Ngaahi Tohi Tuʻutuʻuní mo e Ngaahi Uiuiʻí
4. Tuʻunga Fakatakimuʻa mo e Ngaahi Fakataha Alēlea ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisí


“4. Tuʻunga Fakatakimuʻa mo e Ngaahi Fakataha Alēlea ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisí,” Ngaahi Konga naʻe Filifili mei he Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá (2023).

“4. Tuʻunga Fakatakimuʻa mo e Ngaahi Fakataha Alēlea ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisí,” Ngaahi Konga naʻe Filifili mei he Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá

ʻĪmisi
fakataha alēlea fakauooti

4.

Tuʻunga Fakatakimuʻa mo e Ngaahi Fakataha Alēlea ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisí

4.0

Talateu

ʻI hoʻo hoko ko e taki ʻi he Siasí, kuo uiuiʻi koe ʻi ha tataki fakalaumālie ʻo fakafou ʻi he kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí kuo fakamafaiʻí. ʻOkú ke maʻu ʻa e faingamālie ke tokoni ʻi he ngāue ʻa e Tamai Hēvaní ke “fakahoko e moʻui taʻe-faʻa-mate mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá” (Mōsese 1:39).

4.2

Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Tuʻunga Fakatakimuʻá ʻi he Siasí

ʻI he lolotonga ʻa e ngāue ʻa e Fakamoʻuí ʻi māmaní, naʻá Ne tā ʻa e sīpinga ʻo e tuʻunga fakatakimuʻa ʻi Hono Siasí. Ko ʻEne tefitoʻi taumuʻá ke fai ʻa e finangalo ʻo ʻEne Tamai Hēvaní mo tokoniʻi ke mahino ki he niʻihi kehé mo nau moʻui ʻaki ʻEne ongoongoleleí (vakai, Sione 5:30; Mōsaia 15:7).

4.2.1

Teuteu Fakalaumālie

Naʻe teuteuʻi fakalaumālie ʻe Sīsū Ia ki Hono misiona ʻi he māmaní (vakai, Luke 4:1–2). ʻOkú ke teuteu fakalaumālie pehē mo koe ʻi hoʻo ʻunu ke ofi ange ki he Tamai Hēvaní ʻi he lotu, ako folofola, mo talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú.

Fekumi ki ha fakahā ke mahino kiate koe ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa kinautolu ʻokú ke takí pea mo e founga ke fakahoko ai ʻa e ngāue kuo ui koe ʻe he ʻOtuá ke ke fakahokó.

Kuo toe talaʻofa foki ʻe he ʻEikí ke foaki ha ngaahi meʻafoaki fakalaumālie kiate kinautolu ʻoku nau fekumi ki aí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 46:8).

4.2.2

Ngāue Fakaetauhi ki he Fānau Kotoa ʻa e ʻOtuá

ʻOfa ʻi he kakai ʻokú ke tokoni ki aí ʻo hangē ko ia naʻe fakahoko ʻe Sīsuú. Lotu “ʻaki ʻa e ivi kotoa ʻo e lotó” ke fakafonu koe ʻaki ʻEne ʻofá (Molonai 7:48).

Tokoniʻi ʻa e fakafoʻituituí ke fakaloloto ʻenau uluí mo fakamālohia ʻenau tui ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí. Tokoni ke nau mateuteu ke fakahoko ha ngaahi fuakava ʻi heʻenau maʻu ʻa e ouau hono hokó. Poupouʻi kinautolu ke tauhi ʻa e ngaahi fuakava kuo nau fakahokó pea mo maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e fakatomalá.

4.2.3

Akoʻi ʻa e Ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí

Ko e kau taki kotoa pē ko ha kau faiako. Feinga ke muimui ʻi he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí, ko ha faiako (vakai, vahe 17; Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí). Akoʻi ʻa e tokāteline ʻa Sīsū Kalaisí mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo ʻEne ongoongoleleí, ʻi hoʻo leá mo e tōʻongá (vakai, 3 Nīfai 11:32–33; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:12–14).

Faiako mei he folofolá mo e lea ʻa e kau palōfita ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 52:9

Kapau ʻoku uiuiʻi pe vahe koe ke ke puleʻi ha fakatahaʻanga pe ʻekitivitī ʻa e Siasí, fakapapauʻi ʻoku mahino mo tonu fakatokāteline ʻa e meʻa ʻoku akoʻí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 50:21–23).

4.2.4

Pule ʻi he Māʻoniʻoni

ʻOku ngāue ʻa e maʻu mafai pule kotoa pē ʻi he malumalu ʻo ha taha ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí (vakai, 3.4.1). ʻOku ʻomai ʻe he faʻungá ni ha laine maau mo mahino ʻo e fatongia mo e taliui ʻi hono fakahoko ʻa e ngāue ʻa e ʻEikí.

ʻE lava ʻe he maʻu mafai pulé ʻo vahe ki ha taha kehe ha ngāue fakataimi ke ne tokangaʻi.

ʻE fakapapauʻi ʻe ha taki ʻokú ne tokangaʻi ha houalotu, fakatahaʻanga, pe ʻekitivitī ʻa e Siasí, ʻoku fakahoko ʻa e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻEikí. ʻI hono fai ʻení, ʻe muimui ai ʻa e takí ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí, ngaahi tuʻutuʻuni ʻo e Siasí, pea mo e fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní.

ʻOku ʻikai ke hanga ʻe he uiuiʻi pe fatongia ke tokangaʻí ʻo ʻai ʻa e taha ʻokú ne maʻu iá ke mahuʻinga ange pe laka ange ia ʻi he toengá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:109–10

ʻOku ʻikai taau ke holi ke pule ʻi ha faʻahinga houalotu ʻa e Siasi ʻo e ʻEikí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:34–37

4.2.5

Vahe ʻa e Fatongiá mo Fakapapauʻi ʻOku Haʻisia Ki Ai

Naʻe ʻoange ʻe he Fakamoʻuí ki Heʻene kau ākongá ha ngaahi ngāue mo ha ngaahi fatongia ʻoku mahuʻinga (vakai, Luke 10:1). Naʻá Ne toe ʻoange foki ha faingamālie ke nau fakamatala ai ki he ngāue naʻe ʻoange ke nau faí (vakai, Luke 9:10).

ʻI hoʻo hoko ko e takí, te ke lava ai ʻo tokoniʻi e niʻihi kehé ke nau tupulaki ʻaki hano vahe ʻa e ngāué ke nau fakahoko. Feinga ke fakakau kotoa e kāingalotú ʻi hono fakahoko e ngāue ʻa e ʻOtuá.

ʻE hanga foki ʻe he vahe ʻo e ngāué ʻo ʻai hoʻo ngāué ke toe lelei ange. Fekumi ki he tataki ʻa e Laumālié fekauʻaki mo e meʻa ke ke vahé, ka ke lava ʻo tokanga taha ki he ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga taha kiate koé.

4.2.6

Teuteuʻi ha Niʻihi ke Nau Hoko ko ha Kau Taki mo ha Kau Faiako

Ko e taimi ʻoku fakakaukauʻi ai pe ko hai ʻe lava ʻo ngāue ʻi he ngaahi uiuiʻi pe ngaahi fatongia faka-Siasí, faʻa lotu. Manatuʻi ʻe fakafeʻungaʻi ʻe he ʻEikí ʻa kinautolu ʻokú Ne uí. Ko e meʻa ʻoku mahuʻinga tahá ke nau loto-fiemālie ke ngāue, ke nau fekumi ʻi he loto-fakatōkilalo ki he tokoni ʻa e ʻEikí, pea ʻoku nau feinga ke moʻui taau.

4.2.7

Palani ʻa e Ngaahi Fakatahá, Lēsoní, mo e ʻEkitivitií ʻaki ha Ngaahi Taumuʻa Mahino

Fekumi ki he tataki ʻa e Laumālié ʻi hono palani ʻo e ngaahi fakataha, ngaahi lēsoni, mo e ngaahi ʻekitivitī ʻoku ʻi ai honau ngaahi taumuʻa mahinó. ʻOku totonu ke fakamālohia ʻe he ngaahi taumuʻa ko ʻení ʻa e fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí, mo ne ʻomi kinautolu ke nau ofi ange kia Kalaisi, mo tokoni ke fakahoko ʻa e ngāue ʻo e fakamoʻui mo e hakeakiʻi ʻa e ʻOtuá (vakai, vahe 1 mo e 2).

4.2.8

Ko e Vakavakaiʻi Hoʻo Ngaahi Ngāué

Toutou vakaiʻi maʻu pē ho ngaahi fatongiá mo hoʻo tupulaki fakalaumālie ko e takí. Fakakaukauʻi foki mo e tupulaki ʻa kinautolu ʻokú ke tatakí.

ʻOku meimei ke fuatautau hoʻo lavameʻa ko e takí mei hoʻo tukupā ke tokoniʻi e fānau ʻa e ʻOtuá ke hoko ko e kau ākonga faivelenga ʻa Sīsū Kalaisí. Te ke lava ʻo ʻilo ʻoku hōifua ʻa e ʻEikí ʻi hoʻo ngaahi ngāué, ʻi hoʻo ongoʻi ʻa e ngāue ʻa e Laumālié ʻiate koé.

4.3

Ngaahi Fakataha Alēlea ʻi he Siasí

Kuo fakahinohinoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e kau taki ʻo Hono Siasí ke nau fealēleaʻaki fakataha ʻi hono fakahoko ʻEne ngāué (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 41:2–3). ʻOku ʻomi ʻe he ngaahi fakataha alēleá ha ngaahi faingamālie ke maʻu ai ʻe he kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ha fakahā ʻi heʻenau feinga ke mahino ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa e fānau ʻa e ʻOtuá pea palani mo ha founga ke tokoni ai ke lavaʻi kinautolu.

4.4

Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Ngaahi Fakataha Alēlea Leleí

4.4.1

Ngaahi Taumuʻa ʻo e Ngaahi Fakataha Alēleá

ʻOku fakamamafaʻi makehe ʻe he ngaahi fakataha alēleá ʻa hono tokoniʻi e kāingalotú ke nau maʻu ʻa e ngaahi ouaú mo tauhi ʻa e ngaahi fuakava ʻoku fekauʻaki mo iá.

4.4.2

Ko e Teuteu ki he Ngaahi Fakataha Alēleá

ʻOku fiemaʻu ʻa e kau palesitenisií mo e ngaahi fakataha alēleá ke nau fakataha maʻu pē. ʻE lotua ʻe he kau takí ʻa e fakahinohino ʻa e ʻEikí ʻi hono palani ʻo e ngaahi fakataha alēleá. Te nau toe fekumi foki ki he fakakaukau ʻa e kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ʻi hono fakakaukauʻi ʻa e meʻa ke aleaʻí.

ʻE tomuʻa fakahā ʻe he kau takí ki he kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ‘a e ngaahi meʻa ke aleaʻí. ‘E teuteu ʻa e kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ke vahevahe ha ngaahi ‘ilo fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ko ‘ení.

4.4.3

Fealēleaʻakí mo e Ngaahi Tuʻutuʻuní

ʻI he lolotonga ʻo ha fakataha alēlea, ʻe fakamatalaʻi ʻe he takí (pe ha taha ʻoku vahe ki ai ʻe he takí) ʻa e meʻa naʻe fakakaukauʻí. ʻE toki fakalotolahiʻi leva ʻe he takí ke fealēleaʻaki ʻa e kau mēmipa kotoa ʻo e fakataha alēleá, ʻo fai ha ngaahi fehuʻi mo fekumi ki ha ngaahi fakakaukau.

ʻOku fevahevaheʻaki ʻe he kau mēmipá ʻa e ngaahi fokotuʻú mo fefanongoʻaki ʻi he fakaʻapaʻapa. ʻI heʻenau feinga ke ʻiloʻi e finangalo ʻo e ʻEikí, ʻe lava ke ʻi ai ha laumālie ʻo e fakahā mo e uouangataha.

Ko e fakataha alēlea ʻoku fakakau ai ʻa e houʻeiki fafine mo tangatá, ʻe feinga ʻa e takí ke maʻu ha ngaahi ʻilo mo ha ngaahi fakakaukau mei he ongo tafaʻakí fakatouʻosi. ʻOku faʻa kehekehe pē ʻa e ngaahi fakakaukau ʻa e houʻeiki fafiné mo e houʻeki tangatá ʻoku maʻu ai ʻa e potupotutatau ʻoku fiemaʻú.

ʻE tataki ʻe ha taki ʻa e fealēleaʻaki ʻa e fakataha alēleá. Neongo ia, ka ʻoku totonu ke lahi ange ʻene fakafanongó ʻi heʻene leá.

Ka hili ʻa e fealēleaʻakí, ʻe ala fili ʻe he takí ʻa e meʻa ke faí pe toloi ʻa e tuʻutuʻuní kae fekumi ki ha fakamatala pe fakahinohino lahi ange.

4.4.4

Uouangatahá

ʻE feinga e kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ke nau taha ʻi he fakaʻamu mo e taumuʻa pea mo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi. Te nau feinga ke taha ʻi heʻenau fealēleaʻakí mo e ngaahi tuʻutuʻuní.

4.4.5

Ngāué mo e Haʻisiá

ʻOku fakahoko ʻe he kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ʻa e konga lahi taha ʻo ʻenau ngāué kimuʻa pea ʻi he ʻosi ʻa e ngaahi fakataha alēleá. ʻI he lolotonga ʻo e ngaahi fakatahá, te nau lotua ha tataki fakalaumālie ki hono faʻufaʻu ʻo ha ngaahi palani ke fakahoko ʻaki e ngaahi tuʻutuʻuní. ʻE fakaafeʻi ʻe he taki ʻo e fakataha alēleá e kau mēmipá ke nau fakahoko e ngaahi ngāue naʻe vahe fekauʻaki mo e ngaahi palani ko ʻení.

ʻE lipooti ʻe he kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ʻenau ngaahi ngāué. ʻOku meimei ke fiemaʻu ʻe he fakalakalaká ha tokanga maʻu ai pē pea mo ha ngaahi ngāue ke muimuiʻi ʻaki.

4.4.6

Tuʻunga ʻIkai Fakahāhāholó

ʻE fakakaukau fakapotopoto ʻa e kau takí ʻi he taimi ʻoku ngāue ʻaki ai ha fakamatala fakafoʻituitui ʻi ha fakataha alēlea. ʻE meimei ke nau kole ha ngofua mei he mēmipá ke vahevahe ʻa e fakamatalá.

ʻOku ʻikai totonu ke vahevahe ʻe he kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ha fakamatala fakafoʻituitui mavahe mei he fakataha alēleá tuku kehe kapau ʻoku fiemaʻu ke fakahoko ʻaki ha ngāue mei he taki ʻo e fakataha alēleá.

ʻOku ʻi ai ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi ʻoku fuʻu pelepelengesi ke ʻomi ki he ʻao ʻo e fakataha alēleá kakato.

Paaki