Ngaahi Tohi Tuʻutuʻuní mo e Ngaahi Uiuiʻí
35. Tokangaʻi mo Hono Fakaʻaongaʻi ʻo e Ngaahi ʻApisiasí


“35. Tokangaʻi mo Hono Fakaʻaongaʻi ʻo e Ngaahi ʻApisiasí,” Ngaahi Konga naʻe Filifili mei he Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá (2023).

“35. Tokangaʻi mo Hono Fakaʻaongaʻi ʻo e Ngaahi ʻApisiasí,” Ngaahi Konga naʻe Filifili mei he Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá

ʻĪmisi
kakai ʻoku fufulu e matapā sioʻatá mo vekiume

35.

Tokangaʻi mo Hono Fakaʻaongaʻi ʻo e Ngaahi ʻApisiasí

35.1

Taumuʻá

ʻOku ʻomi ʻe he Siasí ʻa e ngaahi ʻapisiasí koeʻuhí ke lava ʻa kinautolu kotoa ʻe hū ki aí ʻo:

35.2

Ngaahi Tufakangá mo e Fatongiá

35.2.2

Pule ki he Naunau Fakatuʻasino ʻa e Siasí

ʻOku tokoni ʻa e pule FM ʻoku fakangāueʻi ʻe he Siasí ki he siteiki takitaha ʻi hono fakalele ʻo e ngaahi ʻapisiasí. Te ne fokotuʻutuʻu ʻa e ngaahi monomono lalahí, fakamaʻa fakaʻāulilikí, pea mo e monomono angamaheni ʻo e falé.

Ka fiemaʻu, ʻe tokoni ʻa e pule ki he naunau fakatuʻasinó ʻi hono fakahinohino ʻo e kau fakafofonga falelotu fakasiteikí mo fakauōtí ʻi he founga ke fakamaʻa ʻa e falé mo fakahoko ha ngaahi ngāue fakalotofonua kehe. Te ne ʻoange ha ngaahi fakahinohino, naunau, mo ha ngaahi meʻangāue.

Te ne toe lava foki ke vakaiʻi mo e kau pīsopelikí ʻa e ngaahi fakamole ki he falé.

35.2.7

Kau Pīsopelikí

Ko e kau pīsopelikí (pe fakafofonga fakauooti ki he falelotú) te nau akoʻi ʻa e kāingalotú he founga ke fakaʻaongaʻi, tokangaʻi, pea mo tātāpuni ʻa e falé. Ko e kau pīsopelikí foki te nau tufaki ʻa e ngaahi kī ʻo e falé ki he kau taki fakauōtí.

Te nau fakapapauʻi ʻoku fakahoko malu ʻa e ngaahi ʻekitivitī ʻi he falé mo tuʻá (vakai, 20.7).

Te nau fetuʻutaki mo e pule ʻo e ngaahi naunau fakatuʻasino ʻa e Siasí fekauʻaki mo e monomonó mo e ngaahi fiemaʻu ki hono fakalelé. Te nau lava foki ke vakaiʻi ʻa e ngaahi fakamole fekauʻaki mo iá pea mo e pule ʻo e ngaahi naunau fakatuʻasinó.

35.2.9

Fakafofonga Falelotu ʻo e Uōtí

ʻE fakakaukauʻi ʻe he kau pīsopelikí pe ʻe uiuiʻi ha fakafofonga falelotu ʻo e uōtí pe ʻikai. Kapau te nau fili ke fakahoko ʻa e uiuiʻi ko ʻení, ʻe lava ke ui ʻe he kau pīsopelikí ha mēmipa ko ha tokotaha lahi tangata pe fefine. Kapau ʻoku ʻikai uiuiʻi ha fakafofonga falelotu fakauooti, ʻe lava pē ke vahe ʻe he pīsopé ʻa e fatongia ko ʻení ki ha taha ʻo hono ongo tokoní, kalake fakauōtí pe ko ha tokoni kalake, pe sekelitali pulé.

ʻE fokotuʻutuʻu ʻe he fakafofonga falelotu ʻo e uōtí ʻa e kāingalotú mo ha kau ngāue tokoni ke nau fakamaʻa mo tauhi ʻa e falé.

35.3

Ko Hono Langa ʻo e Ngaahi ʻApisiasí

ʻOku kehekehe pē ʻa e lalahi mo e faʻahinga ʻo e ngaahi ʻapisiasí ʻo fakatatau mo e ngaahi fiemaʻu mo e tūkunga fakalotofonuá. Ko e ʻapisiasí, ʻe lava pē ko ha langa ʻe he Siasí pe feituʻu ʻoku fakatau mai, ʻapi ʻo ha mēmipa, pe ʻapiako fakalotofonua pe senitā fakakolo, feituʻu ʻoku lisi, pe ha toe meʻa kuo fakangofua.

ʻE feinga ʻa e kau taki fakaʻēliá mo fakalotofonuá ke fakaʻaongaʻi kakato ʻa e ngaahi ʻapisiasi lolotongá pea mo fakapotopoto hano fokotuʻu ki ha feituʻu lahi ange.

35.4

Ko Hono Tokangaʻi ʻo e Ngaahi ʻApisiasí

35.4.1

Ko Hono Fakamaʻa mo Hono Tauhi ʻo e Ngaahi ʻApisiasí

ʻOku ʻi ai ha fatongia ʻo e kau taki fakalotofonuá mo e kāingalotú, kau ai mo e toʻu tupú, ke tokoni ʻo tauhi ʻa e fale kotoa ke maʻa mo ʻi ha tuʻunga lelei.

ʻOku ʻikai totonu ke hoko ʻa e taimi-tēpile ʻo e fakamaʻá ko ha fakamafasia ki he kāingalotú. Hangē ko ʻení, kapau ʻoku faingataʻa ʻa e fononga ki he falé, ʻe lava ke fakamaʻa ʻe he kāingalotú, ko ha konga pē ʻo e ngaahi meʻa ʻoku fakahoko fakauiké, ʻi he taimi ʻoku nau kei ʻi he falé aí.

35.4.2

Ko e Kole ʻo ha Ngaahi Monomonó

ʻE lava ke lipooti ʻe he kau mēmipa ʻo e fakataha alēlea fakauōtí mo e fakasiteikí ʻa e ngaahi fiemaʻu ki ha fakaleleiʻi ʻo e falé. ʻE lava ke fai ʻeni ʻaki hano fakaʻaongaʻi ʻo e meʻangāue Ko Hono Lipooti ʻo e Palopalema he Falé (FIR).

35.4.5

Haó mo e Malú

ʻOku totonu ke fai ʻeni ʻe he kau takí mo e kāingalotú:

  • Fakaʻataʻatā ʻa e holó, sitepú, hūʻanga ki tuʻá, mo e ngaahi loki ʻuhilá ki he fehūʻaki lelei ki loto mo tuʻá.

  • ʻOua ʻe fakaʻaongaʻi pe tauhi ha ngaahi meʻa fakatuʻutāmaki pe velangofua ʻi he ngaahi falé.

  • Fokotuʻu mo muimui ki he ngaahi founga tāpuni malu ʻo e falé.

  • Maluʻi e meʻangāue ʻa e Siasí mei he kaihaʻá.

  • ʻIloʻi e founga ke tāmateʻi ai e ʻū naunaú hangē ko e vaí, ʻuhilá, kasá pe penisiní.

ʻO ka fiemaʻu, ʻe lava ke ʻoatu ʻe he pule ki he ngaahi naunau fakatuʻasinó ha mape ʻoku hā ai e ngaahi meʻa tāmate afí, naunau ki he ʻuluaki tokoni fakafaitoʻó, mo e ngaahi feituʻu ke tāmateʻi ai e ʻuhilá. ʻOku lava ke maʻu ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo e malú ʻi he “Security and Lockup Procedures” [Malú mo e Ngaahi Founga Lokoloká] ʻi he “Ko Hono Tokangaʻi ʻo e Ngaahi ʻApisiasí” (Tohi Fakahinohino ki he ʻApisiasí). Vakai foki, 20.7.

35.5

Ngaahi Tuʻutuʻuni ki Hono Fakaʻaongaʻi ʻo e Ngaahi ʻApisiasi ʻo e Siasí

35.5.1

Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni mo e Ngaahi Fiemaʻu ki Hono Fakaʻaongaʻi ʻo e Ngaahi ʻApisiasi ʻa e Siasí

Ko e fakaʻaongaʻi kotoa pē ʻo e ngaahi ʻapisiasi ʻa e Siasí kuo pau ke fakakakato ai ʻa e ngaahi tefitoʻi fiemaʻu ko ʻení:

  • Ke fenāpasi mo e tokāteliné, ngaahi tuʻutuʻuní, mo e ngaahi founga ngāue ʻa e Siasí, kau ai ʻa e natula toputapu mo e ngaahi taumuʻa ʻo e ngaahi ʻapisiasi ʻa e Siasí.

  • Tauhi ʻa e ngaahi fakangatangata ʻo e laó.

  • Ke fenāpasi mo e tuʻunga fakaʻatā ʻo e Siasí mei he tukuhaú ʻi he feituʻu ʻoku kaunga aí.

  • Fakahoko ha ngaahi sitepu ʻoku tāú ke fakaʻehiʻehi, fakasiʻisiʻi, mo tokangaʻi ʻa e ngaahi tuʻunga fakatuʻutāmaki ki he malú, kau ai ʻa e ngaahi fakahinohino mo e ngaahi tuʻutuʻuni ʻa e Siasí ʻoku maluʻi ai e fānaú mo e toʻu tupú (vakai, 12.5.1 mo e 20.7.1)

  • Talangofua ki he ngaahi tūkunga mo e ngaahi fakangatangata kehe ʻoku ʻomi ʻe he palesiteni fakasiteikí pe pīsopé.

35.5.2

Fakaʻaongaʻi ʻe he Siasí ʻo e Ngaahi ʻApisiasí

Ko e ngaahi fakataha, ngaahi polokalama, mo e ngaahi ʻekitivitī ʻa e Siasí ʻoku muʻomuʻa taha ia ʻi ha toe fakaʻaongaʻi kehe ʻo e ʻapisasí kapau ʻoku ʻi ai ha fepaki.

ʻE toe lava foki ʻe he ngaahi uōtí mo e ngaahi siteikí ʻo fakahoko ha ngaahi polokalama kehe ʻa e Siasí ʻa ia ʻe ʻaonga ki he kāingalotú pea mo e tukui koló. ʻOku kau heni ʻa e:

35.5.3

Fakaʻaongaʻi ʻe he Mēmipá ʻa e ʻApisiasí—Fakataautaha mo Fakafāmili

ʻE lava ke kole ʻe he kāingalotú ke nau fakaʻaongaʻi ha ʻapisiasi ʻi honau siteikí ki ha ngaahi ʻekitivitī fakataautaha pe fakafāmili. Ke kole ha fakangofua, te nau fetuʻutaki ki ha mēmipa ʻo e kau pīsopeliki ʻo ha uooti ʻoku nau lotu ʻi he ʻapisiasi ko iá (pe ki ha taha ʻokú ne vahe ki ai). ʻOku fakaʻaongaʻi ki ai ʻa e ngaahi makatuʻunga ko ʻení:

  • Kuo pau ke tokangaʻi hono fakaʻaongaʻí ʻe ha mēmipa matuʻotuʻa falalaʻanga ʻo ha uooti ʻoku lotu ʻi he ʻapisiasí.

  • Ko e fatongia kakato ia ʻo kinautolu ʻoku nau fakaʻaongaʻí ha faʻahinga maumau ki he falé pe ko ha faʻahinga lavea pe moʻua ʻoku fekauʻaki mo e faʻahinga fakaʻaongaʻi peheé.

  • Kuo pau ke fakamaʻa mo fakafoki kakato ʻe kinautolu ʻoku fakaʻaongaʻí ʻa e falé ki hono tuʻunga kimuʻa pea toki fakaʻaongaʻí.

  • Kuo pau ke talangofua ʻa kinautolu ʻoku nau fakaʻaongaʻí ki he fakahinohino mo e ngaahi kole mei he kau taki fakalotofonuá, kau ai mo e kole ʻa e kau takí ke tokangaʻi hono fakaʻaongaʻí.

  • ʻE lava ke kole ʻe he kau taki ʻo e Siasí ki ha taha fakafoʻituitui pe kulupu ke taʻofi hono fakaʻaongaʻi ʻo e kelekelé kapau ʻoku ʻikai ke nau muimui ki he ngaahi fakahinohinó.

  • Ki he ngaahi ʻekitivitī kuo fakangofuá, ʻoku totonu ke aleaʻi ʻe he kau taki fakauōtí mo fakasiteikí ʻa e founga ki hono fakaava ʻo e ʻapisiasí. ʻOku totonu ke toki ʻoange pē ʻa e ʻū kī ki he falé ki ha kau mēmipa ʻo e uōtí pe siteikí kuo vahe ki ai.

Vakai ki he 38.3.4 ki hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi ʻapisiasí ki he malí mo e kai fakafiefiaʻi ʻo e malí.

Vakai ki he 29.5 ki hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi ʻapisiasí ki he ngaahi meʻa fakaʻeikí mo e ngaahi ouau kehe ki he pekiá.

35.5.4

Ko e Fakaʻaongaʻi ʻo e Ngaahi ʻApisiasí ʻe he Ngaahi Kautaha ʻOku ʻIkai Fakatupu Paʻangá pe Ngaahi Kulupu pe Niʻihi Fakafoʻituitui Kehé

ʻE ala fakangofua ʻe he kau taki fakaʻēliá ha ngaahi kautaha ʻoku ʻikai fakatupu paʻanga, tukui kolo mo ha ngaahi kulupu kehe (hangē ko ha ngaahi timi sipoti), pe niʻihi fakafoʻituitui ʻoku ʻikai fakamatalaʻi ʻi he 35.5.3 ke nau fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi ʻapisiasi ʻo e Siasí ki ha ngaahi ʻekitivitī pe polokalama langaki moʻui. ʻE fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tūkunga ʻoku lisi atu ʻi he 35.5.3.

Ke kole ha fakangofua mei he kau taki fakaʻēliá ki ha faʻahinga fakaʻaongaʻi pehē, ʻe fetuʻutaki ʻa e palesiteni fakasiteikí ki he pule ʻo e ngaahi naunau fakatuʻasinó.

35.5.5

Ngaahi Meʻa Fakatuʻupakeé

ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi ʻapisiasi ʻo e Siasí ki ha ngaahi tokoni mahuʻinga ʻi he tukui koló lolotonga ha meʻa fakatuʻupakē. Hangē ko ʻení, ʻe lava ke fakangofua ʻe ha palesiteni fakasiteiki ʻa e ngaahi ʻapisiasi ʻi hono siteikí ke fakaʻaongaʻi ʻe he ngaahi kautaha tokoni ki he fakatamakí mo ha niʻihi kehe ʻoku fekauʻaki ʻenau ngāué (vakai, 35.5.4).

35.5.6

Ngaahi Fakaʻaongaʻi ʻo e ʻApisiasí ʻOku ʻIkai Fakangofuá

35.5.6.1

Ngaahi Fakaʻaongaʻi Fakakomēsiale

He ʻikai ke ala fakaʻaongaʻi e ngaahi ʻapi Siasí ki ha ngaahi taumuʻa fakakomēsiale. ʻOku ʻikai fenāpasi ʻa e faʻahinga fakaʻaongaʻi peheé mo e taumuʻa ʻo e ngaahi koloa ʻa e Siasí. ʻE lava foki ke fepaki ia mo e ngaahi lao fakalotofonuá pe fakapuleʻangá ʻe ala fakaʻatā ai ʻa e Siasí mei he tukuhau kelekelé.

35.5.6.3

Ngaahi Taumuʻa Fakapolitikale

ʻOku ʻikai kau ʻa e Siasí ki ha tafaʻaki fakapolitikale. He ʻikai fakaʻaongaʻi ʻa e kelekele ʻo e Siasí ki ha ngaahi taumuʻa pe taukaveʻi fakapolitikale. ʻOku kau ʻi he ngaahi ʻekitivitī ʻoku tapuí ʻa e ngaahi fakataha fakapolitikalé mo e fakaʻaongaʻi ʻe he ngaahi tuʻuaki fakapolitikalé mo e ngaahi kulupu taukaveʻí.

Ka neongo ia, ʻe lava ke fakangofua ʻa hono fakaʻaongaʻi ʻo e kelekelé ki he lesisita ʻo e kau filí pe ko e filí, ko ha fakaʻatā makehe (vakai, 38.8.30). ʻE lava ke maʻu ʻe he palesiteni fakasiteikí ʻa e fakaʻatā makehe peheé ʻo fakafou ʻi he pule ki he naunau fakatuʻasinó (vakai, 35.5.4).

Paaki