2011
Uta non Neni mi Pin
November 2011


Uta non Neni mi Pin

Ach fos fengen ren Semach won Nang—fiti ach iotek ngeni I me An pwarata ngenikich—mi namot pwe sipwe tongeni pworacho ngeni ekkewe sossot me weiresen manau.

Pwi me fefinei mi achengicheng, sia fen rong afanafan mi murino nesosorewe me ua kinisou ion mi fiti ewe mwich. Sia ennetin pwapwa pun Elter Robert D. Hales a fitikich sefan pun a pochokun mwirin an semwen. Sia tongek, Bob.

Nupwen ua ekieki usun met upwe kapas usun ngeni kemi nesosorei, Ua mefi ai upwe fos usun ekkoch ekiek me memef minne ua ekieki mi auchea. Ua iotek pwe upwe tongeni angei emwen non ai afanafan.

Ua nonnom won ewe fonufan ukukkun 84 ier. Pwe oupwe weweiti, ua uputiw non ewe ier Charles Lindbergh mi fori ewe auein sai ren anaemon chok non eu sepanin mi chok kukkun seni New York ngeni Paris. Chommong a siwin non ekkena 84 ier. Aramas mi fen tori ewe maram me ra niwin. Iwe, ekkewe mettoch rese kan tufich naneu mi tufich ikenai. Me ekkewe mettoch mi ennet mi chok mwitir ne siwin sise tongeni aweweochu—ika mi tufich. Ren kich ekkewe mi chechemeni tiki won fon me tiki won keyboard, mettochun ikenai a wesen amwarar ngenikich.

Iwe mi pwan sopweno ne siwin met mi pung ngeni chon fonufan. Ekkewe nikinikin sia ekieki mi ngau me nimengau me noom ikenai aramas mi tipeu ngeni ekkena nikinikin me pwan chommong mi pwapwaiti.

Ua aneani ewe Wall Street Journal me a mak ren Jonathan Sack, an Britain sensen chon Jews mi nap. Ren pwan ekkoch mettoch, i a makkei: “Usun non iteitan fonu mi nom otiw non ewe ier 1960 mi wor eu siwinin ren met mi pung, ra su seni ekkewe annuken aramas mi aiti pwe sisap fori och mettoch. Meinisin mi namwot tong, konun ekkewe Beatles. Ekkewe annuken Jews me Chon Kraist ese chiwen apwonueta. A asiwinin ren ei kapas: Fori met mi och fan itom. Ekkewe Engon Annuk mi siwinin ngeni ekkewe Engon Kapasen Pesepes.”

Rabbi Sacks mi sopweno non netipechou:

“Sa poutano ekkewe annuken aramas usun sa poutano nouch we moni. …

“Mi wor chommong kinikinin ewe fonufan ia namanam ese chiwen nom me ese wor emon epwe u ngeni ekkewe chon fonufan ekkewe mi apasa kopwe kamo, kopwe angei, kopwe ufouf, kopwe pwara, pun ka kon nap. Iei ewe poraus pwe annuken aramas menennom, tipachem fan itan ekkewe apwangapwang, me eu watte kapasen afoun ‘Kosap pwar tipisum.’”1

Pwii me fefinei, ei—ina mo ngawan—mi awewe ewe fonufan unukukich. Kich mi fokkun niokus ika noninen me ekieki ifa usun sipwe manau won ei fonufan? Ap. Iwe, ewe kapas allimen Jises Kraist mi nom manauach, me kich mi sinei pwe annuken aramas esap eu mettochun noom, tipachem epwe emwenikich, me kich mi wor niwinin ach föfför.

Ina mo ewe fonufan mi siwin, ekkewe annuken Kot mi chiwen nom. Rese mo siwin; rese tongeni siwin. Ekkewe engon annuk mi wesen—annuk. Resap kapasen auror. Mi chok auchea ngenikich ikenai usun chok ewe fansoun Kot a ngeni ekkewe aramasen Israel ekkewe annuk. Ika sipwe chok ausening, sia rong mongungunen Kot, mi fos ngeni kich iei:

“Ousap pin ngeni emon kot nge oupwe chok pin ngeni ei.

“Ousap fori niosun och mettoch… …

“Ousap pan-muani itei ren och popun mi ngaw… …

“Oupwe chechchemeni ewe ranin Sabbath, oupwe pinini… …

“Oupwe afona sememi me inemi… …

“Ousap nninni.

“Ousap nisou.

“Ousap sona

“Ousap tipi-muan ngeni emon… …

“Ousap mocheniaiti.”2

Ach annuken föfför mi nonnom; ese tongeni siwin. Mi nom non ekkewe Engon Annuk me pwan non ewe Afanafan won ewe Chuuk, mi feito ngenikich seni ewe Chon Amanau nupwen I mi nom won fonufan. Mi nom non unusen An afanafan. Mi nom non ekkewe kapasen pwarata en ikenai.

Semach won Nang mi nonno chok me nom pwan tori ikenai, me feinfeino. Ewe soufos Mormon mi erenikich pwe Kot “ese tongeni epwe ekkesiwin seni nom tori ikenai pwan tori feinfeino chok.”3 Won ei fonufan a usun mettoch meinisin mi siwin, An nommono eu mettoch sia tongeni anonga won, eu mettoch sia tongeni kamochonuk ngeni, pwe site turutiw non sat me ese wor sinei ren.

Fan ekkoch epwe usun ekkewe chon fonufan mi ennetin pwapwa nap senuk. Ekkoch mei neimi oupwe mefi pwe ouse ngaseno ne fori met oua mochen ren ekkewe annuken aramas sia apwonueta non ewe Mwichefen. Pwi me Fefinei, ua ereni kemi, ese pwan wor eu mettoch mi tongeni napano ach pwapwa non manauach ika watteno kinamwe ngeni ngunuch nap seni ewe Ngun mi Fel mi feito ngenikich nupwen sia tapweno mwirin ewe Chon Amanau me apwonueta ekkewe annuk. Ewe Ngun mi Fel ese tongeni nom ren chommong mettoch chon fonufan mi fori. Ewe Aposel Paul mi apasa: “Iwe esap tongeni angei ekkewe niffang ra feito seni ewe Ngunun Kot. Ei sokkun aramas ese tongeni weweitir, ese wor namwoter ngeni i, pun aramas ra tongeni weweiti namwoter seni chok ewe Ngunupin.”4 Ekkewe kapas aramasen fonufan mi wewe ngenikich ika sia fori usun chok.

Sipwe achocho non eu fonufan mi towau seni mettochun ngun. Mi namwot pwe sipwe amam ekkewe mettoch ese tipeu ngeni ach kewe annuk, sisap fangeno non ekkewe mettoch sia wesen mochen: manau ese much non ewe mun Kot. Epwe chiwen wor fansoun mi weires, pun ina usun manauach won fonufan. Iwe, nge, sipwene fen monata ne fiu ngeni, pwan kaeo seni me pworacho ika ewe kapas allim epwe nongonongen manauch me tongen ewe Chon Amanau epwe nom non netipach. Ewe soufos Isaiah a apasa, “Epwe ne wor kinamwe me epinukunukoch fansoun meinisin, pokitan aramas meinisin repwe ne fori met mi pung.”5

Ren ach nom won fonufan nge sise chon ewe fonufan, mi namwot pwe sipwe fos ren Semach won Nang non iotek. A mochen pwe sipwe fori; Epwe ponueni ach kewe iotek. Ewe Chon Amanau mi peseikich, usun mi mak non 3 Nifai 18, ne “mamasa o iotek fansoun meinisin pwe oute tonong non sosot pun Satan a mochen epwe nounikemino. …

“Ina minne, oupwe iotek fansoun meinsin ngeni ewe Sam fan itei;

“Iwe, met oua tingorei Semei fan itei, nge mi pung, iwe oupwe angei, pwe epwe ngeni ami.”6

Ua angei ai kapasen pwarata usun pochokunen iotek nupwen ua usun 12 ieri. Ua angang weires ne angei och moni me ua isoni nimu chana. Ua fori ei nukunapen ewe fansoun weires won fonufan, nupwen nimu chana a watte niwinin—ren emon at mi chok 12. Ua ngeni semei we ekkewe foun senints mi tori nimu chana, me i a ekkesiwini ren echo taropwen nimu chana. Ua sinei mi wor eu mettoch ua fen kokkot upwene moni ren ewe nimu chana, nge ekkei chommong ier mwirin use tongeni chechemeni met. Ua chok chechemeni pwe ewe moni mi auchea ngeniei.

Non na fansoun ese wor am mwasin ne nimeti sopuni kewe, iwe inei we a tinano pisekim mi nimengau iteitan wik ngeni emon pwe ewpe fori. Mwirin fitu ran epwe wor met am aua ita ngeni “chechen pisek” mi niwin ngenikem, me inei ewpe wata won ewe san nukun imwem pwe epwe pwas.

Ua wanong ewe nimu chana non nei kewe rauses. Usun met oua ekieki, nei kewe rauses mi feino ngeni ewe emon pwe epwe tauwasi nge ewe nimu chana mi chok nom non. Nupwen ua sinei met a fis, ua mefi semwen pun ua noninen. Ua sinei pwe nupwen ra sopuni ufem kewe ra pi masouan me mwen ra sopuni. Ika rese kuna ai moni me chok angei seni ai rauses, ua sinei pwe ewpe fen turutiw seni ai rauses nupwe ra fori pisekim iwe emon chon angang epwe kuna me epwe chok noni pun esap sinei noun io ika a mochen niwin ngeniei. Ewe tufich ne angei nei nimu chana epwe weires—ina met inei we a pwan ereniei nupwen ua aporaus ngeni i usun ewe moni ua monuki usun.

Ua mochen na moni; mi namwot ngeniei; ua fen angang weires ne angei na moni. Ua sinei pwe mi wor eu chok mettoch ua tongeni for. Non ai we fansounen noninen ua kunu ngeni Semei won Nang me tingor i pwe epwe tumunu ai moni non nei kewe rauses me epwe tongeni nom non ewe chechen pisek.

Ru ran mwirin mi nangatam, nupwen ua sinei a tori kunokin ewe fansoun epwe war pisekim, ua momwot nepekin ewe asamwacho, ua witi. Ewe taraku a war, ngasangasei mi chok mwitir. Nupwen ewe chechen pisek mi nom non imwem, ua angei nei kewe rauses me sata ngeni rum we. Ua wanong pei non ekkewe pocket me a chechech pei kewe. Nupwen use kuna, ua ekieki pwe a poutuno. Iwe pei we a atapa ewe chechen nimu chana. Nupwen ua wau ewe nimu chana seni ewe pocket, ua ennetin kinamwe. Ren unusen netipei ua ioteken kinisou ngeni Semei won Nang, pun ua sinei a ponu ai iotek.

Seni na fansoun a chommong ai kewe iotek mi ponueni. Ese wor eu ran use fos fengen ren Semei won Nang non iotek. Eu fansoun chiechi ua men tongei—upwe fen mwanichino ika ause chiechi. Ika ouse mo chiechi ren Semom won Nang, ua pesei ngenikemi pwe oupwe achocho ngeni. Ren om achocho, kopwe angei An pwarata me emwen non manauom—ekkewe mettoch mi namwot pwe sipwe manau non pekin ngun ren ach fansoun won ei fonufan. Ekkewe kapasen emwen me pwarata eu niffang I chok a ngenikich ika sipwe chok kutta. A me och ekkena mettoch!

Iteitan fansoun ua men tipetekison me kinisou nupwen Semei won Nang mi fos rei me ren An pwarata. Ua kaeo pwe upwe esinna, pwe upwe nuku non, me tapweno mwirin ewe pwarata. Fan fitu ua angei ei sokkunpwarata. Eu afis mi amwarar mi fis non August 1987 non ewe epinanon ewe Frankfurt Germany Tempel. Preseten Ezra Taft Benson mi nom rem ren ekkewe akkeuin ru ranin ewe epinano nge a niwin ngeni imwen we, iwe mi wor ai tufich ne wisen etetetin ekkewe mwich nusun.

Won Ammon mi wor mwich fan itan ekkewe chon Mwichefen seni Netherlands ion mi nom kan ngeni ewe Frankfurt Tempel. Ngang ua men sinei emon souemwen mi angoch seni ewe Netherlands, Brother Peter Mourik. Me mwen ewe mwich, mi wor ai memef pwe Brother Mourik epwe afanafan ngeni ekkewe chon Mwichefen seni Netherlands non na mwich pwan pwe i epwe ewe akkeuin chon afanafan. Use mo kuna i non ewe tempel non na soran, ua ngeni Elter Carlos E. Asay, ewe Preseten seni Area, eu taropwe mi mak ewe kapas eis ika Peter Mourik mi nom non ewe mwich. Me mwen upwe uta ne poputani ewe mwich ua angei echo taropwe seni Elter Asay mi era pwe Brother Mourik ese fiti ewe mwich, pun a taweingau, me a kokkot pwe i epwe fiti ewe mwichen epinano nesor non ewe tempel ren ekkewe sounfiu.

Ren ai uta ne etiwa ekkewe aramas me erenir usun tettenin ewe mwich, ua angei memef sefan pwe upwe chok erenir pwe Peter Mourik epwe ewe aewin chon afanafan. Ei mi sokkono seni met ua weweiti, pun ua chok keran rong seni Elter Asay pwe Brother Mourik ese nom non ewe tempel. Ua nuku non ewe memef ua angei, ua esinna pwe ekkewe chon kun repwe kun, mwirin aupwe iotek, me ua apasa pwe ewe aewin chon afanafan epwe Brother Peter Mourik.

Nupwen ua niwin ngeni ai nenien momot, ua neno ngeni Elter Asay me ua kuna mesan mi niokus. Mwirin a ereniei pwe nupwen ua era pwe Brother Mourik ewe aewin chon afanafan ese tongeni nuku met seningan mi rong. A era pwe mi sinei pwe ua angei ewe taropwe me ua wesen aneani, nge ese tongeni sinei pwata upwe fen era pwe Borther Mourik epwe afanafan, ika ua sinei pwe ese nom non ewe tempel.

Non ewe fansoun ei a fis, Peter Mourik mi nom non eu mwich non ewe ofesin ewe neni non Porthstrasse. Non an mwich, i mi chok kunu ngeni Elter Thomas A. Hawkes Jr., ewe chon tupuni ewe neni, me a eisini, “Ifa towauen ewe tempel?”

Elter Hawkes, mi itefouno pun i mi wawa ekkewe kukkun taxi mwitir, a ponu, “Ua tongeni anisuk pwe kopwe tori non ukukkun 10 minoch! Nge pwata kopwe feino ngeni ewe tempel?”

Brother Mourik mi kapas wenechar pwe ese sinei pwata mi namwot epwe feino ngeni ewe tempel nge mi chok sinei pwe epwe feino. Ir me ruemon mi feino ngeni ewe tempel.

Nukanapen ewe kon, ua nennefetan, pun ua ekieki pwe upwe kuna Peter Mourik. Use kuna. Nge, use mefi niokus. Mi wor kinamwe rei pwe mettoch meinisin repwe fisioch.

Borther Mourik mi tonong non asamen ewe tempel me mwen ewe iotekin nesoponon ni osupwano, i ese chok sinei pwata a feito. Ren an kaito ngeni ewe rum, a kunaiei won ewe TV me a rongei nupwen ua era, “Sipwe rongorong seni Brother Peter Mourik.”

Ren amairun Elter Asay, Peter Mourik mi tonong non ewe rum non na chok otun me a pwereta ngeni ewe rong.

Mwirin ewe mwich, am me Brother Mourik aua kapas fengen usun met a fis mwen a fori an afanafan. Ua ekieki won ewe pwarata mi feito ngeniei non na ran me mi pwan tori Brother Peter Mourik. Ei mettoch mi amwarar mi awora ngeniei eu minnen pwarata usun auchean ach nimenimoch pwe sipwe tongeni angei pwarata me nuku non i—me tapweno mwirin—nupwen a feito. Ua sinei me ese wor ai tipemwaramwar pwe ewe Samon mi mochen pwe ekkewe mi nom non na mwichen epinano fan itan ewe Frankfurt Tempel pwe repwe ausening ngeni ewe kapasen pwarata mi pochokun seni Noun we chon angang Brother Peter Mourik.

Pwi me fefinei achengicheng, fos ren Semach won Nang—usun iotek ngeni me an pwarata I a ngenikich—mi namwot pwe sipwe pworacho ngeni ekkewe fansoun mi weires me ekkewe mettochun osukosuken manauach. Ewe Samon A tingor ngeni kich pwe sipwe karap ngeni I me I epwe karap ngenikich; kutta I me sipwe kuna I.7 Ren ach fori, sipwe uren Ngunun we non manauach, mi awora ewe mochen me pochokun ne uta non ach aneasochis—ne uta non neni mi pin, me sisap mokut.8

Ren ekkewe asepwanen siwin me ekkewe annuken aramasen fonufan mi sopweno ne tano fan mesach, sipwe chechemeni ekkewe pwon seni ewe Samon ngeni ekkewe ir mi nuku non: “Kosap niokus—ngang mi nonnom reom! Ngang om Kot—kosap nuokusiti och mettoch! Upwe ne apochokunok o anisuk. Upwe ne tuttumunuk o angasokono.”9

Mi amwarar ena pwon! Amo ita sipwe feioch ren, ua iotek non ewe it mi pin ach Samon me Chon Amanau, Jises Kraist, amen.

Printini