Rongorongo man te Moan Beretitentii, Nobembwa 2010
Te Kakaitau bon te Bwaintangira mai Karawa
Te nano ae kimwareirei…e roko man kaotan kakaitau nakon Tamara are i Karawa ibukin Ana kakabwaia ao nakoia ake a katomimiira ibukin bwaai ni kabane ake a uotii nakon maiura.
Aio ai bon te tetere ae rangi ni kakukurei. Ngke I rineaki bwa te Beretitenti n te Ekaretia, I taku “Nna katokaa te nakoa teuana iaou. Nna riki bwa te atuwaitia n te Kuaea n te Tabanaeko.” I rangi ni kakatonga n au kuaea!
Tinau e taku n te taina nakoiu, “Tommy, I rangi ni kakatonga ni bwaai ni kabane ake ko a tia ni karaoi. Ma iai teuana au rongorongo ae N na tuangko. Ko bon riai n tiku n te biano.”
Ngaia are I a nakon te biano ni Katanga te kuna teuana nakoina: “Ti a nako, [ti a nako] nakon te rekenibong.”1 Imwiina I kiitina toan ramwana, ao e rabwatai.
I iangoia. I angoa tamau. I iangoia ni kabane Mataniwi ni Kabuta ake a tia ni karekea te bitaki nakoiu, ao tabeman, n ikotaki ma aine ake akea buuia ake I a tia ni kawariia—85 mwaitiia—ma aia moa n te ai n umuum, n tabetai e karako mwaitin aia mwane n aia buua.
I kawara temanna n te bwakanako n tai n te tairiki teuana. E a nukanibong, ao I nako ni mwengaia kaara, ao e taku neiere e butimwaeia taan roko, “I taku bwa e a matu, ma e tuangaki bwa nna kakoaua ni kautia, ma e taku, ‘I ataia e na bon roko. ’”
I taua baina; e wetea arau. E bon taratara. E katika baiu nakon riana man taku, I ataia ae ko na bon roko. N na kanga n aki kona n roko?
Te katangitang ae tangiraoi e riingai n te aro anne.
Tariu ao mwaneu aika kam tangiraki, ti a tia n ongora rongorongon koaua, ma kantaninga, ao te tangira. Ara iango a rairaki nakon Teuare e mate ibukin ara bure, are E kaota nakoira te kawai nakon te maiu ao ti na kanga n tataro, ao ni karaoi man oin Ana mwakuri kakabwaia nako ibukin te beku—riki bon ara Uea ao ara Tia Kamaiu, Iesu Kristo.
N ana boki Ruka, te mwakoro 17, ti wareka Taekana:
“Ao ngke e nako Ierutarem, ao e ri nukan Tamaria ma Kariraia.
“Ao ngke E rin n te kawa teuana, ao [a kaitibo] ma Ngaia Tengaun te aomata aika rebera, ao a tei i kiraroa.
“Ao a kanene bwanaia, ao a kangai, Iesu, ae te Tia reirei, Ko na nanoangaira.
“Ao ngke E noriia, ao E kangai nakoia, Kam na nako ni kaotingkami nakoia ibonga. Ao ngke a nako, ao a kaitiakaki.
“Ao temanna n uakekei, ngke e noriia bwa e kamaiuaki, e rairaki n oki, ao karaoiroa te Atua n te bwana ae korakora,
“Ao e bwaka ni bobaraaki i rarikini waena, ni katituaraoia: ao te I-Tamaria teuarei.
“Ao e taetae Iesu ni kangai, Tiaki a kaitiakaki Tengaun? Ao a nga uake ruaman?
“Ao aki noraki akana a rairaki n oki ni karaoiroa te Atua, ba ti te irua aei.
“Ao e taku nakoina, Tei rake, nako: e kamaiuko am onimaki.”2
Rinanon te reitaki ma i karawa, naake rebera ake a kamaiuaki man te maraki, ni kauarerekea te mate ao n anganaki te maiu ae boou. Kaotan tamaroan te karabwarabwa iroun temanna n ana kakabwaia te Matita, ao te un Irouna n te aki karabwarabwa mairouia ake ruaman.
Tariu ao mwaneu, ti uringa n anga ara karabwarabwa ibukin kakabwaia ake ti karekei? N anga raoi nanora ni kakaitau tiaki ngkai e ti buokira n ata ara kakabwaia, ma ni kaukan mataroan nako karawa ao ni buokira n namakina ana tangira te Atua.
Raraou ae I tatangiria Beretitenti Gordon B. Hinckley e taku, “Ngkana ko maiuakina maium ma te kakaitau, ko aki nakonako ma te kamoamoa ao n tabeaianga, ao n iangoiko ibon iroum; ko nakonako ma tamnein te kakaitau are e riai iroum ao ni kakabwaia maium.”3
N ana boki Mataio n te Baibara, iai naba tauan mwiin te karabwarabwa, n te tai aei are aron taraana iroun te tia Kamaiu. Ngke e mwamwananga n te rereua inanon tenua te bong, e raka iaon 4,000 aomata ake a iria ao ni mwananga ma Ngaia. E karekea te nanoanga nakoia, ngkai a tuai man amwarake inanon teniua te bong. E ngae n anne, Ana reirei, a titiraki irouia, “E na reke maia iroura n te rereua, te berena ae na kangaeia aomata aika a uanao?” N aron ae a mwaiti mai buakora, ana reirei a nora te bwai ae akea irouia.
“Ao e taku Iesu nakoia, iraua te berena i roumi? Ao [ana reirei] a taku nakoina, Itiua, ao ma ika aika a uarereke.
“Ao [Iesu] e tuangiia aomata bwa ana tekateka iaon tano.
“Ao E anai berena akeke itiua ma ika, ao E tataro ni katituaraoi, ao e tatabeutai, ao E anganiia ana reirei, ao reirei a manga anganiia aomata.”
Taraia bwa te tia Kamaiu e anga te karabwarabwa n aron are e reke irouia—ao te kakai e roko: “Ao a bane n amwarake, ao a ngae: ao a ikoti nikiran kanaia ake a tatabeutaki, ao a on itikora te bwaene iai.”4
Ti bane rinanon taai are ara kantaninga e bane iaon bwai aika a karako, nakon are kakabwaiara. E taekinna te tia wanawana mai Erene Epictetua (Epic-TEE-tus). “Bon te mwaane ae wanawana ae ake irouna te maraki ibukin bwaai ake akea irouna, ma e kukurei irouia ake iai irouia.”5
Te kakaitau bon te tua mai karawa. E taekinna te Uea, rinanon te kaotioti are e anganaki Iotebwa Timiti:
“Ko riai ni karabwa te Uea ae Atuan ni bwai ni kabane. …
“Ao akea te bwai ae kona ni kauna te aomata te Atua, ke akea ae kaitara unna, ma ti ake aki kaoti bwaai ake a karaoi ni baia.”6
N ana boki Moomon ti tuangaki bwa “ti na maiuakina te karabwarabwa n tainako ibukin te akoia ae mwaiti ao kakabwaia are [te Atua] e karuoi nakoim.”7
E ngae ngke tera ara kanganga, ngaira aikai e mwaiti ae ti kona ni karabwarabwa iai ma ti na tei moa teutana ao ni iangoi ara kakabwaia.
Aio bon te tai ae tamaroa ni maeka n te aonaaba. Ngkai e mwaiti te kairua n te aonaaba n te tai aei, a mwaiti bwaai aika a eti ao a kairua. Iai taian mare aika a nakoraoi, utu ake a tangiria natiia ao n anga nanoia ni kabane nakoia, raoraoia ake a tabeaianga ibukira ao ni buokira, taan reirei ake a reireiniira. A kakabwaiaki maiura ni kawai aika akea warekaia.
Ti kona n tabekiirarake, ao tabeman naba, ngkana ti totokoia bwa ti na teimatoa n tiku iaon iango aika aki tau ao ni kabwebwerakea inanora te anua ni karabwarabwa. Ngkana te aki kakarabwarabwa e na warekaki ibuakon te bure ae kakaiaki, ngkane te karabwarabwa teuana mai buakon waaki imarenaia naake a tamaroa. Tabeman a taekinna bwa te karabwarabwa tiaki ti ibukin te anua ae tamaroa ma bon te karo nakoia tabeman naba.”8
Ti na kanga ni kabwebwerakea inanora te anua ni kakaitau? Beretitenti Joseph F Smith, te kaonoman ni Beretitenti n te Ekaretia, e katauraoa te reke. “Te aomata ae kakaitau e noora ae mwaiti n te aonaaba ae na karabwarabwa ibukina, ao irouna te raoiroi e kona ni kararoa te buakaka. Te tangira e kona n taonanako te bakantang, ao te ota e kona ni kanakoa te roo ni maiuna.” E reitianako, “Te bakantang e urua te kakaitau ao e katea iangoakim bon iroum n ana tabo. Ana mwaitira te kukurei are iroura ngkana e mena tamnein te kakaitau ao te tangira iroura, ao ti kanga n taratara raoi ni kabwebwerakea, rinanon te waaki n tataro ni maiura, te anua ni kakaitau nakon te Atua ma aomata!”9
Beretitenti Timiti e tuangiira bwa te tataro ni maiura bon te kiing ibukin bwainakin te kakaitau.
Karaoan bwaai aika ti bwainii e na kona anganira te kakukurei? Tao e bon kona. E ngae n anne, bwaai akanne ake katauraoi te kukurei ae reitinako ao te kakaitau ni bwaai ake aki kona ni kaboaki n te mwane: ara utu, te euangkerio, rao aika tamaroa, marurungira, ara konabwai, ao te tangira ae ti karekea mairouia ake irarikira. Man aki raoiroina, aikai bwaai ake ti kariaia anaana iroura n akea te kakaitau iai.
Te tia koroboki n taetae ni I-Matang Aldous Huxley e koreia, “Ni kabane aomata a kuri ni iai ni kabane irouia te korakora n ana bwai n akea te karabwarabwa”10
Tiaki toki ni kakeea te kakaitau nakoia aomata ake a karekea ara karabwarabwa. Ti riai n aki tataninga imwaain ae oimwi iroura ni kaota ara kakaitau. Taekinan temanna ae tatangiria ae a tia ni bua, temanna te mwaane e taekina nanokawakina n te kawai ae [taekinna]: “I uring boong aika a kakukurei ao au kantaninga n tainako bwa n na taetae nakon taningaia ake a mate te kakaitau nakoia inanon maiuia, ao bwaai ake a karekei.”11
Buaia raora aika tangiraki e aki toki ni uota n tainako te kananokawaki nako nanora. Ti na kauarerekea te namakin n aron ae ti kona iroura n aron kakaotan ara tangira n tainako ao ara kakaitau nakoia. Ti na aki kona n ataia bwa ana waekoara bwa e ooi mwi.
Te nano ae kakaitau, ngkanne, e roko rinanon kaotan ara kakaitau nakon Tamara are i Karawa ibukin ana kakabwaia ao nakoia ake irarikira ibukin bwaai ake a reke inanon maiura. Aei e kainanoa te korakora—ni karokoa ae ti reiakina raoi ao ni kabwebwerakea te anua ni kakaitau. N taai tabetai, ti namakina te kakaitau ao n iangoia ni kaota ara karabwarabwa ma ti mwaninga ni karaoia ke ni katia. Tabeman a taku bwa “namakinan te kakaitau ao aki kaotakina kanga ti tebo ma aron niniran te bwaintangira ao ko aki anganako.”12
Ngkana ti rinanon kataaki ao kanganga inanon maiura, e kangaanga n tainako iroura bwa ti na uring kakabwaia. E ngae n anne, ngkana ti a tia ni kakaea raoi n ae tau ao n taraia bwa e boni matoatoa, ti na kona n namakina ao n ataia bwa mwaitira ae ti a tia n anga.
I tibwauaia ma ngkami rongorongon teuana te utu are e kona ni karekei kakabwaia i nukan tain te kanganga ae matoatoa. Te rongorongo aei I warekia n ririki aika a bwaka nako ao ni kawakinna ibukin te rongorongo ae kaotia. E koreaki iroun Gordon Green ao n oti n te maekatiin n America e raka iaon nimabwi te ririki n nako.
Gordon e taekina aron rikirakena iaon ana bwaam i Canada, ngke tarina a kawaekoa n okira mwengaia man te reirei ngke tabeman ataei a takakaro n te boro ao n nako ni uaua. Tamaia, e ngae n anne, iai te korakora ni buokia bwa ana ota bwa aia mwakuri e rangi ni manena. Aio e rang ni koaua ai moarara riki imwiin tain te tai, ngke a kauringa tain te Kakaitau kaain te utu, bwa n te tai anne tamaia e anganiia te bwaintangira ae tamaroa. E karaoa warebwaian aia bwai nako.
N tain te Kakaitau n te moaningabong e kairia nakon te ruu are iaan tano ma bukibuki n aboro, konteina ni beeti, taian kaeroti aika a baekinaki, taian buteta aika a baekinaki, ma taian beea, te koon, te bin, te tieri, te turoberii ao bwaai riki ake a kawakinaki ake a kaon n nen bwaai. E tuangiia natina bwa ana warekii bwaai ni kabane ma te karaurau. Imwiina e nako nakon te titoa ni bwai ao ni kataia ni kakaea bwa iraua te tan te uteute ikekei ao iraua te baoki ni koraa n te kaenari. A warekii mwaitin kao, beeki, moa, te teeki ao tain kuuti. E taku tamaia e tangiria n noria bwa a mena ia, ma a ataia bwa e tangiria bwa ana ataia, n taian te baka n amwarake, bwa mwaitira te kakabwaia are e a tia te Atua ni kakabwaiaia ma ngaiia ao ni moangare ibukin aia aoa ni mwakuri. N tokina, ngke a tekateka amwarake ma kanaia are e a tia ni katauraoia tinaia, te kakabwaia bon te bwai ae a namakinna.
E ngae n anne, E kaotia Gordon, bwa te Kakaitau e uringa ma te karabwarabwa bon te ririki are e tara n akea aia bwai are a kakaitau iai.
E waaki nako te ririki n ae tamaroa: iai nikiran kanaia maan, a mwaiti koraa, iai aia beeki aika a karenakoaki; ao tamaia iai ana mwane ae kaokoroa n te aro bwa n te tai teuana e na kona ni kaboa te bwai ni koro uteute—te mitiin ae tamaroa are aki toki ni miakinna taan ununiki bwa ana bwainna. Aio naba te tai are e roko iai te iti nakon aia taaun—e ngae ngke tiaki nakoia, ibukina bwa aki kona ni karekea.
N te tairiki teuana ngke e uatii ana bareka aika a mwaiti tinan Gordon, tamana e roko ao ni onea mwiina ao n tuanga buuna bwa e na motirawa ao ni karaoa ana itutu. E taku, “Ko kabanea am tai ni karaoa te uaati nakon te matu. Ko iangoia ti kona n anganako ao ni karekea te iti?. E ngae ngke e ingainga n te kantaninga anne, e kaooi ranimatana uoua te tai ngke e tabe ni iangoa te bwai ni koro uteute ae aki kona ni kaboaki.
Ngaia uaean te iti e nakon aia rain n te ririki anne. E ngae ngke akea te bwai ae tamaroa, a karekea te miitin ni uaati are e kona ni mwakuri ni kabanea te bong I bon irouna, ao wikin taura aika otamwaaka ake a katekeaki n tiriing. Akea manga te taura are e kaonaki n te oera, akea manga te wiiki ae na koreaki, akea manga uatian te bubu. Taura a anaaki man ruu ake ieta.
Rokon te iti n aia tabo n ununiki bon te kabanea ni bwai ae tamaroa ae riki n te ririki anne. N aron arokaia ngke a moanna n teberake man te tano, e wakina bwakana te karau. Ngke e tabe n toki te ran, ai bon akea riki taian aroka aika a tiku. A manga wakina unikana, ma te karau ae mwaiti e bwaka nakon aroka man kabwabwai aroka n te tano. Aia buteeta a buakaka n te bokaboka. A kabonakoi tabeua kaao ao beeki ni kabane ao maan riki tabeman ake a tia n iangoia bwa ana kawakin, ni booia ae boraoi bukina bwa aomata ni kabane a na karaoa naba ae ti tebo ma aei. Bwaai ni kabane ake a taiaki n te ririki anne e karekea te tokanikai are e karaoiroa te angibuaka.
E a manga roko tain te Kakaitau naba. E taku tinaia, “Tao ti nang maninga moa karaona n te ririki aei. Ai bon akea naba nikiran ara kuuti.”
E ngae n anne, ao n ingabongin tain te Kakaitau, taman Gordon e kaoti ma te rabiti ao n tuanga buna bwa e na kukanna. Ma aki kukurein nanona, e a wakina te mwakuri, ni kaotia bwa e na bon kabanea arona ni kukanna ngkai e matoatoa. Ngke e a katokaa iaon te taibora ma wakaana tabeua ake a nim ma ngaia, ataei a rawa ni kanna. E tang tinan Gordon, ao tamana e karaoa te bwai ae kamimi. E tamarake nakon te ru are ieta, e ana taura te oera, e uotia nakon te taibora, ao ni kaura. E tuangia natina bwa ana kamatea te taura te iti. Ngke e a manga ura te taura riki, aki kona ni kakoauana are e a tia n ro mai mwaina. A mimi bwa a kanga n noori bwaai nako n akean te taura ae rang n ota are e karekeaki man otan te iti.
E kakabwaiaki te amwarake, ao a bane n amwarake. Ngke e a tia te amwarake, a bane n tekateka n aki kakarongoa. E koroia Gordon:
“Man te nanorinano n otan te taura te raenten ae memeere ti a manga moanna n noraaba riki. …
“Bon te amwarake ae kangkang. Te rabiti ai aron kanakin te teeki ao te tokanikai ae aki tamaroa e kona n uringaki. …
“… Mweengara … e ngae ngke a mwaiti bwaai aika akea iai, ma e rangi ni kaubwai [nakoira].”13
Tariu ao mwaneu, kaotan te kakaitau bon kaotan te akoi ao te karinerine; karaoan te kakaitau boni karaoan te akoi ao katei aika tamaroa; ma maiuakinna te kakaitau inanora e na ringa karawa
Ni kainnan te ingabong aei, au tataro ni ikotaki ma bwai ake ti kakaitau ibukiia, ti a karikirakea ara kakaitau nakon ara Uea ao ara tia Kamaiu, Iesu Kristo. Ana euangkerio ae mimitong e katauraoi kaekaan titiraki ibukin te maiu: I roko mai ia? Bukin tera ngkai ti mena ikai? E na nakea tamneira ngkana ti mate? Te euangkerio anne e uotira nakoia nake a maeka inanon te roo ootan te koaua mai karawa.
E reireinira bwa ti kanga n tataro. E reireinira bwa ti na kanga ni maiu. E reireinira bwa ti kanga ni mate. Maiuna bon Rongorongon te tangira. E kamaeua te aoraki; naake a bwaka e kaungaiia; te tia bure E kamaiua.
N tokina, E tei n ti ngaia. Tabeman Abotoro a nanououa; temanna e kamwanea. Tautian Rom a kaikoaka rarikina. Taan kamarua aika a un a anaa maiuna. N te tabuki i Korokota e kabaeaki, Ana taeka n akoi, “Tamau, kabwara aia bure, bwa aki ata ae a karaoia”14
Antai te “aomata ae taonaki n te rawawata … man ata te korakai”?15 “Antai te Uea aei ae ana bwai te neboaki,”16 Uea uea? Ngaia ara Mwatita Ngaia ara tia Kamaiu. Ngaia natin te Atua. Ngaia te tia kaboa maiura. E anga ana kanikina, “Nakomai irai.”17 E reireiniira, “Nako ao karaoa aron are I karaoia.”18 E butiira, “kawakin au tua.”19
Ti a bane ni Iriiria. Ti a bane ni ira Ana katoto. Ti a bane ni ongotaeka n Ana taeeka. Ni karaoan aei, ti anga Nakoina te karabwarabwa ae te bwaintangira mai karawa.
Ma nanou ae koaua, nanou n au tataro bwa ti na kona, n maiura n tatabemanira nako, e na anga tamnein te kakaitau ae tamaroa. E na kaoon nanora, ao n akea tokina. N aran Iesu Kristo ae tabu. Amen.
© 2010 iroun Intellectual Reserve, Inc. A bane n tauaki mwiin taian kariaia ibukin katootongana. Boretiaki n te Kiribati. Kariaiakaki n te Taetae n Imatang: 6/09. Kariaiakaki rairana: 6/09. Rairan te First Presidency Message, February 2010. Kiribati. 09371 859