artikulo ug mga basahon nga gimantala diha sa unang kasaysayan sa Simbahan. Misulat si Milton Backman og usa ka artikulo mahitungod sa iyang pagsiksik sa relehiyosong mga kalihokan duol sa Palmyra. Ug si Dean Jessee, usa ka tigpreserbar og mga karaang dokumento alang sa Church Historian’s Office, miandam og artikulo mahitungod sa mga asoy sa Unang Panan-awon ni Joseph Smith. Ubang mga artikulo mihisgot og samang mga hilisgotan. Gawas sa ilang paningkamot sa pagdepensa sa pagtuo, mituo si Truman nga ang mga salaysay mipakita sa pagmahal sa mga Santos nga nagtinabangay sa pag-angkon og mas kompleto nga pagsabot sa kasaysayan sa Pagpahiuli. Iyang nakita nga daghang mga miyembro sa Simbahan adunay mga sulat, mga diyaryo, ug ubang mga dokumento nga anaa kanila nga mahimong dako kaayo nga kagamitan sa mga magsasaysay.
“Adunay importante nga mga buluhaton sa pagpundok, pagsiksik, ug paghubad diin hilabihan sa kadaghan alang ni bisan kinsa nga hunahuna, o bisan sa usa ka gatos nga hunahuna,” misulat siya diha sa iyang pasiuna ngadto sa BYU Studies nga isyu. “Kini kinahanglan gyod nga mag-apil kanatong tanan.”
Sa German Democratic Republic, sa samang panahon, si Henry Burkhardt nagdumala og daghang mga kausaban alang sa mga Santos nga ubos sa iyang pag-amuma. Human sa pagbisita ni Elder Monson ngadto sa Görlitz, ang Unang Kapangulohan nakatukod og usa ka misyon sa Dresden, usa ka dakong siyudad diha sa GDR, ug mitawag kang Henry nga mahimong presidente niini. Wala madugay, mibalik si Elder Monson ngadto sa nasod sa pag-organisar sa misyon, pag-orden ni Henry ngadto sa katungdanan sa halangdong pagkapari, ug sa pag-set apart diha sa iyang bag-ong calling.
Ang asawa ni Henry, si Inge, gitawag sa pagserbisyo kauban niya. Sukad nakigkita sa mga Burkhardts, nabalaka si Elder Monson nga ang magtiayon magkita sa usag usa sulod sa pipila ka oras lamang sa usa ka semana. “Unsa ang imong gibuhat dili maayo,” iyang nasultihan si Henry. Karon si Inge, isip usa ka kaubang lider sa misyon, mibiyahe kanunay uban kaniya libot sa nasod ug usahay miatiman sa mga katungdanan diha sa opisina sa misyon.
Mas gusto ni Henry nga mag-inusara og biyahe, hinoon, sa dihang gihunahuna niya nga basin makasugat siya og mga problema. Ang gobyerno sa gihapon nagbantay sa mga kalihokan sa mga Santos, apan kini nahimong wala na kaayo magsuspetsa sa Simbahan human si Henry, usa ka Silangang German nga lungsoranon, gitawag isip presidente sa misyon. Kutob nga ang mga Santos dili magmiting nga wala ma-eskedyul ang mga miting, mag-imprinta o maghimo og kopya sa bisan unsa nga mga materyal sa Simbahan, o maglihok nga walay pagbantay, ang mga awtoridad dili manumbaling kanila. Sila libre sa paghimo og mga miting sa sakramento, pag-adto og home teaching, ug pagpundok alang sa Relief Society, Sunday School, pagkapari, ug Primary nga mga miting.
Si Henry naninguha nga magmabinantayon. Daghang mga Santos sa nasod ang naguol mahitungod sa pagkawala og kontak sa Simbahan sa tanang bahin sa kalibotan, ug naghandom sila nga adunay dugang pa nga naimprinta nga materyales sa Simbahan. Usahay ang gobyerno mitugot sa mga Santos sa pagpasulod og daghang giimprinta nga mga materyal sama sa mga himno ug mga kasulatan. Apan sa kasagaran, ang mga miyembro sa Simbahan nagmaneho kon unsay anaa kanila. Sa pagdawat sa mga pagdili batok sa pag-imprinta ug sa pagkopya sa mga materyal sa Simbahan, si Henry nangayo og tabang sa kasaligan nga mga boluntaryo kinsa mihimo og mga kopya sa mga manwal gamit ang makinilya ug carbon paper.
Ang pagbuhat sa mao wala maglapas sa balaod, busa gibati ni Henry nga may kapasikaran sa pagbuhat ug sa pag-apud-apod sa mga manwal. Apan ang pagbansay sa gihapon nakapaguol kaniya. Mga balaod nga nagdili og relihiyosong kagawasan wala kanunay nasulat o patas ang pagpatuman sa tibuok nasod. Nahibalo kaayo si Henry nga ang mga opisyal sa Stasi wala magkinahanglan og usa ka rason sa pagdakop kaniya. Kon ang sayop nga opisyal makakaplag kaniya nga adunay langyaw nga mga manwal sa Simbahan, sayon kaayo nga makaatubang si Henry og seryoso nga problema.
Bisan tuod og ang mga kahimtang sa nasod dili maayo kaayo, ang Simbahan mipadayon. Talagsaon, kap-atan ug pito ka tawo ang nabunyagan sa 1968. Sa panahon nga gipahimutang ni Elder Monson ang Dresden Mission, dihay 4,641 nga Silangang German nga mga Santos sa kap-atan og pito ka mga branch ug pito ka mga distrito. Ang mga Santos nagtambong og mga miting, naghimo og home teaching, ug kon posible maghimo og mga kalihokan sa Simbahan. Gani ilang gisaulog ang “Semana sa Genealogy” ug misumiter og napulog upat ka libo nga mga ngalan alang sa templo nga buhat.
Samtang si Henry naghanduraw sa iyang bag-ong calling, gisalig niya ang iyang kaugalingon ug sa iyang pamilya ngadto sa tanan nga gikinahanglan niini. “Kini kinahanglan nga mao na karon ang atong buhaton ang pagtrabaho uban sa atong tanang kusog sa pagtukod sa Simbahan,” gisulat ni Henry diha sa iyang journal. “Kauban ni Inge, ako naglaom nga mahanas sa tanang buluhaton ug mabuntog ang akong kaugalingong mga kahuyang usab.”