Rongorongon Reirei ni Kakawari, Nobembwa 2010
Ni Kaineti ma Bwaai Aika A Kakawaki Riki
Ngkana te maiu ma birina ae waekoa ao mwaitin korakain te iango ma te rabwata e karika te kanganga nakoim n namakina te kukurei, ngaia ngkanne aio te tai ae tamaroa ni manga iangoia bwa tera bwaai aika a kakawaki riki.
E bon kamimii bwa mwaitira ae ti kona n reiakinna ibukin te maiu man kamatebwaian aron rikina. Te katotoo, taan rabakau a kona n tarai bwain aroka ao ni karaoi aia kekeeti ibukin tauan kanoan te bong ao rikiraken bwaai tebubua ao ni ngaa n ririki aika nako. Te bwai teuana ae ti reiakinna man kamatebwaian rikiraken aroka bwa n tain te tiitien ngkana a nakoraoi bwaai, ao aroka a rikirake n aron teia ae tamaroa. E ngae n anne, n tain te tiitien ike rikiraken bwaai aki raoiroi, aroka a kerikaaki maiuia ao a kabanei korakoraia nakon bwaai aika uarereke aika kakawaki ibukin maiuia.
N te tai aei tabeman mai iroumi a na bae ni iangoia. “A bon bane n rangin tamaroa ao n tikiraoi ma tera ae e na karaoaki nakon kakibaan te wanikiba?” E raoiroi, n na tuangko.
Ko a tia ni mena inanon te wanikiba ao n rinanon te angibuaka? Te bwai ae riiriki n tain te angibuaka bon te bitaki ni mwaingin te eea are e karika moan te wanikiba n tebe rake ao rikaaki, n raraii ao ni karika baina ni waerake ao n ruo. Ngkai a kateaki wanikiba ni kaitarai angibuaka aika korakora iaon bwaai nako are kona ni kaitibo ma ngaia iaon mwanangam, e na bae ni kamwengabuaka nakoia bwatintia.
Tera am kantaninga n te bwai ae a karaoia bwairati ngkana a kaitibo ma angibuaka? Te bwairati ae ataein te reirei e iangoia bwa te butimwaaka ae rikirake bon te kawai ae tamaroa ibukina bwa a na kona n rinanon te angibuaka n te tai ae waekoa. Ma anne te bwai ae kaairua karaoana. Bwairati aika mwaatai a oota bwa iai te buti ae tau ni kona ni mwaing rinanon te angibuaka are e na kauarerekea mwiin te angibuaka ae buakaka. Ao angin te tai e nanonaki bwa e na kauarerekeaki te buti. Te reirei ae ti tebo naba nakon baika a tabuki ni kateaki inanon kawai ibukiia turaiwa bwa a na kauarerekea butiia iaon te kawai.
Mangaia are, bon te reirei ae tamaroa bwa ko na karaurau teutana, kamatoa te buti, ao ni kabanea am tai ni bwaai aika kakawaki ngkana ko rinanon bwaai aika matoatoa.
Butin te Maiu ae Boou
Aio te reirei ae beebete ma e kangaanga reiakinana. E taraa ni koaua ngkana a kabwarabwaraa taekan aroka ke angibuaka ma e kamimii bwa e kanga ni bebete aron manuokinan te reirei aei ngkana a nang maiuakinaki reirei aikai inanon maiura ni katoa bong. Ngkana e rikirake te kua, ngkana e kaoti te maraki, ngkana e roko te kainnano, angin naba te tai ti kataia ni kateimatoa taekan te kawaekoa ke ni kabaitii, n iangoia ni kabirimwakaan butira, ti na bon maiu raoi.
Teuana ma ibuakon katein te maiu ae boou e taraa n ae ti mwananga n te biri ae rikirake birimwaakana, n aki ongei angibuaka ke baika a tutuki.
Ti na kaota te koaua, e boni bebete ae kona tabetabe. Ti kona ni iangoi rinanin ara mwakuri are ti na kona ni kamauna ara tai are ti baireia. Tabeman a iangoia naba bwa kakawakia i bon irouia e katan iaan rinanin bwaai aika a na kakoroaki bukiia. A kaona aia tai ni motirawa n aia tai ma rinanin boowi ao bwaai aika uarereke—inanon naba aia tai ni kua ao ni kainnano. Ibukina ngkai a karika te kanganga nakon maiuia, a namakina te rawawata, uarereken te kukurei, ao e a karako namakinana bwa tera nanon maiuia.
E taekinaki bwa te tamaroa, ngkana e karaoaki n ae korakora, e kona n riki bwa onean mwiina. Ni kauataoan katabetabeakin ara bong ti na kakoaua bwa e na karokoira n aron aei. Iai te botoniango ike tokanikai a kona n riki bwa bwai ni kainikatonga ao kantaninga aika korakora a kona n riki bwa bwaai n tutuuki.
Tera Aron Katokana?
Te aomata ae wanawana e ataia ao e maiuakina te reirei ibukin aroka ao angibuaka. A totokoa te karirii are ko na rootaki iai ni korakoran te maiu ni katoa bong. A ira te reirei, “E korakora riki n te maiu nakon karikirakean te buti.”1 Ni uarerekena, a kabanei aia tai iaon bwaai aika a kakawaki riki.
Unimwaane Dallin H Oaks, inanon te maungatabu ni kabuta ae a tiba nako, e reirei, “Ti riai ni karabwa nanora ni bwaai aika tamaroa n te aro bwa ti aonga n rineia tabeman ake a tamaroa ke a raoiroi ibukina ngkai a karikirakea te onimaki iroun te Uea Iesu Kristo ao ni kakorakora ara utu.”2
Te ukeuke ibukin bwaai aika raoiroi e kairiiri ni koaua nakon aan reirein ana euangkerio Iesu Kristo—te koaua ae bebete ao ae tikiraoi are e kaotaki nakoira mairoun ae mwamwannano, ae akea tokina, ao Tamara are i Karawa ae ataibwai. Aan tuua ao reirei, e bon bebete tau ibukin te ataei ni mataata iai, ni katauraoi kaeka nakon titiraki aika matoatoa ibukin te maiu.
Iai te tamaroa ao te oota are e roko man te bwai ae bebete are tiaki kakaitau iai n tabetai inanon ara iango ibukin kaeka aika kanganga.
Te katotoo, e aki maan imwiia taan mwananga nako karawa ao taan mwamwananga i Karawa a katobibia te aonaaba a nooria bwa boro been aki kona ni mwakuri i Karawa. Ao tabeman aomata aika rangin wanawana a nako ni mwakuri ibukin katokan aia kanganga. E kabanea teuana tengaa te aoa ao mirion karaoana ma, n tokina, a karaoa te been are e na kona ni koroboki n taabo nako, inanon aekaki nako ni kabuebue, ao iaon aekakin nako tinaniku. Ma a kanga taan mwananga nako karawa ao taan ni mwamwananga i Karawa ni kona ni waaki ni karokoa a katoka te kanganga? A bon tii kabonganaa te bentira.
Leonardo da Vinci e koreaki ana taeka ngke e kangai bwa “Te bwai ae beebete bon te kabanea n tamaroa.”3 Ngkana ti tarai aan reirei n te baire ni kakukurei, te Baire ni Kamaiu, ti kona ni kina ao ni kakaitau ni maatataia ao beebeteia baireaia ao tamaroan ana ataibwai Tamara are i Karawa. Imwiina, ni bitii kawaira nakon Kawaina bon te moan waaki n ara ataibwai.
Te Mwaaka ibukin Aan Bwaai
E taekinaki n te karaki bwa te tia kaira te takakaro te butibooro i Amerika ae rangi ni kinaaki Vince Lomvardi iai ana kamataku ae karaoaki ni moan bongin te kataneiai. E na taua ieta te booro ni butibooro, ni kaotia nakoia taan takakaro ake a kaman takakaro inanon ririki aika mwaiti, ao n taku, “Mwaane … aio bon te booro ni butibooro.” E taetae iaon tiaaitina ao taraakina, ao aron oreana, n uotaki, ke ni bwaatinaaki. E kairiia nako kaain te tiim nakon te marae ae akea kaaina ao n taku, “Aio bon te marae ni butibooro. E nakonako ni karauniia, ni kabwarabwaraa te tiaaiti, taraakina, tuua, ao aron karaoan te takakaro.4
Te tia kaira te takakaro aei e ataia bwa e ngae ngke taan takakaro aika mwaatai, ao boni kaain te tiim, a kona n riki ni korakora tii man ataakin arona aika bebete. A kona ni kabanea aia tai ni kataneiai n takakaro ni kakamwaninga, ma ni karokoa a karinea tuan aan te takakaro, a na aki kona n riki bwa tiambion n te tiim.
I taku bwa angiia mai buakoara a mataata raoi bwa e kanga aron kakawakin ataakin arona aika bebete. Bon tii ngaira n tai tabetai ti katabetabeaki ni bwaai aika mwaiti are a taraa riki n anaaki nanora iai.
Kunnikai aika korobokiaki, buoka ibukin kareke rongorongo aika anai nano, bwaai ni mwakuri aika maiu n teiti ao ni beebete—a bane n ibuobuoki ngkana a kabonganaki raoi—a kona n riki bwa bwaai ni katika te nano ke te kaokoroaki mairouia tabeman aomata.
E ngae ngke ibuakon bwanaia ao aia rinerine aomata, te mwaane ae nanorinano mai Kariraia e tei ma baina aika tangaina n tataninga, boni Ngaia te rongorongo ae bebete: “Nako mai, ao irirai.”5 Ao e aki taetae n te mekaboon ma e taetae, n te bwanaa ae uarereke.6 E rangi ni beebete ibukin aan rongorongon te euangkerio ni bua ibuakon te rongorongo ae raanga nako are e oroira ni itera nako.
Koroboki aika tabu ao aia taeka burabeti aika maiu e anga kakawakin aan reirei ao tuan te euangkerio. Bukina ngkai ti oki nakon aan reirei aikai, nakon tuua aika itiaki ibukina bwa mataroa nakon koaua aika a nano nanoia. Boni mataroa n rinanon bwaai aika a katekenano ke are a riaon ara konabwai n oota iai. Baika a bebete aikai, aan reirei bon kiing nakon maiuakinan te rau ma te Atua ao aomata. Bon kiing ibukin kaukan mataroan nako karawa. A kairiira nakon te rau, kimwareirei, ao ni mataata bwa Tamara are i Karawa e a tia ni berita nakoia Natina ake a ongo ao n ongeaaba Irouna.
Tariu ao mwaneu aika kam tangiraki, ti na karekea ae tamaroa ni karaurau teutana, ni waaki ma te buti ibukin bwaai aika bon tau, kabanea ara tai iaon ae kakawaki, ni kaurei matara, ao n noori ni koaua bwaai aika kakawaki riki. Ti na kabanea raoi nanora ibukin aan reirei are e a tia n anga Tamara are i Karawa nakon Natina are a na katea aan maiuia ae mamate bwa e na tamaroa e na kakabwaiaaki ma berita ibukin te kukurei ae akea tokina. “A na reireiniira ni karaoi “bwaai aikai ni kabane … inanon te wanawana ao n te babaire raoi; bwa e aki katauaki bwa [ti] na kabirimwaakaira riki nakon are [ti kona] n riaon korakorara, ao ni … karekea te kaniwanga.”7
Tariu ao mwaneu, n nanomatoa ni karaoi bwaai aika kakawaki riki e na kairiira nakon te Tia Kamaiu ibukin te aonaaba. Anne bukina ngkai ti taekina Kristo, ti kimwareirei inanon Kristo, ti angareirei n taekan Kristo… bwa [ti] na ataia bwa tera te buoka ae ti na kakaea ibukin kabwaraan ara bure.”8 Inanon kanganga, raoraoma, ao te kawaekoa n te maiu ae boou, aio bon te “kawai riki ae moan te tamaroa.”9
Ngkanne Tera Aan Bwaai aikai?
Ngkana ti oki nakon Tamara are i Karawa ao n ukora Ana ataibwai ni kaineti ma bwaai aika a kakawaki riki, ti reiakinna ni kaokioka riki kakawakin aua kiing aika irekereke: ma Atuara, ma ara utu, ma raora n aiarora, ao ngaira. Ngkana ti tarai oin maiura ma te nano ae tauraoi ti na noora are ti raroa man te kawai ae moan te tamaroa. Matara ibukin ara atatai a kaukaki, ao ti na nooria bwa tera ae riai ni karaoaki ni kaitiakii nanora ao ni manga bita maiura.
Te moan, ara reitaki ma te Atua e bon rangin tabu ao ni kakawaki. Ngaira Natina n tamnei. Boni ngaia Tamara. E kantaningaia bwa ti na kukurei. Ngkana ti ukoukoriia, ngkai ti reiakina taekan Natina Iesu Kristo, ngkai ti kauki nanora nakon ana kairiri te Tamnei ae Raoiroi, maiura a na rikirake ni matoatoa ao ni kamanoaki. Ti rinanon te rau ae korakora, kimwareirei, ao te tokanikai ngkai ti karaoa ara kabanea n tamaroa ni maiu ni kaineti ma ana baire te Atua ae akea tokina ao ni kawakin Ana tua.
Ti katamaroa ara reitaki ma Tamara are i Karawa man reiakinana; man te reitaki ma Ngaia, n rairan nanora man ara kairua, ao n teimatoa n irira Iesu Kristo; ibukina “akea temanna ae kona n roko iroun te Tama, ma mairoun [Kristo].”10 Ni kakorakora ara reitaki ma te Atua ti kainnanoi taai aika uaana ti ngaira ma Ngaia. Ni kabaneakin ara tai ma te rau iaon te tataro ae onoti ao te kamatebwai ni koroboki aika tabu, n ukeuke n taai nako n tau ibukin karekean te rekomente ae ngkai nakon te tembora—aikai baika a wanawana ni kawakinaki ibukin ara tai ao konabwai ni kaniira riki nakon Tamara are i Karawa. Ti na kakauongo nakon ana kakao te tia areru “Teimatoa, kam na ataia bwa te Atua Ngai.”11
Ara kauoua ni kiing ibukin te reitaki bon ma ara utu. Ngkai “bon akea ae kona ni kaboa mwiin te kairua”12 ikai, ti na riai ni moan bwaia ara tai iaon ara utu. Ti katea ara reitaki ma ara utu n ae matoatoa ao n tangiraki man karaoan bwaai aika bebete ni kabane, n aron te katairiki n te utu, ao te bootaki n utu n te tairiki, ao ni karekean te kukurei. N te reitaki n te utu tangira e tibeeringiaki raoi ni kangai t-a-i, tai. Ni karekea ara tai ibukin temanna n tatabemaniia bon te kiing ibukin te rau inanon te mweenga. Ti reiakiniira imarenara, temanna ma temanna. Ti reiakiniira mairoura n tatabemaniira ao ti kakaitau n te bitaki n aiaroia naba ara aomata. Ti katea te kabaeaki mai karawa ma tabeman n tatabemaniia ngkai ti kawara te Atua ni kabane rinanon te tataro n utu, kamatebwaian te euangkerio, ao te nebonebo n te Tabati.
Te kateniua ni kiing n reitaki are ti karekea bon raora n aomata. Ti katea te reitaki aei ibukin temanna ma temanna n teuana te tai—man te kakanamakin mwaaka nakon kainnanoia tabemwaang, beku ibukiia, ao n anga ara tai ao ara tarena. I bon rangi n riingaki n te kukurei iroun temanna te aine are karawawataki ma te kakaewenako n te ririki ao te aoraki ma baireana bwa e ngae ngke e aki kona ni karaoa ae mwaiti, e kona ni kakauongo. Ao ni katoa wiiki e matakuakiniia aomata ake a reke n te kanganga ao ni barananoia ao e kabanea ana tai ma ngaiia n ongoraa. Te kakabwaia tera mai irouna n rootii maiuia aomata aika mwaiti.
Te kaua ni kiing ibukin te reitaki bon ma ngaira. E na taraa ni kamimii ni iangoa te reitaki ma ngaira, ma ti karaoia. Tabeman aomata aki kona ni waaki i bon irouia. A taumwantai ao ni karinanoia i bon irouia ni kabane te bong ni karokoa a moanna n ribaia i bon irouia. I kona ni iangoia bwa kona kakerikaka te kawaekoa ao ni karaurau ni kinako raoi. Nakonako raoi, taratara otin taai, kukurei n ana karikibwai te Atua, iangoa raoi te koaua ibukin te euangkerio ae kaokaki, ao ni kakaea bwa tera ae a nanonna n onoti nakoim. Reiakiinna bwa ko na kinako ngkai Tamara are i Karawa e kinako—ae natina te aine ae onoti ke natina te mwaane ma tibwangaia mai karawa.
Kimwareirei inanon te Euangkerio ae Itiaki
Tariu ma mwaneu, ti na wanawana. Ti na rairaki nako ranin tuan ana euangkerio Iesu Kristo ae itiaki ae e a tia ni kaokaki. Ti na kimwareirei ni butimwaai n ootaia ao ni itiakiia. E manga kaukaki karawa. Ana euangkerio Iesu Kristo e mena iaon te aba teuana riki te tai, ao ana koaua aika bebete a ibuobuoki ni kabatiaa te kimwareirei!
Tariu ao mwaneu, ni koauana iai bukin kimwareireira. Ngkana te maiu ao birina ae kawaekoa ao mwaitin rawawata a karikii kanganga nakoim n namakina te kimwareirei, ngkanne tao ngkai ai bon te tai ae tamaroa ni kabanea am tai iaon te bwai ae kakawaki riki.
Te korakora e roko man te waaki ni kakukurei ae korakora man te teimatoa iaon aan te kateitei ae te koaua ao te oota. E roko man katuakan ara iango ao ara konabwai iaon aan ana euangkerio Iesu Kristo ae kaokaki. E roko man kanakoan ara iango nakon bwaai aika roko mai karawa aika kakawaki riki.
Ti na kabebetei maiura teutana. Ti na karaoa te bitaki are kainanoaki ni manga kabotoi maiura iaon tabekirakean tamaroan ma bebeten, te kawai e mangori n aia reirei Kiritian—te kawai are e kairi n tainako nakon te maiu ae iai nanona, kukurei, ao te rau. Ibukin aei I tataro ngkai I katikui iroumi au kakabwaia, n arana ae tabu Iesu Kristo, amen.
© 2010 iroun Intellectual Reserve, Inc. A bane n tauaki mwiin taian kariaia ibukin katootongana. Boretiaki n te Kiribati. Kariaiakaki n te Taetae n Imatang: 6/09. Kariaiakaki Rairana: 6/09. Rairakin te Visiting Teaching Message, Nobembwa 2010. Kiribati. 09371 859