Ngaahi Fakataha Lotu Faka-Kilisimasí
Ongoongolelei ʻo e Fiefia Lahi


Ongoongolelei ʻo e Fiefia Lahi

Fakataha Lotu Faka-Kilisimasi ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí ki he 2022

Sāpate, 4 ʻo Tīsema 2022

Kilisimasi Fiefia! Fakamālō atu kiate kinautolu kotoa ne fakahaaʻi heʻenau ngaahi pōpoakí mo e hivá mo e ngāué ʻa e ngaahi “ongoongolelei ʻo e fiefia lahi” ʻi he faʻahitaʻu Kilisimasi ko ʻení.

ʻOku fakamanatua ʻe he kakai ʻe lauimiliona e ʻaloʻi ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he fahaʻitaʻu Kilisimasi ko ʻení. Pea ʻoku totonu pē ke fai pehē ʻa e māmaní hono kotoa. Ko ʻEne moʻuí ʻa e maʻongoʻonga taha kuo moʻui ʻi he māmaní.

I.

ʻOku aʻu ki he lau ʻa e māmaní, kuo ʻaonga lahi ange e moʻui fakamatelie ʻa Sīsū ʻo Nasaletí ki he māmaní mo hono hisitōliá ʻi ha toe taha. Ko Ia ʻa e tokotaha ne fakatefito ai e talanoa ʻa e kau palōfitá mo e kau punaké he taʻu ʻe lauiafe. Kuo fakatapui e ʻaati mo e mūsika lelei taha ʻo e ngaahi fonua ʻo e hihifó ki hono fakamanatua ʻo e ʻaloʻi mo e moʻui pea mo e misiona ʻo Sīsū Kalaisí. Kuo fakaʻaongaʻi ʻe he kau filōsefá mo e kau fakatotolo fakalotú ʻenau moʻuí ke ako ʻEne ngaahi akonakí. Kuo hanga ʻe he ngaahi akonaki ko iá ʻo tataki fakalaumālie ha ngaahi ngāue ʻofa taʻe-faʻa-laua, mo hano fakahaaʻi ʻo e ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí.

Kuo teʻeki ke ʻi ai ha taha ʻe lavameʻa lahi ange ʻEne moʻuí mo e ngaahi akonakí ʻi he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. ʻOku kau ai heni e ngaahi falelotu ʻiloa he ngaahi feituʻu lahi ʻo ʻIulope mo ʻAmeliká, pea ko e ngaahi falelotu ko ʻení ne laka hake he senituli ʻe tahá hono langá. Kimuí ni maí, naʻe fakatapui ʻe he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ha ngaahi temipale ʻe 171 mo e ngaahi temipale ʻoku lolotonga fakaʻaongaʻi mo e ngaahi temipale ʻe 129 ʻoku toe fakafoʻou, langa ki hono tuʻunga totonú, mapeʻi, pe ne toki fakahaaʻi mai ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻi heʻetau konifelenisi lahi fakamuimui ʻi ʻOkatopá. ʻOku tuʻu e ngaahi fale ko ʻeni ʻo e ʻEikí ʻi he konitinēniti kotoa pē pea ʻi he ngaahi puleʻanga ʻe 74 he māmaní. ʻOku tau fakatapui ai ʻetau moʻuí ke muimui kia Sīsū Kalaisi.

Kuo foaki ʻe ha lauimiliona ʻenau moʻuí—kae mahulu haké ko ha lauimiliona kuo fakatatau ʻenau moʻuí ki he ʻEiki ko e ʻOtua ʻo ʻIsilelí, ko Sihova, ʻa hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí. Naʻe ʻikai foki ko ha talalakulaku e lea ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ʻi heʻene pehē, “Ko ʻEne sīpinga taʻe hano tataú [ʻa e] mālohi maʻongoʻonga taha ki he lelei mo e melino ʻa e māmaní hono kotoa.”1

II.

ʻOku lava ke tau sio ki ha taumuʻa mahuʻinga mo e fakaʻilonga ʻi he fakahā fakalangi ʻo hono ʻaloʻi ʻo e ʻAlo Tofu Pē ʻe Taha ʻo e ʻOtuá ne Fakatupú. ʻOku tau ʻilo mei he ngaahi fakamatala ʻa e Fuakava Foʻoú ko hono fakahaaʻi ko ia ʻo hono ʻaloʻi ʻo e valevale ko Kalaisí ʻi he hemisifia hahaké ne fai ia ki ha kulupu kehekehe ʻe tolu, pea matuʻaki kehekehe pē honau ʻulungāngá. Ko kinautolu ne nau maʻu e fakahā fakalangi ki he ʻaloʻí ko ha kakai matuʻaki loto-fakatōkilalo, māʻoniʻoni, mo poto ʻaupito.

Ko e ʻuluaki fakahaá ne fai ia ki he kau tauhisipi ʻi he ʻotu moʻunga ʻo Pētelihemá. Ne fakahā ʻe ha ʻāngelo mo ha kau hiva fakalangi “ʻa e ongoongo lelei ʻo e fiefia lahi, ʻa ia ʻe hoko ki he kakai fulipē … ʻa e Fakamoʻui, ʻa ia ko Kalaisi ko e ʻEiki.”2 Mahalo ne fili e kau tauhisipí ke nau maʻu e ngaahi ongoongo fakafiefia ko ʻení koeʻuhí he naʻa nau angavaivai mo loto-fakatōkilalo. Ko ia ai, naʻa nau matuʻaki tali lelei e pōpoaki fakalangí, ʻa ia ne nau fakamoʻoniʻi ʻi heʻenau ʻaʻahi ki he valevale ne toki fanauʻí. Pea ne lipooti ʻe he folofolá, naʻa “nau ongoongoa ʻa e lea naʻe fakahā kiate kinautolú ʻi he tamá ni.”3 Ne hā mei heʻenau ngāue fakaetauhisipí mo hono tokangaʻi ʻo e fanga lamí fakatouʻosi ʻa e ngaahi sīpinga ne hā mei he Fakamoʻuí ʻi Heʻene akonakí. Pea ʻi he haʻu ʻa Sīsū kia Sione Papitaiso he kamata ʻo ʻEne ngāue fakafaifekaú, naʻe fakahā ʻe he palōfita ko iá ʻo pehē, “Vakai ki he Lami ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻokú ne ʻave ʻa e angahala ʻa māmaní.”4

Ne fai e fakahā hono ua ʻo e ʻaloʻi ʻo e Mīsaiá ʻi he temipale ʻi Selusalemá ki ha ongo ngāue angatonu ne fakafeʻungaʻi kinaua ʻe heʻena moʻui fakaʻotuá ke maʻu e fakamoʻoni ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. ʻI he taimi ne ʻomi ai ʻe Mele mo Siosefa e pēpē ko Sīsuú ki he temipalé ki he feilaulau ne fakataumuʻa maʻá e ʻuluaki fānaú, ne fakatou fakamoʻoni ʻa Simione mo ʻAna ko Ia ʻa e Mīsaiá. ʻOku fakamatalaʻi ʻe he folofolá naʻe fua hake ʻe Simione e tamá ʻi hono nimá ʻo fakamonūʻiaʻi e ʻOtuá ki hono fakaʻatā ia ke mamata “ki hoʻo fakamoʻuí,” ko ha “maama ke fakamaama ʻaki ʻa e Senitailé, mo e nāunau ʻo hoʻo kakai ko ʻIsilelí.” Pea ko ʻAná, “ko ha fefine palōfita,” “ne haʻu ʻo feʻunga mo iá, naʻá ne ʻatu foki ʻa e fakafetaʻi ki he ʻEikí, ʻo ne fakahā ia kiate kinautolu kotoa pē naʻe tatali ki he huhuʻí ʻi Selusalemá.”5

Ne ʻiloʻi ʻe ha kulupu fika tolu e ʻaloʻi fakaofo ko ʻení. ʻOku lipooti mai ʻe he Tohi Tapú, ʻi he kiʻi fakalelei siʻi ne fai ʻe Siosefa Sāmitá, “naʻe haʻu ʻa e kau tangata poto mei he potu hahaké ki Selusalema, ʻo pehē, ʻOku ʻi fē ia ʻa e tama kuo ʻaloʻi ko e Mīsaia ʻo e kakai Siú? he kuo mau mamata ʻi he potu hahaké ki hono fetuʻú, pea kuo mau haʻu ke hū kiate ia.”6

ʻOku ʻikai haʻatau veiveiua mei he fehuʻi ne nau faí, naʻe tataki kinautolu ʻe he ʻEikí ki Heʻene ngaahi taumuʻa toputapú. ʻOku akoʻi ʻe he Tohi Tapú “ʻoku ʻikai ha tangata te ne ʻilo ʻa e ngaahi meʻa ʻa e ʻOtuá, ka ko ʻene maʻu e Laumālie ʻo e ʻOtuá.”7 Ne haʻu e kau tangata poto ko ʻení mei ha fonua mo ha anga fakafonua kehe, pea ko ha fakamoʻoni ia kiate kinautolu ko ha fakamanatu naʻe fanauʻi e Mīsaiá maʻá e kakai kotoa pē. ʻIkai ke ngata aí, mahalo pē naʻe toe ʻi ai mo ha taumuʻa kehe. Mahalo pē ko e mahuʻinga ʻo e koula mo e ngaahi meʻaʻofa ne foaki ʻe he kau tangata potó ne tokoni ia ki he hola fakavavevave ʻa Mele mo Siosefa ki ʻIsipité ʻo nofo ai ke fakahaofi e tama ko Sīsuú he taimi ne fakamanamanaʻi ai ʻEne moʻuí ʻi he tuʻutuʻuni ʻa e Tuʻi angakovi ko Hēlotá.8

ʻIkai nai ʻoku fakaofo ʻa hono fakahā ʻo e mana ʻo hono ʻaloʻi ʻo Kalaisí mo hono mahuʻinga ʻo e meʻa ko iá ki he niʻihi pē ne matuʻaki loto-fakatōkilaló, ki he matuʻaki angatonú, mo e poto mataotaó? ʻO hangē ko ia ne akoʻi ʻe ʻEletā Sēmisi E. Talamesi ʻi he Jesus the Christ, “Ko hono moʻoní naʻe ʻohake ʻe he ʻOtuá ha kau fakamoʻoni Maʻana ke feau e ngaahi fakatuʻutuʻunga mo e tūkunga ʻo e tangatá—ko e fakamoʻoni ʻa e kau ʻāngeló maʻá e masivá mo e maʻulaló; ko e fakamoʻoni ʻa e kau tangata potó ki he tuʻi taʻe-fieauná mo e kau taulaʻeiki fielahi ʻo Siuteá.”9

ʻE lava ʻe hono manatua ʻa Simione mo ʻAná ʻo ueʻi kitautolu ke tau hangē ko kinauá pea tānaki atu ʻetau fakamoʻoní ki he ʻaloʻi toputapú mo hono taumuʻa ʻi he faʻahitaʻu Kilisimasí ni.

III.

ʻOku ʻikai ko ha meʻa foʻou kiate kitautolu, ʻa hono fakamanatua e ʻaloʻi ʻo Kalaisí. Ko e pōpoaki angamaheni ʻoku tolonga ʻo tuputupuʻa. Naʻe akoʻi ia kia ʻĀtama. Naʻe malangaʻi ia ki he fānau ʻa ʻIsilelí. Naʻe fakahā ia ki he hako ʻo e Tamai ko Līhaí. ʻOku toutou fakahā ʻe he kau palōfitá ʻa e ngaahi moʻoni tefito ʻo e ngaahi akonaki mo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. ʻOku nau toutou fakahā Hono misioná, mo akoʻi ʻEne fekau ko e fānau ʻa e ʻOtuá ʻoku nau ʻofa mo tauhi ki he ʻOtuá mo fetauhiʻaki. ʻOku toutou fakahoko mai ia he kuonga kotoa pē, ko e ngaahi fakahaá ni ʻa e pōpoaki mahuʻinga taha ʻi hono kotoa ʻo ʻitānití. Ko kinautolu ʻoku muimui ʻia Kalaisí, ʻoku ʻikai totonu ke nau toe fakatonutonu e ngaahi fakahā ko ʻení. Ka ʻoku totonu ke toe fakafoʻou ia ʻi heʻetau moʻuí takitaha.

ʻOku fakaʻaaki kitautolu ʻe he Kilisimasí ki ha holi ke fakalahi atu ʻetau fehaʻiʻaki angamaheni ʻo e ʻofá mo e anga fakakaumeʻá. Ko e fakahā fakalangi ko ia ʻo e “ʻi māmani ʻa e melinó, ko e ʻofa ki he kakaí”10naʻe ʻikai ke fakangatangata pē ia kiate kinautolu ʻoku tau ʻosi ongoʻi ʻofa mo saiʻia aí. ʻOkú ne tataki kitautolu ke tau maʻu e loto lelei ki he ngaahi kaungāmeʻa foʻoú, ki he solá, pea aʻu ki hotau ngaahi filí. Ko e Kilisimasí ko ha taimi foki ia ʻo e fakamolemolé, ko ha taimi ke fakamoʻui ai e ngaahi kafo motuʻá mo fakaleleiʻi e ngaahi vā kuo momokó.

Ko e Kilisimasí ko ha taimi ia ke tukuange ai e fielahí mo e fakatupu ʻitá, ke taʻofi e fakaangá, ke akoako e faʻa kātakí, pea holoki hono fakafaikehekeheʻi e kakaí. ʻOku tau maʻu ha ʻuhinga ke fakafeohi ki he kakai kotoa pē, ʻa kinautolu ʻoku kau ki heʻetau tuí mo kinautolu ʻoku ʻikai kau ki heʻetau tuí, ʻi hono tauhi e fekau ʻa e ʻOtuá ne tuku ʻe he palōfita ko Mōsesé ki he kakai ʻo ʻIsilelí:

“Kapau ʻoku nofo ʻaunofo ha muli mo koe ʻi ho fonuá, ʻoua naʻá ke fakamamahiʻi ia.

Ka ko e muli ʻoku nofo mo koé ʻe tatau ia mo e tokotaha kuo tupu ʻiate kimoutolu, pea te ke ʻofa kiate ia ʻo hangē ko hoʻo ʻofa kiate koé.”11

Ko e Kilisimasí ko ha taimi ia ke tau manatuʻi ai ko kitautolu kotoa ko e fānau ʻa ha Tamai ʻi Hēvani naʻá Ne foaki Hono ʻAlo Pē ʻe Taha Ne Fakatupú ke lava ʻo huhuʻi e taha kotoa pē mei he maté mo foaki mai e ngaahi tāpuaki ʻo e fakamoʻuí mo e hākeakiʻí ki he kakai kotoa pē ʻi he ngaahi tūkunga tatau.

ʻI heʻetau hoko ko e kau muimui ʻo Kalaisí, ʻoku totonu ke tau hoko ko e kakai anga fakakaungāmeʻa mo anga fakaʻatuʻi taha ʻi he kakai kotoa pē ʻi ha feituʻu pē. ʻOku totonu ke tau akoʻi ʻetau fānaú ke nau angalelei mo anga fakaʻatuʻi ki he kakai kotoa pē. ʻOku totonu ke tau fakamamaʻo mei he faʻahinga feohi mo e ngaahi ʻekitivitī ʻokú ne uesia hotau ʻulungāngá pe holoki ʻetau tuí mo e moihuú. Ka ʻoku ʻikai totonu ke taʻofi ai kitautolu mei he ngaahi ngāue fetokoniʻaki mo e kakai ʻi he tafaʻaki kotoa pē—ʻa e kau tuí mo e kau taʻetuí.

Ne lea ʻaki ʻe Palesiteni Tōmasi S. Monisoni e ngaahi leá ni, ʻi he ngaahi taʻu kuohilí:

“Naʻe fekumi ʻa e kau tauhisipi ʻo e kuonga muʻá kia Sīsū ʻi heʻene kei valevalé. Ka ʻoku tau fekumi kia Sīsū ko e Kalaisí, ko hotau Taʻokete pe Tuongaʻane Lahí ia, ko hotau Fakalaloa ki he Tamaí, ko hotau Huhuʻí, ko e Tupuʻanga ʻo hotau fakamoʻuí; ko ia naʻe ʻi he kamataʻangá mo e Tamaí; naʻá ne toʻo kiate ia ʻa e ngaahi angahala ʻo e māmaní pea loto-fiemālie ke pekia kae lava ke tau moʻui ʻo taʻengata. Ko e Sīsū ʻeni ʻoku tau fekumi ki aí.”12

ʻOku tuha moʻoni pē ke fakamanatua ʻe he Kāingalotú e pōpoaki fakamoʻui ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he taʻú kakato. ʻOku tau maʻu e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻa ia ko hono misioná ke fakamoʻoniʻi e Tamaí pea mo e ʻAló.13 Ko e fānau kitautolu ʻa ha Tamai ʻi Hēvani kuó ne fakahā, “Ko ʻeku ngāue ʻeni mo hoku nāunaú—ke fakahoko ʻa e moʻui taʻe-faʻa-mate mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá.”14 Pea ko e kau palōfita ʻa hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí, ʻa ia ko e ʻEiki ko e ʻOtua ʻo ʻIsilelí, kuo nau fakahā ʻEne ongoongoleleí:

“Naʻá ne haʻu ki he māmaní, ʻio ʻa Sīsū, ke kalusefai ia koeʻuhi ko e māmaní, pea ke ne fua ʻa e ngaahi angahala ʻa e māmaní, pea ke fakamāʻoniʻoniʻi ʻa e māmaní, pea fakamaʻa ia mei he taʻe-māʻoniʻoni kotoa pē;

“Koeʻuhí ke lava ʻo fakamoʻui ʻiate ia ʻa kinautolu kotoa pē kuo tuku ʻe he Tamaí ki hono mālohí mo fakatupu ʻiate iá;

“ʻA ia ʻokú ne fakaongoongoleleiʻi ʻa e Tamaí, mo fakamoʻui ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē kuo ngaohi ʻe hono nimá.”15

Ko ia ai, ʻoku tau fakahā ʻi Hono Siasi kuo fakafoki maí “ʻe lava ʻo fakamoʻui ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá kotoa pē ʻi he Fakalelei ʻa Kalaisí, tuʻunga ʻi he talangofua ki he ngaahi fono mo e ngaahi ouau ʻo e Ongoongoleleí.”16 ʻOku ou fakamoʻoni ki ai ʻi he huafa toputapu ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Paaki