Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au
Te u lava fēfē ke ʻi māmani kae ʻikai ʻo māmani?


Fatongia ki he ʻOtuá

Te u lava fēfē ke ʻi māmani kae ʻikai ʻo māmani?

“Kuo ʻosi atu e taimi ia naʻe meimei fenāpasi lelei ai e tuʻunga moʻui ʻa e Siasí pea mo e sosaietí, ka kuó na faikehekehe lahi ʻeni kinaua pea ʻoku fakaʻau pē ke toe lahi ange” (Thomas S. Monson, “Mālohi ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí,” Ensign pe Liahona, Mē 2011, 66). ʻOku fie maʻu ʻe he ʻEikí ke tau tuʻu maʻu ʻi Hono ngaahi tuʻunga ʻulungāngá pea ʻoua ʻe kau ʻi he ngaahi kovi ʻo e māmaní. ʻI he taimi tatau, ʻokú Ne ʻamanaki mai ke tau hoko ko ha takiekina lelei kiate kinautolu ʻoku tau feohí.

Teuteuʻi fakalaumālie koe

Ko e hā ha ngaahi tuʻunga moʻui ʻi he māmaní ʻoku ʻikai fenāpasi mo e ngaahi tuʻunga moʻui ʻa e Siasí? Ko e hā ha ngaahi tāpuaki kuó ke maʻu ʻi hono moʻui ʻaki e ngaahi tuʻunga moʻui ʻa e ʻEikí? ʻOku tākiekina fēfē ʻe hoʻo tauhi hoʻo ngaahi tuʻunga moʻuí ʻa e niʻihi ʻoku mou feohí?

ʻOku feinga fēfē e māmaní ke tākiekina e founga ʻo e vakai ʻa e kau talavoú ki he tuʻunga moʻui ʻa e ʻEikí? ʻE hokohoko atu fēfē hono tauhi ʻe he kau talavoú e ngaahi tuʻunga moʻui ʻa e ʻEikí lolotonga iá ʻoku hokohoko atu e hōloa ʻa e tuʻunga moʻui ʻa e sosaietí? ʻE hoko fēfē e kau talavoú ko ha ivi tākiekina lelei kiate kinautolu ʻoku nau feohí?

Ako ʻi he faʻa lotu ʻa e ngaahi potufolofola mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení. Ko e hā ha meʻa ‘okú ke ongoʻi ‘e tokoni lahi taha ki he kau talavou ‘okú ke akoʻí?

Moʻui Taau,Ko Hono Fakahoko ʻa HokuFatongia ki he ʻOtuá (2010), tīkoni, 16–17; akonaki, 40–41; taulaʻeiki, 64–65

Sēnesi 39:1–20 (Ko e fakafisingaʻi ʻe Siosefa ʻo ʻIsipité e ʻahiʻahi mei he uaifi ʻo Pōtifá)

2 Ngaahi Tuʻi 6:14–17 (Ko e ʻilo ʻe he tamaioʻeiki ʻa ʻIlaisá ʻoku ʻikai ke ne tuenoa)

Mātiu 26:41; T&F 10:5 (Leʻo mo lotu ke ʻoua naʻá ke tō ki ha ʻahiʻahi)

Sione 15:19; 1 Nīfai 8:24–28 (Ko kinautolu ʻoku muimui kia Kalaisí ʻoku faʻa manukia mo fehiʻanekinaʻi ʻe he māmaní)

1 Kolinitō 10:13 (ʻE ʻikai ke ʻahiʻahiʻi kitautolu ʻo lahi ange he meʻa te tau malavá)

T&F 3:6–8 (Kapau te tau falala ki he ʻOtuá ʻo lahi ange ʻi he tangatá, te Ne poupouʻi kitautolu ke tau matuʻuaki e filí)

T&F 62:1 (ʻOku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí hotau vaivaí pea mo e founga ke fakafiemālieʻi kitautolu lolotonga e ʻahiʻahí)

T&F 87:8 (Tuʻu ʻi he ngaahi potu toputapú)

Neil L. Andersen, “Ko Hono Ikunaʻi ʻo e Māmāní,”Ensign pe Liahona, Mē 2017, 58–62

Mark A. Bragg, “Ngingila Ange kae ʻOua ke Aʻu ki he ʻAho Haohaoá,”Ensign pe Liahona, Mē 2017, 36–38

Dieter F. Uchtdorf, “ ʻOua ʻe Manavahē ka Ke Tui Pē,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2015, 76–79; vakai foki ki he vitiō “Naʻe Foaki ʻe he ʻOtuá ʻa e ʻIló Kiate Kinautolu”

Thomas S. Monson, “Pole ke Tuʻu Toko Taha,Ensign pe Liahona, Nōvema 2011, 60–67

Vitiō: “Matala he Feituʻu ʻOkú ke ʻI aí”; “Pole ke Tuʻu Toko Taha”

Ko e faiako ‘i he founga ‘a e Fakamo‘uí

Naʻe teuteuʻi ʻe he Fakamoʻuí Ia ke faiako ʻaki [ʻEne] tuku [Hano] taimi ke toko taha ai ʻi he lotu mo e ʻaukai. ʻI he ngaahi taimi fakatāutahá, naʻá Ne fekumi ki he fakahinohino ʻEne Tamai Hēvaní. ʻI hoʻo teuteu ke akoʻi ʻa e kau talavoú, fakamoleki ha taimi ʻi he lotu mo fekumi ki he fakahinohino ʻa e Tamai Hēvaní ke ʻilo e founga ke tokoni ai ki he kau talavoú ke mahino e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu mei hono moʻui ʻaki e ngaahi tuʻunga moʻui ʻa e ʻEikí.

Tuku ke taki e kau talavoú

ʻE hanga ʻe ha mēmipa ʻo e kau palesitenisī ʻi he kōlomú (pe ko ha ʻasisiteni ki he pīsopé ʻi he kōlomu ʻa e kau taulaʻeikí) ʻo tataki e fakataha fakakōlomú. ʻOkú ne tataki e kau talavoú ʻi he fealeaʻaki fakataha kau ki he ngaahi meʻa ʻa e kōlomú, akoʻi kinautolu ki honau ngaahi fatongia fakataulaʻeikí (mei he folofolá mo e tohi Fatongia ki he ʻOtuá), fakalotolahiʻi kinautolu ke vahevahe ʻenau ngaahi aʻusia ʻi hono fakahoko honau fatongia ki he ʻOtuá, pea fakaafeʻi ha ʻetivaisa pe mēmipa kehe ʻo e kōlomú ke akoʻi ha lēsoni ʻo e ongoongoleleí. Te ne lava ʻo teuteu ʻaki hano fakafonu ha ʻasenita ʻo e fakataha ʻa e kōlomú lolotonga ha fakataha ʻa e kau palesitenisií.

Kamata ʻa e akó

Fili mei he ngaahi fakakaukau ko ʻení pe ko haʻo fakakaukau pē ʻaʻau ke fakamanatu e lēsoni he uike kuo ʻosí mo fakafeʻiloaki ʻaki e lēsoni ʻo e uike ní:

  • Fakaafeʻi e talavou takitaha ke ne tohi ʻi he laʻipepá ha sētesi ʻokú ne fakamatalaʻi nounou e meʻa kuó ne ako mei he lēsoni he uike kuoʻosí. ʻAi ha kau talavou tokosiʻi ke nau lau leʻolahi ʻenau fakamatala nounoú.

  • Fakaʻaliʻali ha foʻi moli ki he kau mēmipa ʻo e kōlomú (pe ko ha faʻahinga pē ʻo e molí). Fakaafeʻi ke nau talamai ha niʻihi ʻo e ngaahi tuʻunga moʻui ʻi he Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú. ʻI heʻenau talamaí, tohi kinautolu ʻi he foʻi molí. Lī e foʻi molí ki ha poulu vai (ʻe tētē). Toʻo ki tuʻa e foʻi molí pea fohi. Fakafoki ia ki he loto vaí, pea ʻe ngoto ia. Fakaafeʻi ʻa e kau talavoú ke vahevahe ko e hā e meʻa ʻoku akoʻi ʻe he meʻá ni kau ki hono tauhi ʻo e ngaahi tuʻunga moʻui ʻa e ʻEikí. Vahevahe ha sīpinga pau ʻo ha meʻa ne hoko ʻi haʻo tauhi ha tuʻunga moʻui ne tāpuekina ai hoʻo moʻuí.

Ako fakataha

Ko e taumuʻa ʻo e lēsoni ko ʻení ke tokoniʻi e talavou takitaha ke mahino kiate ia e founga ʻe lava ke ne ʻi he māmaní kae ʻikai ʻo e māmaní, pea mo e founga ʻe lava ke tokoniʻi ai ia ke moʻui taau ʻi hono fakaʻaongaʻi e lakanga fakataulaʻeikí. Ke hoko ko e konga ʻo e lēsoni ko ʻení, ʻoku totonu ke faʻu ʻe he kau mēmipa ʻo e kōlomú ha ngaahi palani ʻi heʻenau kiʻi tohi Fatongia ki he ʻOtuá ke ako mo moʻui ʻaki [ʻe he kau talavoú] ʻa e ngaahi tuʻunga moʻui mahuʻinga ʻi he Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú. Kimuʻa ʻi he fakataha ʻa e kōlomú, fakaafeʻi e kau talavoú ke nau haʻu ki he lotú mo ʻenau tohi Fatongia ki he ʻOtuá, fakataha mo ha tatau ʻo e Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú. ʻI he ngaahi fakataha fakakōlomu ka hokó, fakaafeʻi kinautolu ke nau vahevahe e ngaahi meʻa ʻoku nau aʻusia ʻi heʻenau fakahoko ʻenau ngaahi palaní.

  • Tohiʻi he palakipoé, “Ikunaʻi ʻa e māmāní ko e … ” mo e “Ngaahi ola ʻo hono ikunaʻi ʻo e māmāní … ” Kole ki he kau memipa ʻo e kōlomú ke nau ako ʻa e lea ʻa ʻEletā Niila L. ʻEnitaseni “Ko Hono Ikunaʻi ʻo e Māmāní” mo kumi ha ngaahi founga kehekehe ke nau fakakakato ‘a e ngaahi sētesi ko ʻení. Aleaʻi e meʻa ʻoku nau maʻú. Tomuʻa fakaafeʻi ha taha ʻo e kau talavoú ke haʻu mateuteu ke vahevahe ʻa e talanoa fekauʻaki mo ʻEletā Pulusi D. Poota mei he lea ʻa ʻEleta ʻEnitasení (pe mamata ʻi he vitiō ʻo e lea ʻa ʻEletā ʻEnitaseni ʻi heʻene fai ʻo e talanoá). ʻE tali fēfē nai ʻe he niʻihi kehé e faingataʻa ko ʻení? Naʻe ʻikunaʻi fēfē ʻe ʻEletā Poota ʻa e māmāni?

  • Ko ha founga ʻe taha ke tokoniʻi ke mahino ki he kau talavoú ʻa e founga ke maʻu ha maama ʻi he māmāni ʻoku fakaʻau ke fakapoʻulí, ko hono ʻomi ha maama kasa ʻe tolu ki he kalasí. Vahevahe e kalasí ki ha kulupu ʻe tolu pea vahe ki he kulupu takitaha ke lau ha taha ʻo e ngaahi konga mei he lea ʻa ʻEletā Maʻake A. Palake “Ngingila Ange kae ʻOua ke Aʻu ki he ʻAho Haohaoá.” Hili hono ako ʻe he kau talavoú ʻa e leá, tamateʻi ʻa e māmá pea ʻoange ki he kulupu takitaha ha taha ʻo e ngaahi kasá. ʻI heʻenau vahevahe ʻa e meʻa kuo nau akó, te nau lava ʻo fakamoʻui ʻenau kasá ʻo fokotuʻu ia ʻi he lotolotonga ʻo e lokí. ʻOku tokoniʻi fēfē kitautolu ‘e he maʻuʻanga tokoni takitaha ʻo e māmá ʻi ha māmāni fakapoʻuli?

  • Lolotonga ʻo e uiké, fakaafeʻi e kau talavoú ke nau lau ʻa Taniela 1-2 pe mamata ki he vitiō “Naʻe Foaki ʻe he ʻOtuá ʻa e ʻIló Kiate Kinautolu” pea haʻu mateuteu  ke vahevahe ʻa e founga hono tāpuakiʻi ʻe he ʻOtuá ʻa Taniela ʻi heʻene tui faivelenga ʻi ha ʻātakai faiangahala. Lolotonga ʻa e kalasí, ʻoange ha taimi kiate kinautolu ke nau vahevahe e meʻa naʻa nau akó. Vakaiʻi mo hoʻo kōlomú e vahe ʻoku fakahingoa “ʻOku tau hangē nai ko Tanielá?” mei he lea ʻa Palesiteni Dieter F. Uchtdorf “ʻOua ʻe Manavahē kae Tui Pē.” Vahevahe fakakulupu ʻa e kōlomú, pea kole ki he kulupu takitaha ke nau fakatātaaʻi ha tūkunga te nau fepaki mo ia ʻa ia te nau kei malava ai ʻo kei faivelenga pē hangē ko Tanielá.

  • Fakaafeʻi e kau talavoú ke lau e ngaahi potufolofola ʻoku hiki ʻi he lēsoni ko ʻení (fakafoʻituitui pe ʻe he kōlomú) pea aleaʻi e meʻa ʻoku nau ako kau ki hono ikunaʻi e ngaahi ʻahiʻahí. Te nau moʻui fēfē ʻaki e ngaahi tuʻunga moʻui ʻa e ʻEikí he taimi ʻoku feinga ai e māmaní ke ʻoua te nau fai pehē pe fakakata ʻaki kinautolu koeʻuhí ko ʻenau ngaahi tuʻunga moʻui māʻolungá? Ko e hā e ngaahi ongo kuo nau maʻu ʻi heʻenau moʻui ʻaki e ngaahi tuʻunga moʻui ʻa e ʻEikí mo matuʻuaki e ngaahi ʻahiʻahí? Ko e hā ha faʻahinga aʻusia te nau lava ʻo vahevahe?

  • Kole ki he kōlomú ke faʻu ha lisi ʻo ha ngaahi fekau ʻoku nau pehē ʻoku faingataʻa ki he kau talavou ʻi honau toʻú ke tauhi. Fakaafeʻi e talavou takitaha ke ne fili ha meʻa ʻe taha mei he lisí pea fakaʻaongaʻi e folofolá, Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú, pea mo ʻene aʻusiá ke fai ha faleʻi he founga hono ikunaʻi e ʻahiʻahi ke talangataʻa ki he fekau ko ʻení.

  • Lau mo e kōlomú ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 87:8 pea fehuʻi ange ki he kau talavoú pe ʻoku nau pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā, ke tuʻu ʻi he ngaahi potu toputapú. Fakaafeʻi kinautolu ke nau fakalaulauloto ki he fehuʻi ko ʻení ʻi heʻenau sio ʻi ha taha ʻo e ngaahi vitiō ʻoku fokotuʻu atu ʻi he fokotuʻutuʻu ko ʻení. Ko e hā ha toe ngaahi fakakaukau ʻoku nau maʻu kau ki he tuʻu ʻi he ngaahi potu toputapú? Fehuʻi ange ki he kau talavoú pe ko e hā e ongo ʻoku nau maʻu ʻo ka nau ka lava ʻo ʻai honau fāmilí, ʻapiakó pe koló ke hoko ko ha feituʻu toputapu ange.

Kole ki he kau talavoú ke nau vahevahe e meʻa ne nau ako he ʻaho ní. ʻOku mahino nai kiate kinautolu ʻi heʻenau hoko ko e kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí e ʻuhinga ʻoku pau ai ke nau ʻi he māmaní kae ʻikai ʻo e māmaní? Ko e hā haʻanau ngaahi ongo pe fakakaukau? ʻOku toe ʻi ai nai haʻanau ngaahi fehuʻi kehe? ʻE ʻaonga nai ke toe tuku ha taimi lahi ange ki he tokāteline ko ʻení?

Ngaahi palani ʻo e Fatongia ki he ʻOtuá

Tuku ha taimi ʻi he ʻosi ʻa e fakataha fakakōlomú ke faʻu ai ʻe he kau talavoú ha ngaahi palani ʻi heʻenau tohi Fatongia ki he ʻOtuá. Ko e ngaahi palani ko ʻení ʻoku fakataautaha, ka ʻe lava e kau mēmipa ʻo e kōlomú ʻo fetokoniʻaki ke maʻu ha ngaahi fakakaukau ki heʻenau palaní.

ʻĪmisi

Vitiō: “Fai ha Ngaahi Fehuʻi Ke Vakaiʻi e ʻIló”

Mamata lahi ange

Fakaafeʻi ke ngāue

ʻE fakaʻosi ʻa e fakatahá ʻe he talavou ʻokú ne tatakí. ʻE lava ke ne:

  • Vahevahe ʻene fakamoʻoni ki he mahuʻinga ʻo hono moʻui ʻaki e ngaahi tuʻunga moʻui ʻa e ʻEikí.

  • Fakatukupaaʻi e kau talavoú ke fakakakato e ngaahi palani kuo nau faʻu ʻi he konga “Moʻui Taau” ʻi heʻenau fanga kiʻi tohi Fatongia ki he ʻOtuá.

Paaki