Ngaahi Tohi Tuʻutuʻuní mo e Ngaahi Uiuiʻí
34. Ngaahi Meʻa Fakapaʻangá mo e ʻAotitá


“34. Ngaahi Meʻa Fakapaʻangá mo e ʻAotitá,” Ngaahi Konga naʻe Filifili mei he Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá (2023).

“34. Ngaahi Meʻa Fakapaʻangá mo e ʻAotitá,” Ngaahi Konga naʻe Filifili mei he Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá

ʻĪmisi
tamasiʻi ʻokú ne pukepuke ha sila

34.

Ngaahi Meʻa Fakapaʻangá mo e ʻAotitá

34.0

Talateú

ʻOku fakaʻatā ʻe he vahehongofulú mo e ngaahi foakí ʻa e Siasí ke ne fakahoko e ngāue ʻa e ʻEikí ki he fakamoʻuí mo e hakeakiʻí (vakai, 1.2). Ko e paʻanga ko ʻení ʻoku toputapu. ʻOku nau fakafofongaʻi ʻa e feilaulau mo e tui ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí (vakai, Maʻake 12:41–44).

34.2

Tuʻunga Fakatakimuʻa ʻi he Ngaahi Meʻa Fakapaʻanga ʻa e Uōtí

34.2.1

Kau Pīsopelikí

ʻOku ʻa e pīsopé ʻa e ngaahi fatongia ko ʻení ki he ngaahi meʻa fakapaʻanga ʻo e uōtí. Te ne vahe ha niʻihi ʻo e ngāue ko ʻení ki hono ongo tokoní mo e kau kalaké.

Ko e pīsopé:

  • Akoʻi mo tataki fakalaumālie ʻa e kāingalotú ke nau totongi vahehongofulu kakato mo fai ha foaki lahi ʻi he ʻaukaí (vakai, 34.3).

  • Fakapapauʻi ʻoku tokangaʻi fakalelei mo maau ʻa e paʻanga ʻa e uōtí (vakai, 34.5).

  • Toe vakaiʻi e fakamatala fakapaʻangá ʻi he māhina takitaha mo fakapapauʻi ʻoku fakaleleiʻi taimi totonu ha faʻahinga palopalema.

  • Fakapapauʻi ʻoku ʻilo ʻe he kau taki ʻo e ngaahi houalotú mo e kau kalaké honau fatongia ki he paʻanga toputapu ʻa e Siasí.

  • Teuteu mo tokangaʻi e patiseti fakataʻu ʻa e uōtí (vakai, 34.6).

  • Fakataha fakataʻu mo e kāingalotu ʻo e uōtí ke maʻu ʻenau tali ki hevahehongofulú.

34.2.2

Kau Kalake Fakauōtí

ʻE vahe ʻe he pīsopé ki he kalake ʻo e uōtí pe ki ha tokoni kalake, ke tokoni ʻi hono tauhi ʻo e lekooti fakapaʻanga ʻa e uōtí. ʻE muimui tokanga ʻa e kau kalaké ki he ngaahi tuʻutuʻuni lolotongá ke maluʻi e paʻanga ʻa e Siasí mo fakapapauʻi ʻoku tonu e ngaahi lekooti ʻo e Siasí.

ʻOku ʻa e kalaké ʻa e ngaahi fatongia ko ʻení:

  • Lekooti mo tipōsiti ha faʻahinga paʻanga pē naʻe maʻu mai, mo ha mēmipa ʻo e kau pīsopelikí.

  • Toe vakaiʻi ʻa e fakamatala fakapaʻangá ʻi he māhina takitaha pea fakapapauʻi ʻoku fakaleleiʻi taimi totonu ha faʻahinga palopalema.

  • Tokoni ki he kau pīsopelikí ʻi hono teuteu ʻo e patiseti fakataʻu ʻo e uōtí (vakai, 34.6.1 mo e 34.6.2).

  • Fakapapauʻi ʻoku lava ke maʻu ʻe he kāingalotú ʻenau ngaahi fakamatala foakí mo tokoni ʻo ka fiemaʻu.

Ko e kau kalaké ʻoku totonu ke nau ʻosi maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisēteki mo ʻi ai haʻanaulekomeni temipale ʻoku kei ʻaonga.

34.3

Ngaahi Foakí

34.3.1

Vahehongofulú

Ko e vahehongofulú ko hono foaki ia ʻo e vahe hongofulu ʻe taha ʻo e paʻanga hū mai ʻa ha taha ki he Siasi ʻo e ʻOtuá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 119:3–4; ko e tupú ʻoku mahino ia ke ʻuhinga ki he paʻanga hū mai). ʻOku totonu ke totongi vahehongofulu ʻa e kāingalotu kotoa pē ʻoku ʻi ai haʻanau paʻanga hū mai.

34.3.1.2

Tali ki he Vahehongofulú

ʻE fakataha ʻa e pīsopé mo e mēmipa takitaha ʻi he ngaahi māhina fakaʻosi ʻo e taʻu takitaha ke maʻu ʻene tali ki heʻene totongi vahehongofulú.

ʻOku fakaafeʻi ʻa e kāingalotu kotoa pē ke nau fakataha mo e pīsopé ke:

  • Fakahā ki he pīsopé ʻenau tuʻunga totongi vahehongofulú.

  • Fakapapauʻi ʻoku tonu e ngaahi lekooti ʻo ʻenau foakí.

ʻOku totonu ke kau fakataha ai ʻa e kau mēmipa kotoa ʻo e fāmilí, kau ai mo e fānaú, ʻi he taimi ʻe lava aí.

34.3.2

Foaki ʻAukaí

ʻE poupouʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e kāingalotú ke nau moʻui ʻaki ʻa e fono ʻo e ʻaukaí. ʻOku kau heni ʻa e foaki ʻaukai ʻoku lahí (vakai, 22.2.2).

Ko e ngaahi fakahinohino ki hono fakaʻaongaʻi ʻo e paʻanga ʻaukaí ʻoku ʻoatu ia ʻi he 22.5.2.

34.3.3

Paʻanga Ngāue Fakafaifekaú

Ko e ngaahi foaki ki he paʻanga faifekau fakauōtí ʻoku fakaʻaongaʻi ʻataʻatā pē ia ke feau e tukupā ʻa e kau fakafaifekau taimi kakato mei he uōtí.

Ko e ngaahi foaki ki he Paʻanga Ngāue Faka Faifekau Fakalūkufuá ʻoku ngāue ʻaki ia ʻe he Siasí ki heʻene ngaahi ngāue fakafaifekau fakalūkufuá.

34.3.7

He ʻIkai ke Lava ʻo Totongi Fakafoki Atu ʻa e Ngaahi Foakí

Ko e taimi ʻoku ʻave ai ʻa e vahehongofulú mo e ngaahi foaki kehé ki he Siasí, ʻoku ʻa e ʻEikí leva kinautolu. ʻOku fakatapui kinautolu kiate Ia.

ʻE fakahoko ʻe he kau palesiteni fakasiteikí mo e kau pīsopé kiate kinautolu ʻoku foaki vahehongofulu mo e ngaahi foaki kehé he ʻikai ke lava ʻo toe totongi fakafoki ʻa e ngaahi foaki ko ʻení.

34.4

Tuʻunga ʻIkai Fakahāhāholo ʻo e Vahehongofulú mo e Ngaahi Foaki Kehé

Ko e lahi e vahehongofulu mo e ngaahi foaki kehe ʻoku totongi ʻe ha taha foakí, ʻoku ʻikai totonu ke fakahāhāholo. Ko e pīsopé pē taha mo kinautolu kuo fakamafaiʻi ke nau ngāue pe sio he ngaahi foaki ko ʻení, ʻoku totonu ke nau lava ʻo maʻu e fakamatala ko ʻení.

34.5

Ko hono Tokangaʻi e Paʻanga ʻa e Siasí

ʻE fakapapauʻi ʻe he palesiteni fakasiteikí mo e pīsopé ʻoku tokangaʻi fakalelei kotoa e paʻanga ʻa e Siasí. ʻOku poupouʻi ʻa e kau pīsopelikí mo e kau kalaké ke nau toe vakai ki he foʻi vitiō “Paʻanga Toputapu, Ngaahi Fatongia Toputapú” tuʻo taha ʻi he taʻu.

34.5.1

Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Ngāue Toko Uá

ʻOku fiemaʻu ʻe he tefitoʻi moʻoni ʻo e ngāue toko uá ha toko ua—ko ha mēmipa ʻo e kau pīsopelikí mo ha kalake, pe ko ha ongo mēmipa ʻo e kau pīsopelikí—ke na kau moʻoni ʻi he lekooti mo totongi e fakaʻaongaʻi e paʻanga ʻa e Siasí.

ʻOku totonu ke maluʻi ʻe he kau takí pea ʻoua ʻaupito naʻa teitei vahevahe ʻenau lea fufuú (vakai, 33.9.1.1).

34.5.2

Ko Hono Maʻu Mai ʻo e Vahehongofulú mo e Ngaahi Foaki Kehé

Kuo tuku ʻe he ʻEikí ha falala toputapu ki he kau pīsopé ke nau tānaki mo fakamāʻopoʻopo ʻa e vahehongofulú mo e ngaahi foaki kehe ʻa e Kāingalotú (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:30–33; 119). Ko e pīsopé pē mo hono ongo tokoní ʻe ʻave ki ai e vahehongofulú mo e ngaahi foaki kehé. ʻOku ʻikai teitei ʻi ai ha faʻahinga tūkunga ia ʻoku totonu ke tānaki ai ʻe honau uaifí, kau mēmipa kehe ʻo honau fāmilí, kau kalaké, pe ʻe ha toe kāingalotu ʻo e uōtí ʻa e ngaahi foaki ko ʻení.

34.5.3

Ko Hono Fakapapauʻi mo Hono Lekooti ʻo e Vahehongofulú mo e Ngaahi Foaki Kehé

ʻOku totonu ke fakapapauʻi mo lekooti ʻa e ngaahi foakí ʻi he Sāpate ʻoku maʻu aí. ʻE fakaava fakataha ʻa e sila takitaha ʻe ha mēmipa ʻo e kau pīsopelikí mo ha kalake, pe ʻe ha ongo mēmipa ʻo e kau pīsopelikí. Te na fakapapauʻi ʻoku tatau e paʻanga ʻoku ʻomí mo e lahi ʻoku tohiʻi ʻi he foomu Vahehongofulú mo e Ngaahi Foaki Kehé. Te na lekooti totonu ʻa e foakí takitaha. Kapau ʻoku kehekehe ʻa e paʻangá mo e lahi ʻoku tohiʻí, te na fetuʻutaki ki he taha foakí ʻi he vave taha ʻe lavá, ke fakatonutonu ʻa e faikehekehé.

34.5.4

Fakahū ʻo e Vahehongofulú mo e Ngaahi Foaki Kehé

ʻOku totonu ke teuteuʻi ha fakahū, hili hano fakapapauʻi ʻoku tatau e lahi ʻo e paʻanga ne lekōtí mo e paʻanga naʻe maʻú.

Ko e feituʻu ʻoku ʻi ai ha feituʻu fakahū paʻanga houa ʻe 24 ʻo e pangikeé, ʻe fakahū ʻe he mēmipa ʻo e kau pīsopelikí mo ha taha maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisēteki ʻe taha ʻa e paʻangá ki he pangikeé ʻi he ʻaho tatau pē naʻe fakaava mo fakapapauʻi ai ʻa e paʻangá.

Ko e feituʻu ʻoku ʻikai tuʻu ai ha feituʻu fakahū paʻanga houa ʻe 24 ʻo e pangikeé, pea ʻoku tāpuni ʻa e pangikeé ʻi he Sāpaté, ʻe vahe ʻe he pīsopé ki ha taha maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisēteki ke ne fakahoko ʻa e fakahuú ʻi he ʻaho ngāue hono hokó. ʻOku totonu ke ne:

  • Fakapapauʻi ʻoku tauhi malu ʻa e paʻangá kae ʻoua kuo fakahū.

  • Maʻu ha laʻi talitotongi fakahū ʻoku hā ai ʻa e ʻahó mo e lahi ʻo e fakahuú.

34.5.5

Ko Hono Maluʻi ʻo e Paʻanga ʻa e Siasí

Kuo pau ke ʻoua naʻa ʻi ai ha taimi ʻe hanga ai ʻe he kāingalotu ʻoku nau fatongia ʻaki hono tokangaʻi ha paʻanga ʻa e Siasí, ʻo tuku ha paʻanga ʻi ʻapisiasi he taimi poʻulí pe tuku noaʻia taʻetokangaʻi ia ʻi ha faʻahinga taimi, ʻo hangē ko e lolotonga e taimi fakatahaʻangá mo e ngaahi ʻekitivitií.

34.5.7

Ko Hono Tokangaʻi ʻo e Ngaahi Totongi mei he Siteikí mo e Uōtí

He ʻikai lava ke fai pe totongi ha fakamole ʻi he siteikí pe uōtí, taʻe-fakamafaiʻi ʻe he maʻu mafai pulé.

Kuo pau ke fakamoʻoni ha ongo taki kuo ʻosi fakamafaiʻi ʻi he totongí takitaha. Ko e taha ʻo kinaua kuo pau ko ha mēmipa ʻo e kau palesitenisī fakasiteikí pe kau pīsopelikí. Neongo ʻe lava ke fakamafaiʻi ʻa e ongo tokoní ke na fakamoʻoni ʻi he totongí, ka kuo pau ke toe vakaiʻi ʻe he palesiteni fakasiteikí pe pīsopé ʻa e totongi takitaha. ʻOku ʻikai totonu ke fakangofua ʻe he kau takí ke fai ha totongi kiate kinautolu pē.

ʻE fie maʻu ha tohi fakangofua ʻa e palesiteni fakasiteikí kimuʻa pea toki lava ʻe ha pīsope ʻo fakaʻaongaʻi ha foaki ʻaukai pe tohi ʻota ʻa e pīsopé kiate ia pe ki hono fāmilí. ʻOku fiemaʻu ha tohi fakangofua mei ha mēmipa ʻo e Kau Palesitenisī Fakaʻēliá kimuʻa pea toki lava ke fakaʻaongaʻi ʻe ha pīsope ʻa e foaki ʻaukaí pe fakangofua ha ʻota ʻa e pīsopé maʻá e palesiteni fakasiteikí pe maʻa hono fāmilí. Vakai, 22.5.1.2 ki he ngaahi fakahinohinó.

Ko ha mēmipa ʻokú ne kole ha totongi fakafoki te ne ʻomi ha tatau moʻoni pe fakaʻilekitulōnika ʻo ha faʻahinga talitotongi pe ʻinivoisi. Te ne toe fakakau foki ai e taumuʻá, hono lahí, pea mo e ʻaho ʻo e fakataú.

Kapau ʻoku totongi kimuʻa ʻa e paʻangá, ʻe fakahū mai ʻe he mēmipá ha foomu kole ke totongi, fakahaaʻi ai e taumuʻá, hono lahí, mo e ʻahó. Hili hono totongi ʻo e fakamolé, ʻe ʻomi leva ʻe he mēmipá (1) ha ngaahi talitotongi pe ʻinivoisi ki he paʻanga naʻe fakaʻaongaʻí pea (2) fakafoki mai mo ha paʻanga naʻe ʻikai fakaʻaongaʻi. Ko e paʻanga ʻoku fakafokí ʻoku totonu ke toe fakahū.

34.5.9

Tauhi ʻo e Lekooti Fakapaʻangá

ʻOku totonu ke tauhi ʻe he siteiki mo e uooti kotoa pē ha lekooti fakapaʻanga ʻoku maau mo totonu.

Ke maʻu ha fakamatala fekauʻaki mo hono fakaʻaongaʻi mo tauhi ʻo e ngaahi lekōtí mo e ngaahi lipōtí, ʻoku totonu ke vakai e kau kalaké ki he ngaahi fakahiniohino mei he hetikuota ʻo e Siasí pe ʻōfisi fakaʻēlliá. ʻOku totonu ke tauhi e ʻū lekooti fakapaʻangá ʻi ha taʻu ʻe tolu ʻo kau ai mo e taʻu lolotongá.

34.6

Patisetí mo e Ngaahi Fakamolé

ʻOku ʻomi ʻe he ʻinasi patisetí ha paʻanga fakalūkufua ki he Siasí ke totongi ʻaki e ngaahi ʻekitivitī mo e ngaahi polokalama ʻa e siteikí mo e uōtí.

Ko e lahi taha ʻo e ngaahi ʻekitivitií ʻoku totonu ke maʻamaʻa mo siʻisiʻi hono fakamolé pe ʻikai ha fakamole ki ai.

34.6.1

Patiseti ʻa e Siteikí mo e Uōtí

ʻE teuteu mo fakaʻaongaʻi ʻe he siteiki mo e uooti kotoa pē ha patiseti fakataʻu. ʻE tokangaʻi ʻe he palesiteni fakasiteikí e patiseti ʻa e siteikí, pea tokangaʻi ʻe he pīsopé ʻa e patiseti ʻa e uōtí.

ʻOku hiki atu ʻi lalo ʻa e ngaahi fakahinohinó:

  • Vakaiʻi ʻa e lahi ʻo e fakamole ʻi he taʻu ki muʻá ke fakapapauʻi ʻoku fakakaukauʻi lelei ʻa e ngaahi fakamole ʻe toe hoko maí.

  • Kole ki he ngaahi houalotú ke nau fakafuofuaʻi ʻenau fiemaʻu ki he patisetí pea ʻomi ha fakaikiiki.

  • Fakatahatahaʻi e patisetí ʻo fakaʻaongaʻi e ngaahi founga patiseti kuo fakangofuá.

34.6.2

ʻInasi Patisetí

34.6.2.1

Vahevahe ʻo e Patisetí

ʻOku vahevahe fakakuata ʻa e paʻanga patisetí ʻo makatuʻunga ʻi he maʻulotú ʻi he ngaahi vahevahe ko ʻení:

  • Houalotu sākalamēniti

  • Kau talavoú

  • Kau finemuí

  • Fānau Palaimeli taʻu 7–10

  • Kau taautaha kei talavoú

ʻOku mahuʻinga ke lipooti totonu mo taimi totonu ʻa e maʻulotú (vakai, 33.5.1.1).

34.6.2.2

Fakaʻaongaʻi Totonu ʻo e Patisetí

ʻE fakapapauʻi ʻe he kau palesiteni fakasiteikí mo e kau pīsopé ʻoku ngāue ʻaki fakapotopoto ʻa e paʻanga mei he ʻinasi patisetí.

ʻOku totonu ke ngāue ʻaki e patiseti fakasiteikí mo fakauōtí ki hono totongi kotoa e ngaahi ʻekitivitií, polokalamá, tohi lēsoní, mo e naunaú.

34.6.2.3

Toenga ʻi he Paʻanga Patisetí

ʻOku ʻikai totonu ke fakaʻaongaʻi ha toenga ʻi he paʻanga ʻinasi patisetí. ʻOku totonu ke fakafoki ki he siteikí ha toenga ʻi he paʻanga ʻa e uōtí.

34.7

Ngaahi ʻAotitá

34.7.1

Kōmiti ʻAotita Fakasiteikí

ʻOku fili ʻe he palesiteni fakasiteikí ha kōmiti ʻaotita ʻa e siteikí. ʻE fakapapauʻi ʻe he kōmití ni ʻoku tokangaʻi e ngaahi meʻa fakapaʻanga ʻa e siteikí mo e uōtí ʻo fakatatau mo e tuʻutuʻuni ʻo e Siasí.

34.7.3

Ko e ʻAotita Fakapaʻangá

ʻE ʻaotitaʻi ʻe he kau ʻaotita fakasiteikí ʻa e ngaahi lekooti fakapaʻanga ʻo e siteikí, ngaahi uōtí, mo e ngaahi senitā FamilySearch, tuʻo ua ʻi he taʻu takitaha.

ʻOku totonu ke ʻataʻatā ʻa e maʻu mafai pule ʻo e ʻiunití mo e kalake ʻoku vahe ki he ngaahi meʻa fakapaʻangá ke na tali ʻa e ngaahi fehuʻí ʻi he lolotonga ʻo e ʻaotitá.

34.7.5

Mole, Kaihaʻasi, Kākaaʻi, pe Ngāue Taʻetotonu ʻaki e Paʻanga ʻa e Siasí

ʻOku totonu ke fakahā ʻi he vave tahá ki he palesiteni fakasiteikí pe sea ʻo e kōmiti ʻaotita fakasiteikí kapau:

  • Kuo mole pe kaihaʻasi e paʻanga ʻa e Siasí.

  • Kuo ngāue hala ʻaki pe taʻe-totonu ʻe ha taki e paʻanga ʻa e Siasí.

Paaki