12.

Lalai

12.1

iNaki kei na iSoqosoqo

Na isoqosoqo ni Lalai e vukei ira na luve ni Kalou mera vakavakarau me lesu kina Nona iserau. Nira ciqoma na kosipeli i Jisu Karisito, era na “tudei sara ka kakua ni yavalati rawa, moni ia tiko ga na cakacaka vinaka” (Mosaia 5:15).

12.1.1

iNaki

Na Lalai e vukei ira na gonelalai me:

• Vakila na loloma ni Tamadra Vakalomalagi ka vulica na Nona ituvatuva ni marau.

• Vulica baleti Jisu Karisito kei na Nona itavi ena ituvatuva ni Tamada Vakalomalagi.

• Vulica ka bulataka na kosipeli i Jisu Karisito.

• Vakila, kila, ka cakacakataka na veivakauqeti ni Yalo Tabu.

• Vakavakarau ki na, cakava, ka maroroya na veiyalayalati tabu.

• Vakaitavi ena Nona Cakacaka ni Veivakabulai kei na Bula Vakacerecerei na Kalou.

12.1.2

Na iToko ni Lalai

Na itoko ni Lalai e sa ivakananumi ni veivakalougatataki ni veiqaravi ena Lalai:

“A luvemu kecega ena vakavulici ira na Turaga; ena ka levu talega na nodra vakacegu na luvemu”(Aisea 54:13; 3 Nifai 22:13).

12.1.3

iSususu

Na isususu ena vukei ira na gone vula 18 ki na yabaki 3 me ra vakila na nona loloma na Tamada Vakalomalagi ka vulica na Nona ituvatuva ni marau.

O ira na iliuliu ni isususu era lomana, vakavulica, ka qaravi ira na gone. Me ra raica talega na nodra taqomaki kei na nodra tiko vinaka.

Me rua me rau kacivi ke rawa ena kalasi ni isususu. Kevaka erau sega ni veiwatini na iliuliu ni isususu, e dodonu me rau tagane se yalewa vata.

Na isususu ena taura na gauna taucoko ni Lalai. Me baleta na ikuri ni itukutuku, raica na 12.1.4 kei na 12.3.5.

12.1.4

Kalasi

Na kalasi ni Lalai ena vukei ira na gone mera vakila na loloma ni Tamada Vakalomalagi ka vulica na Nona ituvatuva ni marau. Na lesoni ena muria na lewenivuli ni Lako Mai, Mo Muri Au . Ena ikalima ni Sigatabu, era vakauqeti na qasenivuli mera vakayagataka na “iKuri ni iVakamacala B: Me Baleti Ira na Lalai—Vakarautaki Ira na Luvemu ki na Bula Taucoko e na Salatu ni Veiyalayalati ni Kalou.”

Sa yavutaki vaka yabaki na kalasi ni Lalai kei na iwiliwili ni qasenivuli sa tiko rawa. Na tabanilotu eso e vica toka ga kina na gonelalai se qasenivuli sa rawa ni cokota vata e rua se sivia na itabayabaki ki na dua na kalasi. Ena tabanilotu levu cake eso, sa rawa ni ra umana na iliuliu ni Lalai e vica na kalasi me baleta e dua na itabayabaki ka sivia ni dua na isususu.

Ni sa veirauti na iwiliwili ni gonelalai, era na wasei ki na kalasi eso vakatau tu ki na nodra yabaki e nai ka 31 ni Tiseba ni yabaki sa oti, me vaka e vakaraitaki ena ivolakabi oqo:

Yabaki e nai ka 31 ni Tiseba ni Yabaki Sa Oti	Kalasi ena 1 ni Janueri
Yabaki e nai ka 31 ni Tiseba ni Yabaki Sa Oti 2	Kalasi ena 1 ni Janueri iSususu (curuma na isususu na gone ena vula 18.)
Yabaki e nai ka 31 ni Tiseba ni Yabaki Sa Oti 3	Kalasi ena 1 ni Janueri Matanisiga
Yabaki e nai ka 31 ni Tiseba ni Yabaki Sa Oti 4	Kalasi ena 1 ni Janueri DND 4
Yabaki e nai ka 31 ni Tiseba ni Yabaki Sa Oti 5	Kalasi ena 1 ni Janueri DND 5
Yabaki e nai ka 31 ni Tiseba ni Yabaki Sa Oti 6	Kalasi ena 1 ni Janueri DND 6
Yabaki e nai ka 31 ni Tiseba ni Yabaki Sa Oti 7	Kalasi ena 1 ni Janueri DND 7
Yabaki e nai ka 31 ni Tiseba ni Yabaki Sa Oti 8	Kalasi ena 1 ni Janueri iSausauvou 8
Yabaki e nai ka 31 ni Tiseba ni Yabaki Sa Oti 9	Kalasi ena 1 ni Janueri iSausauvou 9
Yabaki e nai ka 31 ni Tiseba ni Yabaki Sa Oti 10	Kalasi ena 1 ni Janueri iSausauvou 10

Era dau toro cake na gone mai na Lalai ki na Goneyalewa se na kuoramu ni dikoni ena Janueri ni yabaki era sa yabaki 12 kina. Sa rawa ni ra ciqoma e dua na sitivikiti ni torocake. Sa rawa ni caka na veisitivikiti oqo ena iVurevure ni Liuliu kei na Vunivola.

Ena so na ituvaki, ena se bera tu beka ni vakarau e dua na yabaki 11 me biuta na Lalai. Eratou na veivosakitaka vata na bisopi, itubutubu, kei na gone na kena gauna donu.

Era na sega ni vakacavara beka na Lalai na gone ni bera na Janueri ena yabaki era sa 12 kina. Se na nodra tabaki na cauravou ki na dikoni ni se bera na gauna oya.

12.1.5

Gauna ni Lagalagasere

Na lagasere ena vukei ira na gone me ra vakila na loloma ni Tamada Vakalomalagi ka vulica na Nona ituvatuva ni marau. Ni ra lagata na gone baleta na ivakavuvuli ni kosipeli, ena vakadinadinataka na Yalo Tabu na kedra dina. Na qaqana kei na ivakatagi ena tiko ga ena nodra vakasama kei na lomadra na gone ena nodra bula taucoko.

Na gauna ni lagasere e duidui mai na gauna ni kalasi. Ena gauna ni lagasere, era na vuli na gone ni ra vakaitavi vagumatua ena lagasere. Era na vakavulica na iliuliu ni sereivakatagi ni Lalai na ivakavuvuli ni kosipeli, ia era vakayacora sara ga vakatabakidua ena sereivakatagi.

Na mataveiliutaki ni Lalai kei na iliuliu ni sereivakatagi ena veivula era digitaka na sere ni veivula yadua me vaqaqacotaka na ivakavuvuli era sa vulica tiko na gone ena nodra kalasi kei na vuvale. Na sere e vaqaqacotaka na ivakavuvuli oqo era sa vakarautaki tu ena Lako Mai, Mo Muri Au.

Me baleta na itukutuku tale eso, raica na “iDusidusi ni Gauna ni Lagasere kei na Nodra Vakaitavi na Gone ena Soqoni ni Sakaramede.” Raica talega na 12.1.6 kei na 12.3.4 ena ivoladusidusi oqo.

12.1.6

Nodra Vakaitavi na Gonelalai ena Soqoni ni Sakaramede

Sa dau vakayacori na nodra vakaitavi vakayabaki na gonelalai ena soqoni ni sakaramede ena iotioti ni vica na vula ena yabaki. Era vakaraitaka kina na gonelalai na ka era sa vulica e vale vakakina e valenilotu ena loma ni yabaki. Era vukea na ivavakoso ni vakanamata kivua na Tamada Vakalomalagi, na iVakabula, kei na Nodrau ivakavuvuli.

Ratou tuvalaka ena masumasu na mataveiliutaki ni Lalai kei na iliuliu ni sere kei na ivakatagi na qaravitavi oqo. E veidusimaki kina na matabisopi. Era na lagasere na gonelalai, vosa, ka wasea na italanoa, ivolanikalou, se ivakadinadina eso.

Na nodra vakaitavi e rawa ni taura e dua na kena iwase se na vo taucoko ni gauna ni oti na sakaramede. Na tabanilotu ka vica toka ga na kena gonelalai sa rawa ni sureta na lewe ni nodra matavuvale me ra vakaitavi.

Ena vuku ni kena vakabibitaki na soqoni ni sakaramede, me kakua ni okati ena qaravitavi na iyaloyalo, isulusulu, se vakaraitaki tukutuku raraba.

Me baleta na ikuri ni itukutuku, raica na “iDusidusi ni Gauna ni Lagasere kei na Nodra Vakaitavi na Gone ena Soqoni ni Sakaramede” ena Lako Mai, Mo Muri Au.

12.1.7

Soqoni ni Vakavakarau ni Valetabu kei na Matabete

Sa nodra itavi taumada na itubutubu me ra vakavulici ira na luvedra me baleta na valetabu kei na matabete. Me tokoni kina, ratou sa dau tuva ena veiyabaki na mataveiliutaki ni Lalai e dua na soqoni ni Vakavakarau ki na Valetabu kei na Matabete. E veidusimaki na matabisopi. Na soqoni e sa baleti ira na gonelalai ena kalasi ni iSausauvou 10. Era sa sureti na itubutubu. Sa vakaoqo na inaki eso ni soqoni oqo:

• Vukei ira na gone me ra kila vakavinaka na inaki ni matabete, itavi, kei na veivakalougatataki.

• Vukei ira na gone me ra vakaitavi ena cakacaka ni valetabu kei na tuva kawa ka vakavakarau me ra cakava ka maroroya na veiyalayalati tabu.

• Vukei ira na gonetagane me ra vakavakarau ni ciqoma na Matabete i Eroni.

• Vukei ira na gone me ra vakavakarau ni ciqoma e dua na ivolatara ni valetabu.

E rawa ni vakayacori na soqoni ena gauna ni Lalai ena Sigatabu, ena dua tale na gauna ena Sigatabu, se duatani tale na gauna. Ena veiliutaki kina e dua ena matabisopi. Ke lailai me tiko e dua ena mataveiliutaki ni Lalai.

Ke vica walega na gonelalai ena dua na tabanilotu, sa rawa ni vakayacori na soqoni ena nodratou veidusimaki na mataveiliutaki ni iteki. E soqoni vata kina eso se na tabanalevu taucoko ena iteki.

Me baleta na ikuri ni ivakamacala, raica na Vakavakarau ki na Valetabu kei na Matabete ena ChurchofJesusChrist.org.

12.2

Vakaitavi ena Nona Cakacaka ni Veivakabulai kei na Bula Vakacerecerei na Kalou

Sa sureta na tamata kecega na Kalou me ra lako mai vei Karisito ka veivuke ena Nona cakacaka ena:

• Bulataki ni kosipeli i Jisu Karisito.

• Veivukei vei ira na vakaleqai tu.

• Sureta na tamata kecega me ra ciqoma na kosipeli.

• Vakaduavatataki ni matavuvale me tawamudu.

Na Lalai e vukei ira na gone, matavuvale, iliuliu, kei na qasenivuli mera vakaitavi ena cakacaka oqo. Ena ikuri ni vakamacala me baleta na Nona cakacaka ni veivakabulai kei na bula vakacerecerei na Kalou, vulica na wase e 1.

12.2.1

Bulataki ni Kosipeli i Jisu Karisito

12.2.1.1

Nodra iTavi na iTubutubu kei na iLiuliu

Sa nodra itavi na itubutubu me ra vakavulici ira na luvedra ena kosipeli ka vukei ira me ra bulataka (raica na Vunau kei na Veiyalayalati 68:25–28). O ira na veiliutaki kei na qasenivuli ni Lalai e tokoni ira na itubutubu ena itavi oqo me vakaoqo:

• Mo vakadeitaka ni lesoni ni Lalai, gauna ni lagasere, kei na veiqaravi kei na itaviqaravi ena vukei ira na gone me ra muria na ivakaraitaki ni iVakabula.

• Vukei ira na gonelalai ena vakavakarau ki na papitaiso kei na veivakadeitaki.

• Vukei ira na gonetagane ena vakavakarau ki na veitabaki ni matabete.

• Vukei ira na gonelalai ena vakavakarau mera ciqoma e dua na ivolatara ni valetabu kei na cakacaka vakalotu ni valetabu.

• Vakavulici ira na gonelalai me baleta na veivakalougatataki ni kena wasei na kosipeli, oka kina na veiqaravi vakadaukaulotu tudei.

Sa dodonu vei ira na iliuliu me kidavi ira na gonelalai ka sega ni tokoni tu ena matavuvale ena bulataki ni kosipeli.

Era na sasagataka na itubutubu kei na iliuliu me ra ivakaraitaki vinaka vei ira na gonelalai. Era na dauveivakauqeti vei ira na gone ena nodra sasaga mera veiucui vakalevu cake kei Jisu Karisito. Na parokaramu ni Lalai kei na iTabagone e dua na ivurevure me vukei ira na gone yabaki 8–11 (raica na ChildrenandYouth.ChurchofJesusChrist.org).

12.2.1.2

Vulici ni Kosipeli

Era vakauqeti ira na gonelalai kei na nodra matavuvale na iliuliu kei na qasenivuli ni Lalai mera vulica na kosipeli e vale. Era vulica na kosipeli na veiliuliu oqo ka wasea vei ira na gonelalai na ka era sa vulica. Era sureti ira na gonelalai me wasea e valenilotu na ka era sa vulica tiko e vale.

Na soqoni ni Lalai ena Sigatabu e vukei ira na gonelalai me vakataucokotaka na inaki ni Lalai (raica na 12.1.1). Ena liutaka na kena dolavi e dua ena mataveiliutaki ni Lalai. Ena liutaka na gauna ni lagasere na iliuliu ni sere kei na ivakatagi. Era vakavulici ira na gonelalai na qasenivuli ni Lalai ena gauna ni kalasi.

Na soqoni ni Lalai vei ira na gone yabaki 3–11 e sa vakayacori ena vei-Sigatabu me 50 na miniti ni ra tiko ena nodra kalasi na qase kei na itabagone. Na ituvatuva e sa vakaoqo:

Tiki ni Soqoni	Kena balavu
Tiki ni Soqoni iDola (masu, ivolanikalou se Yavu ni Vakabauta, kei na vosa—e soli kece mai vei ira na gone)	Kena balavu 5 na miniti
Tiki ni Soqoni Gauna ni Lagasere	Kena balavu 20 na miniti
Tiki ni Soqoni Veisau ni kalasi	Kena balavu 5 na miniti
Tiki ni Soqoni Kalasi kei na masu ni suka	Kena balavu 20 na miniti

Ena tabanalevu e levu kina na gonelalai, sa rawa vei ira na iliuliu ena Lalai mera wasei ira vakarua. E dua na ilawalawa e tiko ena kalasi ni tiko voli na ilawalawa kadua ena gauna ni lagasere. Rau sa na qai veisau na ilawalawa. Era veisautaka na gauna na iliuliu me vaka e gadrevi.

Na isususu baleti ira na gone vula 18 ki na yabaki 3 me 50 na miniti. Behold Your Little Ones e vakarautaka e dua na ituvatuva vakaturi. Sa rawa me ra tekivu tiko ena isususu na gonelalai ni ra sa vula 18.

12.2.1.3

Veiqaravi kei na iTaviqaravi

Vakatekivu ena Janueri ni yabaki era sa yabaki 8 kina, sa rawa me ra tekivu tiko na gone ena itaviqaravi ni Lalai. Me baleta na idusidusi raraba ni itaviqaravi, raica na wase e 20.

Era tuvana na iliuliu ni itaviqaravi ni Lalai, na veiqaravi kei na itaviqaravi eso me vukei ira na gonelalai, mera vakaitavi ena Nona cakacaka ni veivakabulai kei na bula vakacerecerei na Kalou. Na veiqaravi kei na itaviqaravi e dodonu me marautaki ka veicuqeni. Era tara cake na ivakadinadina, vaqaqacotaka na matavuvale, ka susuga cake na tubu ni tamata yadua.

Na itaviqaravi ni Lalai e dau vakayacori ena so na gauna ka sega ena Sigatabu se yakavi ni Moniti. Era veivuke na iliuliu tabaqase me vakadeitaki nira na taqomaki vinaka ena itaviqaravi (raica na safety.ChurchofJesusChrist.org; raica tale ga na 20.7 ena ivoladusidusi oqo). Ke lailai me rua na iliuliu ni tabaqase nuitaki me dau tiko ena itaviqaravi kece sara (raica na 12.5.1).

Na veidusidusi vakaoqo sa rawa ni moici me sotava na ituvaki ena vanua o ya:

• Na itaviqaravi ni Lalai e dau vakayacori vakarua ena dua na vula kevaka e rawa. E rawa me vakayacori wasoma vakalevu se lailai sobu. Era vakasamataka na iliuliu na ituvaki ni matavuvale, na yawa ni vanua kei na kena isau, kei na veitaqomaki.

• Vakararaba, era sa tuvai na gonelalai ena yabaki ni bula. E dau duidui na sota ni tagane kei na yalewa. Ia, rawa ni ra cokovata ena so na itaviqaravi se ena vanua eso e vica walega kina na gonelalai.

• E rawa ni ra digitaka na iliuliu me ra tuvalaka ka vakayacora na keba sigadua vakayabaki me baleti ira na gone ena Lalai yabaki 8–11. Na itaviqaravi ni Lalai, oka kina na keba ena siga, e sega ni oka kina na tiko bogi.

Na iyaya kei na itaviqaravi taucoko, oka kina na keba vakasiga, ena saumi mai na ilavovakarau ni tabanalevu. Me kakua soti ni sivia na veilakoyaki kei na vakayagataki ilavo.

Na vakadeitaka na matabisopi ni sa veirauti ka savasava na ilavo vakarau kei na itaviqaravi baleti ira na tagane kei na yalewa ena Lalai. Sa vakatautaki na soli ni ilavovakarau ki na kedra iwiliwili na gonelalai.

Me baleta ena ikuri ni itukutuku, raica na Children and Youth.ChurchofJesusChrist.org. Raica talega na JustServe.org, ena vanua e tiko kina. Na veivurevure oqo e vakarautaka na vakasamataki ni veiqaravi kei na itaviqaravi.

12.2.1.4

Torocake Yadudua

Ena nodra sasaga mera veiucui kei na iVakabula, o ira na gone—me tekivu ena yabaki era sa yabaki 8 kina—era sa sureti me ra biuta nodra takete me ra tubu vakayalo, vakaveimaliwai, vakayago, kei na vakasama (raica na Luke 2:52). Ena nodra veivuke na itubutubu, era na vakasaqara na gone na veivakauqeti me ra kila na ka me ra cakacakataka. Era tuvatuvaka, cakacakataka na nodra ituvatuva, ka vakasamataka na ka era sa vulica. Era veitokoni na iliuliu me vaka e gadrevi. Ia, era na sega ni talevalesu na nodra takete se nodra toso na gonelalai.

Me tekivu ena yabaki era sa yabaki 8 kina, era sa vakauqeti na gone me ra vakacavara e dua mada ga na takete ena dua vei ira na va na wase ena veiyabaki. E rawa ni ra vakayagataka na Torocake Yadudua: iVoladusidusi ni Gone me tuvai ka volai na takete eso.

Me baleta ena ikuri ni itukutuku, raica na Children and Youth.ChurchofJesusChrist.org.

12.2.2.

Nodra Vukei na Gadreva tu na Veivuke

Sa dodonu me tiko wasoma vei ira na gonelalai na madigi me ra qaravi ira kina na tani kei ira na nodra matavuvale kei na gauna ni itaviqaravi ni Lalai. Na vakasama ni veiqaravi e rawa ni kunei ena ChildrenandYouth.ChurchofJesusChrist.org Ena vanua e tiko kina, na JustServe.org e vakatura tiko eso na madigi ni veiqaravi vakaitikotiko.

12.2.3

Sureti na Tamata Kecega me Ciqoma na Kosipeli

E rawa vei ira na gone me ra sureta na tamata kecega me ciqoma na kosipeli ena vuqa na sala. Eso na sala oqo sa tuvai koto e ra:

• Me ra ivakaraitaki vinaka ni tisaipeli i Jisu Karisito.

• Wasea na nodra ivakadinadina vei ira na itokani kei na lewe ni matavuvale.

• Veiqaravi vei ira na lewe ni kalasi luluqa.

• Sureti ira na itokani me ra lako mai Lotu, itaviqaravi se papitaiso se me ra vakavulici mai vei rau na daukaulotu.

• Sureti ira na itokani me ra vakaitavi ena parokaramu ni Gonelalai kei na iTabagone. Era cakacaka vakaveivolekati na iliuliu kei ira na itubutubu ni gone oqo me vukei ira me ra kila vakavinaka na parokaramu ka navuca na sala era na via vakaitavi kina kei ira na luvedra.

• Sureti ira na itokani kei na lewe ni matavuvale me ra mai tiko ena nodra vakaitavi vakayabaki na gone ena sakaramede.

12.2.4

Vakaduavatataki me Tawamudu na Matavuvale

E rawa ni ra veivuke na gone ena kena vakaduavatataki me tawamudu na matavuvale ena vuqa sara na sala. Eso vei ira na sala oqo sa tuvai koto e ra:

• Rokovi ira na nodra itubutubu ka ivakaraitaki ni bula va-Karisito ena nodra vale.

• Vakavakarau me dua na nodra matavuvale tawamudu vakataki ira.

• Sasagataka me ra bula kilikili ni ciqoma e dua na ivolatara ni valetabu ena yabaki veiganiti.

• Vakavakarau mera cakava ka maroroya na veiyalayalati ka ciqoma na cakacaka vakalotu ni valetabu, oka kina na vakamau tawamudu.

• Vulica me baleta na nodra isema ni matavuvale kei ira na nodra qase e liu (raica na Noqu Matavuvale: iTalanoa Eso e Kauti Keitou Vata Mai).

• Vakaraici ira na qase e liu era gadreva tu na cakacaka vakalotu ni valetabu (raica na FamilySearch.org).

• Vakavakarau me vakaitavi ena papitaiso kei na veivakadeitaki me baleti ira na mate.

• Vakaitavi ena tuva matanivola kei na dua na lewe ni matavuvale (raica na FamilySearch.org/indexing).

12.3

Veiliutaki ni Lalai ena Tabanalevu

12.3.1

Matabisopi

Na itavi bibi duadua nei bisopi oya o ira na itabatamata era tubu cake tiko mai ena nona tabanalevu. Na bisopi se na nona daunivakasala ka lesi ena dau sota vakawasoma kei na peresitedi ni Lalai.

Na bisopi kei rau na nona daunivakasala ratou sauma vakatotolo na vakatutu mai na mataveiliutaki ni Lalai me baleti ira na kacivi me veiqaravi ena Lalai. Ena cakacaka vata na matabisopi kei na mataveiliutaki me ra na tomani tikoga na qasenivuli kei na iliuliu ni sere kei na ivakatagi. Na gauna e rawa kina, o ira na lewenilotu ena veikacivi oqo sa dodonu me veiqaravi balavu tu mai me tauyavutaki kina na veimaliwai lomani, veivakabauti kei ira na gonelalai. Na veimaliwai vakaoqo e vukea na susugi cake ni ivakadinadina ena lomadra na gonelalai.

Ratou na tiko wasoma ena Lalai na bisopi kei na nona daunivakasala. Ratou vulica talega na yacadra ka kila vakamatata na ituvaki vakavuvale ni gone yadua ena tabanalevu.

12.3.2

Mataveiliutaki ni Lalai

Na bisopi ena kaciva ka vakatikora e dua na marama itabaqase me veiqaravi vaka peresitedi ni Lalai ena tabanalevu. Ke sa levu vakarauta na tabanilotu, ena vakatura o koya me kacivi e dua se rua na marama itabaqase me nona daunivakasala (raica na wase 30). Sa vakasamataka na matabisopi na nona vakatutu ka vakayacora na veikacivi.

Ratou dau ciqoma na mataveiliutaki ni Lalai na veivakamatautaki kei na veitokoni tomani ni mataveiliutaki ni Lalai ena iteki.

Ena dua na tabanilotu lailai, sa rawa ni o Peresitedi duadua ga ni Lalai na iliuliu kacivi ena Lalai. Ena ituvaki oqo, sa cakacaka vata kei ira na itubutubu o koya me vakarautaki na lesoni, na gauna ni lagasere, kei na itaviqaravi eso. E vakadeitaka talega ni sa tiko e rua mada ga na itabaqase nuitaki ena veisoqoni kece kei na itaviqaravi. Ke sa tubu mai na tabanilotu, na veikacivi tale eso sa rawa ni vakatawani ena kena veitarataravi oqo: daunivakasala, iliuliu ni sereivakatagi, qasenivuli kei na iliuliu ni isususu, sekeriteri, kei na iliuliu ni itaviqaravi.

Kevaka e sega ni tiko na peresitedi ni Lalai ena dua na tabana, sa rawa ni vukei ira na itubutubu na peresitedi ni iSoqosoqo ni Veivukei me tuvalaki na idusidusi me baleti ira na gonelalai me yacova ni sa kacivi e dua na peresitedi ni Lalai.

Na mataveiliutaki ni Lalai e vukei ira na itubutubu me ra vakarautaki ira na gone me ra curu ka toso ki liu ena salatu ni veiyalayalati. Oqo e dua vei ira na nodra itavi bibi duadua.

Me rawati oqo, sa rawa vei peresitedi ni Lalai me lesia e dua na lewe ni mataveiliutaki me vukei ira na itubutubu me ra vakarautaki ira na luvedra me ra papitaiso ka vakadeitaki. Sa rawa vei peresitedi ni Lalai me lesia e dua tale na lewe ni mataveiliutaki me vukei ira na itubutubu ena vakavakarau ki na valetabu kei na matabete me baleti ira na luvedra.

O irau na lewe ni mataveiliutaki oqo erau na vakaraitaka vei ira na itubutubu na ivurevure eso ena Gospel Library e rawa ni veivuke. Raica, me vakataka na, “Vakarautaki Ira na Luvemu ki na Bula Taucoko ena Salatu ni Veiyalayalati ni Kalou” ena Lako Mai, Mo Muri Au. E rawa ni ratou cakacaka na lewe ni mataveiliutaki vata kei ira na turaga kei na marama dauveiqaravi, qasenivuli, kei na so tale me tokoni ira na itubutubu.

Sa vakaoqo na ikuri ni nona itavi na peresitedi ni Lalai. Rau vukei koya na nona daunivakasala.

• Veiqaravi ena matabose ni tabanalevu. E veiqaravi o koya vaka (1) dua na lewe ni matabose ni tabanalevu ka vukea na vakameautaki ni gagadre eso ena tabanalevu ka vakaraica na iwali eso ka (2) dua na mata ni Lalai. Ena vukea na matabose ni tabanalevu me kila na yaca kei na nodra ituvaki ni bula na gone yadua me rawa ni vakavinakataka na veiqaravi vei ira na gone kei na matavuvale. Raica na 29.2.5.

• Vakayacora wasoma na bose ni mataveiliutaki ni Lalai ka sota vata kei na bisopi se na nona daunivakasala e lesi.

• Soli vakatutu ki na matabisopi me ra veiqaravi ena Lalai na turaga kei na marama itabaqase.

• Vukea na matabose ni tabanalevu me kilai na gone era na rawa ni papitaiso ena yabaki ka tarava (raica na 18.7.1.1).

• Veivuke ena kena tuvanaki na lotu ni papitaiso baleti ira na gone era volaitukutukutaki ni ra tarogi (raica na 18.7.2).

• Tuva ka liutaka na dolavi ni soqoni ni Lalai ena Sigatabu.

• Veiqaravi vei ira na gone yadua, qasenivuli kei na iliuliu ena Lalai.

• Vakavulici ira na iliuliu ni Lalai kei na qasenivuli ena nodra itavi ka tokoni ira ena veilesilesi o ya ena nodra vakamatautaki ki na nodra veikacivi (raica na Veivakavulici ena iVakarau ni iVakabula [2016],38).

• Vukei ira na veiliutaki ni Lalai kei ira na qasenivuli ena gauna ni kalasi, gauna ni lagasere, kei na gauna ni veisau.

• Sikova na kalasi ni Lalai ka vakarautaka me ra tiko na qasenivuli ena soqoni ni matabose ni qasenivuli.

• Veivuke ni tavoca na parokaramu ni Gonelalai kei na iTabagone kivei ira na gonelalai ena yabaki 8 tiko kei na nodra itubutubu. Oqo e rawa ni yaco ena nodra itikotiko se na nodra kalasi ni Lalai (raica na 12.5.7).

• Raica raraba na ivolatukutuku, ripote, ilavovakarau, kei na veika vakailavo ni Lalai.

12.3.3

Sekeriteri

Ke sa levu vakarauta na tabanilotu, na vakatura na peresitedi ni Lalai ki na matabisopi e dua na marama itabaqase me veiqaravi vaka sekeriteri. Sa vakaoqo na nona itavi:

• Vukea na mataveiliutaki ni Lalai ena vakarautaki ni lewe ni veivosaki ena soqoni ni mataveiliutaki. E dau tiko o koya ena veisoqoni oqo, tauri tukutuku, ka raica matua na ilesilesi eso.

• Cakacaka vata vakavoleka kei ira na qasenivuli kei na iliuliu me donu vinaka na ivolatukutuku ni tiko rawa.

• Ni vakayagataki na VLV, cakacaka vata kei rau na sekeriteri ni kuoramu ni italatala qase kei na iSoqosoqo ni Veivukei me maroroi na ivolatukutuku ni tiko rawa baleti ira na uabula era veiqaravi tiko ena Lalai.

• Vakadeitaka na mataveiliutaki ni Lalai sa kilai:

  • Ira na gone vou kei na vulagi.

  • Ira na gone era lako mai ki na isususu kei na gone era toki mai na isususu ki na kalasi ni Matanisiga.

  • Ira na gone sa rawa ni papitaiso.

  • O ira na gone era na toso cake kina Lalai.

• Lesi ira na gone me ra dau masu, wili ivolanikalou, ka vosa ena kena dolavi na soqoni ni Lalai ena Sigatabu (ena veidusimaki ni mataveiliutaki). Na vakaraitaka talega o koya vei ira na itubutubu.

• Vukei ira na mataveiliutaki ni Lalai ni vakarautaka e dua na ilavovakarau, itukutuku ni kena vakayagataki, ka raica matua na iyaragi eso ni Gonelalai kei na iTabagone.

12.3.4

iLiuliu ni Sere iVakatagi kei na Dautabapiano

Na iliuliu ni sere ivakatagi kei na dautabapiano e vakavulica vei ira na gone na kosipeli i Jisu Karisito mai na sere kei na ivakatagi ena gauna ni lagasere. Na sereivakatagi e vaqaqacotaka na vulici vakamacawa ni ivolanikalou me vaka e tuvai koto ena Lako Mai, Mo Muri Au. E rawa me vakayagataki na ivurevure eso oqo:

• Lako Mai, Mo Muri Au

• iDusidusi ni Gauna ni Lagasere kei na nodra Parokaramu ni Soqoni ni Sakaramede na Gonelalai

• Nodra iVolanisere na Gonelalai

• Sere ni Lotu

• iVakasokumuni ni Sere ena Lalai ena ChurchofJesusChrist.org

• “Gauna ni Lagasere ni Lalai—Na Lagasere e Rawa ni Vakavulica na iVunau” (MediaLibrary.ChurchofJesusChrist.org)

Sa dodonu me vakadonuya na matabisopi na vakayagataki ni dua tale na mataqali sere kei na ivakatagi ena Lalai.

Kevaka e sega ni tiko e dua na dautabapiano se piano, e rawa ni ra vakayagataka na iliuliu na katokatoni mai na ivurevure eso oqo:

• App ni Sereivakatagi Tabu

• App ni Valenivola ni Kosipeli se Gospel Library App

• Music.ChurchofJesusChrist.org

• CDs ena store.ChurchofJesusChrist.org

Sa rawa talega ni ra lagasere na gone me sega na ivakatagi.

E rawa ni veivuke na iliuliu ni sere ivakatagi ena sere kei na ivakatagi ena isususu ni sureti. E rawa ni kacivi e dua na ikuri ni iliuliu ni sere ivakatagi ke gadrevi.

Na iliuliu ni sere ivakatagi e cakacaka vata kei na mataveiliutaki ni Lalai me vukea nodra vakavakarau na gone ki na nodra vakaitavi vakayabaki ni gonelalai ena soqoni ni sakaramede (raica na 12.1.6.

Raica na Gauna ni Lagasere ena ChurchofJesusChrist.org me baleta eso tale na vakasama kei na ivurevure.

12.3.5

Qasenivuli kei na iLiuliu ni iSususu

E sa dua na itavi dokai me ra vakatavulici na gonelalai. E vakavuvulitaka o Jisu Karisito, “Raici ira na nomuni lalai” ka “vakani ira na noqu lami” (3 Nifai 17:23; Joni 21:15). Ena muri ni veisureti oqo, sa lomani ka vakavulici ira na gonelalai o ira na iliuliu ni Lalai ena ivakarau ni iVakabula.

Ratou na vakatura ki na matabisopi na mataveiliutaki ni Lalai na turaga kei na marama me ra veiqaravi vaka qasenivuli ni Lalai kei na iliuliu ni isususu. Sa vakadonuya na matabisopi na vakatutu oqo ka qarava sara na veikacivi. Era sa kacivi na lewenilotu oqo me ra vakavulica ka veiqaravi ki na vei itabayabaki vakatabakidua eso ni gonelalai.

Era veivakavulici na qasenivuli ni Lalai mai na Lako Mai, Mo Muri Au (yabaki 3–11). Ena ikalima ni Sigatabu, era sa vakauqeti mera vakavulica na lesoni mai na “iKuri ni iVakamacala B: Me Baleti Ira na Lalai—Vakarautaki Ira na Luvemu ki na Bula Taucoko e na Salatu ni Veiyalayalati ni Kalou.”

Era veivakavulici na iliuliu ni iSususu mai na Dou Raici Ira na Nomudou Lalai.

Era muria na qasenivuli kei na iliuliu ni isususu na ivakavuvuli ena Veivakatavulici ena Sala ni iVakabula kei na wase 17 ni ivoladusidusi oqo.

Ni ra veivakavulici na itabaqase vei ira na gonelalai ena veisoqoni ni Lotu, me na tiko e rua mada ga na itabaqase nuitaki. Na rua na itabaqase e rawa ni rua na marama, rua na turaga, se dua na veiwatini. Kevaka e sega ni rawa oqo, me ra cokotavata na kalasi na iliuliu. Sa dodonu vei ira na veiliutaki kei na qasenivuli me ra vakacavara na veituberi ena ProtectingChildren.ChurchofJesusChrist.org. (Raica na 12.5.1.)

Me kakua ni veivakavulici ena Lalai na itabagone, oka kina na veisosomitaki.

O ira na qasenivuli ni Lalai kei na iliuliu ni isususu ena tikoga vata kei ira na gonelalai ena gauna taucoko ni Lalai, oka kina na gauna ni lagasere kei na veisau. Ena gauna ni lagasere, era vakaitavi na qasenivuli kei na nodra kalasi. Me ra dau tikoga na qasenivuli vata kei ira na gone lalai ni sa oti na Lalai me yacova ni sa mai kauti ira e dua na lewe ni matavuvale.

Era dau tiko na qasenivuli kei na iliuliu ni isususu ena matabose ni qasenivuli ena veivulatolu (raica 13.4).

12.3.6

iLiuliu ni iTaviqaravi

O ira na iliuliu ni itaviqaravi ni Lalai era veiqaravi vei ira na gone ni ra tuvanaka na veiqaravi kei na itaviqaravi vakatekivu ena Janueri ni yabaki era na yabaki 8 kina na gone (raica na 12.2.1.3). Na veiqaravi kei na itaviqaravi me vakanamata ki na Nona cakacaka ni veivakabulai kei na bula vakacerecerei na Kalou. Era sa lasa ka veirawai. Era tara cake na ivakadinadina, vaqaqacotaka na matavuvale, ka susuga cake na tubu ni tamata yadua.

Na iliuliu ni itaviqaravi ni Lalai e rawa ni o ira na qasenivuli ni Lalai. E rawa talega ni so tale na lewenilotu e vakatura na mataveiliutaki ni Lalai ka kaciva na matabisopi. Me tiko e rua mada ga na iliuliu ena itaviqaravi yadua. Na iliuliu e rawa ni rua na marama, rua na turaga, se dua na veiwatini. Sa dodonu me ra vakacavara na veiliutaki na veituberi ena ProtectingChildren.ChurchofJesusChrist.org. (Raica na 12.5.1.)

12.4

iLiuliu ni Lalai ena iTeki

Sa kaciva na mataveiliutaki ni iteki e dua na marama itabaqase me veiqaravi vaka peresitedi ni Lalai ena iteki. Ke sa levu vakarauta e dua na iteki, ena vakatura o koya e dua se rua na marama itabaqase me veiqaravi vaka daunivakasala kei na dua tale me veiqaravi vaka sekeriteri. Era sa kacivi ka vakatikori na marama oqo mai na dua na lewe ni mataveiliutaki ni iteki se dua ena matabose e cake e lesi. Ena ivakamacala baleta na nodra itavi na mataveiliutaki ni Lalai kei na sekeriteri ni iteki, raica na 6.7.1, 6.7.1.3, kei na 6.7.3.

Sa itavi ni dua na daunivakasala ena mataveiliutaki ni iteki na Lalai ena iteki. Sa tiko talega na nona itavi ena cakacaka ni mataveiliutaki ni Lalai ena iteki. Ena dusimaki ira talega na bisopi ena vuku ni nodra itavi ena Lalai.

Ena lesia na mataveiliutaki ni iteki e dua ena matabose e cake me cakacaka vata kei na mataveiliutaki ni Lalai ena iteki (raica na 6.5).

12.5

iKuri ni Dusidusi kei na Lawatu

12.5.1

Taqomaki ni Gonelalai

Ni ra veimaliwai tiko kei ira na gonelalai na itabaqase ena veisoqoni ni Lotu, sa dodonu me tiko mada ga e rua na itabaqase nuitaki. Ena rairai yaga me cokotivata na kalasi eso me vakayacori kina oqo.

Na itabaqase taucoko era cakacaka vata kei ira na gonelalai sa dodonu mera vakacavara na veituberi ni nodra taqomaki na gonelalai kei na itabagone ena loma ni dua na vula mai na nodra tokoni (ProtectingChildren.ChurchofJesusChrist.org). Era na taleva tiko na veituberi ena veiyatolu na yabaki mai na gauna oya.

12.5.2

O Ira na Gone Ka Tu Na Nodra Gagadre Duatani

Ni tiko balavu na tauvimate ki na dua na gone, vakaleqai vakayago, se gagadre duatani, era sa veivosaki na iliulliu ni Lalai vata kei ira na itubutubu kei na matabisopi. Era cakava vata e dua na ituvatuva me tokona na matavuvale ka vukea na gone me vakaitavi ena Lalai.

Na gonelalai era vakaleqai tu e dau tiko ena nodra kalasi dei ni Lalai. Kevaka e gadrevi, sa rawa ni kacivi eso tale na qasenivuli mera veivuke.

O ira na gone vakaleqai tu vakayago se so tale na gagadre duatani era dau vakacavara na Lalai ena itekivu ni Janueri ena yabaki era sa yabaki 12 kina. Eso na gone ena sega beka ni vakacavara na Lalai ena ituvatuva oqo. Era cakacaka vata na bisopi kei na itubutubu me navuci na ka e vinaka duadua ki na gone yadua.

Me baleta na ikuri ni ivakamacala, raica na disability.ChurchofJesusChrist.org; raica talega na 38.8.27 ena ivoladusidusi oqo.

12.5.3

Turaga era Veiqaravi ena Lalai

Sa dodonu me nanuna na matabisopi kei na mataveiliutaki ni Lalai na nodra veivakayarayarataki vinaka na turaga bula kilikili era veiqaravi tiko ena Lalai. Rawa me ra veiqaravi vaka qasenivuli na turaga, iliuliu ni isususu, iliuliu ni sere ivakatagi kei na dautabapiano, kei na liuliu ni itaviqaravi ni Lalai.

12.5.4

Veitaqomaki ena Valenivakacegu

Sa dodonu me ra dau vakayaloqaqataki ira na itubutubu na iliuliu kei na qasenivuli me kauti ira na luvedra ki na valenivakacegu ni bera na Lalai. Ena gauna ni Lalai, me na kau ki na valenivakacegu e dua na gonelailai mai vua e dua na itubutubu se dauveisusu vakalawa. Me ra kakua ni kauti ira na gonelalai ki na valenivakacegu na iliuliu kei na qasenivuli.

12.5.5

iTaviqaravi Matanataki

Sa dodonu me ra dau qaqarauni na iliuliu kei na qasenivuli ni ra matanataka na veika vakalou ena Lalai. E sega ni dau vakatakarakarataki na Tamada Vakalomalagi kei na Yalo Tabu. E rawa ni ra vakatakarakarataka duadua ga na iVakabula na gone ena ivakaraitaki ni Nona sucu. Me baleta na ikuri ni idusidusi, raica na 20.5.6.

12.5.6

Mama ni DND

Ni ra tekivuna na gone na kalasi ni DND 4, na mataveiliutaki ni Lalai kei na nodra qasenivuli ni Lalai era na vakananuma vei ira me ra “digitaka na dodonu.” O ira na iliuliu oqo era solia talega vei ira yadua na gone e dua na mama ni DND drokadroka.

12.5.7

Vakatakilai ni Parokaramu ni Gonelalai kei na iTabagone

Ena itekivu ni veiyabaki, me na sikova na bisopi, dua na nona daunivakasala, se na mataveiliutaki ni Lalai na itikotiko se kalasi ni Lalai ni gone yadua ka na yabaki 8 tiko ena loma ni yabaki. Era vakatakilai ira na gone kei na nodra itubutubu ki na parokaramu ni Gone kei na iTabagone. E sa ciqoma na gone yadua na ivakatakarakara ni veiciqomi kei na dua na ilavelave ni Torocake Yadudua: iVoladusidusi ni Gone. Sa vakarautaki tu na veivurevure oqo ena store.ChurchofJesusChrist.org.

Me baleta ena ikuri ni itukutuku, raica na Children and Youth.ChurchofJesusChrist.org.