Σκέψεις να έχουμε κατά νου

Τα ιστορικά βιβλία στην Παλαιά Διαθήκη

Τα βιβλία από το Ιησούς του Ναυή έως το Εσθήρ είναι παραδοσιακά γνωστά ως τα «ιστορικά βιβλία» της Παλαιάς Διαθήκης. Αυτό δεν σημαίνει ότι άλλα βιβλία στην Παλαιά Διαθήκη δεν έχουν ιστορική αξία. Αντίθετα, τα ιστορικά βιβλία ονομάζονται έτσι διότι κύριος στόχος των συγγραφέων τους ήταν να δείξουν το χέρι του Θεού στην ιστορία του λαού του Ισραήλ. Ο σκοπός δεν ήταν να περιγράψουν σε γενικές γραμμές τον νόμο του Μωυσή, όπως κάνουν το Λευιτικόν και το Δευτερονόμιον. Δεν ήταν για να εκφράσουν αίνο ή θρήνο σε ποιητική μορφή, όπως στο Ψαλμοί και στο Θρήνοι. Και δεν ήταν για να καταγράψουν τα λόγια των προφητών, όπως κάνουν τα βιβλία του Ησαΐα και του Ιεζεκιήλ. Αντίθετα, τα ιστορικά βιβλία αφηγούνται μία ιστορία.

Ένα ζήτημα προοπτικής

Φυσικά, η αφήγηση αυτής της ιστορίας γίνεται από μια συγκεκριμένη οπτική γωνία – πράγματι, συγκεκριμένες οπτικές γωνίες. Όπως ακριβώς είναι αδύνατον να κοιτάξουμε ένα λουλούδι, έναν βράχο ή ένα δένδρο από περισσότερες από μία γωνίες κάθε φορά, έτσι είναι αναπόφευκτο μία ιστορική αφήγηση να αντικατοπτρίζει την οπτική γωνία του ατόμου ή της ομάδας των ατόμων που την έγραψαν. Αυτή η οπτική γωνία περιλαμβάνει τους εθνικούς ή εθνοτικούς δεσμούς των συγγραφέων και τους πολιτιστικούς κανόνες και πιστεύω τους. Η γνώση αυτού του πράγματος μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε ότι οι συγγραφείς και οι συλλέκτες των ιστορικών βιβλίων επικέντρωναν σε ορισμένες λεπτομέρειες, αφήνοντας εκτός κάποιες άλλες¹. Έκαναν κάποιες υποθέσεις, τις οποίες άλλοι ίσως να μην είχαν κάνει. Και κατέληγαν σε συμπεράσματα βασισμένα στις λεπτομέρειες και τις υποθέσεις εκείνες. Μπορούμε ακόμα να δούμε διαφορετικές οπτικές γωνίες στα διάφορα βιβλία της Βίβλου (και μερικές φορές μέσα στο ίδιο βιβλίο)². Όσο περισσότερη επίγνωση έχουμε αυτών των οπτικών γωνιών, τόσο καλύτερα μπορούμε να κατανοήσουμε τα ιστορικά βιβλία.

Μία συνήθης οπτική γωνία για όλα τα ιστορικά βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης είναι η οπτική γωνία των τέκνων του Ισραήλ, του λαού της διαθήκης του Θεού. Η πίστη τους στον Κύριο τα βοήθησε να δουν το χέρι Του στη ζωή τους και την παρέμβασή Του στις υποθέσεις του έθνους τους. Μολονότι τα κοσμικά ιστορικά βιβλία δεν τείνουν να βλέπουν κατ’ αυτόν τον τρόπο τα πράγματα, αυτή η πνευματική προοπτική αποτελεί μέρος αυτού που κάνει τα ιστορικά βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης τόσο ανεκτίμητα για εκείνους που επιζητούν να οικοδομήσουν την πίστη τους στον Θεό.

Γενικό πλαίσιο για την υπόλοιπη Παλαιά Διαθήκη

Τα ιστορικά βιβλία ξεκινούν εκεί όπου τελειώνει το βιβλίο Δευτερονόμιον, με τα χρόνια της περιπλάνησης των Ισραηλιτών στην έρημο να βρίσκονται προς το τέλος τους. Το βιβλίο Ιησούς του Ναυή δείχνει τα τέκνα του Ισραήλ έτοιμα να εισέλθουν στη Χαναάν, τη γη της επαγγελίας, και περιγράφει πώς ανέλαβαν τον έλεγχο εκεί. Τα βιβλία τα οποία ακολουθούν, από το Κριταί έως το Β΄ Χρονικών, απεικονίζουν την εμπειρία του Ισραήλ στη γη της επαγγελίας, από την εποχή της εγκατάστασής τους έως την εποχή που τους κατέκτησαν οι Ασσύριοι και οι Βαβυλώνιοι. Τα βιβλία Έσδρας και Νεεμίας μιλούν για την επιστροφή μερικών ομάδων Ισραηλιτών στην πρωτεύουσά τους, Ιερουσαλήμ, δεκαετίες αργότερα. Τελικά, το βιβλίο Εσθήρ αφηγείται μία ιστορία Ισραηλιτών που ζούσαν στην εξορία υπό τον περσικό ζυγό.

Και εδώ είναι που τελειώνει το χρονολόγιο της Παλαιάς Διαθήκης. Κάποιοι που διαβάζουν για πρώτη φορά τη Βίβλο εκπλήσσονται που βρίσκουν ότι είχαν στην πραγματικότητα τελειώσει την ανάγνωση της ιστορίας της Παλαιάς Διαθήκης πριν ακόμα διαβάσουν τις μισές σελίδες της. Μετά το Εσθήρ δεν έχουμε πολλή πληροφόρηση για την ιστορία των Ισραηλιτών. Αντίθετα, τα βιβλία που ακολουθούν –ειδικά τα βιβλία των προφητών– βρίσκονται εντός του χρονοδιαγράμματος που παρουσίασαν τα ιστορικά βιβλία³. Η διακονία του προφήτη Ιερεμία, για παράδειγμα, έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια των γεγονότων που καταγράφηκαν στο Β΄ Βασιλέων 22-25 (και στην παράλληλη αφήγηση στο Β΄ Χρονικών 34-36). Η γνώση αυτού του πράγματος μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο που διαβάζετε τόσο τις ιστορικές αφηγήσεις, όσο και τα προφητικά βιβλία.

Ορισμένες περικοπές των γραφών μπορεί να είναι σαν κομμάτια του παζλ που δεν ξέρουμε πώς να τα ταιριάξουμε με το υπόλοιπο παζλ.

Όταν κάτι δεν ταιριάζει

Όταν διαβάζετε την Παλαιά Διαθήκη, όπως με οποιαδήποτε ιστορία, πιθανόν να διαβάζετε για ανθρώπους που κάνουν ή λένε πράγματα, τα οποία στα σύγχρονα μάτια δείχνουν παράξενα ή και προβληματικά ακόμα. Θα πρέπει να αναμένουμε αυτό – Οι συγγραφείς της Παλαιάς Διαθήκης είδαν τον κόσμο από μία οπτική γωνία που ήταν, κατά κάποιο τρόπο, εντελώς διαφορετική από τη δική μας. Βία, εθνοτικές σχέσεις και οι ρόλοι των γυναικών είναι απλώς μερικά από τα ζητήματα που ενδεχομένως να είχαν δει διαφορετικά από ό,τι εμείς σήμερα οι αρχαίοι συγγραφείς.

Τι πρέπει λοιπόν να κάνουμε όταν συναντάμε περικοπές στις γραφές που δείχνουν να προβληματίζουν; Πρώτον, θα βοηθούσε αν σκεφθούμε κάθε περικοπή σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. Πώς εναρμονίζεται μέσα στο σχέδιο σωτηρίας του Θεού; Πώς εναρμονίζεται με αυτό που γνωρίζετε σχετικά με τη φύση του Επουράνιου Πατέρα και του Ιησού Χριστού; Πώς εναρμονίζεται με τις αποκεκαλυμμένες αλήθειες σε άλλες γραφές ή με τις διδασκαλίες των ζώντων προφητών; Και πώς εναρμονίζεται με τους ψιθύρους του Πνεύματος στην καρδιά και τον νου σας;

Σε ορισμένες περιπτώσεις η περικοπή ίσως φαίνεται να μην εναρμονίζεται με όποιο από αυτά. Μερικές φορές η περικοπή ίσως είναι σαν ένα κομμάτι του παζλ που δεν φαίνεται να έχει θέση ανάμεσα στα άλλα κομμάτια που ήδη έχετε συναρμολογήσει. Η προσπάθεια να ταιριάξουμε με τη βία το κομμάτι δεν είναι η καλύτερη προσέγγιση. Ούτε όμως είναι καλό να εγκαταλείψουμε την προσπάθεια με όλο το παζλ. Αντίθετα, ίσως χρειαστεί να αφήσετε το κομμάτι στην άκρη προς το παρόν. Καθώς μαθαίνετε περισσότερα και συναρμολογείτε μεγαλύτερο μέρος του παζλ, ίσως μπορέσετε να δείτε καλύτερα πώς ταιριάζουν τα κομμάτια.

Μπορεί επίσης να βοηθήσει αν θυμηθείτε πως εκτός από το να είστε περιορισμένοι από μία συγκεκριμένη οπτική γωνία, οι ιστορίες των γραφών υπόκεινται στο ανθρώπινο λάθος (βλέπε Άρθρα της Πίστης 1:8). Για παράδειγμα, ανά τους αιώνες «πολλά απλά και πολύτιμα πράγματα… αφαιρέθηκαν από [τη Βίβλο]», συμπεριλαμβανομένων σημαντικών αληθειών σχετικά με τη διδαχή και τις διατάξεις (Νεφί Α΄ 13:28· βλέπε, επίσης, εδάφια 29, 40). Συγχρόνως θα πρέπει να είμαστε πρόθυμοι να παραδεχθούμε ότι και η δική μας οπτική γωνία είναι περιορισμένη: θα υπάρχουν πάντοτε πράγματα που δεν κατανοούμε πλήρως και ερωτήσεις στις οποίες δεν μπορούμε ακόμα να απαντήσουμε.

Βρίσκοντας τα πολύτιμα πετράδια

Όμως, εντωμεταξύ, οι αναπάντητες ερωτήσεις δεν θα πρέπει να μας κρατούν μακριά από τα πολύτιμα πετράδια της αιώνιας αλήθειας που βρίσκονται στην Παλαιά Διαθήκη – ακόμα κι αν αυτά τα πετράδια είναι κάποιες φορές κρυμμένα στο βραχώδες έδαφος βασανιστικών εμπειριών και κακών επιλογών από ατελείς ανθρώπους. Ίσως τα πολυτιμότερα από αυτά τα πετράδια είναι οι ιστορίες και οι περικοπές που καταθέτουν μαρτυρία για την αγάπη του Θεού – ειδικά εκείνα που στρέφουν τον νου μας στη θυσία του Ιησού Χριστού. Από όποια γωνία και αν τα δούμε, πολύτιμα πετράδια όπως αυτά λάμπουν το ίδιο φωτεινά σήμερα όπως και τότε. Και επειδή οι αφηγήσεις αυτές μιλούν για τον λαό της διαθήκης του Θεού –άνδρες και γυναίκες που είχαν ανθρώπινες αδυναμίες και ωστόσο αγαπούσαν και υπηρετούσαν τον Κύριο– πολύτιμα πετράδια αλήθειας αφθονούν στα ιστορικά βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης.

Σημειώσεις

1. Οι ιστορικές αφηγήσεις της Βίβλου που έχουμε σήμερα είναι ως επί το πλείστον έργο πολλών ανώνυμων συγγραφέων και σταχυολόγων, οι οποίοι κάποιες φορές εργάστηκαν επί πολλά έτη, ακόμα και αιώνες μετά τις ιστορικές περιόδους που περιγράφουν. Βασίστηκαν σε ποικίλες ιστορικές πηγές και πήραν αποφάσεις σχετικά με το τι να συμπεριλάβουν στις αφηγήσεις τους και τι να αποκλείσουν.

2. Για παράδειγμα, μολονότι τα Α΄-Β΄ Χρονικών καλύπτουν την ίδια περίπου περίοδο όπως το Α΄ Σαμουήλ 31 μέχρι το τέλος του Β΄ Βασιλέων, τα Α΄-Β΄ Χρονικών δίνουν έμφαση σε διαφορετικές λεπτομέρειες και παρουσιάζουν μία διαφορετική οπτική γωνία. Αντίθετα με τα Α΄ Σαμουήλ-Β΄ Βασιλέων, τα Α΄-Β΄ Χρονικών επικεντρώνουν σχεδόν αποκλειστικά στο Νότιο Βασίλειο του Ιούδα και συχνά παραλείπουν αρνητικές ιστορίες για τον Δαβίδ και τον Σολομώντα (συγκρίνετε, για παράδειγμα, το Β΄ Σαμουήλ 10-12 με το Α΄ Χρονικών 19-20 και το Α΄ Βασιλέων 10-11 με το Β΄ Χρονικών 9). Το Έλα, ακολούθα με δίνει έμφαση στη μελέτη της αφήγησης στο Α΄και Β΄ Βασιλέων, αν και αξίζει να συγκριθεί εκείνη η αφήγηση με το Α΄και Β΄ Χρονικών. Ίσως βοηθήσει να γνωρίζουμε ότι το έργο της γραφής των Α΄ Σαμουήλ-Β΄ Βασιλέων πιθανώς άρχισε πριν από την κατάκτηση του Ιούδα από την αυτοκρατορία των Βαβυλωνίων και ολοκληρώθηκε κατά την εξορία στη Βαβυλώνα. Το χρονικό, το οποίο έγινε το Α΄-Β΄ Χρονικών, από την άλλη μεριά, σταχυολογήθηκε μετά την επιστροφή των Ιουδαίων στην Ιερουσαλήμ από την εξορία τους. Καθώς θα διαβάζετε, μπορείτε να σκεφθείτε πώς αυτές οι διαφορετικές περιστάσεις θα μπορούσαν να έχουν επηρεάσει την οπτική γωνία των σταχυολόγων των διαφορετικών αφηγήσεων.

3. Προς το τέλος αυτού του βοηθήματος θα βρείτε το «Επισκόπηση της Παλαιάς Διαθήκης», ένα χρονολόγιο που δείχνει πώς η διακονία κάθε προφήτη ανταποκρίνεται στην ιστορία του Ισραήλ (καθώς και πώς μπορεί να προσδιοριστεί). Θα παρατηρήσετε ότι τα περισσότερα από τα προφητικά βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης βρίσκονται προς το τέλος αυτού του χρονολογίου – ακριβώς πριν και ακριβώς μετά την κατάκτηση, την εξορία και τον διασκορπισμό των τέκνων του Ισραήλ από τους εχθρούς τους.