Xtikib’ankil
Li Tzol’leb’ ut li Sumwank, a’an chi junajinb’il li choxahil k’utb’esinb’il na’leb’ ut musiq’anb’il yehom k’eeb’il re xxaqab’ankil ut xtusub’ankil lix awa’b’ejihom li Dios sa’ li ruchich’och’ sa’eb’ li roso’jikil kutan. Lix k’ihaleb’ li jar tasal b’eresinb’ileb’ reheb’ li komon sa’ Lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan, a’b’anan li jar esil, li q’usuk, ut li elajink wan chi sa’, wan choq’ re lix chaab’ilal chixjunileb’ li winqilal ut sa’eb’ a’an wan jun b’oqok re chixjunileb’ li tenamit yalaq b’ar, naq te’rab’i lix yaab’ xkux li Qaawa’ Jesukristo, li yoo chi raatinankileb’ choq’ re lix chaab’ilaleb’ sa’ li yu’am a’in ut lix kolb’aleb’ re junelik.
Lix k’ihaleb’ li k’utb’esinb’il na’leb’ li ch’utub’anb’ileb’ arin ke’k’ule’ rik’in xtz’uumal re laj Jose Smith, alalb’ej, li xb’een profeet ut awa’b’ej re Lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan. Wankeb’ chik li ke’k’ehe’ rik’in xtz’uumaleb’ re li ke’wan moqon sa’ li Awa’b’ejil (chi’ilmanq sa’ xtiklajik Tz. ut S. 135, 136, ut 138, ut li Awa’b’ejil Yehom 1 ut 2).
Li hu Li Tzol’leb’ ut li Sumwank a’an jun reheb’ li xaqab’anb’il hu re li Iglees rochb’een li Santil Hu, lix Hu laj Mormon, ut li Q’ol Nim Xtz’aq. A’b’anan li Tzol’leb’ ut li Sumwank jalan wi’ rik’ineb’ xb’aan naq maawa’ jun najteril hu li jaltesinb’il ru; re b’an li kutan a’in, ut kik’ehe’ xb’aan li Dios rik’in xtz’uumaleb’ re lix sik’b’il ru profeet re xk’ojob’ankil wi’chik lix santil k’anjel ut xxaqab’ankil li rawa’b’ejihom li Dios sa’ li ruchich’och’ sa’ li kutan a’in. Sa’eb’ li k’utb’esinb’il na’leb’, na’ab’iman lix yaab’ xkux li Qaawa’ Jesukristo li q’un xyaab’ a’ut kaw xwankil, li yoo chi ak’il chi aatinak sa’ lix k’ojlajik lix tz’aqalil ru li kutan; ut li k’anjel li tikib’anb’il arin wan chixkawresinkil li b’e choq’ re lix kab’ xk’ulunik li Qaawa’, li naxtz’aqob’resi ru ut wan sa’ xyaalal rik’in li raatineb’ chixjunil li santil profeet chalen chaq naq kitikla li ruchich’och’.
Laj Jose Smith, alalb’ej, kiyo’la sa’ 23 xb’e li po Diciembre 1805 aran Sharon, sa’ li Condado Windsor, Vermont. Naq toj saaj, kiq’axon rochb’een lix junkab’al toj sa’ li tenamit Manchester xk’ab’a’ anajwan, sa’ xjayal li rokeb’aal saq’e sa’ li ch’och’ Nueva York. Wan rochoch aran sa’ li hab’ 1820, ut kaalaju chihab’ xyu’am, naq kixk’ul li xb’een na’leb’ k’utb’esinb’il, sa’ li ki’ula’aniik wi’ chi tz’ejwalejil xb’aan li Dios, li Junelik Yuwa’b’ej, ut li Jesukristo li Ralal. Sa’ li k’utb’esink a’an kiyehe’ re naq lix tz’aqal Iglees li Jesukristo li kixaqab’aman chaq sa’ xkutankil li Ak’ Chaq’rab’, ut li k’anjelanb’il wi’ xtz’aqalil li evangelio, maak’a’ chik sa’ li ruchich’och’. Chirix a’an ke’wan chik li choxahil k’utb’esihom li kitzole’ wi’ xb’aaneb’ li anjel; kik’ute’ chiru naq li Dios kixk’e jun li k’anjel chixb’aanu sa’ li ruchich’och’, ut naq rik’in xtz’uumal re a’an lix Iglees li Jesukristo taak’ojob’amanq wi’chik sa’ li ruchich’och’.
Chirix xnumikeb’ li kutan, laj Jose Smith, chi tenq’anb’il xb’aan li Dios, kiru chixjaltesinkil ru ut xpuktesinkil lix Hu laj Mormon. Naq yoo chi uxmank a’in, laj Jose rochb’een laj Oliver Cowdery ke’k’ojob’aak sa’ li Tijonelil re Aaron xb’aan laj Jwan aj Kub’sihom Ha’ chiru li po Mayo 1829 (chi’ilmanq sa’ Tz. ut S. 13), ut moko najt ta chirix a’an ke’k’ojob’aak sa’ li Tijonelil re Melkisedek xb’aaneb’ li najteril apostol, laj Pedro, laj Santiago, ut laj Jwan (chi’ilmanq sa’ Tz. ut S. 27:12). Ke’uxman chik xkomon li k’ojob’aak, sa’ li ke’k’ehe’ wi’ lix laawil li tijonelil xb’aan laj Moises, laj Elias, laj Eliyah, ut naab’al chik li najteril profeet (chi’ilmanq sa’ Tz. ut S. 110; 128:18, 21). Rik’in li jar k’ojob’aak a’in, kik’ojob’aman wi’chik choxahil wankilal reheb’ li winq sa’ li ruchich’och’. Sa’ 6 xb’e li po Abril 1830, chi taqlanb’il xb’aan li Dios, li Profeet Jose Smith kixk’uub’ li Iglees, ut chi jo’kan lix tz’aqal Iglees li Jesukristo wan wi’chik chi k’anjelak jo’ jun xaqab’anb’il k’anjel sa’ xyanqeb’ li winq, ut wan xwankil chixk’utb’al li evangelio ut chixk’anjelankil li k’ojob’anb’il k’anjel re li kolb’a-ib’ (Chi’ilmanq Tz. ut S. 20 ut li Q’ol Nim Xtz’aq, Jose Smith—Resilal 1)
Ke’k’ule’ li k’utb’esinb’il na’leb’ a’in re xsumenkil li tij naq ki’ajman ru li tenq’aak, ut ke’k’ehe’ sa’ xk’ab’a’ li tz’aqal yoo chi k’ulmank sa’ li kutan a’an. Li profeet ut eb’ lix komon ke’xsik’ xna’leb’ rik’in li Dios, ut rik’in li k’utb’esinb’il na’leb’ a’in nanawman naq ke’xk’ul ajwi’. Sa’eb’ li k’utb’esinb’il na’leb’, na’ilman chi k’ojob’amank wi’chik ut chi k’utb’esimank lix evangelio li Jesukristo, ut chi tikib’amank lix k’ojlajik lix tz’aqalil ru li kutan. Nak’utman ajwi’ sa’eb’ li k’utb’esinb’il na’leb’ a’in lix b’eenik li Iglees sa’ xjayal li rokeb’ saq’e, chalen chaq sa’ Nueva York ut Pennsylvania toj sa’ Ohio, sa’ Missouri, sa’ Illinois, ut moqon sa’ li taqenaqil chaqi ch’och’ sa’ li nimla ch’och’ America sa’ xjayal li rokeb’ saq’e, ut nak’utun ajwi’ li nimla yalok-u ke’xb’aanu laj santil paab’anel naq ke’xyal xq’e chixxaqab’ankil Sion sa’ li ruchich’och’ sa’ li kutan a’in.
Junjunq reheb’ li jar tasal sa’ xtiklajik neke’aatinak chirix xjaltesinkil ru ut xpuktesinkil lix Hu laj Mormon (il li tasal 3, 5, 10, 17, ut 19). Junjunq chik li tasal moqon neke’aatinak chirix lix k’anjel li Profeet aj Jose Smith naq kixb’aanu jun xjaltesinkil ru li Santil Hu chi musiq’anb’il, ut rik’in a’an ke’k’ule’ naab’al li tasal wan wi’ li xninqal ru tzol’leb’ (qayehaq, chi’ilmanq li tasal 37, 45, 73, 76, 77, 86, 91, ut 132, sa’ li junjunq wan wi’ li na’leb’ chirix xjaltesinkil ru li aatin sa’ li Santil Hu).
Sa’eb’ li k’utb’esinb’il na’leb’, wan chi tusub’anb’il li tzol’leb’ chirix li evangelio, ut nach’olob’aman xyaalal jar paay li xb’eenil na’leb’, jo’ chirix li roxichal li Dios, lix tiklajik li winq, lix wanjik laj Satanas, k’a’ru rajb’al li yu’am a’in, k’a’ut naq tento xpaab’ankil li chaq’rab’, k’a’ut naq na’ajman li jalb’a-k’a’uxlej, lix k’anjel li Loq’laj Musiq’ej, li k’ojob’anb’il k’anjel ut li k’anjelanb’il na’leb’ re li kolb’a-ib’, k’a’ru tixk’ul li ruchich’och’, chanru naq te’wanq li winq chirix li wakliik chi yo’yo ut li raqb’a-aatin, li sumlaak li naru nawan chi junelik, ut lix wankil li junkab’al sa’ li yu’am chi junelik. Jo’kan ajwi’, nak’utman chanru naq timil timil kitusub’aman li Iglees rik’in lix b’oqb’aleb’ li obiisp, li Xb’eenil Awa’b’ejil, lix Ch’utameb’ li Kab’laju, ut eb’ laj Setenta, ut ke’k’ojob’aman chik xkomoneb’ li opiis ut li molam. Nak’utman ajwi’ xyaalal li Jesukristo—lix diosilal, lix nimal xwankil, lix tz’aqalil re ru, lix rahom, ut lix wankilal aj tojol-ix—rik’in a’in k’a’jo’ xnimal xloq’al li hu a’in choq’ re lix junkab’aleb’ li winq, ut “wan xloq’al choq’ re li Iglees jo’ xb’ihomal chixjunil li Ruchich’och’” (chi’ilmanq xtiklajik li tasal 70).
Eb’ li k’utb’esinb’il na’leb’ ke’tz’iib’aak xb’een sut xb’aaneb’ laj tz’iib’anel re laj Jose Smith, ut eb’ li komon sa’ li Iglees chi anchaleb’ xch’ool ke’xkomoniheb’ chirib’ileb’ rib’, chi tz’iib’anb’il chi uq’ej. Re te’kanaaq chi tz’iib’anb’il, eb’ laj tz’iib’anel ke’xtz’iib’a chi uq’ej li k’utb’esinb’il na’leb’ a’in sa’eb’ li k’uub’anb’il hu, li ke’roksi laj jolominel sa’ li Iglees re xk’uub’ankileb’ li k’utb’esinb’il na’leb’ choq’ re xyiib’ankil chi huhil. Laj Jose ut eb’ li komon sa’ xtiklajik li Iglees ke’rileb’ li k’utb’esinb’il na’leb’ jo’ chanru ke’ril li Iglees: jo’ li k’a’ru yo’yo, li nak’anjelak, ut li naru chi chaab’ilob’resiik rik’in xkomon chik li k’utb’esinb’il na’leb’. Ke’xk’e ajwi’ reetal naq maare ki’ux junjunq lix majelal naq yookeb’ chi tz’iib’amank ut chi kawresimank choq’ re xyiib’ankil sa’ huhil. Jo’kan naq sa’ jun ch’utub’aj-ib’ re li Iglees kitz’aamaman chiru laj Jose Smith sa’ 1831 naq “tixyiib’ li majelel malaj li sachk li naru tixtaw rik’in xwankil li Santil Musiq’ej.”
Chirix naq eb’ li k’utb’esinb’il na’leb’ ke’ile’ ut ke’yiib’aman, eb’ li komon re li Iglees sa’ Missouri ke’ok chixpuktesinkil jun li hu A Book of Commandments for the Government of the Church of Christ (Jun Hu re Taqlahom choq’ re Xjolominkil lix Iglees li Kristo), wan wi’ naab’aleb’ li k’utb’esinb’il na’leb’ kixk’ul chaq li Profeet sa’ xtiklajik. A’b’anan kiraqe’ li xb’een k’anjel a’in re xpuktesinkil li k’utb’esinb’il na’leb’ naq jun ch’uut chi aj rahob’tesinel ke’xsach lix k’anjeleb’aaleb’ laj santil paab’anel re k’uub’ank hu, sa’ li Condado Jackson, sa’ 20 xb’e li po Julio, 1833.
Naq kirab’i resil xsachlijik li k’anjeleb’aal re k’uub’ank hu sa’ Missouri, laj Jose Smith ut xkomoneb’ chik aj k’amol b’e sa’ li Iglees ke’ok chixkawresinkil chan ru te’puktesiiq li k’utb’esinb’il na’leb’ sa’ Kirtland, Ohio. Re xyiib’ankil wi’chik xmajelal li aatin, re xsaqenob’resinkil xyaalal, ut re xk’eeb’al reetal chan ru ak xniman chaq lix tzol’leb’ li Iglees ut lix k’uub’ankil ru, laj Jose Smith kixjolomi li k’anjel re xyiib’ankil ru li tz’iib’anb’il aatin sa’ junjunq li k’utb’esinb’il na’leb’, re xkawresinkileb’ chi puktesiik sa’ 1835 jo’ Doctrine and Covenants of the Church of the Latter Day Saints (Tzol’leb’ ut Sumwank re li Iglees reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan). Laj Jose Smith kixk’e chi k’uub’amank jun chik xk’uub’lajik li Tzol’leb’ ut Sumwank, li kipuktesiik yal jujunq po chirix naq kikamsiik li Profeet sa’ 1844.
Eb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan li ke’wan sa’ xtiklajik ke’xk’e xloq’aleb’ li k’utb’esinb’il na’leb’ ut kirileb’ jo’ esilal taqlanb’il chaq xb’aan li Dios. Sa’ xraqik li chihab’ 1831, junjunqeb’ li xb’eenil re li Iglees ke’xch’olob’ xyaalal chi tiikeb’ xk’a’uxl naq li Qaawa’ kixk’utb’esi chaq sa’ raameb’ naq yaaleb’ li k’utb’esinb’il na’leb’. Li ch’olob’ahom a’in kipuktesiik sa’ xkub’lajik li Tzol’leb’ ut Sumwank re 1835 jo’ lix tz’iib’anb’il ch’olob’ahomeb’ li Kab’laju chi Apostol:
Lix Ch’olob’ahomeb’ li
Kab’laju chi Apostol chirix lix yaalalil li
hu Tzol’leb’ ut Sumwank
Lix ch’olob’ahomeb’ laj yehol nawom chirix li Hu reheb’ lix Taqlahom li Qaawa’, a’ li taqlahom kixk’e A’an re lix Iglees rik’in xtz’uumal re laj Jose Smith, alalb’ej, li kixaqab’aak xb’aan xyaab’ xkux li Iglees choq’ re li ajom a’in:
Laa’o b’i’ wan qach’ool chixch’olob’ankil xyaalal chiru chixjunil li ruchich’och’ wankeb’ wi’ li winq, chiru li junjunq chi yo’ob’tesihom chiru lix b’een li ch’och’, naq li Qaawa’ xch’olob’ xyaalal sa’ li qaam, rik’in li Santil Musiq’ej li hirb’il sa’ qab’een, naq eb’ li taqlahom a’in k’eeb’ileb’ chi musiq’anb’il xb’aan li Dios, ut wankeb’ xchaab’ilal choq’ reheb’ chixjunil li winq ut yaaleb’ chi yaal.
Naqach’olob’ xyaalal a’in chiru li ruchich’och’, chi wan li Qaawa’ choq’ aj tenq’ahom qe; ut a’ sa’ xk’ab’a’ li rusilal li Dios Yuwa’b’ej, ut li Jesukristo li Ralal, naq kanab’anb’il qe li chaab’ilal a’in re xch’olob’ankil xyaalal a’in chiru li ruchich’och’, li nanumta wi’ xsahil li qach’ool, ut nokotijok junelik chiru li Qaawa’ naq rik’in a’in te’chaab’ilob’resiiq li ralal xk’ajoleb’ li winq.
Lix k’ab’a’eb’ li Kab’laju a’aneb’ a’in:
-
Thomas B. Marsh
-
David W. Patten
-
Brigham Young
-
Heber C. Kimball
-
Orson Hyde
-
William. E. McLellin
-
Parley P. Pratt
-
Luke S. Johnson
-
William Smith
-
Orson Pratt
-
John F. Boynton
-
Lyman E. Johnson
Naq yoo chi puktesimank wi’chik li Tzol’leb’ ut li Sumwank, wan chik li k’utb’esinb’il na’leb’ ut xkomon chik k’a’ru tz’iib’anb’il li ke’tiqman chi sa’, jo’ chanru k’ulb’ileb’ ut k’ulub’anb’ileb’ xb’aaneb’ li jar ch’utlajik ut li ch’utub’aj-ib’ re li Iglees li ke’xaqab’aman. Lix k’ub’lajik li hu sa’ 1876, li kikawresiik xb’aan laj Elder Orson Pratt chi b’eresinb’il xb’aan laj Brigham Young, kixtusub’eb’ li k’utb’esinb’il na’leb’ jo’ chanru xkutankil li ke’k’eeman wi’, ut kixk’e li ak’ xtiklajikeb’ li junq tasal, wan wi’ xch’olob’ankil resil li k’a’ru yoo chi k’ulmank naq xk’eeman li k’utb’esinb’il na’leb’.
Chirix naq kipuktesiman li hu sa’ 1835, kik’ehe’ chi sa’ wuqub’ li tzoleb’aal aatin chirix lix na’leb’ li Dios, ut a’an Lectures on Faith (K’utb’il Aatin chirix li Paab’aal) xk’ab’a’. Ke’kawresiman li k’utb’il aatin a’in choq’ re lix Tzoleb’aaleb’ li Profeet sa’ Kirtland, Ohio, sa’ li hab’ 1834 ut 1835. Us ta chaab’ileb’ li k’utb’il aatin a’in re xk’utb’al li tzol’leb’ ut re k’ehok na’leb’, chalen sa’ li hu puktesinb’il sa’ 1921 xe’isiik chaq xb’aan naq moko k’eeb’ileb’ ta chi moko ke’k’ute’ jo’ k’utb’esinb’il na’leb’ chiru chixjunil li iglees.
Sa’ xk’ub’lajik li Tzol’eb’ ut Sumwank re 1981 sa’ Ingles, oxib’eb’ li tz’iib’anb’il esil ke’tiqman chi sa’ xb’een sut. A’aneb’ li tasal 137 ut 138, li neke’xch’olob’ xb’eenileb’ li na’leb’ chirix li kolb’a-ib’ choq’ reheb’ li kamenaq; ut li Awa’b’ejil Yehom 2, li naxye resil naq chixjunileb’ li komon winq sa’ li Iglees li k’ulub’ejeb’ neke’ru chi k’ojob’amank sa’ li tijonelil, maak’a’ naxye k’a’ru lix xe’toonaleb’ malaj xb’onol lix tib’eleb’.
Sa’ chixjunqaleb’ li ak’ kub’lajik re li Tzol’leb’ ut Sumwank xyiib’aman xmajelal li aatin ut xtiqman li ak’ na’leb’, ut k’a’jo’ wi’chik xb’aanuman sa’ li aatin sa’ xtiklajik li jar tasal chirix li k’a’ru yoo chi k’ulmank. Li jun k’ub’lajik a’in naxyiib’ resilaleb’ li kutankil, xk’ab’a’eb’ li na’ajej, ut xkomon chik li majelal. Xb’aanuman a’in re naq li aatin sa’ li hu tixk’am rib’ rik’in li ak’ nawom chirix li junxil q’e kutan. Wankeb’ ajwi’ sa’ li jun k’uub’lajik a’in li reetalil ch’och’ yiib’anb’ileb’ chi ak’il, li neke’xk’ut li na’ajej b’ar wi’ kik’eeman chaq li k’utb’esinb’il na’leb’, jo’ ajwi’ li ak’ jalam-uuch chirix li resilal li Iglees, li tzol’leb’aal aatin, xjolomil li aatin sa’ xtiklajik li junq tasal, ut xk’osb’al ru li na’leb’, re naq rik’in chixjunil a’in li ani na’ilok re li hu taaruuq chixtawb’al ru ut chi saho’k sa’ xch’ool chirix li esilal re li Qaawa’ jo’ k’eeb’il sa’ li Tzol’leb’ ut Sumwank. Li na’leb’ choq’ re lix tiklajikeb’ li junq tasal xtawman sa’ li Tz’iib’anb’il Esil re li Iglees ut sa’ History of the Church (Resilal li Iglees—li wiib’eb’ chi hu a’in neke’yeeman resil sa’ xtiklajikeb’ li junq tasal jo’ lix tz’iib’anb’il esil laj Jose Smith) ut sa’ li Joseph Smith Papers (Huhil re laj Jose Smith).