Mexxuwak
Ex was wiitz’in, naqach’utub’ qib’ sa’ li q’ojyin a’in xb’aan naq naqawotz li qarahom choq’ re li Ralankil ut xq’ehil kutan a’in. Ma wan tab’i’ k’a’ruhaq jwal chaab’il chiru li chaq’al son ut b’ich re li Ralankil, eb’ li ch’utam rik’in li qajunkab’al ut li qamiiw, eb’ li rilob’aal se’se’ ru ut li xnimal ru sahil ch’oolejil reheb’ li kok’al? Li Ralankil wan xwankilal xchutub’ankil qib’ jo’ junkab’al, amiiw, ut jo’ tenamit. Naqoyb’eni xk’eeb’al li maatan chiqib’il qib’ ut xwotzb’al junaq wa’ak.
Sa’ li Canción de Navidad,tz’iib’anb’il xb’aan laj tz’iib’anel Charles Dickens, li ikaq’ re laj Scrooge kiril li sachb’a-ch’oolej re li loq’laj xq’ehil kutan a’in naq kixk’oxla naq “junelik nink’oxla naq xq’ehil li Ralankil, naq nawulak … naq a’an sahil kutan; jun hoonal re chaab’ilal, kuyuk maak, li tz’aqal rahok, sahilal; li jun ajwi’ hoonal innawom chaq chiru chixjunil li chihab’, b’ar wi’ eb’ li winq ut li ixq nekexk’ub’ rib’ re xteeb’al …xch’ooleb’ chi moko ramb’il ta, ut re xk’oxlankileb’ [jalaneb’] kristiaan. ... Ut jo’kan naq … us ta maajun wa kixk’e junaq torol chi oor chi moko plaat sa’ xb’olx lin wex, ninnaw naq chaab’il choq’ we ut chaab’ilaq choq’ we; jo’kan naq ninye; li Dios chi’osob’tesinq re!” (A Christmas Carol [1858], 5–6).
Jo’ yuwa’b’ej, ut anajwan jo’ yuwa’chinb’ej, nachal chaq sa’ lin ch’ool li sachb’a-ch’oolej re li Ralankil naq nawileb’ li walal ut anajwan eb’ li ralaleb’, xninq’ehinkil lix yo’lajik li Kolonel ut xsahob’resinkil xch’ool rik’in naq ch’utch’uuko jo’ junkab’al. Ninnaw chi yaal naq laa’ex ak xeril, jo’ laa’in, li sahil ch’oolejil ut lix saqalil ru li kok’al chiroyb’eninkileb’ chi sa xch’ooleb’ li ninq’e jwal chaab’il a’in. Rilb’al xsahilaleb’ xch’ool naxjultika qe li Ralankil ak ke’nume’. A’an laj Dickens li kixye, “Wan naq chaab’il choq’ qe naq wank qahoonal chi sutq’iik jo’ jun ch’ina al, ut sa’ li Ralankil a’an li tz’aqal hoonal, naq li nimla aj Yo’ob’tesinel kiwan jo’ jun k’uula’al ajwi’ ” (A Christmas Carol, 67).
Xink’i chaq chixk’atq li tenamit Los Angeles, b’ar wi li qochoch sutinb’il rik’in naab’al chi chin. Rajlal Ralankil, inna’ inyuwa’ xe’xb’oqeb’ lix junkab’al, ramiiw, ut eb’ li rech kab’lal sa’ qochoch re xb’ichankil li b’ich re li Ralankil ut xyalb’al li wa ut uk’a. A’an jun sachol ch’oolej na’leb’ kanab’anb’il choq’ qe chiqajunil, ut li b’ichank nawan chiru naab’al hoonal. Laa’o li kok’al xoob’ichan yal junpaat ajwi’, ut chirix a’an nokoxik chi b’atz’unk sa’ xyanqeb’ li che’ re chin.
Li wixaqil, li xKathy, ut laa’in, xqak’iresi chaq ajwi’ li qajunkab’al sa’ xtz’e li saq’e re California, nach’ chire li palaw. Chiru li Ralankil aran wankeb’ li che re coco neke’reek’asi rib’ xb’aan li iq’. Rajlal chihab’ eb’ li qakok’al neke’royb’eni chi kub’eek sa’ xhilob’aal jukub’ re rilb’aleb’ li jukub’ neke’xch’utub’ rib’ sa’ li Ralankil. Naab’al cient chi chaq’al ru jukub’, neke’lemtz’un rik’ineb’ lix kaxlan xam naab’al xb’onol, xe’xsuti lix hilob’aal jukub’ naq yooko chirilb’aleb’.
Anajwan naq wanko chik arin Lago Salado, li xKathy ut laa’in xqayoob’ jun na’leb’ chixkamb’aleb’ li qakok’al ut eb’ li qawi chirilb’al li k’utb’esihom re li Canción de Navidad. Rajlal chihab’, naq naqil laj Ebenezer Scrooge chixyoob’ankil li sachb’a-ch’oolejil jale’k jo’ jun winq nawan xjunes toj naq nawulak chi wank jo’ jun rech junkab’lal sa’ xch’ool nujenaq rik’in sahil ch’oolejil xb’aan li Ralankil, naqeek’a chi kaw qach’ool chixkanab’ankil li Scrooge li nawan chaq qik’in chiqajunilo. Eek’asinb’ilo chi wank chaab’ilaqo chik sa’ xtaaqenkil lix b’aanuhom li Kolonel re xwotzb’al li qarahom rik’in chixjunileb’.
Lix musiq’ li Ralankil wan xxe’ sa’ lix wankil aj tojol-ix li Jesukristo re xjalb’al li qayu’am choq’ us. Li raarookil esil chirix lix yo’lajik li Ralal li Dios wiib’ mil chihab’ chaq anajwan aran Belen, tz’iib’anb’il sa’ lix hu laj Lukas:
“Ut kik’ulman chaq sa’eb’ li kutan a’an ki’elk jun xchaq’rab’ laj César Augusto naq chixjunileb’ li wankeb’ sa’ ruchich’och’ te’xk’e chi tz’iib’aak li xk’ab’a’eb’. …
“Chixjunileb’ koheb’ chixk’eeb’aleb’ rib’ chi tz’iib’aak, ak sa’ xtenamit li junjunq.
“Ki’elk ajwi’ laj Jose aran Galilea, sa’ li tenamit Nazaret, ut kitaqe’k Judea, sa’ lix tenamit laj David, Belen xk’ab’a’; …
“Re xk’eeb’al chi tz’iib’aak lix k’ab’a’ rochb’een li xMaria li rixaqil li wank sa’ yu’am.
“Ut naq wankeb’ aran, kitz’aqlok xkutankil naq taa’alanq lix Maria;
“Ut kiwank li xb’een xk’uula’al, kixb’at sa’ t’ikr ut kixsotob’ sa’ xwa’leb’aaleb’ ketomq, xb’aan naq maak’a’ na’ajej choq’ reheb’ sa’ li kab’l.
“Sa’ li na’ajej a’an wankeb’ aj k’aak’alenel ketomq, yookeb’ chi yo’lek re xk’aak’alenkil li xketomq chiru q’ojyin.
“Ut jun lix anjel li Qaawa’ kixk’ut rib’ chiruheb’, ut lix nimajwal loq’al li Qaawa’ kixsuteb’ sa’ lix saqenk: k’a’jo’ naq ke’xuwak.
“A’b’an li anjel kixye reheb’: “Mexxuwak xb’aan naq tinye eere jun chaab’il esilal, ut a’an jun xnimal sahil ch’oolej choq’ re chixjunil li tenamit:
“Anajwan, sa’ lix tenamit laj David, xyo’laak choq’ eere jun aj Kolonel, a’an li KRISTO, li Qaawa’.
“Ut a’in li reetalil choq’ eere: teetaw jun k’uula’al b’atb’ooq sa’ t’ikr ut sotsooq sa’ xwa’leb’aaleb’ ketomq.
“Xaqaamileb’ chixk’atq li anjel naab’aleb’ chi anjel li wankeb’ sa’ choxa, yookeb’ chixnimankil ru li Dios chi jo’ka’in:
“Nim lix loq’al li Dios taqe’q ut wank tuqtuukil usilal sa’ ruchich’och’ rik’ineb’ li raarookeb’ xb’aan li Qaawa’ (Lukas 2:1, 3–14).
Li anjel kireek’a xxiweb’ laj k’aak’alenel ketomq naq kixk’ut rib’ xb’aan naq “mexxuwak” chan reheb’. Li sachb’a-ch’oolejil loq’alil li Dios, li naxsuti chaq li choxahil aj taql, kixk’am chaq jun nimla xiw sa’ li raameb’. A’b’an li ak’ esil naxk’am chaq li anjel re xwotzb’al moko re ta te’xuwaq. Kichal b’an re xyeeb’al resil jun sachb’a-ch’oolej, xk’amb’al chaq li chaab’il esilal, xyeeb’al reheb’ naq ki’ok chi tiklaak lix tojb’al rix li winqilal. Maajun chik aj taql chalen chak xtiklajik toj anajwan xk’amok chaq re junaq esilal re sahil ch’oolejil q’axal nim xwankil chiru. Li Junaj Chirib’il re li Yuwa’b’ej kitikla lix k’anjel sa’ ruchich’och’: “Anajwan, sa’ lix tenamit laj David, xyo’laak choq’ eere jun aj Kolonel, a’an li KRISTO, li Qaawa’. Relik chi yaal naq a’in li chaab’il esil re nimla sahil ch’oolejil.
Chiqajunilo naqanumsi hoonal sa’ li qayu’am naq li nimla sahil ch’oolejil li yeechi’inb’il xb’aan li anjel chanchan naq naxmuq rib’ ut najt wan chaq. Chiqajunilo wanko rub’el xwankil xmajelal xkawilal ut cha’ajkilal li yu’amej—li yajel, li tz’eqok, li ch’a’ajkilal, lix sachik li qajom, ut sa’ xraqik, li kamk. Wankeb’ naab’aleb’ li osob’tesinb’ileb’ chi wank sa’ xyaalalil sa’ xyu’ameb’, ut wankeb’ ajwi’ li ink’a’. Naab’aleb’ neke’xnumsi ninqi ch’a’ajkilal sa’ xyu’ameb’ ut li rahob’tesink naxk’am chaq sa’ li tib’elej ut li k’a’uxlej.
A’b’anan, us ta xch’a’ajkilaleb’ li yu’amej, li raatin li Qaawa’ choq’ re li junjunq qe, juntaqeet ajwi’ rik’in li reheb’ laj k’aak’alenel ketomq wiib’ mil chihab’ chaq anajwan: “Mexxuwak.” Maare li raatin li anjel naq ink’a’ te’xuwaq nim chik xwankil choq’ qe anajwan chiru xch’anab’ankil xxiweb’ laj k’aak’alenel ketomq sa’ li xb’een q’ojyin re Ralankil. Ma kixyal ajwi’ xyeeb’al qe naq xb’aan li Kolonel li xiw ink’a’ taanumtaaq? xyeeb’al naq li xiw a’an maajo’q’e taatiikob’resiiq ru? xjultikankil qe naq maajun ch’a’ajkilal sa’ ruchich’och’ nawan chi junelik, naq maajun qe li ink’a’ naru tixk’ul xtojb’al qix?
Li maatan jwal ki’ k’eeb’il sa’ li Ralankil, junelik a’an li kixk’e qe laj Kolol qe: lix tuqtuukilal tz’aqal re ru. A’an kixye: “Li tuqtuukil usilal ninkanab’ eerik’in, lin tuqtuukil usilal nink’e eere; ink’a’ nink’e eere kama’ naxk’e li ruchich’och’. Misachk eech’ool chi k’oxlak, chi moko chexxuwaq” (Jwan 14:27). Jo’kan ajwi’ sa’ jun ruchich’och’ b’ar wi’ li tuqtuukilal naqil chi najt, li maatan re lix tuqtuukilal li Kolonel naru taawanq sa’ li qaam us ta li k’a’ru yooko chixnumsinkil. Wi naqak’ulub’a lix b’oqom li Kolonel re xtaaqenkil, li xiw sachaamilaq chi junelik. Ch’olch’o ru li chal chaq re chiwu. A’an a’in li “chaab’il esilal, ut a’an jun xnimal sahil ch’oolej choq’ re chixjunil li tenamit.” “Matxuwak,” naxjultika qe li profeet aj Isaias, “xb’aan naq wankin aawik’in; matk’oxlak xb’aan naq laa’in laa Dios li ninkawob’resink aawe; junelik taatintenq’a, junelik tink’e li taak’anjelaq aawe rik’in li xseb’al lin tiikilal” (Isaias 41:10).
Xb’aan li Kolonel li kiyo’la wiib’ mil chihab’ chaq anajwan aran Belen, wan li yo’onink—ut naab’al chik. Wan li tojb’a-ix, li ach’ab’aak, li q’axok-u, ut li elq chi ub’ej. “Li maak tixram, li us tixk’am” (“Kampaan xwab’i sa’ Ralankil,” Eb’ li B’ich, rajlil 133). Jo’kan b’i’ jun ch’uut chi aj b’ichanel reheb’ li anjel ke’wulak chaq jo’ jun choxahil esil re xyaab’asinkil resil lix yo’lajik li Kolonel, xb’ichankil, “Nim lix loq’al li Dios taqe’q ut wank tuqtuukil usilal sa’ ruchich’och’ rik’ineb’ li raarookeb’ xb’aan li Qaawa’.” Maajun chik esil taaruq raj xk’ojlankil lin ch’ool. Maajun chi esil kiwan jwal nujenaq re chaab’il li rajom xch’ool choq’ rik’ineb’ li winq.
Chiwanq li xq’ehil kutan a’in jo’ jun xq’ehil li tuqtuukilal ut sahil ch’oolejil choq’ qe chiqajunilo, xb’aan naq “xyo’la qe anajwan sa’ li tenamit re laj David jun Kolonel, naq a’an li Kristo li Qaawa’.” Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.