Kasaysayan sa Simbahan
Kapitulo 15: Ang Hingpit nga Kalipay sa Mahangtoron nga Pakigsaad


Kapitulo 15

Ang Hingpit nga Kalipay sa Mahangtoron nga Pakigsaad

grupo nag-uban og tindog sa kwarto sa ospital

Nalangan sa trabaho sa Simbahan sa Siyudad sa Salt Lake, miabot og dugay si Presidente Harold B. Lee ngadto sa dapit sa kinatibuk-ang komperensiya sa Siyudad sa Mexico. Mitugpa ang eroplano sayo sa hapon sa Agosto 26, 1972, ug sa pagkagabii siya gidala gikan sa usa ka dapit ngadto sa laing dapit sa pagpamulong diha sa indibidwal nga mga sesyon sa komperensiya alang sa Relief Society, mga tighupot sa Aaronic ug Melchizedek nga Pagkapari, ug sa batan-ong mga babaye. Sa pagkasunod buntag, ang mga Santos diha sa komperensiya mipaluyo kaniya isip ang bag-ong presidente sa Simbahan–ang unang kongregasyon sa kalibotan nga nagbuhat sa mao.

Ang propeta mibalik ngadto sa Utah pila ka adlaw wala madugay, aron lamang mahibalo nga usa ka sakop sa mibiya sa kamatuoran gipasanginlan nga mibahad og kamatayon batok kaniya.

Sa pagsiguro sa kahilwasan ni Presidente Lee, ang mga pulis misugod sa pag-uban kaniya bisan asa siya miadto. Mapasalamaton siya sa ilang proteksyon, apan ang presensya sa mga opisyales nakasamok kaniya. Ang bag-ohay nga mga presidente sa Simbahan sa kinatibuk-an namatay nga walay mga guwardiya. Karon matag higayon nga mogawas si Presidente Lee, ang iyang bantay nga mga pulis naghimo og dili gamay nga kasamok.

Sa wala madugay siya ug ang iyang asawa, si Joan, mihukom sa pagkuyog ni Elder Gordon B. Hinckley ug sa iyang asawa, si Marjorie, sa usa ka biyahe sa pagbisita sa mga Santos sa Europe ug sa Israel.

Ang biyahe adunay iyang kaugalingong mga risgo, bisan pa niana. Sila mobiyahe nga walay usa ka detalye sa seguridad sa usa ka kuyaw nga rehiyon sa kalibotan. Usa ka grupo sa Palestinian mao pay pag-kidnap ug pagpatay sa napulog usa ka mga sakop sa nasudnong Israeli Olympic team diha sa 1972 Summer Games sa Munich, West Germany. Ang pag-atake mipakurog sa kalibotan, ug si Presidente Lee nabalaka nga usa ka armadong panagbangi mahimong mahitabo sa Israel. Sa gihapon, siya ug si Sister Lee mikuyog sa mga Hinckley ingon sa giplano.

Ang grupo miabot sa tugpahanan sa eroplano sa Tel Aviv, Israel, sa gabii sa Septiyembre 19. Si David Galbraith, usa ka miyembro sa Simbahan gikan sa Canada kinsa nag-eskwela sa Hebrew University sa Jerusalem, mikuha ug midrayb kanila og mga saysenta y singko ka kilometro habagatang silangan ngadto sa Jerusalem. Kini ngitngit sa dihang sila miabot, ug dili sila makakita pag-ayo, apan dihay usa ka butang nga nindot mahitungod sa pagbiyahe agi sa karaan, sagrado nga siyudad.

Sa sunod tulo ka adlaw, ang mga Lee ug mga Hinckley nakighimamat sa taas og katungdanan nga mga Israeli ug mibisita sa balaang mga dapit. Si Teddy Kollek, ang mayor sa Jerusalem, misulti ni Presidente Lee nga nakadungog siya og istorya kabahin ni apostol Orson Hyde nga naghalad og pag-ampo didto sa Bungtod sa mga Oliba kaniadtong 1841. Misulti si Presidente Lee kaniya nga ang Simbahan gusto nga motukod pila ka adlaw og usa ka monumento o usa ka sentro sa mga bisita sa paghinumdom sa pag-ampo.

“Naningkamot kami nga makabaton og yuta diha sa Bungtod sa mga Oliba sa pagtukod og usa ka parke alang sa pagpamalandong,” miingon si Mayor Kollek. “Kini mahimong posible sa pagbaton og usa ka monumento uban niini nga kinulit diha sa parke,”

Sa gabii sa Septiyembre 20, si David ug usa ka gamay nga grupo sa mga Santos nga nagpuyo sa Israel nakighimamat sa mga Lee ug mga Hinckley diha sa usa ka tanaman nga lubnganan nga ang pipila mituo nga tingali ang lugar nga si Jesus gihaya human sa Paglansang diha sa Krus. Usa ka pagbati sa pagkabalaan mituhop sa grupo. Sila makahanduraw nga nagtan-aw sa patay nga lawas sa Manluluwas nga gipas-an ngadto sa lubnganan, o ni Maria Magdalena nga mibalik ngadto sa tanaman sa ikatulo nga adlaw ug nakakita sa nabanhaw nga Ginoo.

Diha sa lubnganan, gitukod ni Presidente Lee ang mga Santos ngadto sa usa ka branch, uban ni David isip ilang presidente. Bisan tuod wala moabot og labaw sa treynta ka permanenting mga miyembro sa Simbahan nga nagpuyo sa nasod, mga grupo sa mga estudyante sa BYU bag-ohay nga nangabot sa pagtuon diha sa Holy Land sulod sa pipila ka bulan sa usa ka higayon, labaw nga nagdoble sa gidaghanon sa mga Santos diha sa mga miting. Mituo si Presidente Lee nga ang branch mopahimutang sa pundasyon sa usa ka dakong buhat diha sa rehiyon.

“Kon ang mga tawo mangutana kaninyo kon kinsa kamo,” siya mitambag, “ayaw pag-ingon nga mga miyembro sa Simbahan sa Mormon o sa LDS nga Simbahan, apan ingna Ang Simbahan ni Jesukristo sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw.”

Human sa miting, mibalik si Presidente Lee ngadto sa iyang kwarto sa hotel nga naluya. Siya nagpamati og pipila ka sakit kaayo diha ubos sa iyang likod sulod sa daghang mga adlaw, ug milambo ang usa ka sakit nga ubo ug lisod nga pagginhawa. Karon, sa pagsugod sa kakapoy, nabalaka siya nga adunay dili maayo.

Sa wala madugay nianang gabhiona, sa pagpamugos ni Sister Lee, si Elder Hinckley mianha sa ilang kwarto sa hotel ug mihatag ni Presidente Lee og usa ka panalangin. Sa pagkasunod buntag, miubo si Presidente Lee og pipila ka dugo ug mibati og diha-diha dayon nga kahopayan gikan sa iyang lisod nga pagginhawa. Sa wala madugay siya maayo na igo sa pakigkuyog ni David ug sa mga Hinckley alang sa usa ka suroy sa pagtan-aw sa Jericho, Capernaum, Nazareth, ug ubang sagradong mga dapit.

Sa sunod nga adlaw, diha sa pamahaw, gisultihan niya si Elder Hinckley nga siya nakasinati og usa ka milagro. Gibati niya ingon og siya didto sa hilit sa kamatayon, apan pinaagi sa panalangin ni Elder Hinckley, ang Ginoo mipahiuli sa iyang kahimsog.

“Kinahanglan nga kita moanhi nganhi sa yuta sa mga milagro sa pagsaksi og usa ka milagro sulod sa atong mga kaugalingon,” siya miingon nga mapasalamaton.

Sila mobiya sa Jerusalem nianang gabhiona, busa ilang gigahin ang oras nga ilang nahibilin sa paglakaw diin si Jesus nakalakaw. Mibisita sila sa Getsemani, sa lubnganan ni Lazaro, Bethlehem, ug sa mga nahibilin sa paril nga naglibot sa templo. Dayon si David midrayb kanila ngadto sa tugpahanan sa eroplano, ug sila misakay og eroplano ngadto sa Rome, ang ilang hugot nga pagtuo nabag-o gumikan sa tanan nga ilang nakita ug nasinati didto sa Balaang Yuta [Holy Land].


Sa Nobiyembre 7, 1972, si Ardeth Kapp nakadungog nga mibagting ang telepono samtang siya misulod sa iyang apartment sa Bountiful, Utah. Si Francis Gibbons, ang sekretaryo ngadto sa Unang Kapangulohan, atua sa pikas tumoy sa linya. “Makahimo ka ba ug ang imong bana sa pakigkita ni Presidente Harold B. Lee ugma sa buntag didto sa iyang opisina sa 11:35?” nangutana siya.

Miginhawa og lawom, si Ardeth miingon, “Kami moanha dinha.” Diha-diha dayon, siya naghunahuna kon nganong gusto ni Presidente Lee nga makigsulti kanila.

Siya ug ang iyang bana, si Heber, mga magtutudlo nga propesyonal. Bisan tuod sila maingon nga batan-on pa—siya kwarenta y uno ang panuigon—sila aktibo nga nakaserbisyo sa Simbahan sulod sa daghang katuigan. Siya sakop sa pundok sa magtutudlo sa Unibersidad sa Brigham Young ug miserbisyo diha sa Church’s Youth Correlation Committee. Siya kanhi usa ka bishop ug karon magtatambag sa kapangulohan sa stake.

Sa dihang mipauli sa panimalay si Heber, misulti si Ardeth kaniya mahitungod sa tawag sa telepono. Naghunahuna siya nga tingali tawgon siya ni Presidente Lee sa pagserbisyo isip usa ka presidente sa misyon. Si Heber wala maghunahuna sa mao, apan siya nabalaka nga sila tingali balhinon. Sila anaa taliwala sa pagtukod og balay ug kinahanglan nga biyaan ang proyekto kon tawagon sa usa ka misyon. Si Heber ang naghimo kasagaran sa trabaho sa pagtukod sa iyang kaugalingon mismo, ug dili sila makasarang sa pagbayad ni bisan kinsa sa paghuman niini.

Si Ardeth mipalabay sa kagabhion nga walay katulog, namalandong sa iyang kinabuhi. Ang Ginoo kanunay nga nakatabang kaniya sa iyang mga pagsulay. Isip usa ka batang babaye nga nagpuyo duol sa Cardston, Alberta, Canada, nahagbong siya og duha ka grado sa eskwelahan. Diyutay nga tawo ang nagdahom kaniya nga mohawod sa iyang mga pagtuon, apan uban sa panabang sa Dios, siya sa bag-ohay nakaangkon og degree sa master in curriculum development.

Apan dili kana ang nahimo niyang labing dakong pakigbisog. Bisan tuod siya gusto og usa ka dakong pamilya, siya ug si Heber wala gayod makabaton og mga anak, bisan pa sa kanunay nga mga pag-ampo alang sa usa ka milagro. Sa makadiyot, sila nakahunahuna mahitungod sa pagsagop, apan sa matag higayon sila nangayo sa paggiya sa Ginoo kalabot sa butang, nadawat nila ang “kasamok sa hunahuna.” Gibati nila nga gihukman sila sa mga silingan, mga higala, ug pamilya kinsa mitawag kanila nga mga hakog tungod sa pagkawalay mga anak. Ang usa ka mahangturong panglantaw lamang sa plano sa Dios ang midala kanila sa kalinaw ug sa pagdawat nga ilang gikinahanglan sa pagsagubang sa ilang kasakit.

Sa buntag sa ilang sabot ni Presidente Lee, si Ardeth ug si Heber gikuyawan samtang sila miabot sa Church Administration Building, apan sila andam sa pagdawat sa bisan unsa nga buluhaton gikan sa Ginoo. Mainitong mitimbaya kanila si Presidente Lee ug midapit kanila ngadto sa iyang opisina. “Paningkamoti nga mokalma,” miingon siya. “Nakasiguro ako nga kamo nakahibalo nga kini dili usa ka yano lamang nga pagbisita.”

Siya dayon misulti mahitungod sa panginahanglan sa kanunay nga mga kausaban sa organisasyon sa Simbahan sa pagpabilin nga makaapas sa kusog nga pagtubo sa Simbahan. Ang programa sa kabatan-onan sa Simbahan ang ilabi nga nakapabalaka kaniya. Mituo siya nga gikinahanglan sa Simbahan ang pagbuhat pa og daghan sa paglig-on sa batan-ong mga tawo ug sa pag-andam kanila sa pagserbisyo diha sa gingharian sa Dios. Tungod niini nga rason, ang Mutual Improvement Associations giusab sa pagbutang kanila ubos sa direkta nga pagdumala sa mga lider sa kinatibuk-ang Aaronic ug Melchizedek nga Pagkapari.

Samtang siya naminaw ngadto ni Presidente Lee, si Arderth naghunahuna kon unsay iyang ipangutana ni Heber nga buhaton. “Bisan unsa ang iyang gusto alang kaniya,” gihunahuna niya, “nakasiguro ako nga siya makahimo og maayong buhat, ug ako andam sa pagsuporta kaniya.”

Si Presidente Lee dayon mitawag ni Ardeth sa pagserbisyo, nagbutang kaniya sa katingala. Siya mao ang rason nga siya mitawag kanila ngadto sa iyang opisina?

Si Presidente Lee mipasabot nga si Ruth Funk bag-ohay nga miuyon sa pagserbisyo isip kinatibuk-ang presidente sa Young Women’s Mutual Improvement Association. Ingon nga nakatrabaho uban ni Ardeth sa Correlation Committee, si Ruth nakarekomendar kaniya sa pagserbisyo isip ikaduhang magtatambag. Ang bag-ong kapangulohan adunay ilang opisina sa ikanapulog siyam nga andana sa Church Office Building, usa ka bag-ong nahuman nga taas kaayo nga gambalay sa tunga-tunga sa Siyudad sa Salt Lake.

Nasanapan, gidawat ni Ardeth ang tawag, mapasalamaton alang sa pagsalig nga girepresentar niini. Sa makadiyot lamang, opisyal nga gianunsyo sa Simbahan ang pag-usab sa organisasyon sa mga programa sa kabatan-onan niini. Sa wala pa kini nga panahon, ang YWMIA gipadagan ubos sa pagdumala sa Unang Kapangulohan. Karon, isip kabahin sa pakigtakdo sa mga organisasyon sa Simbahan, ang YWMIA ug ang YMMIA makigtakdo sa ilang mga paningkamot ubos sa direksyon sa Tigdumalang Bishopric ug sa mga lider sa pagkapari sa ward ug stake. Ang bag-ong estraktura nagbutang usab og mga panagbulag tali sa Melchizedek nga Pagkapari nga MIA, o mga single adult nga mas magulang sa edad nga desiotso, ug ang Aaronic nga Pagkapari nga MIA, o batan-ong mga lalaki ug batan-ong mga babaye tali sa mga edad nga dose ug desiotso.

Samtang ang Aaronic nga Pagkapari nga MIA pagadumalaon sa mga lider sa pagkapari, ang programa magpadayon sa pagtanyag og sekso ug gipasikad sa edad nga mga klase ug mga kalihokan alang sa mga batang lalaki ug batang mga babaye. Sa pagparehas sa mga katungdanan sa deacon, teacher, ug priest, ang mga klase sa batan-ong mga babaye gitawag og Beehive (mga edad 12–13), Mia Maid (mga edad 14–15), ug Laurel (mga edad 16–18)—mga ngalan nga ang YWMIA dugay na nga naggamit. Sa pipila ka tuig nga milabay, ang mga lider sa Simbahan nakahangyo sa matag ward sa pagsugod og usa ka konseho sa kabatan-onan sa bishop, diin mihatag sa kabatan-onan og bag-ong mga oportunidad sa pagpangulo. Karon ang Unang Kapangulohan buot sa bag-ong MIA nga mga organisasyon sa paghatag sa kabatan-onan og gani mas dako nga mga oportunidad sa pagpangulo.

Si Presidente Funk misuporta niini nga panan-awon alang sa programa. Isip usa ka magtutudlo sa hayskul, siya nakahatag sa iyang mga estudyante og daghang mga higayon sulod sa katuigan sa pagpalambo isip mga lider, ug sila nakahimo og importanting mga butang. “Dili ikaw mahimong bisan unsa pinaagi sa pagpaminaw mahitungod niini,” siya mipahayag. “Ikaw mahimo pinaagi sa pagbuhat niini.”

Ang baroganan mao ang usa ka butang nga si Ardeth makahunahuna usab pag-ayo. Wala magdugay human sa iyang tawag, gidawat niya ang usa ka bulohaton sa pagtambong og daghang komperensiya sa rehiyon diha sa United Kingdom. Nakuyawan siya mahitungod sa biyahe tungod kay bag-o siya sa iyang calling. Apan dayon nahinumdom siya sa mga pulong ni Nephi diha sa Basahon ni Mormon: “Ako moadto ug mobuhat sa mga butang nga ang Ginoo nagsugo, kay ako nasayod nga ang Ginoo dili mohatag og mga sugo ngadto sa mga katawhan, gawas kon siya moandam og paagi alang kanila nga sila unta makatuman sa butang diin siya misugo kanila.”

“Nahibalo ako niana sa tibuok kong kinabuhi,” gisultihan niya ang iyang kaugalingon, “apan ako kinahanglan nga mahibalo niana karon.”


Human sa ilang mga bunyag, si Helvécio ug si Rudá Martins nahibalo nga ang ubang mga Santos nga Brazilian kanunay gusto nga maghisgot sa gidili sa Simbahan nga pagkapari ug templo uban kanila. Gihunahuna sa ubang mga tawo kon sa unsang paagi ang pamilya makapabilin nga matinud-anon diha sa Simbahan nga ni si Helvécio ni ang ilang anak nga lalaki, si Marcus, mahimong i-orden ngadto sa pagkapari. Pipila, nahingawa sa pagkamaunungon sa mga Martins, misaway o mibiaybiay kanila.

“Kon ako ang anaa sa inyong sitwasyon,” usa ka lalaki misulti ni Helvécio, “Wala ako magtuo nga ako magpabilin diha sa Simbahan.”

Sa gihapon, daghang isigka mga Santos ang midayeg sa mga Martins tungod sa ilang lig-on nga mga pagpamatuod ug pasalig ngadto sa ilang mga calling. Upat ka bulan human sila mipasakop sa Simbahan, si Elder Bruce R. McConkie—ang labing bag-o nga sakop sa Korum sa Napulog Duha ka Apostoles—nakaanha sa Rio de Janeiro sa pagtukod sa ikalima nga stake sa Brazil. Niana nga panahon, si Helvécio wala hingpit makasabot sa kalainan tali sa usa ka district ug sa stake, apan siya miuyon sa pagserbisyo isip usa ka magtatambag diha sa kapangulohan sa Sunday School. Si Rudá, sa laing bahin, midawat sa usa ka tawag sa pagserbisyo diha sa kapangulohan sa Primary sa stake.

Ang bag-ong stake nagsakop og dako nga area, naglugway og liboan ka kilometro kwadrado. Ang bag-ong mga calling ni Helvécio ug Rudá mihatag kanila og oportunidad sa pagbisita sa lagyo kaayo nga mga ward ug mga branch sa stake. Kasagaran si Helvécio mokuha ni Rudá sa hunonganan sa bus inig ka gabii samtang siya mipauli gikan sa pagtuman sa usa ka buluhaton. Bisan tuod og ang mga gipangayo gikan kanila mga malisod, ang mga Martins malipayon nga nagserbisyo.

Ang ilang bunyag usab nakapausab sa ilang relasyon sa pamilya. Ang mga sakop sa pamilya ni Rudá wala makagusto nga siya mipasakop sa Simbahan, ug misulay sila sa pagdani kaniya ug ni Helvécio sa pagbiya sa ilang bag-ong tinuohan, nagtagna nga trahedya moabot sa laing paagi kanila. Pipila sa iyang pamilya gani mipahimangno nga ang Dios tingali mokuha sa kinabuhi sa ilang anak nga lalaki nga si Marcus.

Apan ang mga Martins mibati og ka komportable taliwala sa mga Santos. Ang mga miyembro sa branch mainiton kaayong mihangop kanila nga si Helvécio nakahunahuna sa una kon ang iyang pamilya nagdawat ba og espesyal nga pagtagad tungod sa iyang bantogan nga propesyonal nga kahimtang. Human siya gihatagan og ubos nga buluhaton diha sa usa ka kalihokan sa branch, hinoon, iyang naamgohan nga ang iyang pamilya wala hatagi og pagtagad nga lahi sa uban.

Usa ka adlaw, usa ka higala diha sa Simbahan misulti ni Helvécio, “Matinud-anon nga mga miyembro sama kaninyo nakapakita sa inyong pag-angkon sa pagkapari ngadto sa Ginoo. Ako walay pagduha-duha nga usa ka adlaw inyong madawat ang pagkapari.”

Gipasalamatan ni Helvécio ug Rudá ang suporta sa ilang mga higala ug isigka miyembro sa Simbahan. Apan sila mipili sa dili pagpabilin diha sa pangutana kabahin kon kanus-a o sa unsang paagi ang Itom nga mga Santos makadawat sa mga panalangin sa pagkapari. Sila adunay hugot nga pagtuo nga ang Dios usa ka adlaw motuman sa tanan Niyang mga saad. Sa gihapon, ang mga Martins mitipig sa ilang mga gipaabot sa hilom sa pagpanalipod sa ilang mga kaugalingon batok sa kahigawad ug kaguol. Sila mituo nga ang hingpit nga mga panalangin sa pagkapari ug sa templo moabot nganha kanila sa Milenyum. Hangtod niana, sila mag-ampo lamang alang sa dugang pa nga hugot nga pagtuo ug kalig-on sa pagserbisyo diha sa Simbahan.

Human natukod ang Rio de Janeiro Stake, si Helvécio ug si Rudá mihimo og mga sabot sa pagdawat sa ilang patriyarkal nga mga panalangin. Sa dihang si Walmir Silva, ang patriyarka sa stake, mipanalangin ni Helvécio ug Rudá, misaad siya kanila nga sila mag-uban og puyo “dinhi sa yuta diha sa hingpit nga kalipay sa usa ka mahangturong pakigsaad.” Ang saad nindot, apan ang pamilya miabot sa panimalay nga nibati og kalibog. Tungod sa pagdili sa pagkapari, si Helvécio ug si Rudá dili makasulod sa templo ug wala magpaabot nga maghimo og mga pakigsaad diha sa templo atol sa ilang mortal nga mga kinabuhi. Unsa kaha ang gipasabot sa patriyarka?

Pito ka semana ang milabay, ang katorse anyos nga Marcus mibisita sa panimalay sa patriyarka sa pagdawat sa iyang kaugalingon nga panalangin. Samtang nagpanalangin ang patriyarka kaniya, misaad siya ni Marcus nga siya makabaton og mga oportunidad sa pagsangyaw sa ebanghelyo ug sa paghatag sa iyang pagpamatuod sa kamatuoran. Si Helvécio ug si Rudá mihubad niini nga saad nga nagpasabot nga si Marcus moserbisyo og usa ka misyon. Apan kana usab ingon og imposible. Si Marcus dili makaserbisyo og misyon hangtod siya makahupot og pagkapari.

Ang mga Martins dili buot sa mga pulong sa patriyarka nga makapausab sa makanunayon, malinawon nga ritmo sa ilang mga kinabuhi. Mihukom sila sa pagpadayon sa pagkinabuhi sama sa ilang gibuhat sa kaniadto ug dili maghunahuna mahitungod sa kasinatian.

Ug sa gihapon, si Helvécio ug si Rudá dili gusto nga ibaliwala ang mga saad nga sila nahatagan. Kon pananglit mahitabo, sa hilom miabli sila og bag-ong savings account—usa ka pundo sa misyonaryo alang kang Marcus.


Adlaw sa Pasko 1973 milabay nga hilom alang ni Spencer W. Kimball. Siya ug si Camilla nagbinayloay og mga regalo sa usag usa ug sa igsoong babaye ni Camilla, si Mary, kinsa natawo nga bungol ug karon mipuyo tipon kanila. Mibutang og pabo si Camilla sa hudno, ug siya mitabang kaniya sa pagpahimutang og sobra nga lamesa alang sa mga dinapit nga ilang gipaabot alang sa panihapon.

Gigahin ni Elder Kimball ang nahibilin sa buntag diha sa iyang makinilya samtang siya naninguha sa pag-agpas sa usa ka nagpundok nga wala matubag nga mga sulat. Musika sa pasko gitugtog diha sa ponograpo, ug siya mihunong og panagsa nga pagpahulay gikan sa pagmakinilya sa pagbali sa rekord.

Samtang ang buntag nahimong hapon, pipila sa mga anak, mga apo ug mga apo sa tuhod sa mga Kimball miabot alang sa panihapon sa Pasko. Uban sa mga dinapit mao sila si Mangal Dan Dipty, usa ka lalaki kinsa gibunyagan ni Elder Kimball dose ka tuig ang milabay sa Delhi, India, ug usa ka batan-ong Zuni nga batang babaye nga ginganlan og Arlene, kinsa mipuyo uban sa anak nga babaye ni Kimball, si Olive Beth, isip kabahin sa Indian Student Placement Program. Ang grupo nangaon og nanganta, ug si Elder Kimball natulog nga gibati ang adlaw milabay nga maanindot.

Sa sunod nga gabii, mga human sa alas otso, gitubag ni Elder Kimball ang telepono diha sa iyang panimalay. “Kini si Arthur,” ang nanawag misulti. Diha dayon, nahibalo si Elder Kimball nga kini si Arthur Haycock, ang sekretaryo ni Presidente Lee.

“Aw, Arthur,” malipayong misulti si Elder Kimball, kumusta ka karong gabhiona?”

“Dili kaayo maayo,” miingon si Arthur. “Ania ako sa ospital uban ni Presidente Lee, ug siya masakiton kaayo. Sa akong hunahuna ikaw kinahanglan nga moari dayon.”

Gibutang ni Elder Kimball ang telepono ug midrayb dirertso ngadto sa ospital, diin iyang gikakita si Arthur diha sa agianan. Mipasabot si Arthur nga si Presidente Lee mianha sa ospital alang sa pagpahulay ug sa pagpahiling. Siya naglingkod sa katre sa dihang sa kalit mihunong sa pagpitik ang iyang kasingkasing [cardiac arrest]. Mitawag og tabang si Arthur, ug sa kadali ang kwarto napuno sa mga doktor, mga nurse, ug mga ekipo. Ang lugar sa gihapon nagkapuliki sa dinalian kaayo nga kalihokan.

Si Joan, ang asawa ni Presidente Lee, miabot uban sa iyang anak nga babaye ug umagad nga lalaki nga si Brent. Gisultihan sila ni Arthur nga kinahanglan ang kwarto ni Presidente Lee walay tawo, busa ang gamay nga grupo nakakita og walay sulod nga kwarto nga diha lamang sa ubos sa agianan diin sila makahulat. Nag-uban sila sa pag-ampo ug nangamuyo sa Ginoo sa pagpatunhay sa kinabuhi sa propeta. Samtang sila mihulat, si Marion G. Romney, ang Ikaduhang magtatambag ni Presidente Lee miabot.

Wala masiguro kon unsa ang ilang mabuhat, nangulo si Presidente Romney sa grupo og lain nga pag-ampo. Usa ka doktor misulod dayon sa kwarto.

“Among gihimo ang tanan nga kami makahimo,” siya miingon, “apan dili maayo ang sitwasyon.”

Si Elder Kimball nakurat. Si Presidente Lee, kinsa misuporta kaniya sa kanunay sa iyang kaugalingon nga mga sakit, setenta y kwatro anyos ang edad—mas manghod kay kaniya. Ug siya ingon og mas himsog pa kaayo. Daghan diha sa Simbahan ang nagtoo nga siya magpabilin og dugay human si Elder Kimball mawala. Ug walay usa nga nakaampo og mas hugot kay sa mga Kimball nga ang maayong kahimsog ni Presidente Lee magpadayon.

Diyes ka minutos ang milabay. Mibiya si Elder Kimball sa kwarto ug milakaw sa agianan padulong sa kwarto ni Presidente Lee. Samtang siya nagsingabot, usa ka doktor migawas.

“Kami wala nay mahimo,” miingon siya. Si Presidente Lee patay na.

  1. Lee, Diary, Ago. 26–27, 1972; First Mexico and Central America Area General Conference, 110–15; Holzapfel and Lambert, “Photographs of the First Mexico and Central America Area Conference,” 70; J M. Heslop, “Spirituality Themes Conference,” Church News, Sept. 2, 1972, 3. Mga Hisgotanan: Inuyunan sa Kadaghanan [Common Consent]; Harold B. Lee

  2. Lee, Diary, Ago. 29, 1972; Goates, Harold B. Lee, 475–77; Tanner, Journal, Sept. 12, 1972; “7 Sought in Slaying of Cult Leader in Mexico,” Los Angeles Times, Sept. 2, 1972, section 3, 8.

  3. Lee, Diary, Ago. 29, 1972; Sept. 5, 7, 9–10, ug 13, 1972; Goates, Harold B. Lee, 476–79; Dew, Go Forward with Faith, 319; “Olympic Day of Terror Ends with 16 Dead in Gun Battles,” Salt Lake Tribune, Sept. 6, 1972, 1; Hack Miller, “Terror—And Now the World Weeps,” Deseret News, Sept. 6, 1972, A1.

  4. Gordon B. Hinckley, “Holy Land Tour Thrills Pres. Lee, Elder Hinckley,” Church News, Dis. 16, 1972, 5; Hinckley, Journal, Sept. 19–22, 1972; Lee, Diary, Sept. 20–22, 1972; Galbraith, Oral History Interview [Okt. 11, 2021], 12–13; Santos, volume 1, kapitulo 35 ug 36. Quotation edited for readability; “they” in original changed to “we.” Hisgotanan: Dedication of the Holy Land

  5. Hinckley, Journal, Sept. 20, 1972; John A. Tvedtnes, “A Visit with President Lee,” New Era, Abr. 1973, [6]–[7]; Gordon B. Hinckley, “Holy Land Tour Thrills Pres. Lee, Elder Hinckley,” Church News, Dis. 16, 1972, 12; David Galbraith to E. Q. Cannon Jr., Ene. 15, 1972, Switzerland Zurich Mission, President’s Files, CHL; Taylor, “Contest and Controversy,” 54–56.

  6. Lee, Diary, Sept. 16–17 ug 21–24, 1972; Hinckley, Journal, Sept. 20–22, 1972; Dew, Go Forward with Faith, 321; Goates, Harold B. Lee, 486–87.

  7. Thompson, Stand as a Witness, 211; Kapp, Oral History Interview, 80; Kapp, Journal, Nob. 7, 1972. Hisgotanan: Ardeth G. Kapp

  8. Kapp, Oral History Interview, 80; Thompson, Stand as a Witness, 204–11.

  9. Kapp, Oral History Interview, 80–81; Thompson, Stand as a Witness, 211; Kapp, Journal, Nob. 7, 1972.

  10. Kapp, Oral History Interview, 81; Thompson, Stand as a Witness, 43–46, 64–67, 70–71, 127–31, 153–57, 167–71; Karen Thomas Arnesen, “Ardeth Greene Kapp: A Prairie Girl, a Young Woman Still,” Ensign, Sept. 1985, 35, 38; Kapp, My Neighbor, My Sister, My Friend, 122–23; Doctrine and Covenants 9:9.

  11. Kapp, Oral History Interview, 81; Thompson, Stand as a Witness, 211; Funk, “Ruth, Come Walk with Me,” 122; “2 Priesthood-Oriented MIAs,” Church News, Nob. 11, 1972, 3, 8–9. Mga Hisgotanan: Young Men Organizations; Young Women Organizations

  12. Kapp, Oral History Interview, 81; Thompson, Stand as a Witness, 211–12.

  13. Kapp, Oral History Interview, 81; Thompson, Stand as a Witness, 212–13; “Moving Days Are Near,” Church News, Ago. 5, 1972, 4. Mga Hisgotanan: Church Callings; Church Headquarters

  14. Kapp, Oral History Interview, 81; Thompson, Stand as a Witness, 212; “2 Priesthood-Oriented MIAs,” Church News, Nob. 11, 1972, 3, 8–9; Romney, “History of the Correlation of L.D.S. Church Auxiliaries,” [J3]; First Presidency to Regional Representatives of the Twelve and others, Nob. 9, 1972, First Presidency, Circular Letters, CHL.

  15. “2 Priesthood-Oriented MIAs,” Church News, Nob. 11, 1972, 3; Mission MIA Manual, 69, 74, 84; Stephen W. Gibson, “New Bishop’s Youth Council,” Church News, Mayo 3, 1969, 4; Victor L. Brown, “The Aaronic Priesthood MIA,” Ensign, Hulyo 1973, 83; Pulsipher, Ruth Hardy Funk, 137.

  16. Peterson and Gaunt, Keepers of the Flame, 112; Pulsipher, Ruth Hardy Funk, 135.

  17. Kapp, Oral History Interview, 85; Kapp, Journal, Nob. 24 ug Dis. 9, 1972; 1 Nephi 3:7.

  18. Martins, Autobiography of Elder Helvécio Martins, 56–58. Hisgotanan: Priesthood and Temple Restriction

  19. Martins, Autobiography of Elder Helvécio Martins, 53–54, 56–57; Rio de Janeiro Brazil Stake, Manuscript History and Historical Reports, Dis. 31, 1972; Shields, “Rio de Janeiro’s Journey to Become a Center of Strength for the LDS Church,” 108; Deseret News 1989–90 Church Almanac, 227–33; Martins, Martins, and Martins, Oral History Interview, 11–12. Hisgotanan: Wards and Stakes

  20. Martins, Autobiography of Elder Helvécio Martins, 54.

  21. Martins, Autobiography of Elder Helvécio Martins, 46, 51–52; Martins and Martins, Oral History Interview, 11, 18–19.

  22. Martins, Autobiography of Elder Helvécio Martins, 47–48.

  23. Martins, Autobiography of Elder Helvécio Martins, 61.

  24. Martins, Martins, and Martins, Oral History Interview, 1, 13, 15–16; Rio de Janeiro Brazil Stake, Manuscript History and Historical Reports, Dis. 31, 1972, ug Peb. 22, 1975; Martins, Autobiography of Elder Helvécio Martins, 63–64; Marcus Martins to Jed Woodworth, Email, Hunyo 20, 2022, ang kopya gibaton sa mga editor. Hisgotanan: Patriyarkal nga mga Panalangin [Patriarchal Blessings]

  25. Spencer W. Kimball, Journal, Ene. 6–7, 1961; Mar. 28, 1961; Dis. 25, 1973; Mangal Dan Dipty and John Santosh Murala, “My Journey as a Pioneer from India,” Ensign, Hulyo 2016, 66–69; Mack, Autobiography of Olive Beth Kimball Mack, 83; Kimball and Kimball, Spencer W. Kimball, 1–2.

  26. Haycock, Personal History, 67–69; Spencer W. Kimball, Journal, Dis. 26, 1973; Goates, Harold B. Lee, 581. Mga Hisgotanan: Harold B. Lee; Spencer W. Kimball

  27. Haycock, Personal History, 68–69; Gerry Avant, “Camilla Kimball Feels Mantle of Responsibility,” Church News, Ene. 6, 1979, 6; Spencer W. Kimball, Journal, Dis. 26, 1973; Goates, Harold B. Lee, 579.

  28. Haycock, Personal History, 69, 71; Spencer W. Kimball, Journal, Dis. 26, 1973; Romney, Journal, Dis. 26–27, 1973; Kimball, Lengthen Your Stride, 5; Goates, Harold B. Lee, 576, 580.

  29. Kimball, Lengthen Your Stride, 5; Haycock, Personal History, 69–70; Spencer W. Kimball, Journal, Dis. 26, 1973; Edward L. Kimball, Notes, Dis. 26, 1973, Edward L. Kimball Papers, CHL.