Ngaahi Fakataha Lotu Faka-Kilisimasí
Ko e Tokotaha Angaʻofá


Ko e Tokotaha Angaʻofá

ʻIkai ko ha taimi fakaʻofoʻofa ʻeni ke tau ʻi heni fakataha mo ʻetau palōfita ʻofeiná, Palesiteni Thomas S. Monson?

ʻOku kau e Kilisimasí he faʻahitaʻu hāhāmolofia taha—ʻoku tau vakai ai ki he niʻihi kehé ʻi he fakakaukau foʻou, ʻoku tau fakaava hotau lotó ki he fakaʻofoʻofa ʻokú ne ʻākilotoa kitautolú pea tau tokoni ki he niʻihi kehé ʻi he angalelei mo e angaʻofa ange.

Kapau ʻoku tau monūʻia kitautolu kakai lalahí, te tau faʻa faʻu e ongo tatau mo ia ʻoku maʻu ʻe he fānaú.

Ko e fakakaukau ko ia ʻoku fai ʻe ha taha ʻoku tau ʻofa ai, ha meʻa makehe maʻatautolu—pea mo ʻetau vēkeveke ki ha meʻa makehe ʻoku tau palani ke fai maʻanautolu—ʻoku fakamāfana pea fakafonu ai hotau lotó ʻi he ʻofa mo e fakatuʻamelie. Tānaki atu ki heni ʻa e ngaahi maama fetapakí, teuteu fakaʻofoʻofá, fotunga fakaʻeiʻeiki ʻo e ʻaloʻi ʻo Kalaisí, pea ʻoku ʻikai leva ke tau ofo he hoko e Kilisimasí ko e taimi ʻofeina taha ʻo e taʻú.

Pea ʻikai ngalo foki ʻa e hivá. ʻOku ʻikai ha meʻa te ne fakatataua ʻa e ʻuhinga loloto mo e laumālie angamalū ʻo e faʻahitaʻú ʻo hangē ko e hiva Kilisimasí. Tatau ai pē pe ʻoku fakafiefia, fakatupu fakakaukau pe fakalanga-manatu ka ʻoku fakaʻaiʻai ʻe he Kilisimasí ha ngaahi hiva nāunauʻia. ʻOku hanga ʻe he ngaahi hiva faka-Kilisimasi fakaʻofoʻofá ni ʻo hiki hake hotau laumālié mo fakamanatu mai e ʻuhinga ʻo ʻetau fiefiá.

ʻOku tau monūʻia fau he ʻahó ni ke fanongo ki he ngaahi hiva fakalangi ʻoku fai ʻe he ʻOkesitulā ʻa e Temipale Sikueá mo e Kuaea ʻa e Tāpanekale Māmongá.

ʻOku fuʻu fakaʻeiʻeiki fau e hiva ne fai ʻe he kulupú ni pea ʻoku ou fakakaukauloto atu hangē ʻoku toutou afe mai e kau ʻāngelo ʻo e langí ke fakafanongo ki heʻenau hivá pea mo kau mai ki he hivá.

Carol of the Bells

Ne toki hivaʻi ʻe he kuaeá ha taha ʻo e ngaahi hiva faka-Kilisimasi mālie taha kuo tohí, ʻa e “Carol of the Bells,” naʻe fakaʻaliʻali he ʻIunaiteti Siteití ʻi he 1921.

ʻOku ʻikai foki ko ha hiva Kilisimasi ʻeni ia. Naʻe fakatefito ia he hiva motuʻa kuo laui senituli mei ʻIukuleini ko e “Shchedryk,” ne faʻa liliu ko e “Tokotaha Angaʻofá.”

ʻOku faʻa hivaʻi ʻe he ngaahi fāmili ʻIukuleiní ʻa e hivá ni he kamataʻanga ʻo e taʻú. ʻOku fakamatala e ʻuluaki fakaleá ki ha foʻi manupuna ne puna mai ki he loto fale ʻo ha fāmili ʻo tomuʻa tala ai e meʻa fakaofo ʻe hoko mai kiate kinautolu he taʻu ko iá.1

ʻOku ou saiʻia he talanoa motuʻa ko iá.

ʻOku ou manako ʻi hono pōpoaki ʻo e ʻamanaki leleí mo e fakatuʻamelié.

ʻIkai ko e pōpoaki ia ʻo e Kilisimasí? Neongo e ngali fakapōpōʻuli e māmaní—ʻi he taimi oku ʻikai tonu ai ha meʻá, pea lōmekina hotaulotó ʻe he loto mamahí mo e hohaʻá, ʻi he uhouhonga ʻo e mamahí mo e faingataʻaʻiá—ʻe lava ke tau hiva “fiefia ki māmani” pea mo e “ʻofa ki he tangatá”2 tuʻunga ʻia Kalaisi naʻe haʻu ke “foaki ʻa e māmá kiate kinautolu ʻoku ʻi he fakapoʻulí.”3

Ko ha Taimi ʻo e Foaki ʻOfa

ʻOku taau ai hono tomuʻa ui ha taha ʻo e hiva Kilisimasi ʻoku tau fanongoá “Ko e Tokotaha Angaʻofá.” He ko e Kilisimasí foki ko ha taimi ʻo e foaki ʻofa.

ʻI hono ueʻi kitautolu ʻe he laumālie ko iá, ʻokou tau faʻa fakamoleki ai ha houa lahi he kumi ʻa e meʻaʻofa haohaoá ke foaki maʻa hotau kaungāmeʻá mo e fāmilí. ʻOku tau kumi ha ngaahi founga ke toe tokoni mo fiefia ange ai. ʻOku ueʻi kitautolu ke tau fakamoleki ha taimi lahi he feohi mo hotau ngaahi ʻofaʻangá. ʻOku tau ʻilo lahi ange ki he niʻihi ʻoku loto mafasiá pea tau faʻa fai ha tokoni ʻofa kiate kinautolu. ʻOku hoko kotoa ʻeni ko hano fakahaaʻi atu e angaʻofa ʻa hotau Fakamoʻuí, ʻa ē ʻoku tau fakalāngilangiʻi hono ʻaloʻí.

Ka ʻoku tau ʻilo kotoa ʻoku faʻa malava pē ke uesia pe mole e laumālie fakaʻeiʻeiki ʻo e Kilisimasí ko e tupu mei he hohaʻa mo e taulōfuʻu e fakatau ke faí, moʻua ke totongi mo e taimitēpile femoʻuekiná.

ʻOku ʻikai ke u fie poupouʻi e tōʻonga hangē ko Grinch, kae tuku muʻa ke u taha e ngaahi manatu melie fungani taha ʻoku ou maʻu ki he Kilisimasí ko e fakafetongi meʻaʻofá, ʻeva he feituʻu tokolahí mo e ʻalu ngaahi polokalama fakafiefia ʻokú ne fakatahaʻi mai e kakaí he taimi ko ʻeni ʻo e taʻú.

ʻIo, ʻoku lahi ha ngaahi ʻuhinga ke tau fiefiea ʻi he ngaahi meʻáni. Ka ʻoku toe mahulu ange mo ha ngaahi meʻa kehe.

Ko ia ai, ʻoku ou fakaafeʻi kitautolu takitaha ke tau kumi ha kiʻi momeniti fakalongolongo he faʻahitaʻu Kilisimasi ko ʻení ke tau fakahaaʻi ai ha loto houngaʻia moʻoni ki he “Tokotaha Angaʻofá.”

Tuku ke tau fakakaukauʻi muʻa e ʻaloʻofa angaʻofa, manavaʻofa mo taʻefakangatangata ʻa ʻetau Tamai Hēvaní.

ʻI heʻetau ō ke fakatau meʻaʻofá—ʻi heʻetau foaki mo maʻu mai kinautolú—ʻofa ke tau toʻo ha taimi ke tau fakakaukauloto fakalongolongo ai ki he ngaahi meʻafoaki fungani kuo tāpuakiʻi ʻaki ʻe he ʻOtuá kitautolu ko ʻEne fānaú.

Ko e Meʻafoaki ʻo e Loto Houngaʻiá

ʻOku ou mahalo ko e natula fakatangata pē ke tau taʻetokangaʻi ha meʻa—ʻo aʻu ki he ngaahi meʻa mahuʻinga faú. Ko e taha ʻeni e ngaahi lēsoni ne u ako mei he talanoa ʻo e kau kilia ʻe toko hongofulú he taimi ʻo Sīsuú. Koeʻuhí ne moʻua e kau kilia ko ʻení ha mahaki fakalilifu ne fakamavaheʻi ai kinautolu mei honau kaungāmeʻá, fāmilí mo e moʻuí, ko ia ne nau tautapa ki he ʻAlo ʻo e ʻOtuá ke fakamoʻui kinautolu pea naʻe hoko ia.

Hangē ko ia ʻoku mou meʻaí, hili e mana fakaofo ko ʻení, ne fononga e kau kilia ia ʻe toko hiva mo fiefia ʻi heʻenau monūʻiá.

Ko e toko taha pē naʻe fokí.

Ko e toko taha pē mei he toko hongofulú naʻá ne tuku ha taimi ke fakahaaʻi ʻene houngaʻiá. Ko e toko taha pē he toko hongofulú, “’i he’ene mamata kuo fakamo’ui iá, ʻo ne fakamālō ʻaki ʻa e leʻo lahi ki he ʻOtuá, ʻo fakafoʻohifo ia ki hono vaʻé, ʻi he fakafetaʻi kiate ia.”4

Mahalo ko e faʻahinga fakahaaʻi loto fakatōkilalo pehē ʻo e ongoʻi houngaʻia moʻoní ʻoku hāhāmolofia ia he ʻahó ni ʻo hangē ko ia he talanoá. Ka ʻi heʻene hokó, ʻoku ongo ia ki hotau lotú mo ne ueʻi ke tau fakalau hotau tāpuakí.

Ko ha sīpinga ʻe taha ne u toki ʻilo ki ai ʻoku fekauʻaki ia mo ha tangata ne nofo ʻAfilika. Koeʻuhí ko ʻene faingataʻaʻia fakaesinó, naʻe teʻeki ai pē lava ia ʻo ʻalu. Naʻe pau ke fakamoleki e konga lahi hono taimí ʻi he ʻapi ʻene ongomātuʻá. Naʻe ʻikai ke ne lava ʻo ngāue; naʻe ʻikai lava ke ne ʻeva mo hono kaungāmeʻá; pea ʻikai ke ne lava ʻo fai e fanga kiʻi meʻa faingofua taha ʻoku tau tukunoaʻí.

Ka naʻá ne fanongo ha meʻa fakaofo! Naʻe ʻomi ʻe he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ha uta saliote teketeke ki ha polokalama ofi atu ki honau ʻapí!

Naʻá ne kole ki hano kaungāmeʻa ke ne ʻave ia ki ai peá ne mamata ai ki ha kakai tokolahi ne faingataʻia fakaesino tokolahi mo e fānau ne fakaheka kinautolu ki ha ʻū sea teketeke foʻou.

ʻOiau siʻene fakaʻamua ke maʻu mai ha taha ʻo e ʻū sea ko iá! ʻE lava liliu ai ʻene moʻuí ʻi ha vahaʻataimi kapau te ne lava ʻo ngaue ʻiate ia pē!

Naʻá ne talitali pē he lainé kae ʻoua kuo hoko hono taimí.

Ne hiki ia ʻe ha ongo tangata ki ha sea, pea ko e fuofua taimi ia heʻene moʻuí ke ne ngaue tauʻatāina holo ia ʻiate ia pē!

Naʻe ʻuluaki momou pē ʻene ngaue holó. Ka ʻi heʻene anga pē ki he sea teketeké, ne kamata ke oma leva.

Naʻá ne tafoki, vilo, mo lele. Naʻá ne taʻataʻalo fiefia ʻaki hono ongo nimá heʻene fakalaka hono kaungāmeʻá.

Ko e oma atu!

Naʻe fofonga fiefia.

Ka naʻe hili ha kiʻi taimi mei ai kuó ne foki he seá ki he niʻihi kehé pea hangē ʻokú ne fakatoupīkoí mo ne mateuteu ke fakahifo ia.

Naʻe fehuʻi ange hono kaungāmeʻá, “Ko e hā ho meʻa ʻoku fai?”

Naʻe malimali mo ueʻi hake pē ʻe he tangatá hono ongo umá. Naʻá ne pehē ange, “Kuo ʻosi hoku taimí, ko e tokotaha hokó ʻeni.”

Naʻe tūʻulutui hifo e faifekau tokoniʻofa fakaetangata ʻa e Siasí ʻo pehē ange, “Ko e sea ʻeni ia ʻoʻou.”

Naʻe ʻikai faʻa tui ki ai e tangatá. Naʻá ne pehē ko e fakaʻaliʻali pē he ʻahó ni pe ʻoku fēfē heka he sea teketeká.

Naʻá ne fehuʻi ange, “Ko hoʻo moʻoni?”

“ʻIo.”

“Ka ʻoku ou hala he paʻanga.”

“ʻOku ʻaʻau ia. Ko ha meʻaʻofa ia mei ha kakai ʻoku ʻofa mai kiate koe.”

ʻI heʻene mahino pē meʻa moʻoni naʻe hokó, naʻe tafoki e tangatá ni ki hono kaungāmeʻá.

Naʻá ne sio hake ki he faifekaú.

Naʻá ne feinga ke mapukepuke hono loʻimatá ka naʻe ʻikai ke lava. Pea naʻá ne tangi, naʻá ne kata fiefia ʻi he ongo naʻá ne maʻú.

Naʻe tangi fakataha hono kaungāmeʻá mo e faifekaú pea mo ia.

Naʻá ne fanafana ange, “Mālō ʻaupito.”

Naʻá ne fāʻofua kiate kinaua, heka maʻu ʻi hono seá peá ne “tukuʻosi atu!” ʻi he fofonga fiefia.

Naʻá ne kaila, “ʻOku ou lava ʻo puna!” ʻi heʻene lele holo he laʻisimá.

Naʻe mahino ki he tangatá ni e loto houngaʻiá.

Ko e ʻAloʻofa ʻa e ʻOtuá

Kuo tau ongoʻi tuʻo taha nai ha loto fakafetaʻi haohaoa? ʻI he faʻahitaʻu Kilisimasí pea mo e taʻú, ʻoku ou lotua te tau manatua e Tokotaha Angaʻofá—ko hotau ʻOtua, ko ʻetau Tamai pea ko ʻetau Tauhisipi mo e Tokoni.

He ko Ia ʻoku Foaki-Meʻaʻofá!

Ko e Tokotaha Angaʻofa!

ʻI he taimi ʻoku tau tangi ai ko ʻEne fānaú ki ha konga maá, ʻoku ʻikai ke Ne ʻomi ha foʻi maka.5 Ka ʻokú Ne foaki mai ha ngaahi meʻafoaki fakaʻeiʻeiki mo mahuʻinga ʻoku mahulu hake ia heʻetau malava ke mahino kakato mo ʻiló. ʻOkú Ne foaki mai ha:

  • Nonga.

  • Fiefiá.

  • Mahu.

  • Maluʻi.

  • Tokateu.

  • Fakahōifua.

  • ʻAmanaki lelei.

  • Lototoʻa.

  • ʻOfá.

  • Fakamoʻuí.

  • Moʻui taʻengatá.

ʻOku tau fakamanatua ʻi he faʻahitaʻu Kilisimasí ʻa e meʻaʻofa maʻongoʻonga tahá, ʻa e meʻaʻofa naʻe malava ke hoko ai e ngaahi meʻaʻofa kehe kotoa pē—ʻa ia ko e ʻaloʻi ʻo e valevale ʻo Pētelihemá. Pea koeʻuhí ko Ia, “ʻoku ʻikai ha ikuna ʻa e faʻitoká, pea ʻoku folo hifo ʻa e huhu ʻo e maté ʻia Kalaisi. Ko Ia ʻa e maama mo e moʻui ʻo e māmaní; ʻio, ko ha maama ʻoku ʻikai hano ngataʻanga, ʻa ia ʻoku ʻikai lava ʻo tāmateʻi”6

ʻOku ou fakamāloʻia maʻu pē ʻi he fiefia ki he ʻOtuá ko ʻEne angaʻofá.

ʻOkú Ne fakahaofi kitautolu mei he taʻelatá, ongoʻi tuēnoá mo e ongoʻi taʻemahuʻingá.

ʻOkú Ne fakaava hotau matá mo hotau telingá. ʻOkú Ne liliu e poʻulí ke hoko ko e maama, mamahí ko e fiefia pea mo e ongoʻi taʻelatá ko e ʻofa.

ʻOkú ne fakatauʻatāinaʻi kitautolu mei he pōpula mo e taʻesiokita ʻo e kuohilí ka ne fakaava mai e halá ki ha meʻaʻofa ʻoku ʻi ai hano taumuʻa mo ha kahaʻu lelei.

Ko Ia ʻoku tau hū ki aí.

Ko Ia hotau ʻOtuá.

Ko e Tokotaha Angaʻofá.

Ko Ia ʻoku ʻofa kakato Heʻene fānaú naʻá Ne foaki ai Hono ʻAlo Tofu pē Taha Naʻe Fakatupú ke ʻoua naʻa ʻauha ʻa kinautolu ʻe tuí, ka ke nau maʻu e moʻui taʻengatá.7

Koeʻuhí ko Sīsū Kalaisi, he ʻikai teitei fie maʻu ia ke tau ongoʻi hangē ha kehé. Te tau tuʻu fakataha mo e kau angatonú Heʻene toe foki maí! Pea koeʻuhi ko ʻEne moʻui haohaoá mo e feilaulau taʻengatá, te tau toe tuʻu ai ha ʻaho mo e kau ʻāngelo ʻo e langí ʻo maʻu ha kalauni taʻengata.8

ʻOfa ke tau manatuʻi he faʻahitaʻu Kilisimasí ni ʻa ʻetau Tamai Hēvani angaʻofá, pea ke tau foaki loto kanokato ha fakafetaʻi ki he ʻOtua Māfimafí, he fakakoloa kuó Ne fai ki Heʻene fānaú. Ko ʻeku lotú ʻeni ʻi he loto fakatōkilalo mo fakamātoato ʻi he faʻahitaʻu Kilisimasi ko ʻení, pea maʻu ai pē, ʻi he huafa ʻo hotau Fakamoʻui ʻofeina ko Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Maʻuʻanga fakamatalá

  1. Vakai, “Carol of the Bells Wasn’t Originally a Christmas Song,” Science Blog, Dec. 2004, www3.scienceblog.com community/older/2004/7/20046906.shtml; see also Olena Korchova, “Carol of the Bells: Back to the Origins,” The Ukrainian Week, Dec. 17, 2012, www.ukrainianweek.com/Culture/67800.

  2. Luke 2:14.

  3. Luke 1:79.

  4. Vakai, Luke 17:11–19.

  5. Vakai, Matthew 7:9.

  6. Mōsaia 16:8–9.

  7. Vakai, Sione 3:16.

  8. Vakai, “ʻE Kāinga Tau Loto-fiemālie,” Ngaahi Himí, fika. 3. Neongo naʻe ʻikai fakataumuʻa ko ha hiva Kilisimasi, ka ʻoku taau e fakalea ʻo e himi “E Kāinga Tau Loto-fiemālie,” ʻoku hā ai e ngaahi tāpuaki fungani kuo talaʻofa mai ʻe he Tokotaha Angaʻofá, ke tau manatu ki ai:

    ʻE kāinga ke tau loto fiemālie.

    ʻI heʻetau nofo ha siʻi kau paea.

    Tau fiefia ʻi heʻetau ngāué,

    Te tau hao ha haʻu ʻa e Mīsaiá,

    Pea toki liliu ʻeni ʻe Sihova,

    ʻA e māmani ko e maama maʻa,

    Pea te tau maʻu ʻa e ngaahi talaʻofa,

    Kuo tala ki he kakai loto-toʻa.

    "Ke tau fiefia mo fakafetaʻi,

    Fakamālō ki Heʻene ʻafió,

    Koeʻuhi ko e ngaahi tāpuakí ni,

    ʻOku tau kei ʻatu ʻa e fakamālō,

    He kuó Ne ʻomi, ʻA e fakamoʻui,

    ki he kakai pe ʻoku kumi Ia,

    Ko e ungaʻanga ki he kakai tui,

    Te nau nofo ai taʻengata mo Iá.

    "Te tau tui ʻo tuku ki he ʻAfió na,

    Ke tofa ʻa e hala ʻi onopooní,

    ʻE faingofua ai ʻa ʻetau fonongá,

    ʻI he faivelenga ʻi he moʻoni.

    Te ne liliu ʻetau tangi ko e fiefiá,

    Hangē ko e kikite ʻa ʻĪsaiá,

    ʻOku tau tūtūuʻi ʻi he loʻimata,

    Ka te tau utu ʻi he fiefia.”

Paaki