Kapitulo 16

Niining Adlawa Lamang Gayod

Human naggahin og usa ka tuig sa Unibersidad sa Brigham Young, si Maeta Holiday mihukom sa pag-undang og eskwela aron mangita og trabaho. Nakagusto kaayo siya sa pagkuha og mga klase sa ballroom nga sayaw ug pagkanta ug pagsayaw diha sa Lamanite Generation, usa ka nabantog nga Nitibong Amerikano nga tigpasundayag nga grupo. Apan nakita niya nga ang pipila sa iyang mga klase, sama sa physics, mahagiton kaayo. Sayo sa 1974, siya nagpuyo sa Siyudad sa Salt Lake ug nagtrabaho isip usa ka tig-abiabi og mga kustomer [receptionist] sa KSL, ang gipanag-iya sa Simbahan nga estasyon sa radyo ug telebisyon.

Siya usab nakig-date og usa ka nauli na [returned] nga misyonaryo nga ginganlan og Dennis Beck. Nakapailaila si Dennis sa iyang kaugalingon diha sa usa ka sayaw sa Provo sa miaging Septiyembre, ug sila nag-uban og sayaw sa tibuok gabii. Dayon, nakadapit siya ni Maeta sa pagsimba uban kaniya.

Nakalitan si Maeta. Sukad mibiya sa BYU, dili na siya aktibo sa Simbahan dili sama nga siya didto sa California. Sa gihapon, gidawat niya ang pagdapit ni Dennis ug nalingaw nga miadto uban kaniya. Miuyon siya nga moadto og balik sa sunod semana, ug sa wala madugay, sila nagdate na kanunay.

Samtang nailhan ni Maeta si Dennis og mas maayo, midayeg siya sa iyang kaayo ug ka sinsero. Aktibo siya nga miyembro sa Simbahan kinsa misunod sa mga sugo ug miadto sa templo sa kanunay. Natawo sa Utah, nakaserbisyo siya sa North Indian Mission sa amihanan sa Estados Unidos, diin mitubo ang iyang gugma sa Nitibong mga Amerikano nga iyang gitudloan ug sa paghatag og bili sa iyang kaugalingong Mexicano Amerikano nga kabilin. Gibati ni Maeta ang kakomportable ug pagkanabayaw bisan kanus-a nga siya kauban kaniya.

Usa ka adlaw, mga unom ka bulan human sila magkaila, miabot si Dennis sakay sa iyang karaang pula nga pickup nga trak, nga iyang giayo ug gibag-o. Nanuroy nga nagdrayb, ug dayon gihunong ni Dennis diha sa atubangan sa Templo sa Provo ug misakna og kaminyoon ngadto ni Maeta.

Gikan sa panahon nga siya usa ka batan-on nga tinedyer, misaad si Maeta nga dili gayod siya magminyo. Apan sa dihang si Dennis misakna og kaminyoon, wala siya motutok sa diborsyo sa iyang mga ginikanan o sa nagkalainlaing kaminyoon sa iyang inahan. Hinoon, gihunahuna niya si Venna ug si Spencer Black ug ang ilang ehemplo sa unsa ang usa ka malipayong kaminyoon. “Ako mahimong magmalipayon usab,” gihunahuna niya. Busa mitubag siya og oo.

Wala madugay nianang ting-init, sa Hunyo 27, miluhod si Maeta atbang ni Dennis diha sa Salt Lake Temple. Gisul-ob niya ang usa ka sinina nga siya mismo ang mihimo, nga may empire nga hawak ug gihaklapan og lace. Ang aninag sa magtiayon diha sa nagbuyon nga mga salamin sa mga bungbong ingon og naglugway ngadto sa kahangtoran. Kauban nila sa lawak selyohanan mao ang iyang nagsagop nga mga ginikanan, si Venna ug si Spencer, ug ang ilang anak nga babaye si Lucy.

“Mapasigarbuhon ako kanimo,” nakaingon si Venna human madungog ang pagkasinayuran ni Maeta. “Migahin kami og tag-as nga panahon sa pagluhod, nag-ampo alang kanimo nga ikaw maghimo og hustong mga pagpili.

Samtang si Maeta miluhod uban ni Dennis diha sa altar mapasalamaton siya nga si Venna makugihon nga nag-ampo alang kaniya. Giputos siya sa kalipay. Nahibalo siya nga ang pakigminyo ni Dennis mao ang hustong desisyon.

Sa kaulahian, midrayb si Maeta ngadto sa Arizona sa pagpaila ni Dennis ngadto sa iyang inahan. Mibiya si Evelyn gikan sa panagkita nga nakadayeg ni Dennis. Nagustohan niya ang iyang kamaayo og buot, kamatinuoron, ug kamasaligon ngadto sa Pulong sa Kaalam.

“Maayo siya nga tawo,” gisultihan niya si Maeta. Giaprobahan niya ang pagpili sa iyang anak nga babaye.

Ang akong lawas gikapoy, gikapoy kaayo, karong gabhiona,” gihunahuna ni Belle Spafford samtang siya mihigda sa katre nianang Oktubre 5, 1974. Sayo niana nga semana, sa tinuig nga komperensiya sa Relief Society, si Presidente Spencer W. Kimball mi-release kaniya isip ang kinatibuk-ang presidente sa Relief Society. Usa ka kolektibo nga pagginhawa milanog sa Salt Lake Tabernacle, hilabihan sa kakurat ug kasagmuyo ang kababayen-an sa balita. Apan si Belle nakahibalo sa release nga umaabot, ug iya kining gidawat isip kabubut-on sa Ginoo.

Apan ang iyang hunahuna naglibog sa kadaghan og gihunahuna. “Hinumdomi kini! Hinumdomi kana!” daw kini nagsulti. Gusto niyang isulat ang iyang mga hunahuna sa papel, busa mibangon siya ug misugod sa pagsulat. “Nganong matulog ka,” nangutana siya sa iyang kaugalingon, “nga adunay daghan kaayong mahimayaon alang kanimo sa pagrebyo sa hunahuna?”

Iyang nahinumdoman ang pagbati sa kakulangan nga mibanlas diha kaniya sa dihang ang Unang Kapangulohan mitawag kaniya sa pagpuli ni Amy Brown Lyman isip ang lider sa Relief Society kaniadtong Abril 1945. Karon, napulog-siyam ka tuig ang milabay siya nakaserbisyo og mas dugay kay sa uban nga kinatibuk-ang presidente sa Relief Society.

Atol niana nga panahon, siya nakaantos og daghang personal nga mga pagsulay, lakip ang kanser sa suso ug mga kamatayon sa iyang bana ug anak nga babaye. Ubos sa iyang paggiya, hinoon, ang organisasyon nakapangalagad ngadto sa mga biktima sa Ikaduhang Gubat sa Kalibotan, nakatukod sa Gambalay sa Relief Society, nakasugod sa gabii nga miting sa Relief Society alang sa nagtrabaho nga mga babaye, nakaawhag og mga programa sa pagpugong og pang-abuso ug pagsagop og mga bata, ug nakahatag og dugang nga tabang sa komunidad pinaagi sa ubang sosyal nga mga serbisyo.

Mas bag-ohay, si Belle ug ang iyang kinatibuk-ang board nakadumala og mga kausaban sa pagpalista ngadto sa Relief Society sa pag-awhag og daghan pang mga babaye nga moapil. Sa miaging tuig, ang mga babaye mipalista sa pagpasakop sa organisasyon ug mibayad og tinuig nga pagkamiyembro nga mga bayranan. Karon kini nga mga bayranan gihunong, ug ang tanang babaye sa Simbahan nalista na sa Relief Society diha dayon nga siya madiseotso.

“Kini nahimong nagkapuliki, masuknaon, mahagiton nga mga katuigan, apan magantihon lapas sa akong gahom sa pagsukod,” misulat si Belle. Ang Ginoo maayo ngadto kaniya. “Daghan, daghan nga mga panahon Siya nakabutang og mga ideya ngari sa akong hunahuna ug gani mga pulong ngari sa akong ba-ba nga nakahimo kanako sa pagsagubang sa malisod nga mga sitwasyon o pagkuha sa dili mabangbang nga mga kalisod.”

Ang iyang sumusunod, si Barbara B. Smith, nanginahanglan sa samang balaan nga panabang samtang siya migiya sa Relief Society ngadto sa mausab-usabon nga umaabot. Sa panahon sa kataposang mga tuig ni Belle isip kinatibuk-ang presidente, ang kalihokan alang sa mga katungod sa mga babaye nakaangkon og dugang nga kakusog diha sa Estados Unidos samtang daghang mga babaye, batan-on ug tigulang, misukna sa kinaraang mga tahas sa sekso ug mitrabaho batok sa dili sama ug dili patas nga pagtratar sa mga babaye.

Nagsunod sa samang pamalaod nga mga paningkamot sa ubang mga nasod, ang Kongreso sa Estados Unidos mipasar og Kausaban sa Managsamang mga Katungod [Equal Rights Amendment] sa 1972. Ang kausaban naninguha sa pag-usab sa Konstitusyon sa Estados Unidos sa pag-apil sa piho nga paagi sa managsamang legal nga mga katungod sa mga babaye. Karon ang publikong Amerikano nagdebate sa umaabot sa kausaban. Kon tulo sa upat nga bahin moaprobar niini, kini mahimo nga balaod sa yuta.

Alang sa pipila ka mga tawo, ang kausaban ingon og sama sa usa ka maayong tambal sa dugay na kaayong dili patas sa sekso diha sa legal nga sistema. Ang ubang mga tawo, lakip ang daghang miyembro sa Simbahan, dili kaayo sigurado.

Si Belle bag-ohay lamang nga nakahatag sa iyang mga panan-aw kabahin sa kausaban ug sa nagtubo nga kalihokan sa mga babaye diha sa usa ka pakigpulong ngadto sa usa ka grupo sa mga propesyonal sa negosyo sa Siyudad sa New York. “Adunay pipila ka butang diin ang mga babaye nakiglantugi niana nga katakos sa suporta,” siya nakaingon, naghingalan sa patas nga bayad alang sa patas nga trabaho ug managsama sa pagpasulod og trabaho. Apan siya nabalaka nga ang kalihokan sa mga babaye modangat ngadto sa pagkahuyang sa mga tahas sa asawa, inahan, ug tighimo sa panimalay. Mituo siya nga ang kausaban ngadto sa legal nga mga katungod sa usa ka babaye kinahanglan nga magagikan pinaagi sa lokal, estado, ug pederal nga mga gobyerno, dili pinaagi sa pag-usab sa Konstitusyon.

Samtang si Belle wala makatulog sa paghunahuna sa gidugayon niyang paghupot isip kinatibuk-ang presidente sa Relief Society, gibati niya ang pasalamat sagol ang usa ka tam-is nga pagbati sa kahupay ug kalipay nga ang iyang mga katungdanan anaa sa bag-ong mga tigpas-an. “Anaa sulod sa akong kalag,” misulat siya, “usa ka pagbati sa kalinaw ug maayong saad alang sa kaugmaon—akong personal nga kaugmaon ug nianang akong pinalanggang Relief Society.”

Uban niining pagbati sa kalinaw, siya sa kataposan andam na sa pagkatulog. “Karong gabhiona ako mopahulay,” siya misulat, “tungod kay ania sa akong kasingkasing ang kasigurohan nga ang tanan maayo ra.”

Mga ingon niini nga panahon, sa Cape Coast, Ghana, si Billy Johnson nakakita sa mga hulagway ug mga ngalan sa miaging mga presidente sa Simbahan diha sa atubangang pahina sa usa ka lokal nga relihiyosong pamantalaan. Sa kilid sa mga hulagway mao ang mga artikulo nga nagdaot sa Simbahan ug sa mga lider niini. Ang pamantalaan tataw nga naningkamot sa pag tanom og pagduda taliwala sa mga miyembro sa nagtubo nga kongregasyon ni Billy.

Si Billy ug ang iyang kaubang mga tumutuo gisaway tungod sa ilang pagtuo sa gipahiuli nga ebanghelyo sa makadaghang higayon kaniadto. Pipila ka tawo ang mibugalbugal ni Billy tungod sa pagbiya sa relihiyon sa iyang kabatan-onan. Miingon sila nga gisimba sa mga Santos si Joseph Smith ug wala magtuo sa Dios. Ang uban mipahinumdom nga walay Itom nga lalaki ang naghupot sa pagkapari diha sa Simbahan ug mibiaybiay ni Billy ug sa iyang mga sumusunod sa pag-usik-usik sa ilang panahon.

Malisod ang pagpabilin nga matinud-anon taliwala sa mao nga mga pang-atake. Sa milabay nga tuig, mga miyembro sa kongregasyon nahimong nasagmuyo nga human sa daghang katuigan, walay usa nga mianha sa pagbunyag kanila. Diha dayon si Billy mihangyo sa iyang mga sumusunod sa pag-uban kaniya sa pagpuasa ug sa pag-ampo. Samtang sila nagbuhat sa mao, ang pipila sa mga tawo mibati og usa ka gamhanang pagbati nga ang mga misyonaryo sa dili madugay moanha sa Ghana.

Bisan tuod kini nga pagbati mihatag og balik nga kasigurohan sa kongregasyon, ang panagbingkil wala mihunong. Pipila ka miyembro naguol sa dihang ilang nakita ang pamantalaan nga nagsaway sa mga propeta, wala mahibalo kon unsay buhaton. Si Billy miampo uban kanila ug miaghat kanila sa dili paghatag og pagtagad sa pamantalaan. “Ilabay lamang kana,” miingon siya.

Apan si Billy usab mibati og kahuyang. Usa ka gabii, miadto siya sa meetinghouse aron sa pag-ampo. “Amahan, bisan tuod ako nagtuo sa Simbahan, nga kini mao ang tinuod nga Simbahan dinhi sa yuta karon,” miingon siya, “ako nagkinahanglan og dugang pa nga kalig-on ug dugang pa nga panghimatuod sa pagpamatuod mahitungod sa Simbahan.”

Nangamuyo siya ngadto sa Ginoo sa pagpadayag sa Iyang Kaugalingon. Dayon siya nakatulog ug nakadamgo nga siya nakakita sa Salt Lake Temple, puno sa kahayag, nanaog gikan sa langit. Ang gambalay sa wala madugay miliyok kaniya. “Johnson, ayaw pagkawala og hugot nga pagtuo diha sa akong simbahan,” ang tingog sa Ginoo miingon. “Motuo ka niini o dili, kini mao ang akong tinuod nga simbahan dinhi sa yuta karon.”

Sa dihang namata si Billy, wala na siya masamok sa pangdaugdaog. “Ang Amahan nakapamulong,” miingon siya. “Dili na ako mahadlok.”

Sa mga adlaw nga misunod, ang hugot nga pagtuo ni Billy mibati og dugang nga kalig-on kon siya makadungog og usa ka tawo nga nagsaway sa Simbahan, ug siya mitrabaho sa paglig-on sa iyang isig ka mga sumusunod. “Adunay panahon nga ang Simbahan mosaka,” mipamatuod siya. “Atong makita ang kanindot sa Simbahan.”

Kaniadtong 1974, lima ka tuig human mibiya isip superintendente sa Songjuk Orphanage, si Hwang Keun Ok miabli og bag-ong panimalay alang sa batan-ong mga babaye sa Seoul, Habagatang Korea. Giamumahan niya karon ang napulog pito ka batan-ong mga babaye, kadaghanan kinsa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw, ug gitabangan ang uban sa pagpangita og mosagop nga mga pamilya pinaagi sa Tender Apples Foundation. Ang foundation misuporta og ubang mga grupo sa mga bata usab, lakip ang usa ka balay sa nailo nga batang mga lalaki. Miabli usab si Keun Ok og preschool sa pagtudlo sa kamanghoran sa mga bata sa Korea kinsa nanginahanglan.

Bisan tuod mas gamay kay sa tigkanta nga grupo didto sa balay sa nailo, ang Tender Apples sa gihapon mipasundayag sa telebisyon ug mihatag og mga konsiyerto. Ang batan-ong mga babaye mipuyo og nagkapuliki nga mga kinabuhi, ug gipaniguro ni Keun Ok nga sila mibati og pamilya uban kaniya. Matag Lunes sa gabii pundukon niya sila alang sa usa ka home evening.

Kon dili siya mag-amuma sa iyang batan-ong mga babaye, si Keun Ok nangalagad ngadto sa hamtong nga mga babaye sa iyang distrito isip presidente sa Relief Society. Ang iyang calling naghimo kaniya nga magkakontak ni Eugene Till, ang bag-ong natawag nga presidente sa Korea Mission. Nabalaka si Presidente Till nga daghang mga Koreano sa gihapon wala mahibalo mahitungod sa Simbahan, bisan pa sa ilang nag-uswag nga stake ug institute sa relihiyon sa Korea. Sa tinuod, iyang nahibaloan nga mas diyotay kay sa 10 porsiyento sa mga Koreano ang nakaila sa kompleto nga ngalan sa Simbahan. Ug kadtong kinsa nahibalo sa Simbahan dili sa kanunay adunay maayo nga opinyon kabahin niini. Ang gobyerno, labot pa, nagpugong sa gidaghanon sa Amerikanong mga misyonaryo sa pagsulod sa nasod.

Apan kon si Presidente Till makapakita sa mga opisyal nga Koreano nga ang Simbahan nakasentro sa pamilya, ang gobyerno tingali andam nga mopaluag sa ilang pagdili sa misyonaryong buhat.

Usa ka adlaw, siya mikontak ni Keun Ok alang sa panabang. Pipila ka mga elder sa misyon misagol og musika ngadto sa ilang pagtudlo. Sama sa mga Osmond, mituo sila nga ang uso nga musika makadasig sa mga tawo sa mga mensahe mahitungod sa gipahiuli nga ebanghelyo. Sa tuig nga milabay, ang mga Osmond nakapagawas sa The Plan, ang mapaninguhaong album sa rock nga ilang gitrabaho sulod sa daghang katuigan. Sa musika nga paagi, ang album may tunog sama sa ubang mga rekording sa mga bantogang mga banda sa panahon. Apan ang magsoong mga lalaki nakahimo og usa ka espesyal nga paningkamot sa pagsulat og awit mahitungod sa matag ang-ang sa plano sa kaluwasan, gikan sa kinabuhi sa wala pa dinhi sa yuta hangtod sa kahimayaan. Bisan tuod og ang mga kritiko mibaliwala sa album tungod sa mga tema niini nga Santos sa Ulahing mga Adlaw, ang nakasentro sa ebanghelyo nga mensahe niini miabot sa daghang batan-ong mga tawo sa Amihanang America, Europe, ug Australia.

Ang musikanhong mga paningkamot sa mga misyonaryo sa Habagatang Korea mga kasarangan kon itandi, apan ang ilang mga tumong managsama. Ang lider sa grupo, si Elder Randy Davenport, misulat sa kasagarang orihinal nga mga awit sa grupo, ug si Elder Mack Wilberg mihan-ay sa musika. Gitawag nila ang ilang mga kaugalingon og New Horizon.

Nag-ila sa potensyal sa grupo, mihangyo si Presidente Till ni Keun Ok kon ang Tender Apples mopasundayag ba kauban sa New Horizon sa usa ka konsiyerto sa Pasko. Nakita ni Keun Ok ang bili sa pagbaton sa Tender Apples nga makigbahin sa gipahiuli nga ebanghelyo ug, human sa pagkonsulta ni Stan Bronson, ang kauban nga magtutukod sa grupo, siya miuyon.

Ang konsiyerto sa Pasko usa ka dako kaayo nga kalamposan, ug ang tanan miuyon nga ang New Horizon ug ang Tender Apples maayo nga pagkapares. Misugod sila sa paglibot sa nasod nga nagkauban ug nakakaplag og dako nga mananan-aw diha sa mga programa sa telebisyon ug radyo. Ang Tender Apples ilabi nga nabantog diha sa mga militar nga base, diin daghang mga sakop sa mananan-aw napahinumdoman sa ilang kaugalingong mga anak didto sa Estados Unidos. Ang mga elder sa New Horizon, sa laing bahin, nabantog taliwala sa mga Koreanong mananan-aw, kinsa gusto nga motan-aw sa mga tigpasundayag nga mga Amerikano nga nagsulti ug nagkanta og Koreano. Ang mga grupo mipadayon sa pagrekord og mga album nga nag-uban.

Makausa si Keun Ok mitago sa iyang tinuohan. Karon ang Tender Apples ug New Horizon milakip sa ngalan sa Simbahan sa matag pasundayag ug interbiyo. Diha sa mga konsiyerto, ang full-time nga mga misyonaryo atua didto sa pagsulti sa katawhan og dugang pa mahitungod sa Simbahan. Ang mga misyonaryo nga nagtoktok sa mga pultahan sa kasagaran giabiabi, may mga investigator nga magsulti nga sila nakaila sa ngalan sa Simbahan gikan sa konsiyerto o album. Sa ubang mga lugar, ang mga misyonaryo naghan-ay alang sa usa ka konsiyerto nga ihatag diha sa publiko nga lugar sa pagdugang sa gidaghanon sa mga tawo kinsa tingali andam sa pagpaminaw ngadto kanila.

Samtang ang Tender Apples ug ang New Horizon nahimong mas nabantog pa, mipahigayon og usa ka survey si Presidente Till ug nahibaloan nga ang gidaghanon sa mga lumulupyo sa sulod ug sa palibot sa Seoul kinsa nakadungog sa Simbahan sa karon walo sa matag napulo. Mas labaw ka importante, ang pagbati nga kadaghanan kanila aduna mahitungod sa Simbahan positibo kaayo.

Bisan tuod og sila gikan sa lahi kaayo nga mga kaagi ug mga kultura, ang New Horizon ug ang Tender Apples nakatabang sa pagsangyaw sa ebanghelyo nga nag-uban, usa ka awit matag karon ug unya.

Sa Abril 1975, sila si Henry ug Inge Burkhardt liboan ka milya ang gilay-on gikan sa panimalay. Sa unang pagdapit sa Unang Kapangulohan, sila mipanaw ngadto sa Utah gikan sa German Democratic Republic sa pagtambong sa kinatibuk-ang komperensiya. Ang biyahe usa ka talagsaong oportunidad alang sa usa ka magtiayon nga Santos sa Ulahing mga Adlaw nga nagpuyo sa usa ka nasod nga mipadayon og hugot nga pagpugong sa mga utlanan ug mga tagilungsod niini.

Dili kini unang panahon ni Henry sa Siyudad sa Salt Lake. Si Presidente Joseph Fielding Smith ug ang iyang mga magtatambag nakadapit kaniya ug ni Inge sa pagtambong sa kinatibuk-ang komperensiya upat ka tuig ang milabay. Nahibalo nga basahon sa East German nga mga opisyal ang imbitasyon, ang Unang Kapangulohan nakasulat nga matinahuron sa ilang mga paglaom alang sa kalinaw sa kalibotan, tibuok kalibotanon nga panag-igsoonay, ug ubang mga mithi nga giangkon sa GDR. Ang gobyerno mitugot sa hangyo ni Henry sa pagbiyahe, ug siya nakatambong sa kinatibuk-ang komperensiya sa 1972.

Nianang panahona, ang GDR wala mitugot ni Inge sa pag-uban kaniya, nahadlok nga ang magtiayon dili mobalik kon sila tugotan sa pagbiya sa nasod nga mag-uban. Sa duha ka tuig nga misunod, hinoon, ang duha ka magtatambag ni Henry diha sa kapangulohan sa Dresden Mission nakadawat og pagtugot sa pagbiyahe ngadto sa kinatibuk-ang komperensiya uban sa ilang mga kapikas, naghatag sa mga Burkhardt og rason sa paglaom nga ang mga opisyal sa gobyerno motugot sa sunod nga pag-apply og visa ni Inge. Apan sa dihang sila mihangyo sa pagtambong sa 1975 nga komperensiya, ang hangyo ni Inge gibalibaran na usab.

Sa dihang nahibaloan ang kalisod ni Inge, ang mga lider sa Siyudad sa Salt Lake mihalad og usa ka espesyal nga pag-ampo alang kaniya diha sa templo. Ug sa dihang si Henry ug Inge mihangyo sa desisyon, ang gobyerno mitugot sa visa nga walay bisan unsa nga problema.

Ang pagtambong sa komperensiya usa ka talagsaon nga kasinatian. Si Spencer W. Kimball mibukas sa komperensiya sulod sa ikatulong higayon isip presidente sa Simbahan. Ang iyang mensahe alang sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw sa tibuok kalibotan. Dihay hapit 700 ka stake ug 150 ka misyon sa tibuok kalibotan, ug sa miaging tuig, siya nakahimo sa pakighimamat sa mga Santos diha sa kinatibuk-ang mga komperensiya sa area sa Habagatang America ug Europe. Nakapahinungod usab siya og usa ka templo sa Washington, DC, nakaanunsiyo og usa ka bag-ong templo sa São Paulo, Brazil, ug nakapasiuna og plano alang sa usa ka templo sa Siyudad sa Mexico. Kasagaran, samtang makighimamat sa mga Santos, miawhag siya kanila sa “paglugway sa ilang mga lakang,” o sa pagdugang sa ilang mga paningkamot sa pagpakigbahin sa ebanghelyo.

Karon, samtang siya mipakigpulong sa mga Santos diha sa kinatibuk-ang komperensiya, miaghat siya kanila sa pagpuyo og limpyo nga mga kinabuhi. Gikondenar niya ang pornograpiya ug aborsyon, usa ka buhat nga bag-ohay gihimong legal sa Estados Unidos. Giawhag usab niya ang mga Santos sa pagpananom sa halaman, pakigbahin sa ebanghelyo, ug sa pagtukod sa Simbahan diha sa ilang mga yutang natawhan. “Ang pagpundok sa Israel,” miingon siya, “gihimong moepekto kon ang mga katawhan sa lagyong mga nasod magdawat sa ebanghelyo ug magpabilin diha sa ilang yutang natawhan.”

Kini usa ka mensahe nga namulong og lawom ngadto sa kasinatian ni Henry ug Inge sa Simbahan. Baynte ka tuig ang milabay, sa dihang sila mihukom sa pagbalik ngadto sa GDR human maselyo didto sa Swiss Temple, ilang gisakripisyo ang ilang higayon sa pagbansay sa ilang relihiyon sa walay pagpugong ug pagtambong kanunay sa templo. Apan ang ilang ehemplo ug pagpangulo nakatabang sa pagpundok sa mga Santos dili lamang diha sa GDR apan usab sa duol nga Hungary, Poland, ug Czechoslovakia, diin si Henry ug uban nga Silangang German nga mga lider sa Simbahan mihimo og matag karon ug unya nga mga pagbisita.

Sa wala pa mopauli, nakigsulti si Henry ni Presidente Kimball mahitungod sa pakigbisog sa Simbahan sa gobyerno sa GDR. Gaduhaduha si Presidente Kimball sa Simbahan nga makapalambo sa kahimtang niini didto pinaagi sa politikal nga mga pagsabotsabot. “Kon ikaw gusto nga makakita og kausaban sa mga butang sa Silangang Germany, kini kinahanglan gayod magsugod diha kanimo sa personal,” gisultihan niya si Henry. “Kinahanglan gayod nga pugson nimo ang imong kaugalingon sa pagpakighigala sa mga komunista. Ikaw dili makahimo nga magbaton og kasuko batok kanila. Ikaw kinahanglan gayod nga mag-usab sa imong tibuok panglantaw ug kinaiya.”

Nasorpresa si Henry sa unsay gisugyot sa propeta. “IKaw wala makaila sa mga komunista,” iyang buot isulti. “Dili ka makapalambo og maayo nga relasyon ngadto kanila. Batok sila sa relihiyon.” Iyang gihinumdoman ang daghang mga higayon nga ang mga awtoridad miamong-among kaniya ug naninguha sa pagbilanggo kaniya.

Ang hunahuna sa pakighigala kanila usa ka dili magustohan.

Sa usa ka hayag nga Dominggo diha sa usa ka naguba sa gubat nga nasod sa Vietnam, si Nguyen Van The, ang presidente sa Saigon Branch, miagi sa gawas nga ganghaan sa usa ka balay nga ang estilo French nga gigamit isip ang lokal nga meetinghouse. Diha dayon, giliyokan siya sa mga miyembro sa branch, ang ilang mga nawong puno sa kapakyasan ug paglaom. “Presidente The! Presidente The!” sila misinggit. “Unsay balita nga anaa kanimo?”

Siya adunay balita, apan dili siya sigurado kon unsaon sa branch sa pagtubag niini. Milakaw siya ngadto sa pultahan sa chapel, ug ang mga Santos misunod kaniya, nagsinggit og dugang pa nga mga pangutana. Walay pagtubag, si The milamano og mga kamot ug mipikpik sa likod. Si Cong Ton Nu Tuong-Vy, ang presidente sa Relief Society ug pangulong tighubad sa Vietnamese nga Basahon ni Mormon, migunit kaniya sa bukton.

“Unsay ikatambag kanimo, Presidente The?” nangutana siya. “Unsa ang akong isulti sa mga sister?”

“Dali sa sulod, Sister Vy,” miingon si The. “Ako mosulti kanimo sa tanan nga ako nahibalo human sa miting sa sakramento.” Dayon iyang giaghat ang tanan diha sa pundok sa pagpabiling kalma. “Ang tanan ninyong mga pangutana pagatubagon.”

Sulod sa mga dekada, ang Vietnam usa ka nabahin nga yuta. Panagbangi nibuto wala madugay human sa Ikaduhang Gubat sa Kalibotan sa dihang ang mga pwersa nga Vietnamese mipapahawa sa mga Pranses nga kolonial nga tigmando kinsa nakadumala sa Vietnam sukad sa ulahing ikalabing siyam nga siglo. Sa dihang ang karibal nga mga partido sa Habagatang Vietnam misukol sa komunistang pagmando, ang rehiyon mipakanaog og mabangis nga girilya nga pakiggubat. Ang mga pwersang Amerikano nakig-away kauban sa Habagatang Vietnamese hapit sulod sa usa ka dekada, apan ang daghan nangamatay nakahimo sa panagbangi nga dili maayo sa Estados Unidos, naggiya sa nasod ngadto sa hinayhinay nga pagbiya gikan sa gubat. Karon ang mga pwersa sa Amihanang Vietnamese miatraka sa habagatang ulohan sa Saigon, ug ang tanang nahibilin nga mga Amerikano mibiya.

Ang pag-abot sa mga pwersa sa Amihanang Vietnamese mihulga sa pagsira sa Saigon Branch. Hangtod kutob usa ka semana ang milabay, sa dihang ang kataposang misyonaryo nga Santos sa Ulahing mga Adlaw mibakwit sa nasod, ang branch nakakita og bag-ong mga miyembro nga nagpasakop kada bulan. Sobra sa duha ka gatos nga Vietnamese nga mga Santos nakasimba kanunay kauban sa mga miyembro sa Simbahan gikan sa Estados Unidos. Karon ang mga Vietnamese nga mga Santos nahadlok nga ang Amihanang Vietnamese mosilot kanila tungod niini nga pakig-uban. Ang pipila sa mga miyembro sa Simbahan nagkatag na, kadaghanan kanila miuban sa mga pundok diha sa airbase, naglaom sa pag-eskapo sa nasod.

Samtang si The misulod sa chapel ug milingkod diha sa atubangan sa kwarto, siya makabati sa kalanog sa buto sa kanyon—ug ubang mga pagbuto nga ang tingog makahahadlok sa kaduol. Ang nakaalaot sa higayon wala mawala diha kaniya. Ang gubat nakadala sa mga sundalong Amerikano kinsa nakapailaila kaniya ug sa daghan pa kaayo nga Vietnamese nga mga Santos ngadto sa gipahiuli nga ebanghelyo. Karon kana nga samang gubat nagguba sa branch nga mabulag. Gibati niya ingon og siya mitambong og usa ka lubong alang sa gamay nga kongregasyon.

Dihay mga 125 ka mga miyembro sa branch nga diha sa miting sa dihang si The mitindog ug miduol sa pulpito. Makita nimo nga sila mabalak-on, ug daghan kanila nanaghilak. Siya mibati usab og ka emosyonal, apan mipabilin siya nga malinawon samtang siya misugod sa miting sa sakramento. Ang mga Santos miawit sa “Dali, Dali, Kamo mga Santos” ug miambit sa sakramento. Dayon si The mihatag sa iyang pagpamatuod ug midapit sa uban sa paghimo sa sama. Apan samtang ang mga Santos mibarog ug mipakigbahin sa ilang mga pagpamatuod, siya dili makapunting diha sa ilang mga pulong. Ang mga Santos misalig diha kaniya niining panahon sa krisis, ug gibati niya ang kakulang.

Human sa miting, si The mipahibalo sa mga Santos nga ang embahada sa Estados Unidos andam sa pagbakwit sa mga miyembro sa Simbahan ug bisan kinsa nga nag-andam alang sa bunyag. Apan ang mga Santos nga may pamilya kinsa dili miyembro sa Simbahan kinahanglan nga mobiya sa ilang mga gimahal o magpabilin. Kini nga balita nakahimo sa pipila ka mga Santos sa pagminatay sa kaguol. “Unsa man ang akong pamilya?” nangutana sila. “Dili ako makabiya nga wala ang akong pamilya!”

Uban sa panabang sa mga miyembro sa branch, si The mihimo og lista sa pagbakwit nga miila hain nga mga Santos ang unang mobiya. Bisan pa sa hangyo sa embahada, ang lista miapil og dinosena sa dili mga miyembro nga pamilya ug mga higala sa mga miyembro sa branch. Ang asawa ni The, si Lien, ug ang ilang tulo ka gagmay nga anak uban sa mga Santos nga diha sa lista. Ang mga miyembro sa branch mipugos nga ang pamilya ni The pabakwiton dayon aron siya makahatag sa iyang hingpit nga pagtagad sa pagpabakwit sa tanan. Isip ang presidente sa branch, gibati ni The nga kini iyang katungdanan nga siya ang mahimong kataposan nga mobiya.

Si Lien ug ang mga anak, kauban sa iyang inahan ug mga igsoong babaye, milupad pagawas sa Saigon pila ka oras human niana.

Sa pagkasunod nga adlaw, ang Amihanang Vietnamese mibomba sa paluparan sa eroplano sa Saigon, nagguba sa landiganan sa eroplano ug nagpugong sa militar nga eroplano sa paglandig. Unya, sulod sa sunod kwarenta y otso ka oras, mga helicopter mibakwit sa nahibilin nga mga Amerikano ug bisan unsa nga mga kagiw [refugee] nga mga Vietnamese nga ilang madala. Si The midali ngadto sa embahada sa Estados Unidos, naglaom nga makakita og paagi kaniya nga makagawas ug sa ubang mga Santos nga sa gihapon anaa pa sa siyudad. Sa dihang siya miabot, ang gambalay nasunog ug ang aso nagsampong sa kalangitan. Mga bombero ug mga pundok sa katawhan anaa sa gawas, apan ang embahada gyod walay sulod. Ang mga Amerikano nakabiya na sa siyudad.

Nawad-an sa paglaom sa pagtabang sa nahibilin nga mga miyembro sa branch sa pag-eskapo, si The ug usa ka kauban nga Santos, si Tran Van Nghia, mi kabayo ngadto sa usa ka motorsiklo sa pagpangayo og panabang gikan sa International Red Cross. Apan wala madugay ilang nasugatan ang bagang katawhan nga nanagdagan paubos sa usa ray padulnganan nga karsada nga nagkaguliyang. Usa ka tangke nga may dako nga pusil nagtuyok og kusog paingon kanila.

Si Nghia misimang sa dalan, ug siya ug si The mikatkat sa pagtago ngadto sa kanal. Ang tangke midahunog sa paglabay kanila, nag-uyog sa yuta samtang kini miagi.

Ang Saigon karon anaa na sa mga kamot sa Amihanang Vietnamese.

Usa ka semana ang milabay, sa Mayo 1975, si Le My Lien migawas sa usa ka nagdasok nga bus diha sa kampo nga militar duol sa San Diego California, sa West Coast sa Estados Unidos. Nag-atubang kaniya mao ang usa ka dakong hawanan nga siyudad sa mga tolda nga gipahimutang sa pagpapuyo sa diseotso ka libo ka mga kagiw gikan sa Vietnam. Kasagbotan ug balas mitabon sa yuta, nga may mga kahoy nga panagsa nagtulbok sa kapunawpunawan. Mga kabataan galakawlakaw nga nagsul-ob og sobra ka dako nga mga jacket sa military, ug ang mga hingkod mipadayon sa mga buluhaton sa adlaw nga nanagkusmod ang mga nawong.

Bisan tuod og ang inahan ni Lien ug igsoong mga babaye kauban kaniya, siya mibati nga nawala. Nalipong siya gikan sa iyang panaw ngadto sa kampo. Wala siyay kwarta ug gamay nga Iningles ang masulti. Ug siya adunay tulo ka anak nga amumahan samtang naghulat og balita sa iyang bana didto sa Vietnam.

Sa ilang unang adlaw diha sa kampo, si Lien ug ang ubang mga miyembro sa Saigon Branch—kasagaran mga babaye—giabiabi sa mga boluntaryo uban sa mga tsapa nga nagpaila kanila isip mga miyembro sa lokal nga stake sa California. Usa ka limpyo og pangsinina nga hamtong nga babaye mipaila sa iyang kaugalingon isip si Dorothy Hurley, ang presidente sa stake Relief Society. Siya ug ang ubang mga boluntaryo sa stake anaa dinha sa pag-apud-apod og pagkaon, pangsapot, ug medisina ngadto sa kagiw nga mga Santos, pag-organisar sa ilang mga kaugalingon ngadto sa home teaching nga mga distrito, ug sa pagpahimutang sa Primary ug Relief Society. Ngadto ni Lien, ang mga sister sa Relief Society makita nga sama og mga anghel.

Ang mga miyembro sa Saigon Branch migahin sa hapon sa usa ka paglibot sa kampo. Graba mikagob nga natumban samtang si Lein ug ang iyang pamilya gipakita sa kan-anan, Red Cross nga kiosko, ug mga kasilyas sa gawas. Ang layo nga lakaw mikabat sa tibuok hapon, nakapakapoy ni Lien. Mitimbang siya og minos sa 90 ka libra, ug ang iyang lawas luya kaayo sa paghatag og gatas alang sa iyang gamay nga batang babaye, si Linh.

Nianang gabii, si Lien mihimo sa iyang labing maayo nga ang iyang mga anak mahimong komportable. Ang kampo wala mihatag kanila og mga habol ug usa lamang ka higdaanan. Ang iyang anak nga mga lalaki, si Vu ug si Huy, naghuot ngadto sa higdaanan samtang ang gamay nga bata natulog sa usa ka duyan nga gihimo ni Lien sa usa ka habol ug mga lastiko.

Walay bisan asa nga mahigdaan alang ni Lien, busa siya natulog nga naglingkod sa daplin sa higdaanan, nagsandig sa haligi sa tolda. Ang kagabhion tugnaw, ug ang bugnaw nga hangin walay nahimo sa pagtabang sa iyang nagkagrabe nga kahimtang sa panglawas. Sa wala madugay siya nadayagnos nga may tuberkulosis.

Bisan sa iyang sakit, si Lein momata og sayo kada buntag sa pagkuha sa unom ka gagmay nga mga botelya sa gatas sa iyang gamay nga bata ug magpakaon sa iyang anak nga mga lalaki. Sa panahon sa tingkaon, ang kan-anan puno sa mga tawo nga naghulat sa ilang turno. Nagkugos sa iyang anak nga babaye, mitabang siya sa iyang anak nga mga lalaki sa pagkarga ug pagdala sa ilang mga pinggan. Inig kahuman lamang nga iyang napakaon sila nga siya mobalik sa pagkuha sa iyang kaugalingon nga pagkaon.

Mosakit ang dughan ni Lien kon siya makakita sa ubang mga bata naghulat sa linya nga gigutom. Tungod kay ang mga rasyon diha sa kan-anan mahurot og dali, si Lien kasagaran mopasa sa pagkaon subay ngadto sa mga bata sa pagsiguro nga sila nakakaon. Ang pipila makigbahin sa ilang mga carrot ug brocolli ngadto kaniya agi og balos.

Kanunay siyang nag-ampo nga ang iyang bana magpabilin nga lig-on, nagtuo nga kon siya makasugakod sa iyang kalisod, niana siya makasugakod sa iya. Wala siyay nadungog gikan kaniya sukad sa iyang paglupad gawas sa Saigon. Apan pila ka semana human ang iyang pag-abot, si Elder A. Theodore Tuttle sa Unang Konseho sa Seventy mianha sa kampo ug mihatag kang Lien og personal nga mensahe gikan kang Presidente Spencer W. Kimball, kinsa nakabisita sa kampo ug nakahimamat sa mga kagiw sa hapit na sila miabot didto.

“Ako mopamatuod nga ang imong bana mapanalipdan,” ang mensahe sa propeta mipadayag, “ug nga kamo mahiusa og balik isip usa ka pamilya sa kaugalingong panahon sa Ginoo.”

Karon, samtang nagtuyatuya sa iyang naghilak nga bata matag buntag, siya mihilak usab. “Intawon,” siya nangaliyupo sa Ginoo, “palabya ako niining adlawa lamang gayod.”