te tina ma natina te aine n te bootaki n toa

29.

Bootaki inanon te Ekaretia

29.0

Kabwarabwaraana

Aika Itiaki ni Boong aika Kaitira a bobotaki n nebonebo, a kaotaia imarenaia, ao n reirei ao ni kamatebwaia te euangkerio (taraa Aramwa 6:6; Moronaai 6:5–6). E berita te Tia Kamaiu, “Bwa ike a bootaki iai uoman ke teniman n arau, ao Ngai I mena naba iai i buakoia” (Mataio 18:20). Te uaia ni bobotaki bon teuana te kawai are e kona iai nanora “ni botaki n te nano ae ti teuana i nanon te tangira imarenaia.” (Motiaea 18:21).

Ma irarikina, karaoan te boowi e riai n aki onea mwiin te beku ao te ibuobuoki n aron are e karaoia Iesu Kristo.

29.1

Bairean ao Kairan Bootaki

Taan kairiiri a bairei ao a kairii bootaki “n aron ae a kairaki iroun te Tamnei ae Raoiroi, ni kaineti nakon ana tua ao ana kaotioti te Atua” (Reirei ao Berita aika Tabu 20:45; taraa naba Moronaai 6:9; Reirei ao Berita aika Tabu 46:2). A ukorii kawai ni karekea namakinan te Tamnei inanon aia bootaki.

Taan kairiiri a na kakoauaa bwa mwaitin ao abwakin taian bootaki a na aki karekea te karawawata nakoia membwa ke aia utu.

29.2

Bootaki n te Uoote

29.2.1

Bootakin te Toa

Kantaninga

Uringa Iesu Kristo rinanon anaakin te toa. Kantaninga ake tabeua ni ikotaki ma te nebonebo, katean te onimaki ao te koaua, ao kairan ana waaki te uoote.

Kaaina

A kaoaki aomata ni kabane bwa a na roko.

Taina

Ni Katoa Tabati.

29.2.1.1

Bairean te Bootaki n Toa

Te bitiobiriki e bairea ao ni kaira te bootaki n toa. A kakoauaa bwa te bootaki n toa e boboto iaon te toa ao karikirakean te onimaki iroun Iesu Kristo.

Maanin bootakin te toa ti teuana te aoa. E kona n iai kanoana n aron aikai:

1. Te katangitang imwaain te waaki (taraa 19.3.2 ibukin te kainibaire).

2. Kamauri ao butimwaai.

3. Butimwaeaia mataniwi n tararua ke taan kairiiri tabeman ake a roko.

4. Katanoata. A riai aikai ni kauarerekeaki kanakoaia.

5. Kaukuki n te anene ao n te tataro. Taraa 19.3.2 ao 29.6.

6. Mwakuri aika a na karaoaki n te Uoote ao Titeiki, n aron aikai:

   • Kamatoakiia ao kamotirawakiia aobitia ao taan reirei (taraa 30.3 ao 30.6).

   • Uotakirakean araia mwaane ake a na kamatoaaki nakon te aobiti n te Nakoanibonga ae te Aaron (taraa 18.10.3).

   • Kaotakiia membwa aika boou, n raonaki ma naake a tibwa rairaki.

7. Aranakiia ao kakabwaiakiia ataei (taraa 18.6). Aio e aki toki ni karaoaki n tain botakin te kaoti koaua (taraa 29.2.2).

8. Kamatoakiia ake a tibwa rairaki (taraa 18.8).

9. Anenen te toa ao kakabwaiaan ao kabutakin te toa. Te toa bon boton raoi te bootaki. Te otenanti aio bon te tai ibukiia membwa ni kabotoa aia iango nakon te Tia Kamaiu ao Ana anga karea ibukiia.

   Ibukin kaetieti iaon katauraoan, kakabwaian, ao kabutan te toa, taraa 18.9

10. Rongorongo man te euangkerio ao anene n taromauri ke katangitang riki tabeua.

11. Te anene ao te tataro ni kainiin.

12. Te katangitang ni banen te bootaki.

29.2.1.4

Rineaia Taan Taetae

Te bitiobiriki e rineia taan taetae ibukin te bootaki n toa. N angiin te tai a kaoiia membwa n te uoote, ni ikotaki ma kairake.

Taan taetae a kaota aia koaua iaon Iesu Kristo ao n reirei iaon Ana euangkerio ni kabonganai booki aika tabu (taraa Reirei ao Berita aika Tabu 42:1252:9

29.2.2

Bootaki n Akimamatam ao Kaotikoaua

Kantaninga

Kanakin te toa ao n kakorakoraia aomata man tibwauakin am koaua iroun Iesu Kristo ao ana euangkerio. A kaungaaki membwa bwa a na kaea te taromauri n aki mamatam ngkana a kona ni karaoia.

Kaaina

A kaoaki aomata ni kabane bwa a na roko.

Taina

Teuana te tai n te namakaina, te bootaki n toa bon te tai n aki mamatam ao ni kaoti koaua. Ni bon arona e kakaraoaki aio n te moan Tabati n te namwakaina.

Ni bootakin te aki mamatam ao te kaoti koaua, akea ae a mwiokoaki bwa taan taetae ke te anene ni kamotirawa. Ma, te aomata are e kairiiri e anga ana koaua ae kimototo. Ngkanne e kaoiia kaain te taromauri bwa a na kaotii aia koaua. Ni kaotan te koaua e nanonaki bwa taekinan koauan te euangkerio ngkai ko kairaki iroun te Tamnei ae Raoiroi.

29.2.3

Ana Maungatabu te Uoote

Kantaninga

N ana maungatabu te uoote, taan kairiiri n te titeiki a anga te kaetieti, boutoka, ao ibuobuoki nakoia taan kairiiri n te uoote ao membwa. Membwa n te uoote a kamatoaia taan kairiiri ni kabuta ao n te tabo.

Kaaina

A kaoaki aomata ni kabane bwa a na roko.

Taina

Teuana n te ririki n te Tabati are tiaki Tabatin te aki mamatam.

29.2.4

Boowi n te Bitiobiriki

Kantaninga

Uaia ni maroroakin bwaai ao karaoi babaire iaon bwaai ni kaineti ma te uoote.

Kaaina

Te bitiobiriki, te uoote kiraaka, ao te tia koroboki ni kakoroi mooti n te uoote.

Taina

Ni bon arona ni katoa wiiki.

Bwaai aika a na iangoaki a kona ni iai inanona aikai:

• Barongaan te mwakuri ibukin te kamaiu ao te karietataaki n te mweenga.

• Kakorakoraia aomata n tatabemaniia ao Utu n te uoote–ai moarara riki kairake ao ataei.

• Rineaia membwa ake a kona n tauraoi n karekei otenanti, n raonaki ma otenanti n te nakoanibonga.

• Rineaia membwa ake a na weteaki nakon nakoa n te uoote.

29.2.5

Boowi ni Kauntiran te Uoote

Kantaninga

E buoka kakoroan nanon Ana mwakuri te Atua ibukin te kamaiuaki ao te karietataaki n te uoote (taraa 1.2).

Kaaina

• Te bitiobiriki, te kiraaka n te uoote ao te tia koroboki ni kakoroi mooti n te uoote.

• Beretitenti n te kooram n unimwaane, Bootaki n Aine, Ataeinnaine, Moanrinan, ao Reirei n Taabati.

Taina

Ni bon arona tetaina n te wiiki (ma a kona ni boowi n tii taai tabetai).

Te bitiobi e bairei, tararuai, ao e kairi bootaki ni kauntira n te uoote. Ma e aki karaoi babaire aika kakawaki te kauntira n akea te bitiobi.

Taan ni kairiiri ibukin barongaan te uoote a na irii bowiin te kauntira n nakoaia aika uoua:

1. Bwa kaain te kauntira n te uoote ake a ibuobuoki ni kakabwaiaia kaain te uoote ni kabane.

2. Bwa te tia tei ibukin aia bootaki.

Ngkana a bane ni bootaki, kaain te bowi n kauntira n te uoote a na maroroakin bwaai aika a na tekeraoi iai man aia nano teuana ni mwakuri ma kaain te kauntira ni kabane. Kaain te kauntira n tatabemaniia nako a kaungaaki bwa a na tibwaua a na iango teuanne ke neienne ao a na kairi te tamnei iaon bwaai aikai.

Bowiin te uoote kauntira ni bon arona e na aki raka iaon teuana te aoa. A moanna ma te tataro ao te ribooti iaon mwioko man bowi ake mai imwaina. Te bitiobi e na moanibwaia moa bwaai aika rang ni kainnanoaki ni kakabwaiaia temanna ma temanna ao utu.

• Maiuakinan ana euangkerio Iesu Kristo. Ni buokiia membwa ni kabane ni karikirakea aia onimaki, karekei aia otenanti ni kamaiu, ao ni kawakin aia berita aika tabu.

• Tararuakiia naake iai kainnanoia. Tibwauaan ara bwai ao rabakaura ni kakabwaiaia aomata n tatabemaniia nako, utu, ao te komiunite. Buokaia kaain te uoote ni kona ni bon toro-nibwai. (Tara mwakoro 22.)

• Kaoakiia ni kabane bwa a na karekea te euangkerio. Rinanoakin aia kekeiaki naake a kamatebwaia taekan te euangkerio, n raonaki ma membwa aika boou ao ake a oki. Maroroakin kawai aika a na kona iai membwa n tibwaua te euangkerio ma tabeman. (Tara mwakoro 23.)

• Ikoikotakia utu ibukin te maiu ae akea tokina. Rinanoan aia waaki membwa ake a katauraoi ni karekei otenanti n te tembora. Bairean kawai ni buokiia riki membwa tabeman ake a tau ibukin karekean aia beeba ni kariaia nakon te tembora. Maroroakin kawai aika a kona iai membwa n iri mwakuri inanon te tembora ao n rongorongon te utu. (Tara mwakoro 25.)

A riai kaain te kauntira ni kawakin rongorongo aika tabu kaotakiia ke aika kai namakinaki (taraa 4.4.6

29.2.6

Aia Bowi n Kauntira n te Uoote ibukiia Kairake

Kantaninga

Kakorakoraia kairake n te uoote. Buokiia bwa a na ira Ana mwakuri te Atua ibukin te kamaiuaki ao te karietataaki (taraa 1.2).

Kaaina

• Te bitiobiriki.

• Temanna mai irouia ana taan ibuobuoki te bitiobi n te kooram n ibonga ao beretitenti n aia kooram taan reirei ao riikan.

• Te beretitenti n aia kiraati Ataeinnaine (ke ni kabane kaain te beretitentii ngkana te uoote tii teuana aia kiraati Ataeinnaine).

• Te Beretitenti n te Botaki n Ataeinnaine.

Taina

Ni bon arona ni katoa namwakaina.

Imwain taian bootaki nako, te bitiobi ao temanna are e kairiiri e rinanoi bwaai ake a na maroroakinaki.

• Te mwakuri ni kamaiu ao te karietataaki.

• Kainnanoia kairake n te uoote ao aron buokaia.

• Te waaki ni kekeiaki n rootiia kairake ake a aki bati ni kakaonimaki ke ake a boou.

• Waaki ni kakukurei, a raonaki ma karekean taai ni beku nakoia ake a kainnano. Angiin taian babaire a karaoaki inanon aia boowi beretitentii ni kooram ao ni kiraati beretitentii (taraa mwakoro 20).

• Mwakuri n Ibuobuoki (taraa mwakoro 21).

• Reireinakiia n tabeia beretitentii ni kooram ao kiraati beretitentii aika a boou.

29.2.8

Tain taian Bootaki n te Tabati

Uoote a kabonganaa teuana mai ibuakon te tai ni bootaki n te uoua n aoa n te Tabati.

Baire 1

60 te miniti	Bootakin te toa
10 te miniti	Mwaing nakon taian kiraati ao bootaki
50 te miniti	Inanon Tabati nako; Moanrinan, ni ikotaki ma te netiuri Te moan ao te kateniua n Tabati n te namakaina: Reirei n Tabati Te kauoua ao te kaaua n Tabati: Bootakin kooram n te Nakoanibonga, Bootaki n Aine ao Bootaki n Ataeinnaine Te kanimaua n Tabati: bootaki ibukiia kairake ao ikawai. E na bairei atuun reirei te bitiobiriki ao ni mwiokoia tia reirei.

Baire 2

50 te miniti	Inanon Tabati nako; Moanrinan, ni ikotaki ma te netiuri Te moan ao te kateniua n Tabati n te namakaina: Reirei n Tabati Te kauoua ao te kaaua n Tabati: Bootakin kooram n te Nakoanibonga, Bootaki n Aine ao Bootaki n Ataeinnaine Te kanimaua n Tabati: bootaki ibukiia kairake ao ikawai. E na bairei atuun reirei te bitiobiriki ao ni mwiokoia tia reirei.
10 te miniti	Mwaing nakon bootakin te toa
60 te miniti	Bootakin te toa

29.3

Bootaki n te Titeiki

29.3.1

Maungatabu n te Titeiki

Kantaninga

Te kantaninga raoi ibukin te maungatabu n te titeiki bon ibukin kakorakoraan aia onimaki membwa iroun Iesu Kristo.

Kaaina

A kaoaki aomata ni kabane bwa a na ira te tetere ni kabuta. Taian tetere ake tabeua bon ibukiia taan iria aika onoti, n aron ae kabwarabwaraki inano.

Taina

Uatai ni katoa ririki.

29.3.2

Ana Bootaki te Nakoanibonga ni Kabuta n te Titeiki

Kantaninga

Reireiniia ao ni kaungaia kaain te nakoanibonga n tabeia.

Kaaina

Ni kabane ake iai irouia te nakoanibonga n te titeiki.

Taina

Te taina ni katoa ririki.

29.3.3

Aia Boowi Taan Kairiiri n te Nakoanibonga n te Titeiki

Kantaninga

Reireiniia taan kairiiri n te nakoanibonga tabeia, karikirakea aia konabwai, ao ni kakorakoraa aia onimaki.

Kaaina

• Beretitentii n te Titeiki.

• Kauntira aika rietata.

• Kiraaka n te titeiki ao uoote (ao taan ibuobuoki ni kiraaka ngkana a kainnanoaki).

• Taan koroboki ni kakoroi mwiin moti n te titeiki ao uoote.

• Beretitentii n te Bootaki n Ataeinimwaane (ao te tia koroboki ngkana iai ae weteaki).

• Bitiobiriki.

• Beretitentii n te kooram n unimwaane ao taan koroboki.

• Ana Aetuwaitia te Kooram n te Nakoanibonga ae te Aaron.

Taina

Te bootaki ni kairiiri n te nakoanibonga e karaoaki bwa mwakoron te maungatabu n te titeiki.

29.3.4

Aia Boowi Taan Kairiiri n te Titeiki

Kantaninga

Reireiniia taan kairiiri n tabeia ni bootaki nako n te uoote, buokiia bwa a na rikirake ngkai taan kairiiri ao tia reirei, ao kakorakoraa aia onimaki iroun Iesu Kristo. Inanon bootaki aikai, taan kairiiri a uaia ni marooro ao n tibwai aia iango.

Kaaina

Ni kabane beretitentii ao taan koroboki n te Bootaki n Aine, Ataeinaine, Moanrinan, ao Reirei n Tabati n te titeiki ao uoote. Te membwa n te titeiki beretitentii ke te kauntira ae rietaata are mwiokoaki e iria ao ngaia ae e kairia. Tia reirei, aetuwaitia, kauntira aika a rietata, ao membwa n te bitiobiriki ake a mwiokoaki nakon bootaki aikai a kona naba ni kaoaki.

Taina

Te taina ni katoa ririki.

29.3.5

Bootaki n aia Kooram Ibonga aika Rietata n te Titeiki

Kantaninga

E reireiniia membwa n te kooram tabeia ao tuua ake a irekereke nakon te nakoanibonga.

Kaaina

Ni kabane membwa n te kooram ni Ibonga ae rietata n te titeiki.

Taina

Ti te taina ni katoa ririki.

29.3.6

Bootakin te Titeiki Beretitentii

Kantaninga

Uaia ni maroroakin bwaai ao karaoi babaire iaon bwaai ni kaineti ma te titeiki.

Kaaina

Te titeiki beretitentii, te titeiki kiraaka, ao te tia koroboki ni kakoroi mwiin mooti.

Taina

Ni katoa tai (ni bon arona ni katoa wiiki).

29.3.7

Bootakin te Kauntira ae Rietata

Kantaninga

Bootaki ni maroroakin Ana mwakuri te Atua ibukin te kamaiuaki ao te karietataaki n te titeiki (taraa 1.2).

Kaaina

• Beretitentii n te Titeiki.

• Kauntira aika rietata.

• Kiraaka n te titeiki ao te tia koroboki ni kakoroi mwiin mooti.

Taina

Uatai n te namwakaina ngkana e konaa.

29.3.8

Boowiin te Kauntira n te Titeiki

Kantaninga

Bootaki ni maroroakin Ana mwakuri te Atua ibukin te kamaiuaki ao te karietataaki n te titeiki (taraa 1.2).

Kaaina

• Beretitentii n te Titeiki.

• Kauntira aika rietata.

• Kiraaka n te titeiki ao te tia koroboki ni kakoroi mwiin mooti.

• Beretitenti n te Bootaki n Aine, Kairake n Ataeinnaine, ao te Moanrinan n te Titeiki.

• Taan kairiiri irouia kairake ni ikawai aika tuai iein ao ikawai aika tuai iein n te Titeiki (ngkana e weteaki).

Taina

Te taina n te namwakaina ngkana e konaa.

29.3.9

Boowiin te Komete ni Kairiiri ibukiia Ikawai n te Titeiki

Kantaninga

Bootaki ni marooroakinna bwa e na kanga aron boutokaaia taan kairiiri n te uoote ngkai a ibuobuoki n Ana mwakuri te Atua ibukin te kamaiuaki ao te karietataaki. Bairei kawai ni buoka aron karaoan nanon aia nonori taan kairiiri n te titeiki ibukin te mwakuri ni kamaiu ao te karietataaki n te titeiki.

Kaaina

• Beretitentii n te Titeiki.

• Beretitentii n te Bootaki n Aine n te titeiki (ao te tia koroboki ngkana iai ae weteaki).

• Te kauntira ae rietaata are mwiokoaki bwa e na mwakuri ma te kooram n unimwaane.

Taina

Ngkana e kainnanoaki.

29.3.10

Boowiin te Komete ni Kairiiri ibukiia Kairake n te Titeiki

Kantaninga

Taan kairiiri n te titeiki ao irouia kairake (1) a uaia ni maroroakina aron kakorakoraia kairake n te titeiki ao (2) ni bairei mwakuri n ibuobuoki ao waaki ni kakukurei.

N raonaki ma anne, taan kairiiri n te titeiki a uaia ni ibuobuoki ni maroroakina aroia ni kaetiia ao ni boutokaia taan kairiiri n te uoote ni ka katabeia kairake n Ana mwakuri te Atua ibukin te kamaiuaki ao te karietataaki. A bairei kawai ni buokia ni karaoa ana nonori te kauntira n te titeiki ibukiia kairake n te titeiki.

Kaaina

• Temanna kaain te titeiki beretitentii.

• Te beretitentii n te Bootaki n Ataeinimwaane n te titeiki (ao te tia koroboki ngkana iai ae weteaki).

• Te beretitentii n te Bootaki n Ataeinnaine n te titeiki (ao te tia koroboki ngkana iai ae weteaki).

• Kairake man uoote n tatabeua nako n te titeiki ngkana bootaki ke mwakoron bootaki a raonaki ma bwaai aika ana uaana man irirakina irouia.

Taina

Ngkana e kainnanoaki.

29.3.11

Aia Boowi ni Kauntira Titeiki ao Bitiobi

Kantaninga

Tibwauai taneiai, kanakoi titiraki, ao ni katauraoi kaetieti aika kaineti riki nakoia bitiobi.

Kaaina

Te beretitenti n te titeiki ao ni kabane bitiobi ao beretitenti n te mwaanga i nanon te titeiki bon kaain naba te kauntira aei. Te kiraaka n te titeiki e iri naba bwa e na tauii mwiin katabeaki ao mwiin babaire.

Taina

Tao ni katoa kuata.

29.5

Taunimate ao Mwakuri Tabeua ibukin te Mate

29.5.1

Tuua aika Tabangaki

Te kantaninga ae kakawaki n te taromauri ibukin are e mate n te Ekaretia bon taekinan koauan te babaire ni kamaiu, ae iaon riki ana Mwakuri ni Kamaiu te Tia Kamaiu ao te Mangauti. Taromauri aikai a riai n rangi ni karinerine, rinanon te maiu n tamnei.

Taan kairiiri n te Ekaretia a riai n aki karinii aia waaki n taromauri aaro ake tabeua ke kurubu nakon waakin ana taromauri te Ekaretia ibukin are e mate.

29.5.2

Ibuobuoki man Angabwai nakoia Utu

Ngkai ana abotoro Iesu Kristo, taan kairiiri ao membwa n te Ekaretia a “tang ma ake a tang … ao ni karau nanoia ake a kainnanoa karauan nanoia” (Motiaea 18:9). Ngkana e mate te membwa, te bitiobi e kawara te utu n anga te karaunano.

Te bitiobi e anga te ibuobuoki mai irouia membwa n te uoote, n raonaki ma te kooram n unimwaane ao te Bootaki n Aine.

29.5.4

Taromauri n Taunimate (Ngkana e riai n te Katei)

Te taunimate are e karaoaki iroun te bitiobi, ngkana inanon ana kateitei te Ekaretia ke te tabo teuana, bon ana bootaki ao ana taromauri te Ekaretia. E riai n reke bwa te tai ae tabu n te maiu n tamnei.

Te taunimate e riai ni moanaki iaon te tai. Ni bon arona, e riai n aki riaon 1.5 te aoa, ni kaota mwannanoakiia ake a roko.

Te bootaki n taromauri ibukin te mate e bon aki kakaraoaki n te Tabati.

29.6

Taian Tataro inanon ana Bootaki te Ekaretia

Tataro ni bootakin te Ekaretia a riai ni uarereke, beebete, ao ni kairaki iroun te Tamnei. Mai ibuakoia membwa n te Ekaretia ake atia ni bwabetitoaki a kona n anga te tataro ni kaukuki ao ni kainiin. Ataei ake a tuai bwabetitoaki a kona n tataro n tain te Moanrinan.

29.7

Bootaki ake a Raweaki ni Kanakoaki ao Karaoan Bootaki Rinanon te Intanete

E kona te bitiobi, ibukin riaina, n anga te kariaia n rawean ao kanakoan tanmei n ae maiu n te bootaki n toa ao taunimate ao te mare are e karaoaki n autinibotaki.

Rawean te tamnei ae maiu ni bootakin te toa e na aki karinaki iai kakabwaiaan ao kabutan te toa.

Ibukin tabeua bootaki, te bitiobi ao te beretitenti n te titeiki a na kona ni kariaia membwa ake aki kona n roko n ira te waaki rinanon te intanete. Bootaki aikai e kona n iai i nanona:

• Te boowi ni kairiiri, n aron te beretitentii ke te boowi ni kauntira.

• Boowi n te Kooram, Bootaki n Aine, ao n Ataeinnaine.

• Kiraati n te Reirei n Taabati.

• Kiraati n te Moanrinan ao te tai n anene.

29.8

Rawerawe n te Tamnei ao n te Witeo n Taian Bootaki

Ni kawakina aron mimitongin bootaki n te Taromauri, akea ae na rawe tamnei ke n rawei tamnein bootaki n toa ke maungatabu n te titeiki n te witeo.

Ibukin rongorongon bootaki ake a raweaki, taraa 29.7.