Ngaahi Tohi Tuʻutuʻuní mo e Ngaahi Uiuiʻí
29. Ngaahi Fakataha ʻi he Siasí


“29. Ngaahi Fakataha ʻi he Siasí,” Ngaahi Konga naʻe Filifili mei he Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá (2023).

“29. Ngaahi Fakataha ʻi he Siasí,” Ngaahi Konga naʻe Filifili mei he Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá

ʻĪmisi
faʻē mo ‘ene taʻahine ʻi he houalotu sākalamēnití

29.

Ngaahi Fakataha ʻi he Siasí

29.0

Talateú

ʻOku fakataha ʻa e Kāingalotu ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ke lotu, fefakamaamaʻaki, pea akoʻi mo ako ʻa e ongoongoleleí (vakai, ʻAlamā 6:6; Molonai 6:5–6). Naʻe talaʻofa ʻa e Fakamoʻuí, “Ko e potu ko ia ʻoku fakataha ai ʻa e toko ua pe ʻa e toko tolu ʻi hoku huafá, te u ʻi ai au mo kinautolu” (Mātiu 18:20). Ko e fakataha fakatahá ko ha founga ia ʻe taha ʻe lava ai “ke taha [hotau] lotó ʻi he uouangataha mo e feʻofoʻofani” (Mōsaia 18:21).

Neongo ia, ka ʻoku ʻikai totonu ke teitei fetongi ʻe he fakahoko ʻo ha fakatahá ʻa e ngāué mo e ngāue fakaetauhí ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Sīsū Kalaisí.

29.1

Ko Hono Palani mo Fakahoko ʻo e Ngaahi Fakatahá

ʻOku palani mo tataki ʻe he kau takí ʻa e ngaahi fakatahá “ʻo fakatatau ki hono ueʻi ʻa kinautolu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní, ʻo fakatatau ki he ngaahi fekau mo e ngaahi fakahā ʻa e ʻOtuá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:45; vakai foki, Molonai 6:9; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 46:2). Te nau kumi ha ngaahi founga ke fakaafeʻi ai ʻa e tākiekina ʻo e Laumālié ʻi heʻenau ngaahi fakatahá.

ʻE fakapapauʻi ʻe he kau takí ko e lahi mo e lōloa ʻo e ngaahi fakatahá he ʻikai ke nau fakakavenga ki he kāingalotú pe ki honau ngaahi fāmilí.

29.2

Ngaahi Houalotu ʻo e Uōtí

29.2.1

Houalotu Sākalamēnití

29.2.1.1

Ko Hono Palani ʻo e Houalotu Sākalamēnití

Ko e kau pīsopelikí ʻoku nau palani mo tataki ʻa e houalotu sākalamēnití. Te nau fakapapauʻi ʻoku nofotaha ʻa e houalotú ki he sākalamēnití mo hono langaki ʻo e tui kia Sīsū Kalaisí.

ʻOku houa pē ʻe taha ʻa e houalotu sākalamēnití. ʻE lava ke kau ai e ngaahi meʻa ko ʻení:

  1. Fasi talitalí (vakai, 19.3.2 ki he ngaahi fakahinohinó).

  2. Fakafeʻiloaki mo e talitali.

  3. Fakahā ʻo e kau maʻu mafai pule pe kau taki kehe ʻoku ʻaʻahi mai.

  4. Ngaahi Fanongonongo. ʻOku totonu ke fakasiʻisiʻi pē ʻeni.

  5. Fua himí mo e fua lotú. Vakai, 19.3.2 mo e 29.6.

  6. Pisinisi ʻa e uōtí mo e siteikí, hangē ko ʻení:

    • Fokotuʻu mo hono tukuange ʻo ha kau ʻōfisa mo ha kau faiako (vakai, 30.3 mo e 30.6).

    • Ko hono fakahā e hingoa ʻo e houʻeiki tangata ke fakanofo ki ha tuʻunga ʻi he Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné (vakai, 18.10.3).

    • Fakahaaʻi ʻo ha kāingalotu foʻou ʻo e uōtí, kau ai ha kau toki ului foʻou mai.

  7. Ko e fakahingoa mo e tāpuakiʻi ʻo e fānaú (vakai, 18.6). ʻOku meimei ke fakahoko ʻeni ʻi he houalotu ʻaukai mo e fakamoʻoní (vakai, 29.2.2).

  8. Ko hono hilifakinima ʻo e kau ului foʻoú (vakai, 18.8).

  9. Himi sākalamēnití mo hono fakahoko ʻo e sākalamēnití. Ko e sākalamēnití ko e meʻa mahuʻinga taha ia ʻo e houalotú. Ko e ouaú ni ko ha faingamālie ia ki he kāingalotú ke fakatonutonu ʻenau ngaahi fakakaukaú ki he Fakamoʻuí mo ʻEne feilaulau maʻanautolú.

    Ke maʻu ha fakamatala lahi ange ki he teuteu, tāpuakiʻi, mo e tufa ʻo e sākalamēnití, vakai, 18.9

  10. Ngaahi pōpoaki ʻo e ongoongoleleí mo e hiva fakatahá, pe ngaahi hiva kehe.

  11. Himi tuku mo e lotu tuku.

  12. Fasi mātuku.

29.2.1.4

Ko e Fili ʻo e Kau Leá

‘E fili ‘e he kau pīsopelikí ʻa e kau lea ki he houalotu sākalamēnití. Ko e taimi lahi ʻoku nau fakaafeʻi ʻa e kāingalotu ʻo e uōtí, ʻo kau ai ʻa e toʻu tupú.

ʻE fai ʻe he kau leá ʻenau fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí pea mo akoʻi ʻEne ongoongoleleí ʻo ngāue ʻaki e ngaahi folofolá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:1252:9

29.2.2

Houalotu ʻAukaí mo e Fakamoʻoní

ʻOku ʻikai ke ʻi ai ha kau lea ʻe vahe ʻi he houalotu ʻaukai mo e fakamoʻoní pe ko ha ngaahi hiva makehe ʻe filifili. Ka, ʻoku fakahoko ʻe he taha ʻoku tatakí ha fakamoʻoni nounou. Te ne fakaafeʻi leva ʻa e kāingalotu ʻi he haʻofangá ke fai ʻenau fakamoʻoní. ʻOku ʻuhinga ʻa e fai ʻo e fakamoʻoní ke fakahā ʻa e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻo hangē ko hono ueʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní.

29.2.3

Konifelenisi Fakauōtí

29.2.4

Fakataha ʻa e Kau Pīsopelikí

ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi meʻa ke fakakaukauʻí ʻa e:

  • Fakafekauʻaki e ngāue ʻo e fakamoʻuí mo e hākeakiʻí ʻi he uōtí.

  • Fakamālohia ʻa e fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmili ʻi he uōtí—tautautefito ki he toʻu tupú mo e fānaú.

  • ʻIloʻi ʻa e kāingalotu ʻe lava ke nau teuteu ke maʻu ʻa e ngaahi ouaú, kau ai ʻa e ngaahi fakanofo ki he lakanga fakataulaʻeikí.

  • ʻIloʻi e kāingalotu ke uiuiʻi ki ha ngaahi fatongia fakauooti.

29.2.5

Fakataha Alēlea Fakauōtí

Ko e pīsopé ʻokú ne palani, puleʻi, pea mo tataki e ngaahi fakataha alēlea fakauōtí. ʻOku ʻikai fakahoko ʻe he fakataha alēleá ha ngaahi tuʻutuʻuni lalahi ʻoku ʻikai ke ʻi ai ʻa e pīsopé.

ʻE kau ʻa e kau taki fakahoualotu ʻo e uōtí ki he ngaahi fakataha alēlea fakauōtí ʻi ha fatongia ʻe ua:

  1. Ko e kau mēmipa ʻoku tokoni ke tāpuekina e kāingalotu kotoa ʻi he uōtí.

  2. Ko e kau fakafofonga ʻo ʻenau ngaahi houalotú.

ʻI he taimi ʻoku nau fakataha aí, ʻe aleaʻi ʻe he kau mēmipa ʻo e fakataha alēlea fakauōtí ha ngaahi meʻa ʻe ʻaonga mei he ngāue faaitaha ʻa e fakataha alēleá kotoa. ʻOku poupouʻi ʻa e mēmipa takitaha ʻo e fakataha alēleá ke ne vahevahe ʻa ʻene ngaahi fakakaukaú mo e ngaahi ongo fakalaumālie ʻi he ngaahi meʻa ko ʻení.

Ko e ngaahi fakataha alēlea fakauōtí ʻoku meimei ke ʻoua ʻe toe lōloa ange ʻi he houa ʻe tahá. Te nau kamata ʻaki ha lotu mo ha ngaahi lipooti nounou ʻi he ngaahi ngāue naʻe vahe ʻi he ngaahi fakataha kimuʻá. ʻE fakamuʻomuʻa ʻe he pīsopé ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fie maʻu taha ke tāpuekina ai ʻa e fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí.

  • Moʻui ʻaki e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Tokoniʻi e kāingalotú kotoa ke langaki ʻenau tuí, maʻu e ngaahi ouau ʻo e fakamoʻuí, mo tauhi ʻenau ngaahi fuakavá.

  • Tokangaʻi ʻa kinautolu ʻoku faingataʻaʻiá. Vahevahe ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoní mo e ngaahi taukeí ke tāpuekina ʻa e fakafoʻituituí, ngaahi fāmilí, pea mo e tukui koló. Tokoniʻi ʻa e kāingalotu ʻo e uōtí ke nau moʻui fakafalala pē kiate kinautolu. (Vakai, vahe 22.)

  • Fakaafeʻi ʻa e taha kotoa ke nau tali e ongoongoleleí. Vakaiʻi e fakalakalaka ʻa kinautolu ʻoku nau ako ki he ongoongoleleí, kae pehē ki he kāingalotu foʻoú mo e foki maí. Aleaʻi ha ngaahi founga ʻe lava ke vahevahe ai ʻe he kāingalotú ʻa e ongoongoleleí mo e niʻihi kehé. (Vakai, vahe 23.)

  • Fakatahaʻi ʻa e ngaahi fāmilí ke taʻengata. Toe vakaiʻi e fakalakalaka ʻa e kāingalotu ʻoku teuteu ke maʻu e ngaahi ouau ʻo e temipalé. Palani ha ngaahi founga ke tokoniʻi ai ha kāingalotu tokolahi ange ke nau taau ke maʻu ha lekomeni temipale. Aleaʻi ha ngaahi founga ʻe lava ai ʻa e kāingalotú ʻo kau ʻi he ngāue fakatemipalé mo e hisitōlia fakafāmilí. (Vakai, vahe 25.)

Kuo pau ke ʻoua naʻa fakahāhāholo ʻe he kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá ha faʻahinga fakamatala fakafoʻituitui pe pelepelengesi (vakai, 4.4.6

29.2.6

Fakataha Alēlea Fakauooti ʻa e Toʻu Tupú

Kimuʻa ʻi he fakataha kotoa, ʻe vakaiʻi ʻe he pīsopé mo e taha te ne tatakí ʻa e ngaahi meʻa ʻe aleaʻí.

  • Ngāue ʻo e fakamoʻuí mo e hakeakiʻí.

  • Ngaahi fiemaʻu ʻa e toʻu tupu ʻi he uōtí mo e ngaahi founga ke fakaleleiʻi ai kinautolú.

  • Ngaahi ngāue ke tokoni ai ki he toʻu tupu ʻoku māmālohí pe kāingalotu foʻoú.

  • Ngaahi ʻekitivitī, kau ai ha ngaahi faingamālie ke tokoniʻi ʻa kinautolu ʻoku faingataʻaʻiá. Ko e lahi taha ʻo e palaní ʻoku fakahoko ia ʻi he ngaahi fakataha ʻa e kau palesitenisī fakakōlomú pe fakakalasí (vakai, vahe 20).

  • Ngāue fakaetauhí (vakai, vahe 21).

  • Fakataukeiʻi ʻa e kau palesitenisī fakakōlomu mo fakakalasi naʻe toki uiuiʻi foʻoú.

29.2.8

Ngaahi Taimi-tēpile ki he Ngaahi Houalotu ʻo e Sāpaté

ʻE fakaʻaongaʻi ʻe he ngaahi uōtí ha taha ʻo e ongo taimi-tēpile houa ʻe ua ko ʻení ki he ngaahi houalotu ʻo e Sāpaté.

Palani 1

miniti ʻe 60

Houalotu sākalamēniti

miniti ʻe 10

Vahevahe kalasí mo e ngaahi houalotú

miniti ʻe 50

Sāpate Kotoa: Palaimelí, kau ai mo e nēsilií

Sāpate ʻuluaki mo e tolu ʻo e māhiná: Lautohi Faka-Sāpate

Sāpate uá mo e faá: fakatahaʻanga fakakōlomu ʻa e lakanga fakataulaʻeikí, fakatahaʻanga ʻa e Fineʻofá, mo e Kau Finemuí

Sāpate nimá: ngaahi fakataha maʻá e toʻu tupú mo e kakai lalahí. ʻE fakapapauʻi ʻe he kau pīsopelikí ʻa e tefitó mo vahe ʻa e kau faiakó.

Palani 2

miniti ʻe 50

Sāpate Kotoa: Palaimelí, kau ai mo e nēsilií

Sāpate ʻuluaki mo e tolu ʻo e māhiná: Lautohi Faka-Sāpate

Sāpate uá mo e faá: fakatahaʻanga fakakōlomu ʻa e lakanga fakataulaʻeikí, fakatahaʻanga ʻa e Fineʻofá, mo e Kau Finemuí

Sāpate nimá: ngaahi fakataha maʻá e toʻu tupú mo e kakai lalahí. ʻE fakapapauʻi ʻe he kau pīsopelikí ʻa e tefitó mo vahe ʻa e kau faiakó.

miniti ʻe 10

Fetongi ki he houalotu sākalamēnití

miniti ʻe 60

Houalotu sākalamēniti

29.3

Ngaahi Fakataha ʻa e Siteikí

29.3.1

Konifelenisi Fakasiteikí

29.3.2

Fakataha Lahi ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí he Siteikí

29.3.3

Fakataha Fakatakimuʻa ʻa e Lakanga Fakataulaʻeikí he Siteikí

29.3.4

Ngaahi Fakataha Fakatakimuʻa ʻa e Siteikí

29.3.5

Fakataha ʻa e Kōlomu ʻo e Taulaʻeiki Lahí ʻi he Siteikí

29.3.6

Fakataha ʻa e Kau Palesitenisī Fakasiteikí

29.3.7

Fakataha Alēleaʻanga Māʻolungá

29.3.8

Fakataha Alēlea Fakasiteikí

29.3.9

Fakataha ʻa e Kōmiti Fakasiteiki ʻa e Kau Taki Kakai Lalahí

29.3.10

Fakataha ʻa e Kōmiti Fakatakimuʻa ʻa e Toʻu Tupú ʻi he Siteikí

29.3.11

Fakataha Alēlea Fakasiteiki ʻa e Kau Pīsopé

29.5

Ngaahi Meʻafakaʻeiki mo e Ngaahi Ouau Kehe ki he Kau Pekiá

29.5.1

Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni Fakalūkufuá

Ko ha taumuʻa mahuʻinga ʻo e ngaahi ouau fakasiasi ki he pekiá ko hono fakamoʻoniʻi ʻa e palani ʻo e fakamoʻuí, tautautefito ki he Fakalelei mo e Toetuʻu ʻa e Fakamoʻuí. ʻOku totonu ke hoko ʻa e ngaahi ouaú ni ko ha ngaahi aʻusia fakaʻeiʻeiki mo fakalaumālie.

ʻOku ʻikai totonu ke fakakau ʻe he kau taki ʻo e Siasí ha ngaahi tōʻonga ʻa e ngaahi tui fakalotu pe kulupu kehé ʻi he ngaahi ouau ʻa e Siasí ki he pekiá.

29.5.2

Ko Hono Fai ha Tokoni ki he Fāmilí

ʻI he hoko ʻa e kau taki ʻo e Siasí mo e kāingalotú ko e kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisí, ʻoku nau “tangi fakataha mo kinautolu ʻoku tangí … pea fakafiemālieʻi ʻa kinautolu ʻoku ʻaonga ki ai ʻa e fakafiemālié” (Mōsaia 18:9). Ko e taimi ʻe pekia ai ha mēmipa, ʻe ʻaʻahi ʻa e pīsopé ki he fāmilí ke fai ha fakafiemālie.

ʻE fakahoko ʻe he pīsopé ha tokoni mei he kāingalotu ʻo e uōtí, kau ai e kōlomu ʻo e kaumātuʻá mo e Fineʻofá.

29.5.4

Ngaahi Ouau Meʻafakaʻeikí (ʻI he Feituʻu ʻOku Hoko Ai ko ha Anga Fakafonuá)

Ko ha ouau meʻafakaʻeiki ʻoku tataki ʻe he pīsopé, ʻo tatau ai pē pe ʻoku ʻi ha fale ʻo e Siasí pe ko ha feituʻu kehe, ʻoku hoko ia ko ha fakatahaʻanga faka-Siasi mo ha ouau fakalotu. ʻOku totonu ke hoko ia ko ha meʻa fakalaumālie.

ʻOku totonu ke kamata taimi totonu hono malangaʻi ʻo e meʻafakaʻeikí. Ko hono fakakātoá, ʻoku ʻikai totonu ke lōloa ange ʻi he houa ʻe 1.5, ko ha fakaʻatuʻi kiate kinautolu ʻoku kau ki aí.

ʻOku ʻikai faʻa fai ʻa e ouau malangaʻi ʻo e meʻafakaʻeikí ʻi he Sāpaté.

29.6

Lotú ʻi he Ngaahi Fakatahaʻanga ʻa e Siasí

Ko e lotu ʻi he ngaahi fakatahaʻanga ʻo e Siasí ʻoku totonu ke nounou, mahinongofua, mo tataki ʻe he Laumālié. ʻE lava ke fakahoko ʻe ha mēmipa pē ʻo e Siasí kuo ʻosi papitaiso ha fua lotu pe lotu tuku. ʻE lava ke lotu ʻa e fānau ʻoku teʻeki papitaisó ʻi he Palaimelí.

29.7

Fakamafola ʻo e Ngaahi Fakatahaʻangá mo Fakataha Vitiō ʻi he ʻInitanetí

ʻE lava ke fakamafaiʻi ʻe he pīsopé, ko ha fakaʻatā makehe, ʻa hono fakamafola fakahangatonu ʻo e houalotu sākalamēnití, ko ha meʻafakaʻeiki mo ha mali ʻoku fakahoko ʻi he ʻapisiasí.

ʻOku ʻikai totonu ke kau ʻi ha fakamafola ʻo ha houalotu sākalamēniti ʻa hono fakahoko ʻo e ouau sākalamēnití.

ʻI ha ngaahi fakataha ʻe niʻihi, ʻe lava ke fakamafaiʻi ai ʻe he pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ha kāingalotu ʻoku ʻikai ke nau lava ʻo kau tonu mai ke nau kau mai ʻi he ʻinitanetí. ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi fakataha ko ʻení ʻa e:

  • Ngaahi fakataha fakatakimuʻa, hangē ko e ngaahi fakataha ʻa e kau palesitenisií pe fakataha alēleá.

  • Ngaahi houalotu ʻa e Kōlomú, Fineʻofá, mo e Kau Finemuí.

  • Ngaahi kalasi Lautohi Faka-Sāpaté.

  • Ngaahi kalasi Palaimelí mo e taimi hivá.

29.8

Faitaaʻi mo e Hiki Vitiō ʻo e Ngaahi Fakatahá

Ke pukepuke ʻa e toputapu ʻo e ngaahi fakatahaʻanga ʻa e Siasí, ʻoku ʻikai totonu ke faitaaʻi pe hiki vitiō ʻe ha taha ʻa e ngaahi houalotu sākalamēnití pe ngaahi konifelenisi fakasiteikí.

Ki ha fakamatala fekauʻaki mo hono lekooti fakahangatonu ʻo e ngaahi fakatahá, vakai, 29.7.

Paaki