20.

Eb’ li kok’ k’anjel

20.1

K’a’ru rajb’al

Sa’eb’ li kok’ k’anjel re li Iglees, neke’ch’utub’aak li komon sa’ li Iglees ut xkomoneb’ chik li kristiaan jo’ “rech tenamitileb’ laj santil paab’anel” (Efesios 2:19). A’aneb’ a’in junjunq rajb’al li kok’ k’anjel:

• Xnimob’resinkil li paab’aal chirix li Jesukristo.

• Ajsink-ib’ sa’ komonil, ut wank sa’ junajil.

• Xtenq’ankileb’ li komon chi k’iik sa’ xyu’ameb’.

• Xk’eeb’al xkawilaleb’ li komon ut li junkab’al.

• Xtenq’ankileb’ li komon chi tz’aqonk sa’ li k’anjel re li kolb’a-ib’ ut li taqenaqil loq’al (chi’ilmanq 1.2).

20.2

Xk’uub’ankileb’ li kok’ k’anjel

Rub’elaj naq te’xk’uub’ jun k’anjel, eb’ laj jolominel neke’xk’oxla k’a’ru li jwal aajel ru choq’ reheb’ li komon sa’ musiq’ej ut sa’ li yu’am a’in. Eb’ laj jolominel neke’xsik’ xna’leb’ rik’in li Musiq’ej re xk’eeb’al reetal k’a’ruheb’ li kok’ k’anjel li te’tenq’anq reheb’ li komon rik’in li ajom a’in.

20.2.1

Ani wan xteneb’ankil re xk’uub’ankileb’ li kok’ k’anjel

Eb’ li kok’ k’anjel sa’ li teep naru neke’k’uub’aman chi jo’ka’in, a’ yaal li ajb’il ru sa’ li teep:

• Li ch’uut re teep naru naxjolomil li k’uub’ank.

• Li ch’uut re teep naru naxk’e xtaqlankil jun k’anjenel ch’uut re taatenq’anq chixk’uub’ankil jun malaj numenaq jun li ch’ina k’anjel.

• Wi ajb’il ru ut wi tz’aqal rajlankileb’ li komon, li obiispil naru neke’xk’uub’ jun kok’ ch’uut choq’ reheb’ li kok’ k’anjel.

Re xtawb’al li na’leb’ chirix xk’uub’ankileb’ li kok’ k’anjel choq’ reheb’ li saaj, chi’ilmanq 10.2.1.3 ut 11.2.1.3.

20.2.2

Xb’oqb’aleb’ chixjunil chi tz’aqonk

Eb’ li neke’k’uub’ank reheb’ li kok’ k’anjel tento naq te’xb’oqeb’ chixjunil chi tz’aqonk, ut mas wi’chik eb’ li ak’ komon, eb’ li komon li ink’a’ yookeb’ chi wulak, eb’ li saaj, eb’ li komon moko sumsuukeb’ ta, eb’ li wankeb’ xmajelal li roq ruq’, ut eb’ li wankeb’ sa’ jalan chik paab’aal.

Tento naq eb’ li kok’ k’anjel ink’a’ te’wanq choq’ iiq chiruheb’ laj jolominel, chi moko eb’ li komon.

20.2.3

Eb’ li chaq’rab’

Eb’ li kok’ k’anjel re li Iglees tento naq te’waklesinq ch’oolej ut te’xk’ut li k’a’ru “saq ru, li chaq’al ru, li chaab’il esil yeeb’il chirix malaj nimajel ru” (Eb’ lix Raqalil li Paab’aal 1:13). Sa’eb’ li kok’ k’anjel ink’a’ naru nawan k’a’ruhaq li ink’a’ naxk’am rib’ rik’in li k’a’ru k’utb’il sa’ li Iglees.

20.2.6

Li tumin choq’ reheb’ li kok’ k’anjel

Lix k’ihaleb’ li kok’ k’anjel aajel ru naq maak’a’aq malaj yal ka’ch’inaq li tumin taasachmanq. Tento naq li awa’b’ej re oqech malaj li obiisp tixk’ulub’a li k’a’ru taaloq’manq chi rub’elaj.

Tento naq eb’ li komon ink’a’ te’tojoq re wulak sa’ xk’ihaleb’ li kok’ k’anjel. Re xtawb’al li na’leb’ ut li b’eresink chirix li tumin choq’ reheb’ li kok’ k’anjel, chi’ilmanq 20.6.

20.4

Li ch’utub’aj-ib’ choq’ reheb’ li saaj

Chirix li enero sa’ li chihab’ neke’xket wi’ 14 chihab’, eb’ li saaj winq ut saaj ixq b’oqb’ileb’ chi tz’aqonk sa’ komonil sa’ jun ch’utub’aj-ib’ reheb’ li saaj. Neke’b’aanuman li ch’utub’aj-ib’ reheb’ li saaj jun sut rajlal chihab’, sa’eb’ li teep malaj li oqech. Naru ajwi’ neke’b’aanuman sa’ k’iila oqech, malaj sa’ li area. Sa’ li chihab’ naq eb’ li saaj te’wulaq sa’ jun ch’utub’aj-ib’ re PFJ, ink’a’ nab’aanuman jun ch’utub’aj-ib’ reheb’ li saaj sa’eb’ li oqech ut li teep.

Eb’ li ch’utub’aj-ib’ reheb’ li saaj sa’ jun teep k’uub’anb’ileb’ ut b’aanunb’ileb’ xb’aan li ch’uut re saaj re teep, chi b’eresinb’il xb’aan li obiispil (chi’ilmanq 29.2.6). Li obiispil naxsik’ xliceens rik’in li awa’b’ejil re oqech naq neke’xk’uub’ xb’aanunkil jun ch’utub’aj-ib’ reheb’ li saaj re teep.

Naq eb’ laj jolominel ut eb’ li saaj yookeb’ chixk’uub’ankil jun ch’utub’aj-ib’ reheb’ li saaj, tento te’xpaab’eb’ li chaq’rab’ sa’ li jun ch’ol a’in, jo’ ajwi’ li na’leb’ a’in:

• Li ch’ol aatin reheb’ li saaj choq’ re li chihab’ a’an sa’ li Iglees naru taak’anjelaq choq’ ch’ol aatin choq’ re li ch’utub’aj-ib’ a’in.

• Te’xk’uub’eb’ li kok’ k’anjel li te’xk’am rib’ rik’in li ch’ol aatin.

• Te’xsik’ xliceens rik’in li obiispil malaj li awa’b’ejil re oqech chirix chixjunileb’ li ani te’aatinaq ut chixjunil li taab’aanumanq.

• Junelik tento te’wanq aran tz’aqaleb’ li komon li ak xe’niman (chi’ilmanq 20.7.1).

20.5

Eb’ li chaq’rab’ ut li na’leb’ chirix xsik’b’al ru ut xk’uub’ankileb’ li kok’ k’anjel

20.5.1

Li k’anjel re k’ay malaj re li politica

Ink’a’ naru xb’aanunkil li kok’ k’anjel li naxk’am rib’ rik’in li k’ayink, malaj li na’uxman wi’ li politica (chi’ilmanq 35.5.2).

20.5.2

Li xajok ut li b’ich

Chixjunil li xajok, li aq’ej, li t’ujuk-ib’, li saqenob’resink, li xaj, li raatinul li b’ich, ut li b’ich tento te’xk’am rib’ rik’in lix Musiq’ li Qaawa’.

20.5.3

Li lunes ewu

Us naq eb’ li komon te’xb’aanu li q’ojyin re junkab’al sa’ lunes malaj sa’ jalan chik kutan. Maajun kok’ k’anjel, ch’utam, malaj k’anjel re kub’iha’ re li Iglees naru nab’aanuman chirix waqib’ oor ewu sa’ lunes.

20.5.5

Eb’ li kok’ k’anjel li taanumsimanq wi’ li q’ojyin

Eb’ li kok’ k’anjel re li Iglees li taanumsimanq wi’ li q’ojyin, choq’ reheb’ li saaj winq rochb’eeneb’ li saaj ixq ink’a’ naru neke’b’aanuman wi ink’a’ k’eeb’il liceens xb’aan li obiisp ut li awa’b’ej re oqech. Yal ajwi’ a’in choq’ reheb’ li kok’ k’anjel choq’ reheb’ li komon winq ut ixq li ink’a’ sumsuukeb’.

Ink’a’ naru naq te’b’aanumanq li k’anjel sa’eb’ li ch’utleb’aal kab’l malaj sa’ xch’och’il li ch’utleb’aal li taanumsimanq wi’ li q’ojyin.

20.5.8

Roxloq’inkil li hilob’aal kutan

Maajun campamento, b’atz’unk, chi moko li ajtesink-u naru nak’uub’aman choq’ re li domingo. Ink’a’ ajwi’ naru naq eb’ li saaj malaj anihaq chik te’wanq sa’ b’e toj sa’ li campamento malaj sa’ li ch’utub’aj-ib’ reheb’ li saaj chiru li domingo.

20.5.10

Li xik sa’ li santil ochoch

Li teep malaj li oqech naru neke’xk’uub’ li xik sa’ li santil ochoch wi wankeb’ sa’ xsutam li santil ochoch a’an.

20.6

Eb’ li chaq’rab’ ut li na’leb’ chirix li tumin choq’ reheb’ li kok’ k’anjel

20.6.1

Natojman xtz’aq li kok’ k’anjel rik’in xtuminal li teep malaj li oqech

Tento taa’oksimanq xtuminal li teep malaj li oqech re xtojb’al lix tz’aq chixjunileb’ li kok’ k’anjel—ka’ajwi’ ink’a’ nab’aanuman chi jo’kan jo’ yeeb’il sa’ 20.6.2.

20.6.2

Li tumin choq’ reheb’ li campamento reheb’ li saaj

Wi moko tz’aqal ta lix tuminal li teep malaj li oqech re xtojb’aleb’ li kok’ k’anjel li tusb’ileb’ arin, eb’ laj jolominel naru neke’xpatz’ reheb’ li komon naq te’xtoj jun raqal, malaj chixjunil lix tz’aq li k’anjel a’in:

• Jun campamento rajlal chihab’ reheb’ li xe’k’uluk re li Tijonelil re Aaron, malaj jun kok’ k’anjel chanchan a’an.

• Jun campamento rajlal chihab’ reheb’ li Saaj Ixq, malaj jun kok’ k’anjel chanchan a’an.

• Jun campamento chiru kutan choq’ reheb’ li kok’al re li Tzoleb’aal reheb’ li Kok’al li 8 toj 11 chihab’ wan reheb’, malaj jun k’anjel li chanchan a’an.

Aajel ru naq ink’a’ tertooq li xik re wulak sa’ li campamento re rajlal chihab’. Ink’a’ naru naq taarame’q jun komon chi tz’aqonk xb’aan naq maak’a’ xtumin.

20.6.3

Li tumin choq’ reheb’ li ch’utub’aj-ib’ PFJ

Naru napatz’man reheb’ li saaj naq te’xtoj li tumin re te’wanq sa’eb’ li ch’utub’aj-ib’ re Para la Fortaleza de la Juventud (PFJ). Wi wan jun saaj li ink’a’ raj taaruuq chi tz’aqonk xb’aan naq maak’a’ xtumin, li obiisp naru naroksi xtuminal li teep re xtojb’al chixjunil lix tz’aq, malaj jun raqal lix tz’aq. Chi’ilmanq FSY.ChurchofJesusChrist.org.

20.6.5

Eb’ li k’anjel re k’uluk tumin

Lix k’ihal lix tz’aqeb’ li kok’ k’anjel re oqech ut re teep natojman rik’in xtuminal li teep. A’ut jun awa’b’ej re oqech malaj jun obiisp naru naxkanab’ chi wank jun k’anjel re k’uluk tumin chiru li jun chihab’ choq’ re ka’ajwi’ a’in:

• Re xtojb’al xtz’aqeb’ li kok’ k’anjel li tusb’ileb’ sa’ 20.6.2.

• Re xloq’b’al li k’anjeleb’aal li ajb’il ru xb’aan li teep malaj oqech choq’ reheb’ li campamento re rajlal chihab’.

20.7

Eb’ li chaq’rab’ ut li na’leb’ chirix li kolok-ix chiru li xiwxiw sa’eb’ li kok’ k’anjel

20.7.1

Xwanjikeb’ li komon ak xe’ninqan

Tento te’wanq wiib’ malaj numenaq wiib’ li komon ak ninqeb’ sa’ chixjunileb’ li kok’ k’anjel re li Iglees b’ar wi’ te’wanq li kok’al ut li saaj. Wan naq neke’ajman ru xkomoneb’ chik li komon ak ninqeb’, a’ yaal lix k’ihaleb’ li wankeb’, k’a’ru li seeb’al na’ajman ru re xb’aanunkil li kok’ k’anjel, malaj jalaneb’ chik li na’leb’. Us naq eb’ li na’b’ej yuwa’b’ej te’tenq’anq.

Chixjunileb’ li neke’k’anjelak rik’ineb’ li kok’al ut li saaj tento te’xb’aanu li tzolok chirix xkolb’aleb’ rix li kok’al ut li saaj. Chi’ilmanq ProtectingChildren.ChurchofJesusChrist.org.

20.7.2

Jarub’ chihab’ tento taawanq reheb’ li te’tz’aqonq sa’ li kok’ k’anjel reheb’ li saaj

Wi k’ulub’anb’il xb’aan lix na’ xyuwa’, eb’ li saaj naru neke’ok chi xik sa’eb’ li campamento li taanumsimanq wi’ li q’ojyin sa’ li enero re li chihab’ te’xket wi’ 12 chihab’. Naru neke’ok chi wulak sa’eb’ li xajok, li ch’utub’aj-ib’ reheb’ li saaj, ut li ch’utub’aj-ib’ re PFJ sa’ enero re li chihab’ te’xket wi’ 14 chihab’.

20.7.4

K’uluk liceens rik’ineb’ li na’b’ej yuwa’b’ej

Ink’a’ naru naq eb’ li kok’al ut eb’ li saaj te’tz’aqonq sa’ junaq k’anjel re li Iglees wi ink’a’ k’eeb’ileb’ xliceens xb’aan lix na’ xyuwa’. Wi wan li kok’ k’anjel re li Iglees b’ar wi’ taanumsimanq li q’ojyin, taawanq xnajtil li xik, malaj taa’uxq k’a’ruhaq xiwxiw b’ayaq, aajel ru naq taak’eemanq liceens chi tz’iib’anb’il.

Eb’ li na’b’ej yuwa’b’ej neke’xk’e xliceens rik’in xk’eeb’al xjuch’ chiru li hu Permiso y autorización para dar atención médica.

20.7.5

Resil li muxuk

Wi na’uxman li muxuk sa’ jun kok’ k’anjel re li Iglees, tento xyeeb’al resil reheb’ lix taql poopol. Aajel ru xyeeb’al resil sa’ junpaat re li obiisp. Wan li na’leb’ choq’ reheb’ li komon sa’ 38.6.2.7. Wan li na’leb’ choq’ reheb’ li obiisp sa’ 38.6.2.1.

20.7.6

Li kolok-ix chiru li xiwxiw, li nab’aanuman wi nak’ulman jun rahilal, ut xq’axtesinkil resil li rahilal

20.7.6.1

Li kolok-ix chiru li xiwxiw

Tento naq eb’ laj jolominel ut laj tz’aqonel tento te’xk’e reetaleb’ li kok’ k’anjel re naq ink’a’ taawanq xxiwxiwil li rahilal malaj li yajel. Jo’kan ajwi’, aajel ru naq moko xiwxiwaq ta choq’ re li eechej. Sa’eb’ li kok’ k’anjel, eb’ laj jolominel neke’xyal xq’e re naq ink’a’ taawanq li k’a’ru xiwxiw.

20.7.6.2

Li nab’aanuman wi nak’ulman jun rahilal

Wi nak’ulman jun rahilal malaj wi natoch’e’ anihaq sa’ xch’och’il li Iglees malaj sa’ junaq kok’ k’anjel re li Iglees, eb’ laj jolominel neke’xb’aanu chi jo’ka’in:

• Neke’xk’e xtenq’ankil. Wi na’ajman ru jun aj b’anonel, neke’xb’oq li ambulancia. Neke’xye ajwi’ resil re li na’b’ej yuwa’b’ej malaj li ani na’ilok re li kristiaan, ut re li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech.

• Wi nasach malaj wi nakam jun kristiaan, tento te’xb’oq sa’ junpaat li policia.

• Neke’xk’ojob’ xch’ool.

• Maak’a’ neke’xye chirix xjitb’al malaj ink’a’ xjitb’al li Iglees chiru chaq’rab’. Ink’a’ neke’xye naq li Iglees tixb’aanu k’a’ruhaq.

• Neke’xsik’ xk’ab’a’eb’ li ani xe’ilok re li k’a’ru xk’ulman, neke’xtz’iib’a resil li xk’ulman, ut neke’risiheb’ li jalam-uuch.

• Neke’xq’axtesi resil li rahilal xk’ulman (chi’ilmanq 20.7.6.3).

20.7.6.3

Xq’axtesinkil resil jun rahilal

Tento taak’eemanq resil li na’leb’ tusb’il arin sa’ internet sa’ incidents.ChurchofJesusChrist.org.

• Wi jun rahilal, toch’olal, malaj yajel nak’ulman sa’ xch’och’il li Iglees, malaj sa’ jun k’anjel re li Iglees.

• Wi sachso jun kristiaan li yoo chi tz’aqonk sa’ jun k’anjel re li Iglees.

• Wi wan rahilal xk’ul li kab’l malaj eechej re jun kristiaan, re li tenamit, malaj re li Iglees sa’ jun k’anjel re li Iglees.

• Wi yeeb’il naq taajite’q li Iglees chiru chaq’rab’, malaj wi naru nak’ulman a’an.

Wi wan ani xkam, ani xtoch’e’, malaj ani sachenaq, li awa’b’ej re oqech, li obiisp, malaj jalan chik komon chi b’eresinb’il xb’aan a’an, tikto taab’oqoq sa’ li oficiin re area.

20.7.6.4

Li aseguranza ut eb’ li patz’om

Wi nak’ulman jun rahilal sa’ jun k’anjel re li Iglees, eb’ laj jolominel neke’xk’e reetal wi nak’anjelak li aseguranza Church Activity Medical Assistance Program [Programa de Asistencia Médica en Actividades de la Iglesia].

Wan naq li awa’b’ej re oqech malaj li obiisp wan xpatz’om chirix li k’a’ru re li xiwxiw malaj naq najite’ li Iglees. Li awa’b’ej re oqech (malaj jun obiisp chi b’eresinb’il xb’aan) naxk’am li patz’om rik’in li División de Administración de Riesgos malaj li oficiin re area.

20.7.7

Li xik sa’ junaq na’ajej

Wi eb’ li komon te’xik sa’ junaq k’anjel re li Iglees, aajel ru naq te’k’ehe’q xliceens xb’aan li obiisp malaj li awa’b’ej re oqech. Tento naq li xik ink’a’ taawanq choq’ nimla iiq choq’ reheb’ li komon. Us naq ink’a’ taa’uxmanq li xik chi najt choq’ reheb’ li kok’ k’anjel.

B’ar wi’ naru, eb’ li ch’uut re li Iglees tento naq te’roksi li b’eleb’aal ch’iich’ chi tojb’il. Tento naq k’eeb’ilaq xliceens xb’aan li tenamit ut naq wan x’aseguranza.

Naq eb’ li komon re li Iglees neke’xik sa’eb’ li b’eleb’aal ch’iich’ reheb’ li komon, tento naq li junjunq chi b’eleb’aal ch’iich’ yooq chi k’anjelak chi us ut chi maak’a’ li xiwxiw. Li junjunq chi komon tento taaroksi lix cinturon de seguridad. Eb’ li neke’b’eresink ch’iich’ tento naq ak ninqeb’ ut naq wankeb’ xliceens.