Starając się zrozumieć islam
Zdjęcia — Getty Images
XIX-wieczna mozaika przedstawiająca Kaabę w Mekce, mieście, w którym narodził się Mohamed i które stanowi najświętsze miasto w świecie islamu.
Nie ma dnia, kiedy islam lub muzułmanie nie znajdują się w nagłówkach wiadomości, będąc przedstawiani w dobrym lub złym świetle. Zrozumiałe jest, że wiele osób nie będących muzułmanami, w tym święci w dniach ostatnich, jest ciekawych, a nawet zaniepokojonych. Czy mamy coś wspólnego z naszymi muzułmańskimi bliźnimi? Czy możemy żyć obok siebie i współpracować?
Po pierwsze warto jest poznać historię islamu:
W 610 r. n.e. arabski kupiec w średnim wieku o imieniu Mahomet wspiął się na wzgórze nad swoim rodzinnym miastem, Mekką, aby rozważyć i pomodlić się na temat religijnego zamieszania, które miało wtedy miejsce. Jakiś czas później ogłosił, że otrzymał wtedy wizję, w której powołano go na proroka dla jego narodu. Wydarzenie to stanowi początek religii znanej jako islam (słowo „islam” oznacza „poddanie się” [Bogu]). Człowiek wyznający islam nazywany jest muzułmaninem, co oznacza „osobę poddającą się woli [Boga]”.
Od tamtej pory Mahomet głosił, że aż do dnia swej śmierci (25 lat później), otrzymał wiele objawień. Dzielił się nimi najpierw z mieszkańcami swego rodzinnego miasta, ostrzegając przed nadejściem boskich sądów, wzywając swoich słuchaczy do pokuty oraz dobrego traktowania wdów, sierot i ubogich, a także głosząc o powszechnym zmartwychwstaniu umarłych i ostatecznym sądzie Boga.
Jednakże szyderstwa i prześladowania, których doświadczył zarówno on, jak i jego naśladowcy, stały się tak srogie, że musieli uciekać do Medyny — miasta oddalonego o cztery dni jazdy wielbłądem na północ.
Tam rola Mahometa zmieniła się radykalnie1. Do tej pory był jedynie kaznodzieją, który głosił słowa przestrogi, a teraz stał się prawodawcą, sędzią i przywódcą politycznym ważnego miasta arabskiego, które z czasem stało się istotnym miastem Półwyspu Arabskiego. Sposób, w jaki ta wspólnota wierzących została ustanowiona, dał islamowi religijną tożsamość zakorzenioną w prawie i sprawiedliwości, która pozostaje jedną z jego najbardziej charakterystycznych i istotnych cech.
Po śmierci Mahometa w 632 r. n.e. islam, na skutek pytania, kto powinien przewodzić społeczności muzułmańskiej, podzielił się na dwa główne odłamy2. Największy odłam przyjął nazwę sunnizmu (jego wyznawcy twierdzą, że postępują zgodnie z sunną, czyli zwyczajową praktyką Mahometa i byli stosunkowo elastyczni w kwestii sukcesji). Drugi, który został zorganizowany przez osoby z towarzystwa zięcia Mahometa, Alego, przyjął nazwę szyizmu. Muzułmanie szyiccy odrzucają koncept głoszony przez sunnitów — wierzą, że prawo przewodniczenia społeczności muzułmańskiej należy do mężczyzny, będącego najbliższym krewnym proroka Mahometa — Alego i jego potomków.
Pomimo tych różnic świat muzułmański wydaje się być bardziej zjednoczony z religijnego punktu widzenia niż chrześcijaństwo. Co więcej, przez kilka wieków po około 800 r. n.e., cywilizacja islamska była prawdopodobnie najbardziej zaawansowaną na świecie pod względem nauki, medycyny, matematyki i filozofii.
Źródła muzułmańskiej doktryny i praktyk religijnych
Objawienia głoszone przez Mahometa zostały zebrane w księgę zwaną Koranem (od arabskiego czasownika qara’a, który znaczy „czytać” lub „recytować”) dziesięć lub dwadzieścia lat po jego śmierci. Koran składa się z 114 rozdziałów i nie stanowi historii o Mahomecie. Podobnie jak Nauki i Przymierza nie stanowi on opowieści, a muzułmanie uważają go za słowo (i słowa) Boga dane bezpośrednio Mahometowi3.
Chrześcijanie czytający Koran rozpoznają w nim znajome tematy. Mówi on, na przykład, o stworzeniu przez Boga wszechświata w ciągu siedmiu dni, umieszczeniu Adama i Ewy w ogrodzie Eden, kuszeniu ich przez diabła, ich upadku i powołaniu kolejnych proroków (z których większość również pojawia się w Biblii). Prorocy ci są opisani w Koranie jako muzułmanie poddający się woli Boga.
Abraham, opisany jako przyjaciel Boga, jest często wspominany w Koranie4. (Uważa się, między innymi, że otrzymał objawienia, które spisał, ale które zostały z czasem utracone5).Mojżesz, faraon i exodus dzieci Izraela również odgrywają pewną rolę w tej księdze.
Co ciekawe, Maria, matka Jezusa, jest cytowana 34 razy w Koranie, a w Nowym Testamencie zaledwie 19 razy. (Jest ona jedyną kobietą, którą wymieniono w Koranie z imienia).
Jedną stale powtarzającą się w Koranie doktryną jest tawhid — słowo, które można przetłumaczyć jako „monoteizm” lub bardziej dosłownie: „tworzenie jedności”. Stanowi ona jedną z głównych zasad islamu: istnieje tylko jedna całkowicie unikalna boska istota. „On nie zradza ani nie jest zrodzony”, oświadcza Koran, „nikt Jemu nie jest równy!”6. Stanowi to jedną z głównych różnic pomiędzy islamem a chrześcijaństwem — muzułmanie nie wierzą w boskość Jezusa Chrystusa i Ducha Świętego. Wskazuje to także na to, że chociaż wszyscy ludzie zostali stworzeni przez Boga, to zgodnie z islamską doktryną, nie jesteśmy Jego dziećmi.
Jednak muzułmanie wierzą, że Jezus był bezgrzesznym prorokiem Boga, zrodzonym z dziewicy, mającym odegrać istotną rolę w wydarzeniach ostatnich dni. Koran odnosi się do Niego z szacunkiem i często o Nim wspomina.
Podstawowe nauki i praktyki muzułmańskie
Tak zwane „Pięć filarów islamu” — nie streszczone w Koranie, ale przez Mahometa, jak to przyjęło się mówić — stanowi podstawową doktrynę islamską:
1. Świadectwo
Uniwersalne credo islamu to szahada, czyli „wyznanie wiary” lub „świadectwo”. Termin ten odnosi się do arabskiego twierdzenia, które można przetłumaczyć w następujący sposób: „Nie ma boga prócz Boga (Allaha), a Mahomet jest jego Prorokiem”. Szahada stanowi pierwszy krok do przyjęcia islamu. Poprzez wyrecytowanie jej ze szczerą wiarą człowiek staje się muzułmaninem.
Arabskim odpowiednikiem słowa Bóg jest Allah. Połączenie słów al‑ (będące rodzajnikiem określonym) i ilah (które tłumaczone jest na polskie słowo bóg, pisane małą literą) nie stanowi imienia, ale tytuł, i jest powiązane z hebrajskim słowem Elohim.
Ponieważ nie istnieje islamskie kapłaństwo, nie istnieją islamskie obrzędy kapłańskie. Nie ma też jednego, konkretnego islamskiego „kościoła”. W związku z tym wyznawanie szahady jest w pewnym sensie islamskim odpowiednikiem chrztu. Brak formalnej, zunifikowanej, światowej struktury przywództwa ma także inne implikacje. Na przykład, nie istnieje przywódca wszystkich muzułmanów, nikt nie przemawia w imieniu całej społeczności. (Mahomet jest niemal powszechnie uważany za jedynego proroka). Oznacza to również, że nie ma kościoła, z którego można ekskomunikować terrorystów lub „heretyków”.
2. Modlitwa
Wiele osób nie będących muzułmanami wie o muzułmańskiej modlitwie rytualnej, zwanej salat, która obejmuje określoną liczbę fizycznych pokłonów pięć razy dziennie. Recytowanie przypisanych wersetów z Koranu i dotykanie czołem ziemi stanowi wyraz pokornego poddania się Bogu. Spontaniczna modlitwa, tak zwana dua, może być oferowana w dowolnym czasie i nie wymaga oddawania pokłonów.
Pragnąc uczestniczyć w piątkowych modłach w południe, mężczyźni muszą udać się do meczetu (z arabskiego masjid, co oznacza „miejsce pokłonu”), do czego kobiety są jedynie zachęcane. Tam, w grupach rozdzielonych ze względu na płeć, modlą się w rzędach pod przewodnictwem imama (z arabskiego amama, co oznacza „przed”) i słuchają krótkiego kazania. Piątki nie są do końca równoważne z sabatem, chociaż „koniec tygodnia” w większości krajów muzułmańskich koncentruje się na yawm al-jum‘a („dniu gromadzenia”), czyli piątku; praca w tym dniu nie jest uważana za grzech.
3. Jałmużna
Zakat („to, co oczyszcza”) oznacza przekazywanie darowizny na cele charytatywne, aby wspomóc biednych oraz wesprzeć meczety i inne muzułmańskie przedsięwzięcia. Ogólnie przyjmuje się, że zakat stanowi 2,5 procent majątku muzułmanina, a pobierany jest od określonego progu. W niektórych krajach muzułmańskich jest on zbierany przez instytucje rządowe. W innych krajach płacenie jałmużny jest dobrowolne.
4. Post
Każdego roku pobożni muzułmanie powstrzymują się od jedzenia, picia i stosunków seksualnych od wschodu do zachodu słońca podczas całego księżycowego miesiąca Ramadanu. Starają się również okazywać miłosierdzie ubogim i spędzają czas na czytaniu Koranu7.
5. Pielgrzymka
Muzułmanie, którzy mają dobre zdrowie i wystarczająco pieniędzy, powinni przynajmniej raz w życiu wybrać się na pielgrzymkę do Mekki. (Wizyta w Medynie, drugim najświętszym mieście islamu, jest zwykle uwzględniona w pielgrzymce, ale nie jest wymagana). Dla wiernych muzułmanów jest to głęboko duchowe i wzruszające wydarzenie, coś takiego jak osobiste uczestnictwo w konferencji generalnej lub wejście do świątyni po raz pierwszy.
Niektóre bieżące problemy
Rozważając islam, osoby niebędące muzułmanami skupiają się na trzech głównych kwestiach: przemocy religijnej, szariacie oraz sposobie, w jaki islam traktuje kobiety.
Niektórzy ekstremiści używają terminu dżihad, odnosząc się wyłącznie do „świętej wojny”, ale słowo to faktycznie oznacza „praktyczną pracę” w przeciwieństwie do „zwykłej” modlitwy i studiowania pism świętych.
Muzułmańscy prawnicy i myśliciele różnią się w swoim zrozumieniu dżihadu. Standardowe źródła prawne twierdzą, na przykład, że dopuszczalny wojskowy dżihad musi mieć charakter defensywny, a przeciwnicy muszą zostać uprzedzeni i powinni mieć możliwość zaprzestania prowokacyjnych działań. Niektórzy prawnicy i inni muzułmańscy myśliciele twierdzą natomiast, że dżihad może oznaczać jakiekolwiek praktyczne działania mające na celu przyniesienie korzyści społeczności muzułmańskiej lub bardziej ogólną poprawę świata. Mówi się, że Mahomet odróżniał „większy dżihad” od „mniejszego dżihadu”. Mówiąc o ostatnim, miał na myśli wojnę. Większy dżihad stanowi zwalczanie niesprawiedliwości oraz osobistego oporu wobec prawego życia.
Współcześni islamscy terroryści twierdzą, że dżihad opiera się na religii, ale bez wątpienia odzwierciedla on społeczne, polityczne i ekonomiczne niezgodności, które mają niewielki (jeśli już) związek z religią jako taką8. Co więcej, ważne jest, aby pamiętać, że ogromna większość muzułmanów na świecie nie bierze udziału w aktach przemocy dokonywanych przez terrorystów9.
Szariat jest kolejną kwestią, która jest źródłem niepokoju wielu osób niebędących muzułmanami. Czerpiąc z Koranu i hadisów — krótkich relacji o tym, co czynił Mahomet i jego najbliżsi, które dostarczają muzułmanom modelowych zachowań oraz uzupełniają i wyjaśniają fragmenty Koranu — szariat stanowi kodeks muzułmańskiego postępowania10. Zasady dotyczące ubioru zarówno mężczyzn, jak i kobiet (np. takiego jego elementu, jak hidżab, czyli chusta) znajdują się w szariacie; i podczas gdy są egzekwowane przez niektóre kraje muzułmańskie, w innych pozostawia się je indywidualnym wyborom. Szariat reguluje również takie sprawy, jak higiena osobista, czas i treść modlitwy oraz zasady dotyczące małżeństwa, rozwodu i dziedziczenia. Tak więc, kiedy muzułmanie wskazują w ankietach, że chcą, by obowiązywał szariat, mogą tym samym składać polityczne oświadczenie, ale niekoniecznie musi tak być. Mogą po prostu okazywać w ten sposób, że chcą prowadzić prawdziwe muzułmańskie życie.
Wiele osób niebędących muzułmanami, rozważając sposoby traktowania kobiet przez islam, natychmiast myśli o poligamii i chustach. Jednak uwarunkowania kulturowe są bardziej skomplikowane. Wiele fragmentów Koranu świadczy, że kobiety są równe mężczyznom, podczas gdy inne wydają się przypisywać im podrzędne role. Z pewnością istnieją praktyki w wielu krajach islamskich — często z korzeniami w przedislamskiej kulturze plemiennej lub innych wcześniej istniejących zwyczajach — które każą traktować kobiety, jako osoby podrzędne mężczyznom. Jednak sposób postrzegania roli kobiet przez muzułmanów znacznie się różni w zależności od kraju, a nawet w granicach jednego kraju.
Jak islam jest postrzegany przez świętych w dniach ostatnich
W jaki sposób święci w dniach ostatnich, pomimo różnych przekonań, mogą starać się budować relacje z muzułmanami?
Przede wszystkim powinniśmy szanować prawo muzułmanów do „[czczenia] na swój sposób, gdziekolwiek i cokolwiek czcić pragną” (Zasady Wiary 1:11). W 1841 r. święci w dniach ostatnich uczestniczący w radzie miejskiej Nauvoo wydali rozporządzenie w sprawie wolności religijnej, gwarantujące, że „katolicy, prezbiterianie, metodyści, baptyści, święci w dniach ostatnich, kwakrzy, członkowie kościoła episkopalnego, uniwersaliści, unitarianie, mahometanie i wszystkie inne związki i wyznania religijne powinny cieszyć się w tym mieście tolerancją i jednakowymi przywilejami”11.
Powinniśmy także pamiętać o tym, że nasi przywódcy kościelni w nadzwyczajnie pozytywny sposób mówili o założycielu islamu. Na przykład w 1855 r., kiedy wielu chrześcijan potępiało Mahometa jako antychrysta, Starsi George A. Smith (1817–1975) i Parley P. Pratt (1807–1957) z Kworum Dwunastu Apostołów wygłaszali długie kazania nie tylko przejawiające imponująco dogłębne i uczciwe zrozumienie islamskiej historii, ale także chwalące samego Mahometa. Starszy Smith zauważył, że Mahomet „niewątpliwie został przygotowany przez Boga”, aby nauczać przeciw bałwochwalstwu, i wyraził współczucie wobec muzułmanów, o których, podobnie jak w przypadku świętych w dniach ostatnich, rzadko pisze się w uczciwy sposób. Następnie Starszy Pratt wyraził podziw dla nauk Mahometa oraz dla moralności i instytucji społeczeństwa muzułmańskiego12.
Bardziej aktualne oficjalne oświadczenie zostało wydane przez Pierwsze Prezydium w 1978 r. Odnosi się ono w szczególności do Mahometa, jako jednego z „wielkich przywódców religijnych świata”, który, podobnie jak pozostali, „otrzymał część Bożego światła. Prawdy moralne zostały dane [tym przywódcom] przez Boga”, napisali Prezydenci Spencer W. Kimball, N. Eldon Tanner i Marion G. Romney, „aby oświecić całe narody i przynieść wyższy poziom zrozumienia poszczególnym jednostkom”13.
Budowanie wspólnej płaszczyzny
Podczas gdy święci w dniach ostatnich i muzułmanie bez wątpienia różnią się w ważnych sprawach — szczególnie, jeśli chodzi o boskość Jezusa Chrystusa, Jego rolę jako Zbawiciela i powołanie współczesnych proroków — mają ze sobą wiele wspólnego. I muzułmanie, i święci w dniach ostatnich wierzą, na przykład, że jesteśmy moralnie odpowiedzialni przed Bogiem, że powinniśmy dążyć zarówno do osobistej prawości, jak i do ustanowienia dobrego i sprawiedliwego społeczeństwa, a także że zostaniemy wskrzeszeni i staniemy przed Bogiem na sąd.
Zarówno muzułmanie, jak i święci w dniach ostatnich wierzą w istotne znaczenie silnych rodzin oraz w boskie przykazanie, aby pomagać biednym i potrzebującym, oraz wierzą w okazywanie wiary poprzez bycie uczniem. Wydaje się, że nie ma powodu, aby święci w dniach ostatnich i muzułmanie nie mogli tego czynić, żyjąc obok siebie, a nawet, gdy nadarzają się ku temu możliwości, współpracując ze sobą w społecznościach, w których jesteśmy sąsiadami w tym coraz bardziej świeckim świecie. Wspólnie możemy pokazać, że wiara oparta na religii może być potężną siłą w osiąganiu dobrych celów, a nie tylko źródłem konfliktów czy nawet przemocy, jak twierdzą niektórzy krytycy.
Sam Koran wskazuje sposób na pokojowe życie pomimo naszych różnic: „A gdyby Bóg zechciał, to uczyniłby was jednym narodem, Lecz [chciał] was doświadczyć w tym, co wam dał. Starajcie się więc pilnie czynić dobre dzieła. Do Boga powrócicie wszyscy razem. On obwieści wam to, w czym się różniliście”14.